Гидрометеорология ва атроф табиий муҳит ифлосланиши мониторинги соҳасида ихтисослаштирилган хизматлар кўрсатиш Регламенти (ЎзР ВМ 06.08.2021 й. 501-сон қарорига илова)

Т/р

Номи

Таркиби

I. ТЕЗКОР МАЪЛУМОТЛАР

1

Республика ва вилоят марказлари бўйича кузатув муддатларидаги ҳақиқий об-ҳаво

Ҳаво ҳарорати, атмосфера ҳодисалари, булутлилик

2

Ўтган кеча-кундуз учун об-ҳаво ҳолати шарҳи

Ўтган кеча-кундуз учун республика бўйича кузатилган об-ҳаво ҳолати ҳақида умумлаштирилган маълумотлар

3

Метеорологик станция бўйича қишлоқ хўжалиги ҳудудлари учун ўтган кеча-кундузга оид метеорологик маълумотлар

Ҳаво ҳарорати, тупроқ ҳарорати, атмосфера ҳодисалари, ёғингарчилик миқдори, максимал шамол тезлиги, ҳавонинг минимал нисбий намлиги, қор қоплами баландлиги, тупроқ музлаши чуқурлиги, самарали ҳарорат йиғиндиси

4

Атроф-муҳитнинг юқори даражада ифлосланиши ҳақидаги маълумотлар

Атроф-муҳитнинг юқори даражада ифлосланиши ҳолатлари бўйича ҳақиқий маълумотлар

5

4 та вилоятнинг (Тошкент, Самарқанд, Нукус ва Фарғона) марказий шаҳарлари бўйича ўтган кеча-кундуз учун кўп йиллик кузатув қаторларига иқлимий маълумотлар

Ўртача суткалик ҳаво ҳарорати, маълум йилни кўрсатиш орқали шу кун учун энг паст ва энг юқори ҳаво ҳарорати

II. ПРОГНОЗ МАЪЛУМОТЛАР

6

Республика вилоятлари бўйича яқин кеча-кундузга об-ҳаво прогнози

Булутлилик, атмосфера ҳодисалари, шамол йўналиши ва тезлиги, минимал ва максимал ҳаво ҳарорати

7

Республика вилоятлари бўйича 3-6 кунга об-ҳаво прогнози

Булутлилик, атмосфера ҳодисалари, шамол йўналиши ва тезлиги, минимал ва максимал ҳаво ҳарорати

8

Яқин кеча-кундузга Тошкент шаҳри бўйича об-ҳаво прогнози

Булутлилик, атмосфера ҳодисалари, шамол йўналиши ва тезлиги, минимал ва максимал ҳаво ҳарорати

Т/р

Номи

Таркиби

1

Бирламчи ахборот маҳсулотлари

Метеорологик, актинометрик, иссиқлик баланси, радиометрик, агрометеорологик, гидрологик, сув баланси, қор кўчкиси, сел тошқини, озонометрик кузатув ва ўлчов маълумотлари

2

Иқлимий маълумотлар

Турли вақт оралиқлари учун ҳисобланган иқлим хусусиятлари (ҳаво ва тупроқ ҳарорати, атмосфера босими, шамол йўналиши ва тезлиги, ёғингарчилик миқдори, ҳаво намлиги, қуёш радиацияси параметрлари ва ҳ.к)

3

Гидрологик ахборотлар

Турли вақт оралиқлари учун ҳисобланган гидрологик хусусиятлар

4

Ихтисослашган ахборот маҳсулотлари ва хизматлари

Турли барвақтликдаги об-ҳаво прогнози (қисқа ва узоқ муддатли), агрометеорологик, гидрологик прогнозлар ва ушбу маълумотларни шарҳини ўз ичига олган бюллетенлар, аналитик шарҳлар, ҳисоблар, экологик (атмосфера ҳавоси ифлосланиши, табиий сув ҳавзалари ва тупроқ ифлосланиши ҳақида маълумотлар) маҳсулотлар

