Иссиқлик энергиясини ишлаб чиқиш, узатиш учун ёқилғи, электр энергияси, иссиқлик энергияси ва сув сарфларининг меъёрларини ҳамда иссиқлик юкламаларини, шунингдек технологик йўқотишларни аниқлаш тартиби тўғрисида Низом (ЎзР АВ 07.06.2007 й. 1687-сон билан рўйхатга олинган "Ўздавэнергоназорат" ДИ 07.05.2007 й. 90-сон, "Ўздавнефтгазинспекция" ДИ 29-П-сон, "Ўзкоммунхизмат" А 26-сон ва "Саноатконтехназорат" ДИ 71-сон Қарори билан тасдиқланган)

Функция недоступна

Ўзбекистон Республикаси

Адлия вазирлигида

2007 йил 7 июнда 1687-сон

билан рўйхатга олинган

"Ўздавэнергоназорат" ДИ,

"Ўздавнефтгазинспекция" ДИ,

"Ўзкоммунхизмат" А ва

"Саноатконтехназорат" ДИ

2007 йил 7 майдаги

90, 29-П, 26, 71-сон қарор билан

"ТАСДИҚЛАНГАН"

Иссиқлик энергиясини ишлаб чиқиш, узатиш учун ёқилғи,

электр энергияси, иссиқлик энергияси ва сув сарфларининг

меъёрларини ҳамда иссиқлик юкламаларини, шунингдек

технологик йўқотишларни аниқлаш тартиби тўғрисида

НИЗОМ

Илова. Иссиқлик энергиясининг ишлаб чиқиш, узатиш учун ёқилғи,

электр энергияси, иссиқлик энергияси ва сув сарфлари меъёрларини

ҳамда иссиқлик юкламаларини, иситиш қозонхоналарининг ўз эҳтиёжлари

учун иссиқлик энергияси сарфини, шунингдек иссиқлик тармоқларидаги

технологик йўқотишларни аниқлашнинг ҳисоблаб чиқиш Методикаси

Мазкур Низом Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2006 йил 17 августдаги ПҚ-445-сон қарори билан тасдиқланган "Ўзбекистон "Ўзкоммунхизмат" агентлиги тўғрисидаги низом" (Ўзбекистон Республикаси қонун ҳужжатлари тўплами, 2006 йил, 34-35-сон, 340-модда) ҳамда Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 2004 йил 1 мартдаги 96-сон қарори билан тасдиқланган "Электр энергетикада назорат бўйича давлат инспекцияси тўғрисидаги низом" (Ўзбекистон Республикаси қонун ҳужжатлари тўплами, 2004 йил, 9-сон, 105-модда), 2004 йил 13 июлдаги 328-сон қарори билан тасдиқланган "Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси ҳузуридаги Ўзбекистон нефт маҳсулотлари ва газдан фойдаланишни назорат қилиш давлат инспекцияси тўғрисидаги низом" (Ўзбекистон Республикаси қонун ҳужжатлари тўплами, 2004 йил, 28-сон, 322-модда) ва 2004 йил 10 июлдаги 323-сон қарори билан тасдиқланган "Ўзбекистон Республикаси Саноатда, кончиликда ва коммунал-маиший секторда ишларнинг бехатар олиб борилишини назорат қилиш давлат инспекцияси тўғрисидаги низом"га (Ўзбекистон Республикаси қонун ҳужжатлари тўплами, 2004 йил, 28-сон, 321-модда) мувофиқ, иссиқлик энергияси ишлаб чиқилиши ва узатилиши учун ёқилғи, электр энергияси, иссиқлик энергияси ва сув сарфи меъёрлари ҳамда иссиқлик юкламаларини, шунингдек технологик йўқотишларни аниқлашнинг ягона тартибини ўрнатади ва ушбу жараёнда иштирок этадиган хўжалик юритувчи субъектларнинг ўзаро муносабатларини белгилаб беради.

Мазкур Низомнинг мақсади иссиқлик таъминоти ташкилотлари томонидан иссиқлик юкламаларини аниқлашда ёқилғи-энергетика (ёқилғи, электр энергияси, иссиқлик энергияси ва сув) (кейинги ўринларда ЁЭР деб юритилади) ресурсларини тежаш режимини амалга ошириш, уларни оқилона тақсимлаш ва улардан самарали фойдаланиш ҳамда иссиқлик энергиясини иссиқлик тармоқлари бўйича узатишдаги технологик йўқотишларни ҳисобга олишдан иборат.

I БОБ. УМУМИЙ ҚОИДАЛАР

1. Мазкур Низом энергия ресурсларига бўлган эҳтиёжларни, ёқилғи, электр энергияси, иссиқлик энергияси ва сув харажатларини аниқлашда ҳамда иссиқлик энергиясини ишлаб чиқилиши ва сотилишидаги таннархини калькуляция қилишда иситиш ва иссиқ сув таъминоти эҳтиёжлари учун иссиқлик энергияси ишлаб чиқилиши, узатилиши ва берилишини амалга оширувчи корхоналарга тааллуқлидир.

2. Иссиқлик энергиясининг ишлаб чиқилиши ва узатилиши учун ёқилғи, электр энергияси, иссиқлик энергияси ва сув сарфи меъёрлари ҳамда иссиқлик юкламаларини, шунингдек иссиқлик тармоқларидаги технологик йўқотишларни аниқлашда Иссиқлик энергиясининг ишлаб чиқилиши ва узатилиши учун ёқилғи, электр энергияси, иссиқлик энергияси ва сув сарфи меъёрлари ҳамда иссиқлик юкламаларини, иситиш қозонхоналарининг ўз эҳтиёжлари учун иссиқлик энергияси сарфи, шунингдек иссиқлик тармоқларидаги технологик йўқотишларни ҳисоблаб чиқиш методикасига (кейинги ўринларда Методика деб юритилади) амал қилиш лозим (мазкур Низомга Илова).

Мазкур Методика янгитдан ишга туширилаётган иншоотлар ҳисоб-китоби учун мўлжалланмаган.

