Фермер хўжаликларида бухгалтерия ҳисобининг соддалаштирилган тизимини ташкил этиш тўғрисида Низом (АВ томонидан 26.03.2008 й. 1781-сон билан рўйхатга олинган 21.01.2008 й. Молия вазирлигининг 1-сон, Қишлоқ ва сув хўжалиги вазирлигининг 1/2-сон қарори билан тасдиқланган)

Функция недоступна

Ўзбекистон Республикаси

Адлия вазирлигида

2008 йил 26 мартда 1781-сон

билан рўйхатга олинган

Молия вазирлиги ва

Қишлоқ ва сув хўжалиги вазирлигининг

2008 йил 21 январдаги

1, 1/2-сон қарори билан

ТАСДИҚЛАНГАН

Фермер хўжаликларида бухгалтерия ҳисобининг

соддалаштирилган тизимини ташкил этиш тўғрисида

НИЗОМ

Ушбу Низом "Бухгалтерия ҳисоби тўғрисида"ги ва "Фермер хўжалиги тўғрисида"ги Ўзбекистон Республикасининг қонунлари, Ўзбекистон Республикаси бухгалтерия ҳисобининг миллий стандартларига мувофиқ фермер хўжаликларида бухгалтерия ҳисобининг соддалаштирилган тизимини ташкил этиш ва улар томонидан молиявий ҳисоботларни тақдим этиш тартибини белгилайди.

I. УМУМИЙ ҚОИДАЛАР

1. Ушбу Низом қишлоқ хўжалик маҳсулотларини ишлаб чиқарувчи, ўзи ишлаб чиқарган қишлоқ хўжалик маҳсулотларини сақлаш, қайта ишлаш ва сотишни, шу жумладан, ўз савдо шохобчалари орқали сотишни амалга оширадиган фермер хўжаликларига татбиқ этилади.

2. Фермер хўжаликлари бошқа турдаги фаолиятларни амалга оширганда, ушбу фаолият турлари бўйича бухгалтерия ҳисобини алоҳида, қонунчиликка мувофиқ юритади.

3. Ушбу Низом "Бухгалтерия ҳисоби тўғрисида"ги Ўзбекистон Республикасининг Қонуни, Ўзбекистон Республикаси бухгалтерия ҳисобининг миллий стандартлари (кейинги ўринларда - БҲМС деб юритилади) ва бошқа норматив-ҳуқуқий ҳужжатлар билан белгиланган бухгалтерия ҳисоби ва ҳисоботининг қоидалари билан биргаликда амал қилади.

II. БУХГАЛТЕРИЯ ҲИСОБИНИ

ТАШКИЛ ЭТИШ

4. Бухгалтерия ҳисобини ташкил этиш бўйича жавобгарлик фермер хўжалигининг бошлиғига (кейинги ўринларда - фермер деб юритилади) юклатилади. Бунда фермер қуйидаги ҳуқуқларга эга:

а) бош бухгалтер раҳбарлигидаги бухгалтерия ҳисоби хизматини ташкил этиш ёки шартнома асосида жалб қилинган бухгалтернинг хизматларидан фойдаланиш;

б) бухгалтерия ҳисобини юритишни шартнома асосида ихтисослаштирилган ташкилотга (аудиторлик ташкилотлари, солиқ маслаҳатчилари ташкилотлари ва уставида бухгалтерия ҳисобини юритиш бўйича хизмат кўрсатиш назарда тутилган бошқа ташкилотлар) юклаш;

в) бухгалтерия ҳисобини мустақил юритиш.

5. Бухгалтерия ҳисобини юритишнинг соддалаштирилган тартибини танлаш ҳуқуқи фермер хўжаликларига ихтиёрий равишда тақдим этилади.

III. БУХГАЛТЕРИЯ ҲИСОБИНИНГ

СОДДАЛАШТИРИЛГАН ТИЗИМИНИ ЮРИТИШ

6. Фермер хўжаликлари, ўз хўжалик фаолиятларининг эҳтиёжларидан келиб чиққан ҳолда, ҳисоб сиёсатини мустақил равишда шакллантиради. Бухгалтерия ҳисоби фермер хўжаликлари томонидан қонунчилик билан белгиланган ягона услубий асослар ва тартибга мувофиқ юритилади.

Бунда фермер хўжалиги қўлланилаётган бухгалтерия ҳисоби регистрларини, қуйидаги талабларга риоя қилган ҳолда, мустақил равишда ўз фаолиятининг хусусиятларига мослаштириши мумкин:

а) ягона услубий асос (икки ёқлама ёзув тамойили);

б) аналитик ва синтетик ҳисоб маълумотларининг ўзаро боғлиқлиги;

в) бошланғич ҳисоб ҳужжатлари асосида барча хўжалик операцияларининг ҳисоб регистрларида ёппасига акс эттириш;

г) бошланғич ҳисоб ҳужжатлари маълумотларини фермер хўжалигини бошқариш, назорат қилиш ва хўжалик фаолиятини таҳлил қилиш, шунингдек молиявий ҳисоботни тузиш учун зарур бўладиган кўрсаткичлар бўйича жамлаш ва тизимлаш.

7. Фермер хўжаликларида хўжалик операцияларининг бухгалтерия ҳисобини юритиш учун асос бўлиб, операцияларнинг ҳақиқатда амалга оширилганлигини қайд этадиган ва уларни амалга ошириш учун фармойиш берадиган бошланғич ҳисоб ҳужжатлари ҳисобланади.

Фермер хўжаликларида бошланғич ҳисоб ҳужжатлари хўжалик операциялари амалга оширилган пайтда ёки улар содир этилгандан сўнг дарҳол (кечиктирмасдан) тузилади.