5

Лаборатория ва тадқиқот хизматлари

Қишлоқ хўжалиги экинлари ҳолатини, қор кўчиши хавфи ва сел тошқини хавфи ҳудудларида атроф муҳит ифлосланиши ҳолати, гидрологик ва иқлим тадқиқотларини баҳолаш бўйича ишларни бажариш

6

Гидрометеорологик асбобларни ва ўлчов воситаларини қиёслаш ва уларни метрологик синовлардан ўтказиш хизматлари

Гидрометеорологик асбобларни ва ўлчов воситаларини босим параметрлари, ҳаракат параметрлари ҳарорат ва термофизик катталиклар бўйича қиёслаш ва уларни метрологик синовлардан ўтказиш, ўлчаш воситасининг текширилганлиги тўғрисидаги гувоҳнома ёки ўлчаш воситасининг яроқсизлиги тўғрисидаги маълумотнома бериш

Т/р

Номи

Таркиби

1

Хавфли ва ўта хавфли метеорологик ҳодисалар хавф-хатари ҳақида ахборот хабар (шторм огоҳлантириш)

Кучли ёғингарчилик, дўл, кучли шамол, об-ҳавонинг кескин ўзгариши, совуқ, аномал иссиқ, аномал совуқ об-ҳаво

2

Хавфли гидрологик ҳодисалар хавф-хатари тўғрисида (шторм) огоҳлантириш

Тоғ олди ва тоғ ҳудудларда сел ўтиши, дарёларда тошқин бўлиши, дарё ва сойларда сув сатҳининг кескин пасайиб кетиши, баланд тоғ кўлларини (морена) ёриб чиқиши мумкинлиги, муз ҳодисалари ривожланиши

3

Тоғ олди ва тоғ ҳудудлар бўйича қор кўчкиси хавфи ва об-ҳавонинг ёмонлашиши шароити ҳақида ахборот хабари(шторм огоҳлантириш)

Тоғ олди ва тоғли ҳудудлардақор кўчки хавфи ва об-ҳаво шароитининг ёмонлашиши бўйича фон прогнози

4

Стратегик объектларда қор кўчиши хавфи ва об-ҳавошароитининг ёмонлашиши ҳақида ахборот хабари (шторм огоҳлантириш)

Қамчиқ довонида қор кўчиши хавфи ва об-ҳаво шароитининг ёмонлашиши

5

Сайёҳлик зоналарида қор кўчиши хавфи ва об-ҳаво шароитининг ёмонлашиши ҳақида ахборот хабари (шторм огоҳлантириш)

Чимён табиий ҳудуд чегарасида қор кўчиши хавфи ва об-ҳаво шароитининг ёмонлашиши

6

Табиий офатлар, бахтсиз ҳодисалар ва офатлар юз берадиган ҳудудларда 1-6 кунга об-ҳаво прогнози

Фавқулодда вазиятлар содир бўлган ҳудудларда қутқарув ва тиклаш ишларини олиб бориш вақтида прогнозларнинг мазмуни, ҳар бир ҳолатда Ўзбекистон Республикаси Фавқулодда вазиятлар вазирлиги ҳамда тегишли вазирлик ва идоралар билан келишилади

Т/р

Ҳодисалар тури

Ҳодисалар хусусиятлари

1

Хавфли метеорологик ҳодисалар

Кучли шамол, қасирға (шиддатли шамол), чангли (қумли) бўрон, қор бўрон (изғирин), туман, кучли ёмғир (ёмғир қор билан), кучли қор, дўл, станцияда ёки атрофда момақалдироқ, яхмалак, ҳўл қорнинг мураккаб қатламлари, булдуруқ, йўлларда яхмалак, иссиқ об-ҳаво, иссиқ ва қуруқ ҳаво (атмосфера қурғоқчилиги)