3. Иссиқлик энергияси истеъмолининг ҳажми ва қозонхоналарнинг қувватидан қатъи назар, иссиқлик энергиясининг ишлаб чиқилиши, узатилиши учун ёқилғи, электр энергияси, иссиқлик энергияси ва сув сарфларининг барча кўрсаткичлари, иситиш қозонхоналарининг ўз эҳтиёжлари учун иссиқлик энергияси сарфлари ҳамда иссиқлик тармоқларидаги технологик йўқотишлар меъёрланиши лозим.

4. Иссиқлик энергиясини ишлаб чиқиш учун ёқилғи-энергетика ресурслари сарфларининг меъёрлари (шартли ҳисобда) ёқилғининг барча турлари бўйича алоҳида ишлаб чиқилади.

5. ЁЭР сарфларининг меъёрлари:

режалаштиришнинг барча поғоналарида ягона услубий асосда ишлаб чиқилиши;

ҳар бир иссиқлик манбаи ва унга уланган иссиқлик тармоқлари бўйича ишлаб чиқилиши;

ишлаб чиқаришнинг шароитларини, илмий-техникавий тараққиётнинг ютуқларини, ЁЭРдан оқилона ва самарали фойдаланиш бўйича ташкилий-техникавий чора-тадбирларни ҳисобга олиши;

ишлаб чиқаришнинг режалаштирилаётган ривожлантирилиши ва техникавий тараққиётини, ЁЭРдан фойдаланишда эришилган энг самарали кўрсаткичларни ҳисобга олган ҳолда мунтазам қайта кўриб чиқилиши;

ЁЭРни тежашнинг ички ресурсларини имкон қадар сафарбар қилиш, истиқбол топшириқларини бажариш ва ишлаб чиқаришнинг энг самарали кўрсаткичларига эришишга имконият яратмоғи шарт.

6. ЁЭР сарфларининг меъёрларини уларни амал қилиш муддатида, фақатгина уларнинг амалдаги бажарилиш даражасидан келиб чиққан ҳолда оширилишига йўл қўйилмайди.

§-1. ЁЭР сарфлари меъёрларининг таснифи

7. Иссиқлик энергиясини ишлаб чиқишда ЁЭР сарфларининг меъёрлари қуйидаги асосий белгилар бўйича таснифланади:

агрегация даражаси бўйича - индивидуал ва гуруҳли;

сарфларининг таркиби бўйича - технологик ва умумий ишлаб чиқариш;

амал қилиш даври бўйича - йиллик, чораклик, ойлик.

8. ЁЭРнинг 1 Гкал иссиқлик энергиясини ишлаб чиқариш учун қозон агрегатларининг турлари ёки алоҳида қозон агрегатлари бўйича сарфлари ЁЭРнинг индивидуал меъёрлари деб номланади.

9. Гуруҳли меъёр деб - мазкур даражада (корхона, ташкилот) кутилаётган иссиқлик энергиясининг миқдорини ишлаб чиқарилиши (узатилиши)да ЁЭР сарфи меъёрларига айтилади.

10. Технологик эксплуатация қоидаларидан, режим хариталаридан чекинишлар ҳамда бино ва иншоотларнинг қурилиши ва капитал таъмирланиши, қозонхона ускуналарининг монтаж қилиниши, ишга туширилиши, созланиши учун бошқа норационал харажатлар, ЁЭРни сақлаш ва узатишдаги йўқотишлар бўлганлиги сабабли, ушбу ресурсларининг харажатларини ЁЭР сарфи меъёрларига киритмаслик лозим.

ЁЭРнинг ушбу эҳтиёжлар учун сарфлари алоҳида меъёрланиши шарт.

§-2. ЁЭР сарфларининг меъёрларини

ишлаб чиқиш усуллари

11. ЁЭР сарфи меъёрларини ишлаб чиқишнинг асосий усули бўлиб ҳисоб-китоб-таҳлил усули ҳисобланади. Бундан ташқари тажриба (эксперимент) ва ҳисоб-китоб-статистика усуллари қўлланилади.

12. ЁЭР сарфининг индивидуал ва гуруҳли меъёрларини белгилаш учун асосан ҳисоб-китоб-таҳлил ва ҳисоб-китоб-статистика усуллари қўлланилади.

13. Ҳисоб-китоб-таҳлил усули ЁЭР сарфи меъёрларини ишлаб чиқишда ушбу ресурслардан фойдаланишнинг илғор кўрсаткичлари асосида сарфлаш кўрсаткичлари бўйича ҳисоблаб чиқиш йўли билан аниқлашни кўзда тутади.

14. ЁЭР сарфлари меъёрларини ишлаб чиқишнинг тажриба (эксперимент) усули қозонхоналар ва иссиқлик тармоқларини баланс синовлари натижасида олинган маълумотлар бўйича ёқилғи, иссиқлик ва электр энергиясининг солиштирма харажатларини аниқлашдан иборатдир.

15. Ҳисоб-китоб-статистика усули меъёрларни ишлаб чиқиш учун ҳисоб-китоб-таҳлил ва тажриба усулларидан фойдаланиш мумкин бўлмаган ҳолларда, истисно тариқасида қўлланилади ва олдинги уч йил учун ЁЭРнинг амалдаги солиштирма сарфлари ҳамда уларнинг ўзгаришига таъсир этувчи омиллар тўғрисидаги статистик маълумотларни таҳлил қилишга асосланади.