8. Фермер хўжаликларида тузиладиган бошланғич ҳисоб ҳужжатларининг мажбурий реквизитлари, уларни тузиш, қабул қилиш, сақлаш ва бухгалтерия ҳисобида акс эттириш тартиби, шунингдек ҳужжатлар айланишини амалга ошириш тартиби Ўзбекистон Республикаси "Бухгалтерия ҳисоби тўғрисида"ги Қонунининг 14-моддасига ва Бухгалтерия ҳисобида ҳужжатлар ва ҳужжатлар айлануви тўғрисидаги низомга (рўйхат рақами 1297, 2004 йил 14 январь) мувофиқ тартибга солинади.

9. Бошланғич ҳисоб ҳужжатлари қонунчилик ҳужжатларида белгиланган намунавий шаклларда ёки ушбу Низомнинг талабларига риоя қилган ҳолда фермер ҳўжаликлари томонидан ишлаб чиқиладиган ва тасдиқланадиган бланкаларда тузилади.

Бошланғич ҳисоб ҳужжатлари электрон ҳужжат тарзида тузилиши ва тақдим этилиши мумкин.

10. Фермер хўжалигига келиб тушадиган б ошланғич ҳисоб ҳужжатлари албатта текширилиши шарт. Бунда текшириш шакл бўйича (ҳужжатларнинг расмийлаштирилиши тўлиқлиги ва тўғрилиги, реквизитларнинг тўлдирилиши), мазмун бўйича (ҳужжатлаштирилган операцияларнинг қонунийлиги, алоҳида кўрсаткичларнинг мантиқий боғлиқлиги) амалга оширилади.

11. Ҳисобни соддалаштирилган шаклда ташкил этиш учун фермер хўжалиги хўжалик операциялари бухгалтерия ҳисобининг ишчи счётлар Режасини тузади, бу эса маблағлар ва улар манбаларининг ҳисобини асосий счётлар бўйича юритиш имкониятини яратади ва шу билан мулкнинг мавжудлиги ва сақланиши, мажбуриятларнинг бажарилиши ва бухгалтерия ҳисоби маълумотларининг ишончлилиги устидан назоратни таъминлайди.

Фермер хўжаликлари хўжалик операциялари бухгалтерия ҳисобининг ишчи счётлар Режасини Ўзбекистон Республикаси Молия вазирининг 2002 йил 9 сентябрдаги 103-сонли буйруғи билан тасдиқланган Ўзбекистон Республикаси бухгалтерия ҳисобининг миллий стандарти (21-сонли БҲМС) "Хўжалик юритувчи субъектларнинг молия-хўжалик фаолияти бухгалтерия ҳисоби счётлар режаси ва уни қўллаш бўйича йўриқнома"га (2002 йил 23 октябрь, рўйхат рақами 1181 - Меъёрий ҳужжатлар ахборотномаси, 2002 йил, 20-сон) ва ушбу Низомнинг 1-иловасида келтирилган Фермер хўжаликларининг молиявий-хўжалик фаолияти бухгалтерия ҳисоби намунавий Счётлар режасига мувофиқ тузади. Хўжалик операциялари бухгалтерия ҳисобининг ишчи счётлар Режаси фермер хўжалигининг ҳисоб сиёсатида қонунчиликда белгиланган тартибда акс эттирилиши лозим.

12. Фермер хўжаликларида бухгалтерия ҳисобининг соддалаштирилган шакли қуйидаги шакллар бўйича юритилиши мумкин:

а) бухгалтерия ҳисобининг оддий шакли;

б) бухгалтерия ҳисобининг комбинациялашган шакли.

13. Фермер хўжалиги ўзининг ишлаб чиқариш ва бошқарув талабларидан келиб чиққан ҳолда ушбу Низомда келтирилган бухгалтерия ҳисоби шаклини мустақил танлайди.

14. Бухгалтерия ҳисобининг танланган шаклидан қатъи назар, ҳисобот даврининг хўжалик операциялари хронологик тартибда ушбу Низомнинг 2-иловасига мувофиқ Хўжалик операцияларини қайд этиш Журналида рўйхатга олиб (қайд этиб) борилади.

Хўжалик операцияларини қайд этиш Журнали китоб шаклида юритилади, унда хўжалик операцияларининг қайд этилиши ва ҳисоби ҳисобот даври учун ойлар ёки чораклар кесимида юритилади. Бунда, Хўжалик операцияларини қайд этиш Журнали тикилган ва рақамланган бўлиши шарт. Хўжалик операцияларини қайд этиш Журналининг сўнгги варағида фермернинг имзоси билан "Мазкур Журналда ....... варақ рақамланган" деб ёзилади. Варақлар сони ёзув билан ёзилади.

IV. БУХГАЛТЕРИЯ ҲИСОБИНИНГ ОДДИЙ ШАКЛИ

15. Фермер хўжаликларида бухгалтерия ҳисоби объектларининг аналитик ва синтетик ҳисобини юритиш учун ушбу Низомнинг 3-иловасига мувофиқ "Хўжалик операцияларини ҳисобга олиш Китоби" регистри қўлланилади. Хўжалик операцияларини ҳисобга олиш Китоби китоб шаклида юритилади, унда операциялар ҳисоби бутун ҳисобот йили давомида юритилади. Бунда, Хўжалик операцияларини ҳисобга олиш Китоби тикилган ва рақамланган бўлиши шарт. Хўжалик операцияларини ҳисобга олиш Китобининг сўнгги варағида фермернинг имзоси билан "Мазкур Китобда ....... варақ рақамланган" деб ёзилади. Варақлар сони ёзув билан ёзилади.

16. Хўжалик операцияларини ҳисобга олиш Китобида хўжалик операциялари натижалари активларни, мажбуриятларни, хусусий капитални, даромадлар, харажатлар, фойда ва зарарларни ҳисобга олувчи счётларда акс эттирилади.

17. Хўжалик операцияларини ҳисобга олиш Китобида ёзувлар тизимли тартибда Хўжалик операцияларини қайд этиш Журналида келтирилган маълумотлар асосида амалга оширилади.

