O`z DSt 827.2023. Бетон ва темир-бетон қувурлар. Турлари ва асосий параметрлари (АВ томонидан 25.09.2023 й. 214-сон билан рўйхатга олинган қурилиш ва уй-жой коммунал хўжалиги вазирининг 24.08.2023 й. 221-сон буйруғи билан тасдиқланган)

Функция недоступна

Адлия вазирлигида

2023 йил 25 сентябрда 214-сон

билан рўйхатга олинган

Ўзбекистон Республикаси

қурилиш ва уй-жой коммунал

хўжалиги вазирининг

2023 йил 24 августдаги

221-сон буйруғига

ИЛОВА

O`z DSt 827.2023

ЎЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИНИНГ

ДАВЛАТ СТАНДАРТИ

   

Бетон ва темир-бетон қувурлар.

Турлари ва асосий параметрлари

Мазкур давлат стандарти центрифугалаш, титратиш, титратиб пресслаш, радиал пресслаш ҳамда титратиб гидропресслаш усулларда ишлаб чиқарилган ва суюқликларни ташувчи ер ости босимсиз ва босимли қувурларини ётқизиш учун мўлжалланган йиғма бетон ва темир-бетон қувурларнинг (бундан буён матнда қувурлар деб юритилади) турлари ва асосий параметрларига нисбатан талабларни белгилайди.

Ушбу давлат стандарти автомобиль ва темир йўлларининг қирғоқлари остига ётқизиладиган сув қувурларга, шунингдек дренаж қувурларга нисбатан татбиқ этилмайди.

1-БОБ. ТЕХНИК ЖИҲАТДАН ТАРТИБГА

СОЛИШ СОҲАСИДАГИ НОРМАТИВ

ҲУЖЖАТЛАРГА ҲАВОЛАЛАР

1. Мазкур давлат стандартида қуйидаги техник жиҳатдан тартибга солиш соҳасидаги норматив ҳужжатларга ҳаволалар қўлланилган:

       

       

2-БОБ. АТАМАЛАР ВА ТАРИФЛАР

     

2. Мазкур давлат стандартида куйидаги атамалар ва уларнинг таърифлари қўлланилган:

босимсиз қувурлар - суюқликлар ўз оқими билан тўлиқ бўлмаган кесимда (қувур ички диаметрининг 0,95 гача) ташиладиган қувур ўтказгичларни қуриш учун мўлжалланган қувурлар;

босимли қувурлар - суюқликлар босим остида ташиладиган қувур ўтказгичларни қуриш учун мўлжалланган қувурлар;

оғзи кенгайтирилган қувурлар - бир учида катта оғиз, иккинчи учида қувур ўтказгични монтаж қилишда катта оғизга киритиладиган втулкали қисмга эга бўлган қувурлар;

фальцли (тирқишли) қувурлар - олд томонларида қувур девори қалинлиги чегарасида ўзаро туташувчи юзаларга эга бўлган қувурлар;

тагликли қувурлар - ишчи ҳолатида ост томонида текис ёки ярим айлана кўринишидаги тагликка эга бўлган қувурлар;

ўзак (сердечник)ли қувурлар - деворида юпқа металлдан, керамик металлдан ёки керамикадан сув ўтказмайдиган ўзаги (сердечниги) мавжуд бўлган қувурлар;

қувурнинг шартли ўтиш диаметри - қувур ўтказгичнинг гидравлик ҳисоб-китоблари амалга ошириладиган шартли думалоқ ўтишнинг диаметрига тенг бўлган (йўл қўйилган оғишларни ҳисобга олмаган ҳолда) қувур кўндаланг кесимининг геометрик параметри;

қувурнинг фойдали узунлиги - қувур ўтказгичларни монтаж қилишда ҳисобга олинадиган қувурнинг узунлиги;

туташган юзалар - қувур ўтказгичларни монтаж қилишда ўзаро бирикадиган қувурларнинг учидаги қисмлари юзалари;

ҳисобланган ички босим - фойдаланиш шартлари бўйича қувур ўтказгичлардаги эҳтимолий энг катта босим, гидравлик зарбда унинг кўтарилиши ёки гидравлик зарбда босимнинг тушишини ҳисобга олинмаганда бўладиган энг катта фойдаланиш босими. Агар унинг босими горизонтал ва вертикал юклар билан биргаликда ошса қувурлар линиясига катта таъсир кўрсатади.

