2002-2010 йилларда Ўзбекистон Республикаси кўмир саноатини ривожлантириш Дастури (ЎзР ВМ 04.06.2002 й. 196-сон қарорига 1-илова)

Функция недоступна

Вазирлар Маҳкамасининг

2002 йил 4 июндаги

196-сон қарорига

1-ИЛОВА

2002-2010 йилларда Ўзбекистон Республикаси

кўмир саноатини ривожлантириш

ДАСТУРИ

I. КИРИШ

Тармоқнинг мавжуд салоҳиятидан энг самарали фойдаланиш йўлларини аниқлаш ва шарт-шароитларни шакллантириш 2002-2010 йилларда Ўзбекистон Республикаси кўмир саноатини ривожлантириш дастурининг мақсади ҳисобланади. У қуйидагиларни назарда тутади:

республиканинг ёқилғи мустақиллигини мустаҳкамлаш ва янада ривожлантириш, Ўзбекистоннинг сифатли ёнилғига бўлган ортиб бораётган эҳтиёжини қондириш;

электр энергияси ишлаб чиқаришда ёқилғи ресурслари таркибида кўмирнинг улушини 2010 йилда 15 фоизгача етказган ҳолда Ангрен конини қазишнинг очиқ усулини ривожлантириш ҳисобига кўмир қазиб олишни босқичма-босқич кўпайтириш;

кўмир саноати корхоналарини замонавийлаштириш, реконструкция қилиш ва техника билан қайта жиҳозлаш;

кўмир қазиб олувчи корхоналарнинг ишончли ва барқарор фаолият кўрсатишини таъминловчи устувор йўналишларни танлаш;

юқори унумли асбоб-ускуналардан фойдаланган ҳолда замонавий технологияни жорий этиш асосида кон очиш ишларида кон ишларини ва технологик транспортни такомиллаштириш.

II. КЎМИР САНОАТИНИ РИВОЖЛАНТИРИШНИНГ

УСТУВОР ЙЎНАЛИШЛАРИ

1. Замонавий технологияни ва юқори унумли асбоб-ускуналарни жорий этган ҳолда "Ангрен" конини техника билан қайта жиҳозлаш.

2. "Ангрен" конидан бўшайдиган кон-транспорт асбоб-ускуналаридан фойдаланган ҳолда "Апартак" конини реконструкция қилиш.

3. 2010 йилга бориб электр энергияси ишлаб чиқаришда энергия ресурслари истеъмоли таркибида кўмирнинг улушини 15 фоизгача кўпайтириш.

4. Қўшимча равишда қазиб олинадиган фойдали қазилмаларни оқилона қазиб олиш ва сотиш.

5. Конларнинг барқарор энергия таъминотини ривожлантириш ва таъминлаш.

6. Темир йўл транспортининг юк ташиш қувватини ошириш.

7. Импортнинг ўрнини босувчи маҳсулотлар ишлаб чиқаришни кенгайтириш, машина ва асбоб-ускуналарнинг мавжуд паркини таъмирлаш ва тиклаш.

8. "Ангрен" конида кўчкиларни барқарорлаштириш.

1. "Ангрен" конини техника билан қайта жиҳозлаш

"Ангрен" конини техника билан қайта жиҳозлашни 2002-2010 йилларда олти босқичда (1-жадвал)* амалга ошириш мўлжалланмоқда ва қуйидагиларни жорий этиш назарда тутилмоқда:

кўмир қатламлари ва бевосита кўмир қатламлари устида ётган кон юзасини очишда (иккиламчи каолинлар) ротор экскаватор, қайта юклагич, конвейер, тоғ жинслари ҳосил қилувчини ўз ичига олувчи узлуксиз технология;

кон жинсларини кўчма майдалагичлар ёки автоюкағдаргичларга юклаган, бир чўмичли экскаваторлардан фойдаланган ҳолда циклли-узлуксиз технология. Майдалагичлар ёки автоюкағдаргичлар кон жинсини майдалаш қурилмаларигача етказиб беради, сўнгра кон жинслари конвейерлар билан уюмларгача ташилади, у ерда қаттиқ жинсли кон юзасини очиш ишларида тоғ жинслари ҳосил қилиш қўлланилган ҳолда жойлаштирилади.