18. Хўжалик операцияларини ҳисобга олиш Китоби комбинациялашган регистр ҳисобланади, унда фермер хўжаликлари томонидан қўлланиладиган барча счётлар мавжуд бўлади ва уларнинг ҳар бирида хўжалик операциялари ҳисобини юритиш имкониятини яратади. Бунда, баланснинг тегишли моддаларининг мазмунини асослаб бериш учун у етарли даражада батафсил бўлиши лозим. Хўжалик операцияларини ҳисобга олиш Китобида ҳар бир қўлланилаётган бухгалтерия счёти учун аниқ бухгалтерия счётлари бўйича ўтган йилларнинг тажрибасини ҳисобга олган ҳолда, хўжалик операцияларининг кутилаётган ҳажмидан келиб чиққан ҳолда, маълум бетлар ажратилади.

19. Хўжалик операцияларини ҳисобга олиш Китоби "20__ йил "___"________ даги қолдиқ" қаторида активларнинг, мажбуриятларнинг ва хусусий капиталнинг ҳар бир тури бўйича ҳисобот даврининг бошида мавжуд бўлган қолдиқ суммаси ёзуви билан очилади. Актив счётларнинг қолдиғи ушбу счётларнинг дебетида, пассив счётлар бўйича қолдиқ эса ушбу счётлар кредитида ёзилади.

20. Ҳар бир қаторда тегишли бухгалтерия счёти бўйича ёзувлар хўжалик операцияларини қайд этиш Журналида келтирилган бухгалтерия ёзувлари (проводкалари) маълумотлари асосида позиция усулида хронологик кетма-кетликда амалга оширилади.

21. Ҳар бир ойнинг (чоракнинг) охирида хўжалик операцияларини ҳисобга олиш Китобида якун чиқарилади ва унга асосан фермер хўжалиги фаолиятининг натижаси аниқланади.

Хўжалик операцияларини ҳисобга олиш Китобида юритилган активлар, мажбуриятлар ва хусусий капитални ҳисобга олувчи счётларнинг қолдиқлари 1-сонли шакл - бухгалтерия балансига ўтказилади.

Хўжалик операцияларини ҳисобга олиш Китобида юритилган даромадлар ва харажатларни ҳисобга олувчи счётларнинг ҳисобот давридаги айланмаси 2-сонли шакл - молиявий натижалар тўғрисидаги ҳисоботга ўтказилади.

V. БУХГАЛТЕРИЯ ҲИСОБИНИНГ

КОМБИНАЦИЯЛАШГАН ШАКЛИ

22. Комбинациялашган шаклга асосланган бухгалтерия ҳисоби бир неча ҳисоб регистрларини (ҳисоб қайдномаларини) қўллаш орқали амалга оширилади. Ҳисоб қайдномаларида ёзувлар хўжалик операцияларини қайд этиш Журналида ва бошланғич ҳисоб ҳужжатларида келтирилган маълумотлар асосида амалга оширилади.

23. Бухгалтерия ҳисобининг комбинациялашган шаклини юритишда бухгалтерия ҳисобининг қуйидаги ҳисоб қайдномаларидан фойдаланилади:

а) асосий воситалар ва номоддий активларни ҳисобга олиш қайдномаси - ушбу Низомнинг 4-иловасига мувофиқ;

б) молиявий инвестицияларни ҳисобга олиш қайдномаси - ушбу Низомнинг 5-иловасига мувофиқ;

в) капитал қўйилмаларни ҳисобга олиш қайдномаси - ушбу Низомнинг 6-иловасига мувофиқ;

г) товар-моддий захираларни ҳисобга олиш қайдномаси - ушбу Низомнинг 7-иловасига мувофиқ;

д) боқувдаги ва ўстиришдаги ҳайвонларни ҳисобга олиш қайдномаси - ушбу Низомнинг 8-иловасига мувофиқ;

е) харидор ва буюртмачилар билан ҳисоб-китобларни ҳисобга олиш қайдномаси - ушбу Низомнинг 9-иловасига мувофиқ;

ж) бошқа дебиторлик қарзларини ҳисобга олиш қайдномаси - ушбу Низомнинг 10-иловасига мувофиқ;

з) пул маблағларини ҳисобга олиш қайдномаси - ушбу Низомнинг 11-иловасига мувофиқ;

и) мол етказиб берувчи ва пудратчилар билан ҳисоб-китобларни ҳисобга олиш қайдномаси - ушбу Низомнинг 12-иловасига мувофиқ;

к) ҳисобдор шахслар билан ҳисоб-китобларни ҳисобга олиш қайдномаси - ушбу Низомнинг 13-иловасига мувофиқ;

л) меҳнатга ҳақ тўлаш бўйича ҳисоб-китобларни ҳисобга олиш қайдномаси - ушбу Низомнинг 14-иловасига мувофиқ;

м) бошқа мажбуриятларни ҳисобга олиш қайдномаси - ушбу Низомнинг 15-иловасига мувофиқ;

н) хусусий капитални ҳисобга олиш қайдномаси - ушбу Низомнинг 16-иловасига мувофиқ;

о) ҳисобот даври харажат (сарф)ларини ҳисобга олиш қайдномаси - ушбу Низомнинг 17-иловасига мувофиқ;

п) деҳқончилик маҳсулотларини ишлаб чиқариш харажатлари ва маҳсулот чиқишини ҳисобга олиш қайдномаси - ушбу Низомнинг 18-иловасига мувофиқ;

р) чорвачилик маҳсулотларини ишлаб чиқариш харажатлари ва маҳсулот чиқишини ҳисобга олиш қайдномаси - ушбу Низомнинг 19-иловасига мувофиқ;

с) ёрдамчи ишлаб чиқариш харажатлари ва хизматларини ҳисобга олиш қайдномаси - ушбу Низомнинг 20-иловасига мувофиқ;

т) соф фойда (зарар)ни ҳисоблаш қайдномаси - ушбу Низомнинг 21-иловасига мувофиқ;

у) хўжалик операцияларини ҳисобга олиш Жамланма қайдномаси - ушбу Низомнинг 22-иловасига мувофиқ.