3-БОБ. ҚУВУРЛАРНИНГ ТУРЛАРИ

ВА БЕЛГИЛАНИШЛАРИ

3. Қувурлар ташилаётган суюқликнинг қувур ўтказгичлардаги ҳисобланган иш режимидан келиб чиқиб босимсиз ва босимли турларга бўлинади.

4. Босимсиз қувурлар қуйидаги турларга бўлинади:

T - герметиклар (зичлагичлар) ёки бошқа материаллар (битум мастика, эпоксид елим, ўзи ёпишувчи лента) билан зич қилиб уланадиган думалоқ тешик ва туташтириш бирикмали цилиндрик кенгайган оғизли;

TП - герметиклар (зичлагичлар) ёки бошқа материаллар (битум мастика, эпоксид елим, ўзи ёпишувчи лента) билан зич қилиб уланадиган думалоқ тешик ва туташтириш бирикмали цилиндрик кенгайган оғизли тагликка эга бўлган;

ТС - резина ҳалқа ёрдамида зич қилиб уланадиган, қувурнинг втулкали учининг туташган юзасида зинали туташма ва туташ бирикмалар билан думалоқ тешикли цилиндрик кенгайган оғизли;

ТСП - резина ҳалқа ёрдамида зич қилиб уланадиган, қувурнинг втулкали учининг туташган юзасида зинали туташма ва туташ бирикмалар билан думалоқ тешикли цилиндрик кенгайган оғизли тагликка эга бўлган;

ТБ - резина ҳалқалар ёрдамида зич қилиб уланадиган қувурнинг втулкали учининг туташган юзасида тиркалувчи буртик ва туташ бирикмалар билан думалоқ тешикли цилиндрик кенгайган оғизли;

ТБП - резина ҳалқалар ёрдамида зич қилиб уланадиган қувурнинг втулкали учининг туташган юзасида тиркалувчи буртик ва туташ бирикмалар билан думалоқ тешикли цилиндрик кенгайган оғизли тагликка эга бўлган;

ТФП - герметиклар (зичлагичлар) ёки бошқа материаллар (битум мастика, эпоксид елим, ўзи ёпишувчи лента) билан зич қилиб уланадиган тагликли, фальцли, думалоқ тешикли ва туташ бирикмали;

ТО - герметиклар (зичлагичлар) ёки бошқа материаллар (битум мастика, эпоксид елим, ўзи ёпишувчи лента) билан зич қилиб уланадиган тагликли, фальцли, овалсимон тешикли ва туташ бирикмали;

ТЭ - герметиклар (зичлагичлар) ёки бошқа материаллар (битум мастика, эпоксид елим, ўзи ёпишувчи лента) билан зич қилиб уланадиган тагликли, фальцли, эллипссимон тешикли ва туташ бирикмали.

5. Босимли қувурлар қуйидаги турларга бўлинади:

ТН - резина ҳалқалар ёрдамида зич қилиб уланадиган думалоқ тешикли ва туташ бирикмали цилиндрик кенгайган оғизли;

ТНП - резина ҳалқалар ёрдамида зич қилиб уланадиган думалоқ тешикли ва туташ бирикмали цилиндрик кенгайган оғизли полимер ўзакли (сердечникли);

ТНС - резина ҳалқалар ёрдамида зич қилиб уланадиган думалоқ тешикли ва туташ бирикмали цилиндрик кенгайган оғизли пўлат ўзакли (сердечникли).

6. Бетон қувурлар турларининг шартли белгилари темир-бетон қувурларнинг шартли белгиларидан фарқли равишда «Т» харфи олдидан «Б» бош ҳарфини қўшган ҳолда белгиланади.