§-3. ЁЭР сарфларини меъёрлаш

учун асос бўладиган далиллар

16. ЁЭРни техникавий меъёрлаш учун қуйидагилар асос бўлиб ҳисобланади:

қозонхона агрегатларининг норматив тавсифлари, режим хариталари, ускуналарнинг техникавий паспортлари ва технологик регламентлар;

лойиҳавий-техникавий ҳужжатлар, техник-иқтисодий асослар, иссиқлик юкламаларининг ҳисоб-китоблари;

ЁЭР бўйича истиқбол кўрсаткичлари ва статистик ҳисоботлар, ЁЭРдан оқилона ва самарали фойдаланиш бўйича ташкилий-техникавий чора-тадбирлар режалари;

ўхшаш ускуналарга эга бўлган корхоналарнинг иссиқлик таъминоти бўйича илғор иш тажрибаси ва ЁЭРнинг солиштирма сарфлари бўйича эришган кўрсаткич даражалари;

қозонхоналар ишининг амалдаги техникавий кўрсаткичлари ва ишлаш режимлари (унумдорлик, босим, фойдали иш коэффициенти (кейинги ўринларда ФИК деб юритилади), ёқилғи сарфи, ишлаш вақти, юкламалар ва ҳ.к).

§-4. Иссиқлик тармоқларида иссиқлик юкламалари ва

технологик йўқотишларнинг меъёрларини ҳисоб-китоб

қилиш учун норматив ҳужжатларнинг тузилмаси

17. Ҳар бир алоҳида қозонхона учун қуйидаги ҳисоб-китобларни ўз ичига олувчи норматив ҳужжатлар тўплами ишлаб чиқилиши ва тасдиқланиши лозим:

иқлим хусусиятларини ҳисобга олган ҳолда ҳар бир ой учун истеъмолчиларнинг иситилиши, вентиляцияси ва иссиқ сув таъминотига керакли иссиқлик юкламаларининг ҳисоб-китоби;

келувчи ва қайтувчи қувурларда иссиқлик элтувчининг параметрларини ва тупроқнинг (ёки ҳавонинг) ҳароратини ҳисобга олган ҳолда иссиқлик тармоқларидаги иссиқлик энергиясининг норматив йўқотишларини ҳар ойдаги ҳисоб-китоби;

қозонхонадан иссиқлик тармоқларига иссиқлик энергиясини узатишда ЁЭР солиштирма сарфи меъёрлари ҳисоб-китоби (иссиқлик энергиясини узатиш бўйича меъёрларга асосан);

қозонхонада ўрнатилган қозон агрегатлари томонидан иссиқлик энергиясини ишлаб чиқилиши ва узатилиши бўйича ЁЭР солиштирма сарфи меъёрлари ҳисоб-китоби (иссиқлик энергиясини ишлаб чиқариш ва узатиш бўйича меъёр).

18. Ҳар бир алоҳида олинган қозон агрегати томонидан иссиқлик энергиясини ишлаб чиқилиши ва узатилиши бўйича ЁЭР солиштирма сарфининг индивидуал меъёри (қозон агрегатининг норматив тавсифи).

19. Иссиқлик энергиясини қозонхонанинг ўз эҳтиёжлари ва технологик йўқотишлари бўйича сарфининг меъёри (иссиқлик энергиясини қозонхонадаги ўз эҳтиёжлари учун сарфининг меъёрий улуши).

20. Ишлаб чиқарилаётган ва узатилаётган 1 Гкал иссиқлик энергияси учун ЁЭРнинг сарфи қуйидагича меъёрланади:

ёқилғи - шартли ёқилғи килограммда (ш.ё.кг);

электр энергияси - киловатт соатларда (кВтсоат);

иссиқлик энергияси - Гкал да;

сув - м3 да.

21. ЁЭР истеъмоли ва узатилишининг ҳисоби:

тезкор дафтарларда;

қозонларнинг суткалик қайдномаларида;

бир ойдаги табиий газ сарфи тўғрисидаги далолатномада;

бир ойда берилган иссиқлик энергияси тўғрисидаги далолатномада;

бир ойдаги электр энергияси истеъмоли тўғрисидаги далолатномада;

бир ойдаги сув истеъмоли тўғрисидаги далолатномада олиб борилади.

Иссиқлик таъминоти корхонаси техникавий кўрсаткичлар бўйича тезкор ва ҳисобот ҳужжатларининг тўғри олиб борилиши учун жавобгардир.

22. Мазкур Низомнинг Иловасида келтирилган Методика иситиш қозонхоналари ва иссиқлик тармоқларининг энг кўп тарқалган ускуна турларини ҳисобга олган ҳолда ишлаб чиқилган ва технологияларнинг, ишлаб чиқаришнинг такомиллаштирилишига ва янги турдаги иссиқлик техникавий ускуналарни жорий этилишига, уларга хизмат кўрсатиш сифатининг оширилишига қараб қайта кўриб чиқилиши лозим.

23. Иссиқлик энергиясини ишлаб чиқиш ва узатиш учун иссиқлик юкламаларини, ёқилғи, электр энергияси, иссиқлик энергияси ва сув сарфи меъёрлари ҳамда технологик йўқотишларнинг меъёрларини аниқлаш мазкур Низом талаблари, Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 2009 йил 22 августдаги 245-сон "Электр ва иссиқлик энергиясидан фойдаланиш қоидаларини тасдиқлаш тўғрисида"ги қарорига (Ўзбекистон Республикаси қонун ҳужжатлари тўплами, 2009 й., 35-сон, 382-модда), Ўзбекистон Республикаси электр станциялари ва тармоқларини техникавий эксплуатация қилиш қоидалари. I бўлим (рўйхат рақами 1405, 2004 йил 10 сентябрь) (Ўзбекистон Республикаси қонун ҳужжатлари тўплами, 2004 й., 36-сон, 405-модда), Ўзбекистон Республикаси электр станциялари ва тармоқларини техникавий эксплуатация қилиш қоидалари. II бўлим (Ўзбекистон Республикаси Адлия вазирлигининг 2004 йил 6 декабрдаги 20-15-319/24-сон хатига асосан техник қоида ва нормаларга тегишли деб топилган), Иссиқлик энергиясини ва иссиқлик элтувчиларни ҳисобга олиш қоидалари (Ўзбекистон Республикаси Адлия вазирлигининг 2010 йил 28 июндаги 6-24/13-5638/6-сон хатига асосан техник қоида ва нормаларга тегишли деб топилган) ҳамда иссиқлик таъминоти ташкилоти ва истеъмолчи ўртасида иссиқлик энергиясини етказиб бериш тўғрисидаги шартномага мувофиқ тартибга солинади.