24. Ҳар бир қайднома бир ёки бир неча фойдаланилаётган бухгалтерия счётлари бўйича операциялар ҳисоби учун қўлланилади.

Ҳар бир хўжалик операциясининг суммаси бир вақтнинг ўзида иккита қайдномага ёзилади: биринчисида - счётнинг дебети бўйича кредитланадиган счётнинг рақамини кўрсатган ҳолда ("Корреспонденцияланувчи счёт" устунида), иккинчисида эса - корреспонденциянадиган счётнинг кредити бўйича ва худди шундай дебетланадиган счётнинг рақамини кўрсатган ҳолда ёзилади. Иккала қайдномаларда ҳам тегишли устунлар бўйича ёзувлар хўжалик операцияларини қайд этиш Журналида ва бошланғич ҳисоб ҳужжатларида келтирилган маълумотлар асосида содир бўлган операцияларнинг мазмуни асосида амалга оширилади.

Қолдиқлар тўғрисидаги маълумотларга эга бўлган қайдномаларда, ҳисобот даврининг бошидаги бухгалтерия ёзувлари, тегишли счётлар бўйича ўтган даврнинг охиридаги қолдиқларни ўтказиш йўли билан бошланади.

Алоҳида қайдномалардаги активлар, мажбуриятлар ва хусусий капитални ҳисобга олувчи счётларнинг қолдиқлари, ёзувларни амалга оширишга асос бўлган тегишли бошланғич ҳисоб ҳужжатлари (касса ҳисоботлари, банк кўчирмалари ва бошқалар) маълумотлари билан солиштирилиши шарт.

25. Асосий воситалар ва номоддий активларни ҳисобга олиш қайдномаси: асосий воситаларни ҳисобга олувчи счётлар (0100) бўйича ва молиявий ижара шартномаси бўйича олинган асосий воситаларни ҳисобга олувчи счётлар (0300) бўйича асосий воситаларнинг, номоддий активларни ҳисобга олувчи счётлар (0400) бўйича номоддий активларнинг, асосий воситалар эскиришини ҳисобга олувчи счётлар (0200) бўйича эскиришнинг ва номоддий активлар амортизациясини ҳисобга олувчи счётлар (0500) бўйича амортизациянинг мавжудлиги ва ҳаракатланишининг аналитик ва синтетик ҳисоби регистри бўлиб ҳисобланади.

Қайдномада асосий воситалар ва номоддий активлар бўйича маълумотлар позицияли усул билан ҳар бир объект бўйича алоҳида ёзиб борилади.

Агар асосий воситалар ва номоддий активлар бўйича ҳаракатланиш мавжуд бўлса, ҳар ойда уларнинг айланма суммалари ҳисобланади ва ҳисобот ойидан кейинги 1-санага қолдиқ чиқарилади.

Асосий воситалар бўйича, шу жумладан, молиявий ижара (лизинг) шартномаси асосида олинганлари бўйича ҳам эскириш Ўзбекистон Республикаси Молия вазирининг 2003 йил 9 октябрдаги 114-сонли буйруғи билан тасдиқланган Ўзбекистон Республикаси бухгалтерия ҳисобининг миллий стандарти (5-сонли БҲМС) "Асосий воситалар"га (2004 йил 20 январь, рўйхат рақами 1299 - Ўзбекистон Республикаси қонун ҳужжатлари тўплами, 2004 й., 3-сон, 35-модда) мувофиқ ҳисобланади.

Номоддий активлар бўйича амортизация танланган усулга биноан Ўзбекистон Республикаси Молия вазирининг 2005 йил 25 мартдаги 35-сонли буйруғи билан тасдиқланган Ўзбекистон Республикаси бухгалтерия ҳисобининг миллий стандарти (7-сонли БҲМС) "Номоддий активлар"га (2005 йил 27 июнь, рўйхат рақами 1485 - Ўзбекистон Республикаси қонун ҳужжатлари тўплами, 2005 й., 25-26-сон, 188-модда) мувофиқ ҳисобланади.

Актив қисми бўйича ҳисобланган эскириш (амортизация) суммаларини ва барча асосий воситалар ва номоддий активлар бўйича жамғарилган эскиришни назорат қилиш учун қайдномада эскиришни (амортизацияни) ўсиб борувчи тартибда ҳисобга олувчи тегишли устунлар кўзда тутилган.

26. Молиявий инвестицияларни ҳисобга олиш қайдномаси узоқ муддатли молиявий инвестицияларни ҳисобга олувчи счётларда (0600) ва қисқа муддатли молиявий инвестицияларни ҳисобга олувчи счётларда (5800) ҳисобга олинадиган молиявий инвестициялар тўғрисидаги маълумотларни умумлаштириш учун мўлжалланган.

27. Капитал қўйилмаларни ҳисобга олиш қайдномаси капитал қўйилмаларни ҳисобга олувчи счётларда (0800) ҳисобга олинадиган фермер хўжаликларининг асосий воситалар ва номоддий активларга қўйилган инвестициялари, шунингдек маҳсулдор ва ишчи ҳайвонлар асосий подасини шакллантириш бўйича харажатлари тўғрисидаги маълумотларни умумлаштириш учун мўлжалланган.

28. Товар-моддий захираларни ҳисобга олиш қайдномаси материалларни ҳисобга олувчи счётларда (1000) ва тайёр маҳсулотларни ҳисобга олувчи счётларда (2800) акс эттириладиган товар-моддий захираларнинг аналитик ва синтетик ҳисоби учун мўлжалланган.