2

Ўта хавфли метеорологик ҳодисалар

Жуда кучли шамол (довул), қасирға (шиддатли шамол), ҳалокатли довул, кучли чангли (қумли) бўрон, кучли қорли бўрон, кучли туман, жуда кучли ёмғир (ёмғир қор билан), жуда кучли жала, жуда кучли қор, йирик дўл, кучли яхмалак-булдуруқ қатламлари, кучли совуқ, кучли иссиқ, аномал совуқ об-ҳаво, аномал иссиқ об-ҳаво, ўта иссиқ ва қуруқ ҳаво (атмосфера қурғоқчилиги)

3

Хавфли агрометеорологик ҳодисалар

Ҳаво ва тупроқ юзасида совуқ, қурғоқчилик, қуруқ иссиқ шамол, музлаш, тупроқ қатқалоқлиги

4

Хавфли гидрологик ҳодисалар

Сел ва сел оқими, дарё тошқини, тошқин, муз парчалари, муз парчалари ҳаракати, музнинг тиқилиб қолиши, музнинг тиқилиб қолиши, батамом музлаш, муз оқиши, гидрологик қурғоқчилик

5

Хавфли қор кўчкиси ҳодисалари

Кўчки, қор карнизларининг қулаши (ажралиши)

6

Атроф табиий муҳитнинг юқори даражада ифлосланиши

Атмосфера ҳавосининг юқори даражада ифлосланиши, юза сувларнинг юқори даражада ифлосланиши, тупроқнинг юқори даражада ифлосланиши, юқори радиоактив ифлосланиш

7

Атроф табиий муҳитнинг экстремал юқори даражада ифлосланиши

Атмосфера ҳавосининг экстремал юқори даражада ифлосланиши, юза сувларнинг экстремал юқори даражада ифлосланиши, тупроқнинг экстремал юқори даражада ифлосланиши

Т/р

Ҳодисалар номи

Ҳодисалар хусусиятлари ва мезонлари

1

Кучли шамол

Максимал шамол тезлиги 15-24 м/с

2

Қасирға (шиддатли шамол)

Шамол қисқа муддатга кескин (бир неча дақиқа давомида, лекин 1 дақиқадан кам бўлмаслиги керак) 15-24 м/с гача кучайиши

3

Чангли (қумли) бўрон

Тезлиги 15 м/с ва ундан юқори тезликдаги шамол таъсирида чанг (қум) кўчиши, давомийлиги 3 соатдан кам бўлмаган горизонтал метеорологик узоқлик кўринишининг 500-1000 метргача ёмонлашиши

4

Қор бўрон (изғирин)

Тезлиги 15 м/с ва ундан юқори тезликдаги шамол таъсирида юзадан қорни кўчиши, давомийлиги 3 соатдан кам бўлмаган метеорологик узоқлик кўринишининг 500-1000 м гача ёмонлашиши

5

Туман

Давомийлиги 3 соатдан кам бўлмаган метеорологик узоқлик кўринишининг 50-1000 м гача ёмонлашиши

6

Кучли ёмғир (ёмғир қор билан)

Ёғингарчилик миқдори 12 соат ва ундан кам вақт ичида 15-29 мм

7

Кучли қор

Ёғингарчилик миқдори 12 соат ва ундан кам вақт ичида 7-19 мм

8

Дўл

Диаметри 6-19 мм бўлган дўл

9

Станцияда ёки атрофда момақалдироқ

Мавжуд бўлган ҳолларда

10

Яхмалак, ҳўл қорнинг мураккаб қатламлари, булдуруқ

Яхмалак - электр симларида ҳосил бўлган ва диаметри 20 мм гача бўлганмуз.

Ҳўл қорнинг мураккаб қатламлари - ҳосил бўлган ва диаметри 35 мм гача бўлганмуз.

Булдуруқ - ҳосил бўлган ва диаметри 50 мм гача бўлган муз.