Шартномада иссиқлик энергияси сарфини ҳисоб-китоб қилишда фойдаланиладиган маълумотлар қайд этилади. Шартномага иссиқлик тармоқларининг баланс бўйича мансублик чегараларини белгилаш ва томонларнинг эксплуатация қилиш юзасидан жавобгарлиги тўғрисидаги далолатнома ва объектнинг ўрнашган жойи тўғрисидаги маълумотнома илова қилинади.

Берилган иссиқлик энергияси ҳисоби иссиқлик тармоқларининг бўлиниш чегарасидаги ҳисобга олиш нуқтасида амалга оширилиши керак.

Истеъмолчининг балансидаги иссиқлик тармоқлари участкасидаги иссиқлик энергияси йўқотишлари истеъмолчининг ҳисобига ўтказилади.

II БОБ. ИССИҚЛИК ЭНЕРГИЯСИНИНГ

ИШЛАБ ЧИҚИЛИШИ, БЕРИЛИШИ ВА

УЗАТИЛИШИДА ИССИҚЛИК ТАЪМИНОТИ

КОРХОНАЛАРИ УСТИДАН НАЗОРАТНИ

ТАЪМИНЛАШ МЕХАНИЗМИ

24. Иссиқлик таъминоти корхоналари томонидан ҳар йили иссиқлик энергиясини ишлаб чиқариш учун ёқилғи, электр энергияси ва сув сарфлари меъёрлари ҳамда иссиқлик тармоқларидаги иссиқлик йўқотишлари меъёрлари ҳисоб-китоби тегишли давлат бошқаруви идоралари билан келишилган ҳолда амалга оширилади.

25. Иссиқлик энергиясини ишлаб чиқариш учун ёқилғи, электр энергияси ва сув сарфлари меъёрлари ҳамда иссиқлик тармоқларидаги иссиқлик йўқотишлари меъёрларини аниқлаш бўйича келишилган ҳисоб-китоблар тасдиқлаш учун маҳаллий бошқарув идораларига тақдим этилади.

26. Иссиқлик таъминоти корхоналарини назорат қилиш учун қуйидагилар амалга оширилиши лозим:

уланган иссиқлик юкламасини, уларни иссиқлик энергиясининг тижорат ҳисобини олиб бориш асбоблари билан жиҳозланганлигини кўрсатган ҳолда корхоналар томонидан жорий йилнинг 15 январигача тақдим этиладиган маълумотларга асосан, иссиқлик энергияси манбалари, магистрал ва тақсимловчи буғли ва сувли тармоқлар, иссиқлик энергияси истеъмолчилари (улгуржи абонентлар ва якка тартибдаги абонентлар) бўйича маълумотларнинг ахборот базасини яратиш;

иссиқлик таъминоти бўйича корхоналар ишининг амалдаги техникавий кўрсаткичларини акс эттирувчи мажбурий тезкор ва ҳисобот ҳужжатларининг рўйхатини белгилаш.

27. Иссиқлик таъминоти корхоналари томонидан иссиқлик энергияси ишлаб чиқилиши, узатилиши ва берилиши самарадорлиги таҳлилини тайёрлаш мақсадида тегишли давлат бошқаруви идоралари томонидан ўз ваколатлари доирасида мониторинг ўтказилади.

Мониторинг ўтказиш жараёнида иссиқлик таъминоти корхоналари томонидан қуйидаги маълумотлар тақдим этилади:

ўз манбалари ҳисобидан ишлаб чиқилган ва четдан олинган (сотиб олинадиган иссиқлик энергияси) иссиқлик энергияси ҳажми;

иссиқлик энергияси истеъмолчиларига берилган иссиқлик энергияси ҳажми;

қозонхоналар бўйича иссиқлик энергиясини ишлаб чиқиш учун (барча турдаги) ёқилғининг сарфи;

иссиқлик энергиясини ишлаб чиқилиши, узатилиши ҳамда ўз эҳтиёжлари учун ёқилғининг ишлаб чиқилган ва тасдиқланган солиштирма сарфлари;

иссиқлик энергиясини ишлаб чиқилиши, берилиши учун ёқилғининг амалда эришилган солиштирма ҳамда ўз эҳтиёжлари учун сарфлари;

меъёрий йўқотишлар билан солиштириш учун иссиқлик ва буғли тармоқлардаги иссиқлик энергиясининг амалдаги йўқотишлари;

истеъмолчиларга етказиб бериладиган ва норматив ҳужжатларга мувофиқ қозонхонага қайтариладиган иссиқлик энергиясининг иссиқлик манбалари бўйича иссиқлик элтувчиси параметрларининг ўртача ойлик маълумотлари (ҳарорат, босим, сарф-харажатлари);

меъёрий маълумотлар билан солиштириш учун истеъмолчиларга узатилган иссиқлик энергиясининг амалдаги ҳажми бўйича маълумотлар;

иссиқлик тармоқларини кўрикдан ўтказиш жадваллари ва уларнинг бажарилиши ҳамда аниқланган нуқсонларни ўз вақтида бартараф этилиши;

қозонхона ва ёрдамчи ускуналарни, иссиқлик тармоқларини капитал ва жорий таъмирлаш жадваллари ва уларнинг бажарилиши;

иссиқлик таъминоти бўйича корхоналарнинг идоравий инспекциялари томонидан иссиқлик энергиясини ишлаб чиқиш, узатиш ва етказиб беришдаги йўқотишларга йўл қўймаслик борасида олиб борилаётган ишлар ҳақида маълумот.

28. Мониторингнинг натижалари бўйича қуйидагилар юзасидан таҳлилий маълумотлар тайёрланади:

иссиқлик энергиясининг ишлаб чиқилиши ва берилиши;

иссиқлик энергиясининг ўз эҳтиёжлари учун сарфи;

иссиқлик энергияси ишлаб чиқилиши учун истеъмол қилинган ёқилғи миқдори;

иссиқлик энергиясининг узатилиши;

иссиқлик тармоқларидаги йўқотишлар.