Қайднома бир ой (чорак) учун очилади ва моддий жавобгар шахслар бўйича барча турдаги қимматликлар кесимида уларнинг у ёки бу тури бўйича ҳисобот давридаги ҳаракатланиш бўлган ёки бўлмаганлигидан қатъи назар алоҳида юритилади.

29. Боқувдаги ва ўстиришдаги ҳайвонларни ҳисобга олиш қайдномаси ўстиришдаги ва боқувдаги ҳайвонларни ҳисобга олувчи счётларда (1100) ҳисобга олинадиган фермер хўжалигига тегишли ўстиришдаги ва боқувдаги ҳайвонларнинг мавжудлиги ва ҳаракатланишини ҳайвонларнинг гуруҳлари бўйича (ёш ҳайвонлар, катта ёшдаги ҳайвонлар, боқувдаги, яйловдаги ҳайвонлар; паррандалар; ёввойи ҳайвонлар; қуёнлар; асалари оиласи; катта ёшдаги чорва моллари, сотиш учун асосий подадан чиқарилган, аҳолидан сотиш учун қабул қилинган чорва моллари ва бошқалар) аналитик ҳисоб учун мўлжалланган. Бунда, ўстиришдаги ва боқувдаги ҳайвонларнинг миқдорий ва суммавий кўрсаткичларининг камайиши тўғрисидаги маълумот ҳайвонлар гуруҳлари бўйича "Хўжалик операцияси мазмуни" устунининг тегишли қаторида "минус" белгиси билан кўрсатилади.

30. Харидор ва буюртмачилар билан ҳисоб-китобларни ҳисобга олиш қайдномаси олинадиган счётларни ҳисобга олувчи счётларда (4000) ҳисобга олинадиган харидорлар ва буюртмачилар билан ҳисоб-китобларнинг ҳисоби учун қўлланилади.

Қайдномада 4010 счётнинг дебети бўйича позицияли усулда, харидор ва буюртмачиларнинг сотилган товар-моддий захиралари ва бошқа активлар учун дебиторлик қарзлари ёзиб борилади. 4010 счётнинг кредитида якуний ҳисоб-китоблар бўйича операциялар (шу жумладан, харидор ва буюртмачилардан олинган авансларни ҳисобга киритиш) пул маблағларини ҳисобга олувчи счётларнинг кредити билан корреспонденцияланган ҳолда акс эттирилади.

31. Бошқа дебиторлик қарзларини ҳисобга олиш қайдномаси, фермер хўжалигининг маҳсулотлар ва бошқа активларни сотиш билан боғлиқ бўлмаган хўжалик операциялари натижасида юзага келадиган дебиторлик қарзларининг аналитик ва синтетик ҳисоби учун мўлжалланган. Ушбу қайднома, узоқ муддатли дебитор қарзлари ва кечиктирилган харажатларни ҳисобга олувчи счётлар (0900), 4210 "Меҳнат ҳақи бўйича берилган бўнаклар" счёти, мол етказиб берувчилар ва пудратчиларга берилган бўнакларни ҳисобга олувчи счётлар (4300), бюджетга бўнак тўловларини ҳисобга олувчи счётлар (4400), мақсадли давлат жамғармаларига ва суғурталар бўйича бўнак тўловларини ҳисобга олувчи счётлар (4500), ходимларнинг бошқа операциялар бўйича қарзини ҳисобга олувчи счётлар (4700) ва турли дебиторлар қарзларини ҳисобга олувчи счётларда (4800) ҳисобга олинадиган бошқа дебитор қарздорликнинг ҳар бир тури учун алоҳида очилади.

32. Пул маблағларини ҳисобга олиш қайдномаси, фермер хўжаликлари томонидан кассадаги пул маблағларини ҳисобга олувчи счётлар (5000), ҳисоб-китоб счётидаги пул маблағларини (5100), чет эл валютасидаги пул маблағларини (5200), банкдаги махсус счётлардаги пул маблағларини ҳисобга олувчи счётларда (5500) ҳисобга олинадиган пул маблағларининг ҳисоби учун қўлланилади.

Пул маблағларини қабул қилиш ва топшириш, кирим ва чиқим ҳужжатларини расмийлаштириш, касса китобини юритиш, касса операциялари тўғрисидаги ҳисоботни тузиш Юридик шахслар томонидан касса операцияларини амалга ошириш қоидалари (рўйхат рақами 2687, 2015 йил 22 июнь) билан белгиланган тартибда амалга оширилади.

Пул маблағларини ҳисобга олиш қайдномасида ҳисоб-китоб счёти ва банкдаги бошқа счётлар бўйича операциялар ёзувлари банк кўчирмалари ва унга илова қилинган ҳужжатлар асосида амалга оширилади. Ҳисоб-китоб счёти бўйича операцияларни амалга ошириш ва расмийлаштириш қонунчиликда белгиланган тартибда амалга оширилади.

33. Мол етказиб берувчилар ва пудратчилар билан ҳисоб-китобларни ҳисобга олиш қайдномаси, мол етказиб берувчилар ва пудратчиларга тўланадиган счётларда (6000) ҳисобга олинадиган мол етказиб берувчилар ва пудратчилар билан ҳисоб-китобларни ҳисобга олиш учун қўлланилади.

Қайдномада 6010 счётнинг кредити бўйича позицияли усул билан олинган моддий қимматликлар учун мол етказиб берувчиларнинг счётлари, шунингдек пудратчиларнинг бажарилган ишлар ва хизматлари учун счётлари ёзилади. 6010 счётнинг дебетида мол етказиб берувчилар ва пудратчиларнинг счётлари бўйича якуний тўлов операциялари, пул маблағларини ҳисобга олувчи счётлар кредити билан корреспонденциялашган ҳолда акс эттирилади.