"Ангрен" конини техника билан қайта жиҳозлашни босқичма-босқич амалга ошириш учун:

биринчи босқични 2003 йил 1 мартгача фойдаланишга топшириш;

ишларни 2003 йил 1 декабргача тугаллаган ҳолда 2002 йилнинг иккинчи ярим йиллигида иккинчи босқичга киришиш;

қолган босқичларни тадбирларга мувофиқ бажариш (1-жадвал) назарда тутилади.

"Ангрен" конини техника билан қайта жиҳозлаш:

конда кон юзасини очиш ишлари ҳажмини 2001 йилдаги 11,2 млн куб метрдан 2010 йилда 62,7 млн куб метргача кўпайтириш;

замонавий технологияни ва юқори унумли асбоб-ускуналарни (қўллаш ҳисобига ўтган йилларда йўл қўйилган 54 млн куб метр ҳажмдаги кон юзасини очишдаги қолоқликнинг ўрнини 2007 йилда тўлдириш. 2010 йилда кон юзасини очиш ишлари умумий ҳажмининг 64 фоизини конвейер транспорти билан бажариш мўлжалланган;

кон бортларини талаб этиладиган параметрларга (16 градусдан 12 градусгача) тўғрилаш туфайли кондаги ишлаб чиқариш вазиятини барқарорлаштириш, бу амалда маҳаллий кўчки ҳодисаларини бартараф этади;

2004 йилдан бошлаб ўсишга эришган ҳолда кўмир қазиб олишни 2001 йилдаги 2,1 млн тоннадан 2010 йилда 7,8 млн тоннагача кўпайтириш;

бир тонна кўмир таннархини 2001 йилдаги 10,38 АҚШ доллардан 2010 йилда 7,85 АҚШ долларигача пасайтириш.

2. "Апартак" конини реконструкция қилиш

Тармоқ бўйича кўмир қазиб олиш ҳажмлари йиллик ўсишини таъминлаш учун "Ангрен" конини техника билан қайта жиҳозлаш даврида Дастурда "Апартак" конини реконструкция қилиш назарда тутилган. Бу 2010 йилга бориб кўмир қазиб олишнинг 1,5 млн тонна ҳажмида ўсишини таъминлайди (2-жадвал).

"Апартак" конини реконструкция қилиш:

"Ангрен" конидан бўшаган кон-транспорт асбоб-ускуналаридан таъмирлангандан ва тиклангандан кейин фойдаланишни;

2004 йилда Ангрен шаҳрида ишлаб турган 6,9 км узунликдаги оралиғи кенг бирлаштирувчи шохобча қурган ҳолда темир йўл транспортини ривожлантиришни;

кўмирни забойлардан кўмир омборигача автомобилда ташиш ўрнига конвейерда ва темир йўл транспортида ташишга ўтишни;

2005 йилда "Апартак" юк ортиш темир ЙЎЛ станцияси қуришни ўз ичига олади.

"Апартак" конини реконструкция қилиш дастурининг бажарилиши:

кон юзасини очишни 2001 йилдаги 1,9 млн куб метрдан 2010 йилда 15,0 млн куб метргача ёки 7,9 баравар, шу жумладан темир йўл транспорти билан 0,4 млн куб метрдан 11,5 млн куб метргача ёки 28,7 баравар кўпайтиришни;

кўмир қазиб олишнинг 2001 йилдаги 214 минг тоннадан 2010 йилда 1,5 млн тоннагача ўсишини;

кўмир қазиб олиш таннархининг 2001 йилдаги 10,47 АҚШ долларидан йилда 6,66 АҚШ долларигача пасайтирилишини таъминлайди.