29. Корхоналар, иссиқлик энергиясини ишлаб чиқиш учун ёқилғи, электр энергияси, иссиқлик энергияси ва сув сарфи ҳамда иссиқлик тармоқларидаги иссиқлик энергияси йўқотишлари меъёрларини аниқлашда ҳисоб-китобларнинг тўғри бажарилиши учун жавобгардирлар.

III БОБ. ЯКУНИЙ ҚОИДАЛАР

30. Мазкур Низом талабларини бузган шахслар қонунчиликда белгиланган тартибда жавобгардирлар.

31. Низоларни ҳал этиш тартиби Ўзбекистон Республикасининг "Хўжалик юритувчи субъектлар фаолиятининг шартномавий-ҳуқуқий базаси тўғрисида"ги Қонунига мувофиқ амалга оширилади.

Низомга

ИЛОВА

Иссиқлик энергиясининг ишлаб чиқиш, узатиш учун

ёқилғи, электр энергияси, иссиқлик энергияси ва сув

сарфлари меъёрларини ҳамда иссиқлик юкламаларини,

иситиш қозонхоналарининг ўз эҳтиёжлари учун иссиқлик

энергияси сарфини, шунингдек иссиқлик тармоқларидаги

технологик йўқотишларни аниқлашнинг ҳисоблаб чиқиш

МЕТОДИКАСИ

I БОБ. ТУРАР ЖОЙ, ЖАМОАТ БИНОЛАРИНИ ИСИТИШ,

ВЕНТИЛЯЦИЯСИ ВА ИССИҚ СУВ ТАЪМИНОТИ

ЭҲТИЁЖЛАРИ УЧУН ҲИСОБЛАНАДИГАН

ИССИҚЛИК МИҚДОРИНИ АНИҚЛАШ

§-1. Умумий кўрсатмалар

1. Иссиқлик эҳтиёжи ҳисоб-китобини ўтказишдан олдин истеъмолчи томонидан тақдим этилган бошланғич (лойиҳадаги иссиқлик юкламалари, бинонинг ҳажми, иссиқ сувдан фойдаланувчи истиқомат қилувчилар сони, истеъмолчининг балансидаги иссиқлик тармоқларини диаметри ва узунлиги ва ҳ.к) ахборотнинг тўғри эканлиги баҳоланиб чиқилиши лозим.

2. Режалаштирилаётган даврда истеъмолчи томонидан истеъмол қилинадиган иссиқликнинг миқдори бевосита иссиқлик истеъмол қилинадиган объектда биноларни иситиш, вентиляцияси, иссиқ сув таъминоти эҳтиёжлари учун истеъмол қилинган иссиқлик ҳамда ишлаб чиқариш корхоналари ва ташкилотларининг технологик эҳтиёжлари учун иссиқлик энергияси сарфи йиғиндиси сифатида аниқланади:

Qист = Qи + Qв + Qи.т. + Qт.э   Гкал                        (1)

бу ерда:

Qи - турар жой ва жамоат биноларини иситиш, вентиляцияси, иссиқ сув таъминоти учун мазкур Низом Иловасининг 2-параграфига мувофиқ ҳисоблаб чиқилган иссиқлик сарфи;

Qв - жамоат биноларининг вентиляцияси учун мазкур Низом иловасининг 3-параграфига мувофиқ ҳисоблаб чиқилган иссиқлик сарфи;

Qи.т. - турар жой ва жамоат биноларининг иссиқ сув таъминоти учун мазкур Низом Иловасининг 4-параграфига мувофиқ ҳисоблаб чиқилган иссиқлик сарфи;

Qт.э. - ишлаб чиқариш корхоналари ва ташкилотларининг технологик эҳтиёжлари учун иссиқлик энергияси сарфи.

Мазкур Низом Иловасининг 2-параграфида келтирилган барча ҳисоб-китоблар бевосита объектларда истеъмол қилинадиган иссиқлик миқдорига тааллуқлидир. Тармоққа берилган иссиқлик миқдорлари бунга киритилмайди.

§-2. Турар жой ва жамоат биноларини иситишга

керакли бўлган иссиқлик миқдорини аниқлаш

3. Турар жой ва жамоат биноларини иситишда иссиқлик қурилиш тўсиқлари орқали иссиқлик йўқотишлари ҳамда конструкциялардаги нозичликлар ва вақти-вақти билан очилувчи эшиклар орқали ташқаридан ҳаво кириш инфилтрацияси (ўтиши) бўлганлиги сабабли иссиқлик йўқотишларини қоплаш учун сарфланади.

4. Бинолардаги иссиқлик йўқотишлари биноларнинг намунавий ёки индивидуал лойиҳалар ҳамда иситиш тизимлари лойиҳалари бўйича қабул қилинади.

Режалаштирилаётган давр (ой, чорак, йил) учун иссиқликка бўлган эҳтиёж бу ҳолатда қуйидаги формула бўйича аниқланади:

             (tич. - tи.реж.)

Qиреж = Qи х ------------------- х n х 24 х 10-6    Гкал      (2)

             (tич. - tи.ҳис.)

бу ерда:

Qиреж - режалаштирилаётган давр (ой, чорак, йил) учун иссиқликка бўлган эҳтиёж, Гкал;

Qи - мазкур жой учун ҳисоблаб чиқилган ташқи ҳаво ҳароратида биноларни иситиш учун бир соатлик юклама tи.ҳис. (ккал/соат);

tич. - иситилаётган хоналар ички ҳавосининг ҳисоблаб чиқилган ўртача ҳарорати, град. °С;

tи.реж. - режалаштирилаётган давр учун ташқи ҳавонинг ўртача ҳарорати, °С (КМК 2.01.01.-94 "Лойиҳалаштириш учун иқлимий ва физикавий-геологик маълумотлар");

tи.ҳис. - бинони иситишни лойиҳалаштириш учун ташқи ҳавонинг ҳисоблаб чиқилган ҳарорати, град. °С (КМК 2.01.01.-94);

n - режалаштирилаётган давр учун иситиш тизимларининг ишлаш давомийлиги, сутка (КМК 2.01.01.-94), иситиш мавсумининг давомийлиги бўйича кўп йиллик амалдаги маълумотлар мавжудлигини ҳисобга олган ҳолда;

24 - марказлаштирилган иситиш тизимларининг бир суткада ишлаш соатлари сони, соат.