34. Ҳисобдор шахслар билан ҳисоб-китобларни ҳисобга олиш қайдномаси ҳисобнинг комбинациялашган регистри ҳисобланади, унда 4220 "Хизмат сафарларига берилган бўнаклар" счёти, 4230 "Умумхўжалик харажатлари учун берилган бўнаклар" счёти ва 6970 "Ҳисобдор шахсларга қарздорлик" счётлари бўйича ҳисобдор шахслар билан ҳисоб-китобларнинг аналитик ва синтетик ҳисоби бирлаштирилган.

35. Меҳнатга ҳақ тўлаш бўйича ҳисоб-китобларни ҳисобга олиш қайдномаси, меҳнат ҳақи бўйича ходимлар билан ҳисоблашишларни ҳисобга олувчи счётларда (6700) ҳисобга олинадиган меҳнат ҳақи бўйича ҳисоб-китоблар ҳисоби учун мўлжалланган.

Қайдноманинг "6710 - счёти кредитидан қуйидаги счётлар дебетига" бўлимида фермер хўжалигининг ишчиларига бажарилган ишлар учун қонунчиликка мувофиқ ҳисобланган меҳнат ҳақи суммалари акс эттирилади.

Қайдноманинг "6710 - счёти дебетидан қуйидаги счётлар кредитига (ушлаб қолинган)" бўлимида ишчиларнинг меҳнат ҳақидан қонунчиликка мувофиқ барча ушланмаларнинг (жисмоний шахсларнинг даромадларидан солиқ, берилган бўнаклар суммаси, ҳисобдор шахслар томонидан ўз вақтида қайтарилмаган суммалар, турли корхоналар ва шахслар фойдасига ижро варақалари бўйича суммалар ва бошқалар) суммаси акс эттирилади. "Тўланади" устунида ишчиларга тўланиши лозим бўлган сумма акс эттирилади.

Қайднома тўлов ҳужжати ҳам ҳисобланади ва фермер хўжалиги ишчиларига меҳнат ҳақини тўлаш учун мўлжалланган.

Фермер хўжалиги ходимларига тўланиши лозим бўлган меҳнат ҳақи ўз вақтида тўланмаган ҳолатда, ушбу қайдноманинг "Тўланади" устунида "Депонентланган" деб ёзилади ва кўрсатилган сумма ҳар бир ходим бўйича (позицияли усулдаги ёзув билан) кейинги ойнинг қайдномасида "20__ й ________даги қолдиқ (ходим олдидаги қарздорлик)" устунига ўтказилади.

36. Бошқа мажбуриятларни ҳисобга олиш қайдномаси, фермер хўжалигининг асосий ишлаб чиқариш фаолияти билан боғлиқ бўлмаган хўжалик операциялари натижасида юзага келадиган бошқа мажбуриятларнинг аналитик ва синтетик ҳисоби учун мўлжалланган. Ушбу қайднома, кечиктирилган мажбуриятларни ҳисобга олувчи счётларда (6200), олинган бўнакларни ҳисобга олувчи счётларда (6300), бюджетга тўловлар бўйича қарзларни ҳисобга олувчи счётларда (6400), суғурта ва мақсадли давлат жамғармаларига тўловлар бўйича қарзни ҳисобга олувчи счётларда (6500), қисқа муддатли кредитлар ва қарзларни ҳисобга олувчи счётлар (6800) ва 6970 "Ҳисобдор шахсларга бўлган қарз" счётидан ташқари турли кредиторларга бўлган қарзларни ҳисобга олувчи счётларда (6900) ҳисобга олинадиган бошқа мажбуриятларнинг ҳар бир тури бўйича кредиторлар кесимида алоҳида очилади.

37. Хусусий капитални ҳисобга олиш қайдномаси, ҳисобот даври учун фермер хўжалиги хусусий капиталининг ҳолати ва ҳаракатланиши ҳақидаги маълумотни уни шакллантириш манбалари бўйича акс эттириш учун мўлжалланган. Ушбу қайднома фермер хўжаликлари томонидан устав капиталини (8300), резерв капиталини (8500), тақсимланмаган фойдани (қопланмаган зарарни) (8700) ва мақсадли тушумларни (8800) ҳисобга олувчи счётларда ҳисоби юритиладиган хусусий капиталнинг аналитик ва синтетик ҳисобини юритиш учун қўлланилади.

38. Ҳисобот даври харажат (сарф)ларини ҳисобга олиш қайдномаси, ҳисобот даври харажатларини (сарфини) ишлаб чиқариладиган қишлоқ хўжалик маҳсулотларининг таннархига олиб бориладиган ишлаб чиқариш харажатлари ва ишлаб чиқариш жараёни билан бевосита боғлиқ бўлмаган, давр харажатлари бўйича умумлаштириш учун қўлланилади. Ушбу регистрда ҳисобот даврининг харажатлари (сарфлари) ҳақидаги маълумот 2010 "Асосий ишлаб чиқариш" счёти, 2310 "Ёрдамчи ишлаб чиқариш" счёти ва давр харажатларини ҳисобга олувчи счётлар (9400) айланмасидан келиб чиққан ҳолда акс эттирилади.

2010 "Асосий ишлаб чиқариш" счёти, 2310 "Ёрдамчи ишлаб чиқариш" счёти ва давр харажатларини ҳисобга олувчи счётлар (9400) дебетидаги харажатлар турли счётларнинг кредитларидан бошқа қайдномалардаги маълумотлар ва бевосита алоҳида бошланғич ҳисоб ҳужжатларидаги маълумотлардан йиғилади.

Тугалланмаган ишлаб чиқариш маҳсулотларига (ишлар, хизматларга) сарфланган харажатлар аниқланиши билан уларнинг ҳақиқий таннархи аниқланади ва улар 2010 "Асосий ишлаб чиқариш" счёти ва 2310 "Ёрдамчи ишлаб чиқариш" счётларининг кредитидан маҳсулотлардан (ишлар, хизматлардан) фойдаланиш йўналишларига қараб тегишли счётларнинг дебетига ҳисобдан чиқарилади - омборга (2810 "Омбордаги тайёр маҳсулотлар" счёти), реализацияга (9110 "Реализация қилинган тайёр маҳсулотлар таннархи" счёти), ҳисобот даврининг якунида эса давр харажатларини ҳисобга олувчи счётларнинг (9400) айланмаси суммаси 9910 "Якуний молиявий натижа" счётига ёпилади.