11

Йўлларда яхмалак

Ер сирти ва ундаги жисмлар устига ёққан ёмғир ва шивалама ёмғирнинг ўта совиган томчиларининг яхлашидан ҳосил бўладиган ниҳоятда зич муз қатлами

12

Иссиқ об-ҳаво

Май ойидан сентябрь ойигача бўлган даврда беш ва ундан кўп кун давомида 40° ва ундан юқори бўлган максимал ҳарорат кўрсаткичи

13

Иссиқ ва қуруқ ҳаво (атмосфера қурғоқчилиги)

Кеча-кундузлик ҳаво нисбий намлиги камоматининг максимал 60-70 гПа оралиқдаги кўрсаткичи

Т/р

Ҳодисалар номи

Ҳодисалар хусусиятлари ва мезонлари

1

Жуда кучли шамол (довул)

Максимал шамол тезлиги 25 м/с ва ундан юқори

2

Қасирға (шиддатли шамол)

Шамол қисқа муддатга кескин (бир неча дақиқа давомида, лекин 1 дақиқадан кам бўлмаслиги керак) 25 м/с гача ва ундан юқори кучайиши

3

Ҳалокатли довул

Шамол 33 м/с ва ундан юқори тезликда

4

Кучли чангли (қумли) бўрон

Тезлиги 15 м/с ва ундан юқори максимал тезликдаги шамол таъсирида чанг (қум) кўчиши, давомийлиги 3 соатдан кўп бўлмаган метеорологик узоқлик кўринишининг 500 м дан кам ёмонлашиши

5

Кучли қорли бўрон

Тезлиги 15 м/с ва ундан кўп шамол таъсирида юзадан қорни кўчиши, давомийлиги 3 соатдан кўп бўлмаган метеорологик узоқлик кўринишининг 500 м дан кам ёмонлашиши

6

Кучли туман

Сувнинг энг кичик заррачалари (чанг, ёниш маҳсулотлари) тўпланиши ҳисобига ҳавони кучли хиралашиши, бунда давомийлиги 3 соатдан кўп бўлмаган горизонтал метеорологик узоқлик кўриниши 50 мм дан кам ёмонлашиши

7

Жуда кучли ёмғир (ёмғир қор билан)

Ёғингарчилик миқдори 12 соат ва ундан кам вақт ичида 30 мм ва ундан кўп

8

Жуда кучли жала

Ёғингарчилик миқдори 1 соат ва ундан кам вақт ичида 15 мм ва ундан кўп

9

Жуда кучли қор

12 соат ва ундан кам вақт ичида 20 мм ва ундан кўп бўлган ёғингарчилик миқдори

10

Йирик дўл

Диаметри 20 мм ва ундан катта бўлган дўл

11

Кучли яхмалак

Электр симларида яхмалак диаметри:

яхмалак - 20 мм дан кўпроқ;

ҳўл қор ёки мураккаб қатламлари - 35 мм дан кўпроқ;

булдуруқ - 50 мм дан кўпроқ.

12

Кучли совуқ

Ноябрь ойидан март ойигача бўлган даврда 20° совуқ ва ундан паст бўлган минимал ҳаво ҳарорати, шимолий ҳудудлар учун 20° совуқ ва ундан паст бўлган минимал ҳаво ҳарорати

13

Кучли иссиқ

Май ойидан август ойигача бўлган даврда 43° ва ундан юқори бўлган максимал ҳаво ҳарорати, жанубий ҳудудлар ва чўл ҳудудлар учун 46° ва ундан юқори бўлган максимал ҳаво ҳарорати

14

Аномал совуқ об-ҳаво

Октябрь ойидан апрель ойигача бўлган даврда беш ва ундан кўп кун давомида иқлимий меъёрдан 7° ва ундан паст бўлган ўртача суткалик ҳаво ҳарорати кўрсаткичлари

15

Аномал иссиқ об-ҳаво

Апрель ойидан сентябрь ойигача бўлган даврда беш ва ундан кўп кун давомида иқлимий меъёрдан 7° ва ундан юқори бўлган ўртача суткалик ҳаво ҳарорати кўрсаткичлари

16

Ўта иссиқ ва қуруқ ҳаво (атмосфера қурғоқчилиги)

Кеча-кундузлик ҳаво нисбий намлиги камоматининг максимал 70 гПа ва ундан юқори оралиқдаги кўрсаткичи