5. Лойиҳавий маълумотлар бўлмаганда, режалаштирилаётган давр учун бинони иситиш учун керакли бир соатлик юклама яхлитланган ҳисоб-китоблар формуласи бўйича ҳисобланади, Гкал/соат:

Qи = 1,1 х qи х a х Vт. х (tич. - tи.ҳис) х 10-6   Гкал/с     (3)

бу ерда:

Vт. - биноларнинг ташқи қурилиш ҳажми, м3;

qи - tи.ҳис = -30 °С да бинонинг солиштирма иситиш тавсифи, ккал/(м3х соат х°С);

а - ҳисоблаб чиқилган ташқи ҳаво ҳароратининг ўзгаришини ҳисобга олувчи тузатиш коэффициенти, VIII бобнинг 2-жадвали бўйича қабул қилинади;

1,1 - маҳаллий тизимдаги нозичликлар орқали бинога инфилтрация йўли билан кирувчи ташқи ҳаво ҳароратини иситиш учун иссиқлик сарфини ҳисобга олувчи коэффициент.

6. Бинонинг ташқи қурилиш ҳажми намунавий ёки индивидуал лойиҳаларнинг маълумотлари бўйича қабул қилинади, улар бўлмаганда эса - техникавий хатлов бюросининг ходимлари томонидан белгилаб берилади; чордоқ томли бинолар учун бинонинг цоколдан юқори бўлган биринчи қавати сатҳида ташқи (сиртқи) айланмаси бўйича горизонтал кесими майдонини бинонинг ер сатҳидан чордоқли том қопламасининг тепасигача ўлчанган тўлиқ баландлигига кўпайтмаси бўйича қабул қилинади.

Бино ер ости қисмининг қурилиш ҳажми бинонинг цоколидан юқори бўлган биринчи қавати сатҳида ташқи (сиртқи) айланмаси бўйича горизонтал кесими майдонини биринчи қаватнинг бевосита полидан ертўла ва цокол қаватининг полигача ўлчанган баландлигига кўпайтмаси билан аниқланади.

Олинган кесимнинг майдонини ўлчашда деворнинг сиртига бўртиб чиқувчи деталлар ҳамда бино деворларидаги токчалар ҳисобга олинмайди.

Чордоғи бўлмаган бинолар учун - вертикал бўйлама кесим майдонини бинонинг ён деворларини ташқи сиртлари ўртасида цоколдан юқори биринчи қават сатҳидаги кесим майдонига перпендикуляр йўналишда ўлчанган узунлигига кўпайтмаси билан аниқланади.

Бинонинг ертўла хоналари иситиладиган бўлса, юқоридаги усул билан олинган бинонинг ҳажмига иситиладиган ертўла хоналари ички ҳажмининг 40 фоизи қўшилади.

7. Яхлитланган ҳисоб-китоблар формуласидаги турар жой биноларининг qи. солиштирма иситиш тавсифи VIII бобнинг 1-жадвалидаги маълумотлар бўйича қабул қилинади.

8. qи. қиймати:

енгиллаштирилган (барак) туридаги бинолар ва шитли йиғилувчан ҳамда ойналаштирилган уйлар учун - 15 фоизгача;

тошдан қурилган бинолар учун қурилиши тугалланган биринчи иситиш мавсумида: май-июнь ойларида - 12 фоизгача, июль-август ойларида - 20 фоизгача, иситиш мавсуми давомида - 30 фоизгача;

кучли шамоллардан ҳимоя қилинмаган тепаликларда, дарё ва кўл бўйида, очиқ жойда ўрнашган бинолар учун, учта энг совуқ ойда шамолларнинг ўртача тезлиги: 5 м/сек.гача бўлганда - 10 фоизгача, 5 дан 10 м/сек.гача бўлганда - 20 фоизгача, 10 м/сек.дан кўп бўлганда - 30 фоизгача оширилиши мумкин.

Хонанинг тўсилиши, агар у ва бинони ҳимоя қилувчи энг яқин тўсиқ ўртасидаги масофа ҳимояловчи бинони томи сатҳи билан ҳимояланувчи хонани шипи сатҳи ўртасидаги айирмадан 5 баробар ошмаса, бундай тўсилиш шамолдан ҳимояланган бўлиб ҳисобланади.

9. Бинонинг биринчи қаватида жойлашган, бинодаги қолган хоналаридан баландлиги бўйича фарқланадиган хоналар учун иссиқлик сарфи хонанинг ҳажмига мутаносиб равишда аниқланиши мумкин.

10. Ташқи ҳавонинг бир ойдаги, бир чоракдаги, иситиш мавсумидаги ўртача ҳарорати ва иситиш даврининг давомийлиги КМК 2.01.01.-94 "Лойиҳалаштириш учун иқлимий ва физикавий-геологик маълумотлар" бўйича қабул қилинади. Тўлиқ бўлмаган ой учун ташқи ҳавонинг ўртача ҳарорати мазкур ойдаги ишлаш даври учун ушбу жой метеостанциянинг ўртача кўрсаткичлари бўйича қабул қилинади.

11. Саноат, айрим жамоат, қишлоқ хўжалиги объектлари (гаражлар, қуритгичлар, иссиқхоналар, ер ости сузиш бассейнлари, бинонинг ичига ёки ёнига қурилган дўконлар, дорихоналар ва ҳ.к) учун бинони иситишга иссиқлик юкламаларининг лойиҳавий кўрсаткичлари бўлмаганда, ҳисоб-китоблар иситиш асбобларининг ўрнатилган сирти бўйича амалга оширилади. Ҳисоб-китоблар учун ҳамма бошланғич маълумотлар энергетика корхоналари томонидан истеъмолчи иштирокида, далолатномани тузган ҳолда, аниқланиши лозим.