4-БОБ. ҚУВУРЛАРНИНГ ЎЛЧАМЛАРИ

7. Думалоқ тешикли қувурларнинг шартли ўтиш диаметри ва фойдали узунлиги қуйидаги 1-жадвалда келтирилган қийматларга мувофиқ бўлиши лозим

1-ЖАДВАЛ

        

8. Мазкур давлат стандартининг 1-жадвалида кўрсатилганларга қараганда барча турдаги қувурларни фойдали узунлигини каттароқ қилиб қабул қилишга йўл қўйилади. Бунда қувурлар шартли ўтиш диаметри 1600 mm гача бўлган қувурлар учун узунлик 500 mm, 1600 mm дан юқори бўлганда 250 mm узунроқ қилиб белгиланади.

9. Илмий асосланган ҳолларда қувурларни қуйидагича қабул қилишга йўл қўйилади:

қувурларни ишлаб чиқаришнинг аниқ тури учун шартли ўтиш диаметри 1800 ва 2200 mm, шунингдек 2400 mm дан катта ўлчамда;

давлат стандартининг 1-жадвалида кўрсатилган қувурларнинг шартли ўтиш диаметридан фарқли равишда қувурларнинг ички диаметрини 600 mm гача бўлган қувурлар учун плюс 6 фоизгача, диаметри 600 mm дан ортиқ бўлган қувурлар учун плюс 3 фоизгача ўлчамда.

10. ТС ва ТСП турлардаги босимсиз темир-бетон қувурларни зудлик билан қолипдан тўлиқ ажратувчи технология бўйича тайёрлашга мўлжалланган қувурлар учун уларнинг фойдали узунлигини 2500 - 3500 mm га тенг қилиб қабул килиш лозим.

11. ТН турдаги босимли темир-бетон қувурлар зўриқтирилмаган ва зўриқтирилган арматурали қилиб бажарилади. Олдиндан зўриқтирилган қувурларнинг фойдали узунлиги 5000 mm дан кам бўлмаслиги керак.

12. Думалоқ кесимли резина ҳалқаларда бириктириладиган қувурларни туташиш юзаларининг ўлчамлари қуйидагиларни таъминлаши лозим:

1) туташишнинг ишчи қисми диаметрларини йўл қўйилган оғишини ҳисобга олган ҳолда ҳалқали тирқишнинг қиймати қўйидаги чегарада бўлишини (резинали ҳалқа кесими диаметрига нисбатан фоизларда):

60 - 75 - босимсиз қувурлар учун,

50 - 70 - паст босимли қувурлар учун,

40 - 65 - ўртача ва юқори босимли қувурлар учун;

2) қувурларнинг туташ бирикмаларидаги бурилиш бурчаги 1°30' дан кам бўлмаслигини;

3) резинали ҳалқа тортилганда 8 - 15 фоизга чўзилишини;

4) тебратиш усулида резинали ҳалқа билан зич қилиб уланадиган туташишнинг ишчи қисми узунлиги ҳалқа кесими диаметридан 3,5 баробарга кам бўлмаслигини.

13. Чўзилмаган ҳолатдаги думалоқ кесимли резинали ҳалқанинг ўлчамлари мазкур давлат стандартининг 2-жадвалига мувофиқ бўлиши керак.

2-ЖАДВАЛ

(mm)

       

       

5-БОБ. ТЕХНИК ТАЛАБЛАР

          

14. Босимсиз қувурлар тутиб туриш қобилиятига кўра уч гуруҳга бўлинади:

биринчи - тўкма (тўкилган тупроқ)нинг ҳисобланган баландлиги 2 m;

иккинчи - тўкма (тўкилган тупроқ)нинг ҳисобланган баландлиги 4 m;

учинчи - тўкма (тўкилган тупроқ)нинг ҳисобланган баландлиги 6 m.

15. Қувур ўтказгичларни қуришнинг аниқ шароитлари учун тутиб туриш қобилияти катта бўлган босимсиз темир-бетон қувурларни қўллашга йўл қўйилади.