Т/р

Ҳодисалар номи

Ҳодисалар хусусиятлари ва мезонлари

1

Ҳаво ва тупроқ юзасида совуқ

Қишлоқ хўжалик экинлари вегетацияси фаол бўлган ёки ҳосил йиғим-терими даврида ҳаво ёки тупроқ юзасида ўртача кеча-кундузлик ҳаво ҳарорати 0° дан паст кўрсаткичларгача пасайиши

2

Қурғоқчилик

Қуруқ барқарор об-ҳаво давомийлиги (бир ўн кунликдан ва ундан кўп ва муддатлардан ҳеч бўлмаса биттасида максимал ҳаво ҳарорати 35° ва ундан юқори ва ҳавонинг нисбий намлиги 30% ёки ундан кам бўлиши

3

Қуруқ иссиқ шамол

Ҳаво ҳароратини юқори (максимал кўрсаткичи 40° ва ундан юқори) бўлиши, нисбий намлик пастлиги (кузатув муддатларидан камида бир марта 30% ваундан кам) ва шамол (шамол тезлиги 5 м/с ва ундан кўп) беш ва ундан кўп кун давомида сақланиб туриши

4

Музлаш

Қор қоплами бўлмаганда 5 кун давомида паст ҳаво ҳарорати (минимал кўрсаткич 20° ва ундан паст) сақланиб туриши

5

Тупроқ қатқалоқлиги

Беш ва ундан кўп кун давомида зич (жуда зич) тупроқ қатқалоқлиги сақланиб туриши

Т/р

Ҳодисалар номи

Ҳодисалар хусусиятлари ва мезонлари

1

Сел ва сел оқими

Жадал жала ёмғирлар ёки қорни тез эриши натижасида тўсатдан, тоғли дарё ҳавзаларида ҳосил бўладиган сув ва тоғ жинслари аралашмасидан иборат жуда тез оқиб келадиган сув ўзани оқими, баланд тоғ кўлларини (морена) ёриб чиқиши

2

Дарёнинг тўлинсув даври

Қор эриши натижасида дарёда сувнинг кўпайиши ҳар йили деярли бир хил фаслда такрорланиши ва узоқ вақт (2-6 ой) давом этиши

3

Тошқин

Йилнинг турли мавсумларида кўп маротаба қайтарилиши мумкин бўлган сув тартиби фазасида сув сатҳи ва сув сарфи жадал кўпайиши (одатда қисқа муддатга) билан тавсифланади. Ҳаво исиши даврида ёмғир ва жадал қор эриши ҳисобига юзага келади

4

Муз парчалари

Бўш муз тўпланиши сув ичидаги музларни сув юзасига сузиб чиқиши ҳисобига вужудга келади

5

Муз парчалари ҳаракати

Сув оқими юзасида муз парчаларининг ҳаракати

6

Музнинг тиқилиб қолиши

Муз тиқилиб қолиши вақтида муз тўпланиши, дарёнинг айрим участкаларида ўзанни сиқиб қўйиши юзага келадива сув сатҳи ўзгаришини вужудга келтиради

7

Кузги муз тиқилиши

Батамом музлаш бошида муз тиқилиб қолиши ва сув ичидаги музларни тўпланиши, сув сатҳи ўзгаришини вужудга келтиради

8

Батамом музлаш

Дарёда ялпи муз қоплами ўрнашиши

9

Муз оқиши

Дарёда муз парчалари ва муз майдонлари ҳаракати

10

Гидрологик қурғоқчилик

Дарё ва сув омборларига сув оқиб келишининг пасайиши, ер ости сувлари захираларни камайиши, бу сувга бўлган эҳтиёжни қондиришда қийинчиликларга олиб келади

Т/р

Ҳодисалар номи

Ҳодисалар хусусиятлари ва мезонлари

1

Кўчки

Тоғ ва тоғ олди ҳудудларда қиялик бўйлаб қор массаларининг ҳаракати (силжиши)

2

Қор карнизларининг қулаши (ажралиши)

Тоғ жарликлари ёки ёнбағирларини шамолга тескари томонининг энг четида ҳосил бўлган ва кўп тўпланган зич қорнинг қулаши.