3. Электр энергияси ишлаб чиқариш таркибида

кўмир истеъмоли ўсишини кўпайтириш

Етакчи мамлакатларнинг кўмир тармоғини устувор ривожлантиришга асосланган энергетика ва хом ашё стратегиясига мувофиқ Дастурда ёқилғи-энергетика балансида электр энергияси ишлаб чиқаришда кўмирнинг улушини 2001 йилдаги 4,7 фоиздан 2010 йилда 15 фоизгача кўпайтириш назарда тутилмоқда.

Ушбу вазифани бажариш учун кўмир қазиб олишни 2001 йилдаги 2,7 млн тоннадан 2010 йилда 9,4 млн тоннагача кўпайтириш назарда тутилмоқда (3 ва 3а-жадваллар)*. Бунда:

Янги Ангрен иссиқлик электр станциясининг бешта энергия блоки кўмирдан йил давомида фойдаланишга босқичма-босқич ўтказилади (4-жадвал);

Ангрен иссиқлик электр станциясида кўмирни узатиш ва ёқиш учун ишлаб турган асбоб-ускуналар замонавийлаштирилади.

4. Қўшимча равишда қазиб олинадиган фойдали

қазилмалардан оқилона фойдаланиш

Олиб борилган тадқиқотлар, саноат синовлари натижасида кон юзасини очишда қўшимча ишлов бериладиган фойдали қазилмаларни қўллашнинг кенг кўлами тасдиқланди. Қазиш ишлари ҳажми кон юзасини очиш ишлари кўпайгани сари ўсиб боради (5-жадвал).

"Ўзқурилишматериаллари" акциядорлик компанияси билан биргаликда қурилиш материаллари ишлаб чиқаришда қўшимча хом ашё материалларини кенг қўллаш имконияти ишлаб чиқилди. Бунда қуйидагилар назарда тутилади:

Оҳангарон ва Бекобод заводларида цемент ишлаб чиқаришда "Ангрен" кони оҳактошидан фойдаланиш (йилига 1 млн тоннагача);

юқори сортли цемент ва ўрта чидамли материаллар ишлаб чиқаришда ранг-баранг ва иккиламчи каолинлардан фойдаланиш (йилига 900 минг тоннагача).

Бундан ташқари коннинг майдалаш-сортларга ажратиш қурилмаларида ўз эҳтиёжлари учун, шунингдек қурилиш ва пул ташкилотларига сотиш учун шағал ишлаб чиқариш учун тошқотишмани қайта ишлаш назарда тутилмоқда (йилига 3 млн куб метргача).

5. Конларнинг электр энергияси таъминотини

ривожлантириш ва барқарорлаштириш

Конлардаги электр энергияси узатиш линияларининг узунлиги ва уларнинг катта қувват билан ишлаши ва "Ангрен" конида унинг техника билан қайта жиҳозланиши, кўмир қазиб олиш ва кон юзасини очишнинг кўпайиши муносабати билан электр энергиясига эҳтиёжнинг ортишини ҳисобга олиб Дастурда 2002-2010 йилларда конларнинг электр энергияси таъминотини ривожлантириш бўйича 6-жадвалга мувофиқ тадбирлар назарда тутилмоқда.

6. Станциялар ва темир йўл транспорти йўлларини

ривожлантириш ҳамда реконструкция қилиш

Кон юзасини очиш ишлари ҳажмининг ортиши туфайли темир йўл транспортида ташишларни ривожлантириш учун 7-жадвалга мувофиқ юклаш станциялари, станция ва йўлларнинг ўтказиш қувватини ошириш бўйича тадбирларни бажариш назарда тутилмоқда.

7. Кўмир қазиб олишнинг ер ости усули

а) 9-шахтани ёпиш

Ангрен Кўмир конида кон-геология шароитларига кўра 1852 млн тонна саноат захираларидан 795 млн тоннаси ер ости усулида қазиб олинади.