16. Босимсиз қувурларнинг мустаҳкамлик хусусиятлари тўкманинг мазкур давлат стандартининг 14-бандида белгиланган ҳисобланган баландлигида қуйидаги ўрта ҳисобдаги шароитларда улардан фойдаланишни таъминлаши керак:

қувур остидаги асоси - шартли ўтиш диаметри 500 mm гача бўлган цилиндрик қувурлар ва барча диаметрлардаги тагликли қувурлар учун текис тупроқли ёки шартли ўтиш диаметри 500 mm дан кўп бўлган қамраб олиш бурчаги 90° ли цилиндр қувурлар учун профилланган тупроқли;

тўкмаси (засыпкаси) - шартли ўтиш диаметри 800 mm гача бўлган цилиндрик қувурлар ва барча диаметрлардаги тагликли қувурлар учун 1,8 t/m3 зичликдаги тупроқ билан нормал зичланган ёки шартли ўтиш диаметри 800 mm дан кўп бўлган цилиндр қувурлар учун орттирилган зичланишдаги тупроқли;

ер юзасига вақтинчалик тушадиган юкламаси А8 ва Н-60 бўлганда.

17. Қувурдаги ҳисобланган ички босим қийматига кўра босимли қувурлар қуйидаги 3-жадвалда кўрсатилган гуруҳлар ва синфларга бўлинади.

3-ЖАДВАЛ

18. Конструкциясига кўра босимли қувурлар қуйидаги синфларга ажратилиши лозим:

Н1 ва Н3 - БТН тури ва зўриқтирилмаган арматура билан ТН тури;

Н3 ва Н5 - ТНП тури;

Н5 - Н20 - зўриқтирилган арматура билан ТН тури;

Т10 - Н20 - ТНС тури.

19. Босимли қувурларнинг мустаҳкамлик хусусиятлари тўкманинг қувур устидаги баландлиги 2 m бўлганда тегишли синфдаги қувур учун ҳисобланган ички босим билан ётқизишнинг қуйидаги ўрта ҳисобдаги шароитларида улардан фойдаланишни таъминлаши лозим:

қувур остидаги асоси - қамраб олиш бурчаги 90° ли профилланган тупроқли;

тўкмаси (засыпкаси) - 1,8 t/m3 зичликдаги тупроқ билан нормал зичланган;

ер юзасига вақтинчалик тушадиган юкламаси Н-60 бўлганда.

20. Қувур ўтказгичларга ташқи юкланиш қийматларини пасайтиришини таъминловчи босимли қувурларни ётқизиш шароитларида қувурларнинг ҳар бир синфи учун ҳисобланган қийматдан 0,1 МРа га катта бўлган ички босимда Н1 ва Н3 синфли қувурларни, ва қувурларнинг ҳар бир синфи учун ҳисобланган қийматдан 0,3 МРа га катта бўлган ички босимда Н5, Н10, Н15 ва Н20 синфли қувурларни қўллашга йўл қўйилади.

21. Агрессив муҳитда фойдаланиш учун мўлжалланган қувурларнинг коррозияга бардошлилигини таъминлаш коррозияга чидамли материаллар қўллаш, конструктив талаблар ва технологик усулларни (бирламчи ҳимоя) қўллаш, шунингдек ҚМҚ 2.03.11-96 талабларига мувофиқ қувурларнинг юзаларини ҳимоя қилиш йўли билан амалга оширилади.

22. Қувурларни дайди токлар таъсири орқали вужудга келувчи электр коррозиядан ҳимоялаш учун мўлжалланган ўрнатиладиган пўлат буюмлар қувурларнинг қўлланиш доирасидан қатъи назар барча олдиндан зўриқтирилган босимли темир-бетон қувурларда кўзда тутилган бўлиши лозим.

23. Бетон ва темир-бетон босимли қувурларнинг девори қалинлиги ҳамда ички босимларига талаблар EN 639:1994, EN 641:1994, EN 642:1994 да белгиланган.

24. Қувурлар ГОСТ 23009-2016 талабларига мувофиқ маркалар билан белгиланиши лозим.

        

          

Қонун ҳужжатлари маълумотлари миллий базаси (www.lex.uz).