12. Иситиладиган бинолар ички ҳавосининг ҳарорати турар жой ва жамоат бинолари учун ШНК 2.08.01.-05 "Турар жой бинолари"га мувофиқ 20 °С (1995 йилгача қурилган ва иситиш тизими реконструкция қилинмаган уйларда - 18 °С) га тенг деб қабул қилинади.

Ички ҳаво ҳароратини 18 °С дан юқори ёки паст даражада сақлаш лозим бўлган бинолар учун иссиқлик сарфи меъёрлари, уларни қуйидаги формула бўйича аниқланадиган Х коэффициентига кўпайтириш йўли билан оширилади ёки камайтирилади:

                            tич. - tи.ўрт.

                   Х = ---------------                      (4)

                           18° - tи.ўрт.

бу ерда:

tич. - бинонинг ичидаги ҳисоблаб чиқилган ўртача ҳарорат, °С.

13. Маъмурий, жамоат биноларини ва аҳолига хизмат кўсатувчи муассасаларни иситиш учун иссиқликка бўлган эҳтиёж (2) ва (3) формулалар бўйича аниқланади.

14. Аҳолига хизмат кўрсатувчи муассасалар ва жамоат бинолари учун яхлитланган ҳисоб-китобларда ички ҳаво ҳароратининг ҳисоблаб чиқилган ўртача қийматлари VIII бобнинг 3-жадвали бўйича қабул қилинади.

15. Жамоат бинолари ва муассасаларини иситиш учун иссиқликка бўлган эҳтиёжни аниқлашда иситиш тавсифлари VIII бобнинг 3-жадвалида келтирилган.

16. Мослаштирилган ва собиқ турар жой биноларида жойлашган жамоат муассасалари ва аҳолига хизмат кўрсатувчи муассасалар учун солиштирма иситиш тавсифларининг қиймати VIII бобнинг 1-жадвали бўйича, ички ҳавонинг ҳисоблаб чиқилган ҳарорати эса VIII боб 3-жадвалининг маълумотлари бўйича қабул қилинади.

Турар жой биносининг бир қисми жамоат муассасалари (дўконлар, дорихоналар, идоралар ва ҳ.к) билан банд қилинган бўлса, бинонинг ҳар бир қисмини иситиш учун бир соатлик ҳисоблаб чиқилган юклама лойиҳа бўйича аниқланади. Агар бир соатлик лойиҳавий юклама фақат бутун бинони иситиш учун ҳисобланган бўлса ёки у яхлитланган кўрсаткичлар бўйича аниқланганда, маъмурий хоналарнинг ҳисоблаб чиқилган бир соатлик юкламаси иситиш асбобларининг ўрнатилган сирти бўйича аниқланади.

Иситиш лойиҳалари бўлмаганда, иссиқлик оқимлари КМК 2.04.07.-99 "Иссиқлик тармоқлари"га мувофиқ аниқланади.

Корхоналар учун - белгиланган тартибда тасдиқланган яхлитланган идоравий меъёрлар ёки ўзига ўхшаш корхоналарнинг лойиҳалари бўйича ёки эксплуатация қилиш маълумотлари бўйича аниқланади.

Шаҳарларнинг аҳоли яшовчи туманлари ва бошқа аҳоли яшаш пунктлари учун:

Турар жой ва жамоат биноларини иситиш учун энг юқори иссиқлик оқими қуйидаги формула бўйича аниқланади:

Qи.мах. = qи. х A х (1+k1)   Гкал/соат    (5)

бу ерда:

qи. - турар жой биноларининг 1 м2 умумий майдонини иситиш учун энг юқори иссиқлик оқимининг илова бўйича қабул қилинадиган яхлитланган кўрсаткичи;

А - турар жой биноларининг умумий майдони, м2

k1 - жамоат биноларини иситиш учун иссиқлик оқимини ҳисобга олувчи коэффициент, маълумотлар бўлмаганда 0,25 га тенг деб қабул қилиниши лозим.

24400 м3 ҳажмга эга бўлган 5 қаватли ғиштли турар жой биносини иситиш учун йиллик иссиқлик миқдорини аниқлаш VII бобнинг 1-мисолида кўрсатилган.

§-3. Жамоат бинолари ва муассасаларининг

вентиляцияси учун керакли иссиқлик миқдорини аниқлаш

17. Биноларнинг вентиляцияси учун керак бўладиган иссиқлик эҳтиёжи биноларда тортувчи-чиқарувчи вентиляция тизимлари мавжуд бўлганда ҳисоблаб чиқилади.

18. Намунавий ва индивидуал лойиҳалар ёки вентиляция қилиш лойиҳалари мавжуд бўлганда, вентиляция учун иссиқлик сарфи рециркуляцияси бўлмаган тизимларнинг ҳисоб-китоби учун қўлланиладиган формула бўйича бошланғич қийматлардан келиб чиққан ҳолда аниқланади:

пл                            (tич. - tи.ўрт.)

                 Qв = Qв ---------------------- х nи х Zв х 10-6    Гкал                   (6)

                                  (tич. - tв.ҳис.)

пл

бу ерда:

Qв - режалаштирилаётган давр учун иссиқликка бўлган эҳтиёж, Гкал;

Qв - жамоат бинолари ва муассасаларининг вентиляцияси учун иссиқликнинг бир соатлик энг юқори сарфи, ккал/соат;

tич. - кўрсатилган вентиляция қилинадиган хоналар ички ҳавосининг ҳисоблаб чиқилган ўртача ҳарорати °С (иситиш учун иссиқликка бўлган эҳтиёж ҳисоблаб чиқиладиган маълумотларга ўхшаш VIII бобнинг 3-жадвали бўйича қабул қилинади);

tи.ўрт. - иситиш даврига вентиляция қилишни лойиҳалаштириш учун ташқи ҳавонинг ўртача ҳарорати, °С (КМК 2.01.01-94 "Лойиҳалаштириш учун иқлимий ва физикавий-геологик маълумотлар");

tв.ҳис. - вентиляция қилишни лойиҳалаштириш учун ташқи ҳавонинг ҳисоблаб чиқилган ҳарорати, °С (КМК 2.01.01-94 "Лойиҳалаштириш учун иқлимий ва физикавий-геологик маълумотлар")

nи. - режалаштирилаётган иситиш даври, суткаси учун вентиляция ишлашининг давомийлиги.