9-шахтада Ангрен конидаги Кўмир қатламлари ҳам худди "Ангрен" ва "Апартак" конларидаги каби техника билан қазиб олишга яроқсиз қатламлар очиқ усулда қазиб олинади.

2002 йил 1 январдаги ҳолатига кўра шахта балансидаги мавжуд 49,5 млн тонна саноат кўмир захираларидан 6,0 млн тоннаси қазиб олишга тайёрланган.

9-шахтадаги кўмирни қазиб олиш очиқ усулдагига нисбатан иқтисодий жиҳатдан кам самарали эканлигининг юқори даражадаги хавфсизлик билан боғлиқлигини ҳисобга олиб ер ости шароитларида ишлайдиган шахтёрлар учун қуйидагилар назарда тутилмоқда:

2002 йилдан бошлаб кўмирнинг янги захираларини тайёрламаслик;

2004 йилда 9-шахтани қазиб олишга тайёр кўмир захираларини қазиб чиқариш, асбоб-ускуналар ва материалларни белгиланган тартибда демонтаж қилиш бўйича чора-тадбирлар комплексини бажарган ҳолда махсус лойиҳа бўйича ёпиш.

Ўзбекистон Республикаси Меҳнат ва аҳолини ижтимоий муҳофаза қилиш вазирлиги ҳамда Олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги билан биргаликда 9-шахтадан бўшаб қоладиган ходимларни, кейинчалик уларни "Кўмир" акциядорлик бирлашмаси корхоналарида ишга жойлаштириш учун, янги ихтисосларга қайта ўқитиш бўйича ташкилий чора-тадбирларни амалга ошириш.

б) Тошкўмир қазиб олиш

Сурхондарё вилоятидаги "Шарғун" ва "Бойсун" шахталарида иссиқлик ҳосил қилувчанлиги Ангрен қўнғир кўмирига нисбатан 3 баравар юқори бўлган тошкўмир қазиб олинади. Сурхондарё вилоятининг бюджет ташкилотлари, корхоналари ва аҳолиси тошкўмирнинг асосий истеъмолчилари ҳисобланади.

Дастурда яқин йилларда уларни қазиб олишнинг мавжуд даражасини сақлаб қолиш назарда тутилмоқда.

Кўрсатиб ўтилган шахталарнинг маҳсулотига фақат энергетика ёнилғиси сифатидагина эмас, балки коксобрикетлар, кальций карбиди, кўмир электродлари ва шу каби импорт ўрнини босадиган маҳсулотлар ишлаб чиқариш учун қимматли кимёвий хом ашё сифатида қараш лозим.

8. Импорт ўрнини босадиган маҳсулотлар ишлаб чиқаришни

кўпайтириш, мавжуд машина ва асбоб-ускуналар

паркини таъмирлаш ва тиклаш

Чекланган имкониятли, эскирган машина ва асбоб-ускуналар паркини янгилаш, уларнинг аварияга учраши даражаси юқори бўлган шароитларда кон юзасини очиш ва кўмир қазиб олиш ҳажмларини кўпайтириш учун кон-техника асбоб-ускуналарини таъмирлаш заводининг ишлаб чиқариш қувватларидан фойдаланган ҳолда техника билан қайта жиҳозлаш лойиҳаси қийматини арзонлаштириш мақсадида Дастурда қуйидагилар назарда тутилмоқда:

Кон-техника асбоб-ускуналарини таъмирлаш заводи қуввати билан тикланадиган машина ва асбоб-ускуналар сонини кўпайтириш, улардан фойдаланишнинг ишончлилиги ва самарадорлигини ошириш;

кон-техника асбоб-ускуналарини таъмирлаш заводида металл прокатидан "Ангрен" конини техника билан қайта жиҳозлаш бўйича асбоб-ускуналар ва металл конструкциялар тайёрлаш (8-жадвал).