39. Деҳқончилик маҳсулотларини ишлаб чиқариш харажатлари ва маҳсулот чиқишини ҳисобга олиш қайдномаси моддалар бўйича йил бошидан бошлаб ўсиб бориш тартибида харажатларнинг, шунингдек маҳсулот чиқишининг аналитик ҳисоби учун мўлжалланган.

40. Чорвачилик маҳсулотларини ишлаб чиқариш харажатлари ва маҳсулот чиқишини ҳисобга олиш қайдномаси моддалар бўйича йил бошидан бошлаб ўсиб бориш тартибида харажатларнинг, шунингдек чорвачилик маҳсулотлари чиқишининг аналитик ҳисоби учун мўлжалланган.

41. Ёрдамчи ишлаб чиқариш харажатлари ва хизматларини ҳисобга олиш қайдномаси ёрдамчи ишлаб чиқариш ва кўрсатиладиган хизматлар (бажариладиган ишлар) харажатлари турлари бўйича аналитик ҳисобни юритишга мўлжалланган. Харажатлар 2310 счётнинг дебетида харажатлар моддалари бўйича кредитланадиган счётларни кўрсатган ҳолда акс эттирилади. Хизматлар 2310 счётининг кредитидан ҳисобот даври давомида режали таннарх бўйича кўрсатилган хизматларни ҳисобот даври якунида ҳақиқий таннарх даражасигача тузатиб берилган ҳолда ҳисобдан чиқарилади.

42. Соф фойда (зарар)ни ҳисоблаш қайдномаси фермер хўжаликларининг ҳисобот даврида соф фойдани (соф зарарни) ҳисоблаб чиқиш учун олинган даромадлар ва сарфланган харажатлар тўғрисидаги маълумотларни умумлаштириш учун мўлжалланган.

43. Фермер хўжалигининг ҳисобот даври қайдномаларида (деҳқончилик маҳсулотларини ишлаб чиқариш харажатлари ва маҳсулот чиқишини ҳисобга олиш қайдномаси, чорвачилик маҳсулотларини ишлаб чиқариш харажатлари ва маҳсулот чиқишини ҳисобга олиш қайдномаси, ёрдамчи ишлаб чиқариш харажатлари ва хизматларини ҳисобга олиш қайдномаларидан ташқари) акс эттирилган молиявий-хўжалик фаолияти натижаларини умумлаштириш, хўжалик операцияларини ҳисобга олиш Жамланма қайдномасида амалга оширилади.

Ҳисобот даврининг якунида ҳар бир счётнинг дебет ва кредити бўйича айланмаси ҳисобланади ва ҳисобот даврининг охирига (кейинги ҳисобот даврининг бошига) қолдиқ чиқарилади.

Хўжалик операцияларини ҳисобга олиш Жамланма қайдномаси синтетик ҳисоб регистри саналади, унинг асосида ҳисобот даврининг охирида маблағларнинг ва улар манбаларининг мавжудлигини аниқлаш ва молиявий ҳисоботни тузиш мумкин.

Хўжалик операцияларини ҳисобга олиш Жамланма қайдномаси ҳисобот даври учун очилади ва унда ҳисобот давридаги операциялар ҳисоби умумлаштирилади. Хўжалик операцияларини ҳисобга олиш Жамланма қайдномасининг сўнгги варағи фермер ёки қонунчиликда белгиланган тартибда у томонидан белгиланган шахс томонидан имзоланади.

Хўжалик операцияларини ҳисобга олиш Жамланма қайдномасининг "Счётнинг рақами ва номи" устунида бухгалтерия ҳисобини юритишда қўлланилган барча счётлар келтирилади ва "20___ й. "___" ________ даги қолдиқ" устунига маблағлар турлари ва уларнинг манбалари бўйича ҳисобот даври бошидаги мавжуд қолдиқ суммалари ўтказилади. Актив счётларнинг қолдиқлари ушбу устуннинг "дебет" қисмида, пассив счётлар бўйича эса - "кредит" қисмида ёзилади. Шундан сўнг, "20___ йил ______ учун жами айланма" устунида шу ҳисобот давридаги ушбу счётлар айланмаларининг жами ёзилади. "20___ й. "__" ______ даги қолдиқ" устунида активларни, мажбуриятларни ва хусусий капитални ҳисобга олувчи счётларнинг ҳар бири бўйича ҳисобот даврининг якунидаги мавжуд қолдиқ суммалари аниқланади. "Қайднома номи" устунида эса келтирилган счётда ҳисоб объекти юритиладиган қайдноманинг номи кўрсатилади.

Хўжалик операцияларини ҳисобга олиш Жамланма қайдномасида келтирилган активларни, мажбуриятларни ва хусусий капитални ҳисобга олувчи счётларнинг қолдиқлари 1-сонли шакл - бухгалтерия балансига ўтказилади.

Хўжалик операцияларини ҳисобга олиш Жамланма қайдномасида келтирилган ҳисобот давридаги даромадлар ва харажатларни ҳисобга олувчи счётларнинг айланмаси 2-сонли шакл - молиявий натижалар тўғрисидаги ҳисоботга ўтказилади.

VI. ФЕРМЕР ХЎЖАЛИКЛАРИ

МОЛИЯВИЙ ҲИСОБОТИ

44. Фермер хўжаликлари 1-сонли шакл - бухгалтерия баланси ва 2-сонли шакл - молиявий натижалар тўғрисидаги ҳисоботлардан иборат бўлган, фақат йиллик молиявий ҳисоботни ҳисобот йилидан кейинги йилнинг 15 февралидан кечиктирмасдан тақдим қилади.