Қорнинг изғирин натижасида кўчиши асосан шамолга тескари ёнбағирларда ҳосил бўлади. Улар қор (300 кг/кв.м дан юқори) зич бўлганлиги сабабли, автомобиль йўллари, темир йўллар ва бошқа объектларга тўғридан тўғри қулаб тушганда хавф туғдиради.

Т/р

Ҳолат номи

Хусусиятлари ва мезонлари

1

Атмосфера ҳавосининг юқори даражада ифлосланиши

Бир марталик рухсат этилган меъёр (РЭМ)дан 5-9 марта ошадиган битта ёки бир нечта моддаларнинг таркиби.

Кузатувларнинг умумий ҳажмининг 20 фоизидан кўпроғини такрорлаш имконияти билан бир марталик максимал рухсат этилган концентрациянинг мунтазам равишда ошиб бориши.

2

Юза сувларнинг юқори даражада ифлосланиши

Бир ёки бир нечта моддаларнинг концентрациялардаги РЭМ дан 10 мартадан 49 мартагача юқори бўлган бир марталик таркиби.

15 дан 60 мгО2 /л гача бўлган биокимёвий кислород истеъмол қилиш қиймати (БОД5).

Эритилган кислород концентрациясини 3 дан 2 мгО2 /л гача камайтириш.

3

Тупроқнинг юқори даражада ифлосланиши

Санитария ва токсикологик мезонларга мувофиқ 20 дан 49 РЭМгача бўлган концентрациядаги пестицидларнинг таркиби ёки фитотоксик мезонларга мувофиқ 2 дан 10 гача РЭМ бўлган пестицидларнинг таркиби.

25 дан 50 РЭМгача бўлган концентрациялардаги техноген келиб чиқувчи ифлослантирувчи моддаларнинг таркиби.

4

Юқори радиоактив ифлосланиш

3700*(10-5) Бк/куб.м ўлчов натижалари бўйича атмосферанинг ер сирти қатламидаги радиоактив моддаларнинг концентрацияси.

Суткада 110 Бк/кв.м дан ошадиган радиоактив моддаларнинг зичлиги.

Жойларда соатига 0,30 мкз дан ошувчи радиация даражаси.

Т/р

Ҳолат номи

Хусусиятлари ва мезонлари

1

Атмосфера ҳавосининг юқори даражада ифлосланиши

Бир марталик рухсат этилган меъёр (РЭМ)дан ошадиган битта ёки бир нечта моддаларнинг таркиби,10-14 марта ушбу даражани 2 сутка сақлаб турганда, 15-24 марта бу даражани 8 соат ва ундан ортиқ сақлаб турганда, 25 ва ундан ортиқ сақлаб турганда.

Кўринувчи белгилар: ушбу ҳудуд учун ғайриоддий барқарор ҳиднинг пайдо бўлиши, ҳавонинг инсон сезгиларига таъсирини аниқлаш, рангли ва кислотали ёғингарчилик.

2

Юза сувларнинг юқори даражада ифлосланиши

РЭМ дан 50 ва ундар ортиқ бўлган бир ёки бир нечта моддаларнинг концентрациялардаги максимал-бир марталик миқдори.

Эритилган кислороднинг 2 мгО2/л гача пасайиши, биокимёвий истеъмолнинг (БОД5) 60 мгО2/л дан ошиши.

Балиқ ва ўсимликларнинг оммавий қирилиши.

3

Тупроқнинг юқори даражада ифлосланиши

Санитария ва токсикологик мезонларга мувофиқ 50 ёки ундан ортиқ РЭМ концентрацияларда пестицидларнинг миқдори.

Фитотоксик мезонлар бўйича 10 ёки ундан ортиқ РЭМ.

РЭМдан 50 ва ундан кўпроқ марта ошувчи техноген таркибдаги концентрацияларда ифлослантирувчи моддаларнинг миқдори.