Ушбу тадбирларни ҳал этиш учун қуйидагиларни амалга ошириш назарда тутилмоқда:

металл қуйиш асбоб-ускунаси сотиб олиш ва уни кон-техника асбоб-ускуналарини таъмирлаш заводида мавжуд лойиҳа бўйича ўрнатиш;

кон-техника асбоб-ускуналарини таъмирлаш заводини дастгоҳлар ва асбоб-ускуналар билан қўшимча равишда жиҳозлаш;

таъмирланадиган ва тикланадиган машина ва асбоб-ускуналар сонини кўпайтириш имконини берадиган импорт ўрнини босувчи эҳтиёт қисмлар, узеллар, деталлар турларини кенгайтириш ва ишлаб чиқариш;

кўмир қазиб олиш корхоналарига ҳам завод шароитларида, ҳам корхоналарда асбоб-ускуналарни таъмирлаш ва уларга хизмат кўрсатиш соҳасини кенгайтириш.

Дастурни амалга ошириш:

узлуксиз технология учун техника билан қайта жиҳозлаш бўйича янги турдаги маҳсулотлар - деталлар, узеллар ва асбоб-ускуналар ишлаб чиқаришни ўзлаштириш;

эҳтиёт қисмлар, узеллар, деталлар турларини кенгайтириш ва ишлаб чиқаришни кўпайтириш;

кўмир қазиб чиқарувчи корхоналарга ҳам завод шароитларида, ҳам корхоналарда асбоб-ускуналарни таъмирлаш бўйича хизматлар кўрсатиш соҳасини кенгайтириш;

импорт бўйича эҳтиёт қисмлар ва асбоб-ускуналар сотиб олишга сарфланадиган валюта маблағларини тежаш имконини беради.

9. "Ангрен" конида кўчкиларни барқарорлаштириш

"Ангрен" конида содир бўладиган ўнта кўчки корхонанинг ишлаб чиқариш фаолиятига салбий таъсир кўрсатади, уларнинг коммуникациялар ва технологик линияларга кўрсатадиган таъсири оқибатларини тугатишга кўплаб моддий харажатларни талаб қилади. Шу нарса аниқланганки, кўчкилар тектоник бузилишлар зоналарида вужудга келади. Уларни аниқлаш ва прогноз қилиш учун геологик-геофизик ишларнинг махсус методлари билан, кўплаб маблағлар сарфлаган ҳолда пухта ўрганиш ишлари талаб қилинади.

Содир бўлиши мумкин бўлган кўчки ҳодисаларини прогноз қилиш, уларнинг олдини олиш ва барқарорлаштириш тадбирлари 9-жадвалда назарда тутилган.

III. ДАСТУРНИ АМАЛГА ОШИРИШДАН

КУТИЛАДИГАН НАТИЖАЛАР

2002-2010 йилларда Ўзбекистон Республикаси кўмир саноатини ривожлантириш Дастурини амалга ошириш:

кўмир қазиб олишни 2001 йилдаги 2,7 млн тоннадан 2010 йилда 9,4 млн тоннагача кўпайтириш;

республиканинг қаттиқ ёқилғига бўлган эҳтиёжини тўлиқ қондириш;

кон юзасини очиш ишларини кўпайтириш, кон юзасини очиш ишлари бўйича қолоқликнинг ўрнини тўлдириш ҳисобига корхоналарда ишлаб чиқаришнинг аҳволини барқарорлаштириш;

кон-транспорт асбоб-ускуналари, технологик бўғинлар ишларининг ишончлилигини ошириш;

кўчкиларни барқарорлаштириш;

қазиб олинаётган ва истеъмолчиларга жўнатилаётган кўмир сифатини ошириш;

кўмир қазиб олиш таннархини пасайтириш;

электр энергияси ишлаб чиқаришда кўмирнинг ёқилғи ресурслари таркибидаги улушини 2010 йилда 15 фоизгача етказиш имкониятини беради.

-------------------------

* Жадваллар берилмайди.