45. Молиявий ҳисоботларни тақдим қилиш Ўзбекистон Республикаси Молия вазирининг 2002 йил 27 декабрдаги 140-сонли "Молиявий ҳисобот шакллари ва уларни тўлдириш бўйича қоидаларни тасдиқлаш тўғрисидаги" буйруғи билан белгиланган (2003 йил 24 январь, рўйхат рақами 1209 - Меъёрий ҳужжатлар ахборотномаси, 2003 йил, 1-2-сон) шаклларда ва тартибда амалга оширилади.

VII. ЯКУНИЙ ҚОИДА

46. Ушбу Низом Ўзбекистон Республикаси Монополиядан чиқариш, рақобат ва тадбиркорликни қўллаб-қувватлаш давлат қўмитаси ва Ўзбекистон фермер хўжаликлари уюшмаси билан келишилган.

Низомга

1-ИЛОВА

Фермер хўжаликларининг молиявий-хўжалик

фаолияти бухгалтерия ҳисоби

НАМУНАВИЙ СЧЁТЛАР РЕЖАСИ

Низомга

2-ИЛОВА

Хўжалик операцияларини қайд этиш

ЖУРНАЛИ

20____ йил ____________________ учун

Ташкилот _________________________________________________________

Фаолият тури _____________________________________________________

Низомга

3-ИЛОВА

Хўжалик операцияларини ҳисобга олиш

КИТОБИ

20____ йил ____________________учун

Ташкилот _________________________________________________________

Фаолият тури _____________________________________________________

Счётнинг рақами ва номи ___________________________________________

Низомга

4-ИЛОВА

Асосий воситалар ва номоддий активларни ҳисобга олиш

ҚАЙДНОМАСИ

20 ____ йил ___________________ учун

Ташкилот _______________________________________________________

Низомга

5-ИЛОВА

Молиявий инвестицияларни ҳисобга олиш

ҚАЙДНОМАСИ

20__йил _________________ учун

Ташкилот _________________________________________________________

____________ - счёт бўйича

Низомга

6-ИЛОВА

Капитал қўйилмаларни ҳисобга олиш

ҚАЙДНОМАСИ

20___ йил ________________ учун

_____________ - счёт бўйича

Низомга

7-ИЛОВА

Товар-моддий захираларни ҳисобга олиш

ҚАЙДНОМАСИ

20__ йил ________________ учун

_______- счёт бўйича

Низомга

8-ИЛОВА

Боқувдаги ва ўстиришдаги ҳайвонларни ҳисобга олиш

ҚАЙДНОМАСИ

20___ йил ________________ учун

__________ - счёт бўйича

Низомга

9-ИЛОВА

Харидор ва буюртмачилар билан

ҳисоб-китобларни ҳисобга олиш

ҚАЙДНОМАСИ

20___йил_________________________учун

____________ - счёт бўйича

Низомга

10-ИЛОВА

Бошқа дебиторлик қарзларини ҳисобга олиш

ҚАЙДНОМАСИ

20___йил_________________________ учун

____________ - счёт бўйича

Низомга

11-ИЛОВА

Пул маблағларини ҳисобга олиш

ҚАЙДНОМАСИ

20___ йил _________________________ учун

Ташкилот _______________________________________________________

____________ - счёт бўйича

Низомга

12-ИЛОВА

Мол етказиб берувчи ва пудрадчилар

билан ҳисоб-китобларни ҳисобга олиш

ҚАЙДНОМАСИ

20__ йил __________________ учун

Низомга

13-ИЛОВА

Ҳисобдор шахслар билан ҳисоб-китобларни ҳисобга олиш

ҚАЙДНОМАСИ

20__ йил __________________ учун

____________ - счёт бўйича

Низомга

14-ИЛОВА

Меҳнатга ҳақ тўлаш бўйича ҳисоб-китобларни ҳисобга олиш

ҚАЙДНОМАСИ

20__ йил ______________ учун

*) Шахсий жамғарма пенсия счёти (маълумот тариқасида)

Низомга

15-ИЛОВА

Бошқа мажбуриятларни ҳисобга олиш

ҚАЙДНОМАСИ

20__ йил____________учун

_____________________ - счёт бўйича

Низомга

16-ИЛОВА

Хусусий капитални ҳисобга олиш

ҚАЙДНОМАСИ

20__ йил ________________ учун

Низомга

17-ИЛОВА

Ҳисобот даври харажат (сарф)ларини ҳисобга олиш

ҚАЙДНОМАСИ

20__ йил ______________________ учун

Низомга

18-ИЛОВА

Деҳқончилик маҳсулотларини ишлаб чиқариш

харажатлари ва маҳсулот чиқишини ҳисобга олиш

ҚАЙДНОМАСИ

20__ йил ___________ учун

Низомга

19-ИЛОВА

Чорвачилик маҳсулотларини ишлаб чиқариш

харажатлари ва маҳсулот чиқишини ҳисобга олиш

ҚАЙДНОМАСИ

20__ йил ________________ учун

Низомга

20-ИЛОВА

Ёрдамчи ишлаб чиқариш харажатлари

ва хизматларини ҳисобга олиш

ҚАЙДНОМАСИ

20__ йил ______________ учун

Низомга

21-ИЛОВА

Соф фойда (зарар)ни ҳисоблаш

ҚАЙДНОМАСИ

20 ___ йил ____________________ учун

Низомга

22-ИЛОВА

Хўжалик операцияларини ҳисобга олиш

ЖАМЛАНМА ҚАЙДНОМАСИ

20 __ йил _________________ учун

Ташкилот _________________________________________________________

Фаолият тури ______________________________________________________

"Ўзбекистон Республикаси қонун ҳужжатлари тўплами", 2008 йил, 12-13-сон, 81-модда.