Zв - сутка, соат давомида вентиляция тизимлари ишлаш соатларининг ўртача олинган сони.

19. Вентиляция қилинадиган биноларнинг лойиҳалари бўлмаганда вентиляция учун ҳисобланадиган иссиқлик сарфини қуйидаги формула ёрдамида яхлитланган кўрсаткичлар бўйича ҳисоблашга рухсат этилади:

Qв = 1,1 х Vв х qв х (tич. - tи.ҳис.) х nи х Zв. х 10-6   Гкал          (7)

бу ерда:

Vв - бинонинг вентиляция қилинадиган ҳажми, м3;

qв - бинонинг вентиляцион тавсифи, ккал/м3 х ч х°С;

1,1 - бинонинг ичида иссиқликнинг беҳуда йўқотишларини ҳисобга олувчи коэффициент.

20. Солиштирма вентиляцион тавсифларнинг қийматлари намунавий ёки индивидуал лойиҳаларнинг маълумотлари бўйича, улар бўлмаганда эса VIII бобнинг 4-жадвалида келтирилган кўрсаткичлар бўйича олинади.

21. Сутка давомида вентиляция тизимларининг ишлаш давомийлиги муассаса ва ташкилотнинг ихтисоси ва ишлаш режимига қараб, аммо бир суткада уларнинг умумий ишлаш соатлари сонидан кўп бўлмаган ҳолда қабул қилинади. Вентиляторлар ўчирилганда калориферлардаги иссиқлик элтувчини, унда ўрнатилган троссел шайба билан айланма линия орқали берилишини таъминловчи автоматик ростлаш воситалари бўлмаганда, калориферларнинг ишлаш соатлари сони 24 соат деб қабул қилинади.

22. Агар битта бинода турли мақсаддаги солиштирма вентиляцион тавсифи ёки ҳавонинг ҳисоблаб чиқилган ҳарорати билан бир-биридан фарқ қиладиган хоналар жойлашган бўлса, у ҳолда вентиляция учун ҳисобланадиган вентиляция оқими бинонинг ҳар бир қисми учун алоҳида ҳисобланиб, кейин жамланади.

23. Ҳаво-иссиқлик чодирлари учун иссиқлик энергияси ҳисоб-китоби лойиҳавий маълумотлар бўйича қабул қилинади, бундай маълумотлар бўлмаганда эса иссиқлик сарфи қуйидаги формула бўйича аниқланади:

Qи.ч. = Gҳ. х Cҳ. (tч. - tк.) х и.ч. х 10-6    Гкал            (8)

бу ерда:

Gҳ. - иссиқлик чодири томонидан бериладиган ҳаво миқдори, м3/соат;

Сҳ. - ҳавонинг иссиқлик сиғими, 0,31 ккал/м3 °Сга тенг деб қабул қилинади;

tч. - иссиқлик чодиридан чиқувчи ҳавонинг ҳарорати, °С;

tк. - режалаштирилаётган давр учун иссиқлик чодирига кирувчи ҳавонинг ўртача ҳарорати, °С;

и.ч. - режалаштирилаётган давр, соат учун иссиқлик чодирининг ишлаш соатлари сони.

Вентилятция қилиш лойиҳалари бўлмаганда иссиқлик оқимлари КМК 2.04.07-99 "Иссиқлик тармоқлари"га мувофиқ аниқланади.

Корхоналар учун - белгиланган тартибда тасдиқланган яхлитланган идоравий меъёрлар ёки ўхшаш корхоналарнинг лойиҳалари ёки эксплуатация қилиш маълумотлари бўйича аниқланади.

Шаҳарларнинг аҳоли яшайдиган туманлари ва бошқа аҳоли яшаш пунктлари учун:

жамоат биноларининг вентиляцияси учун энг юқори иссиқлик оқими қуйидаги формула бўйича аниқланади:

Qv max = k1 х k2 х qи. х A     Гкал/соат                   (9)

бу ерда:

qи. - турар жой биноларини иситишга умумий майдоннинг 1 м2 га энг юқори иссиқлик оқимини яхлитланган кўрсаткичи;

А - турар жой биноларининг умумий майдони, м2;

k1 - жамоат биноларини иситиш учун иссиқлик оқимини ҳисобга олувчи коэффициент маълумотлар бўлмаганда 0,25 га тенг деб қабул қилиниши лозим;

k2 - жамоат биноларининг вентиляцияси учун иссиқлик оқимини ҳисобга олувчи коэффициент маълумотлар бўлмаганда 1985 йилгача қурилган жамоат бинолари учун - 0,4, 1985 йилдан кейин қурилган жамоат бинолари учун - 0,6 га тенг деб қабул қилинади.

Кинотеатрнинг вентиляцияси учун керакли иссиқликнинг йиллик миқдорини аниқлаш VII бобнинг 2-мисолида кўрсатилган.

§-4. Турар жой ва жамоат биноларининг иссиқ сув

таъминоти учун керакли иссиқлик миқдорини аниқлаш

24. Иссиқ сув таъминоти эҳтиёжлари учун иссиқликка бўлган йиллик эҳтиёж қуйидаги формула бўйича аниқланади:

йил                                                                                                                                          йил

Qи.т.=а х m х [(55 - tс.қ.) х nи + b х (350 - nи) х (55 - tс.ё.)]х 10-6 + Qи.й. Гкал (10)

бу ерда:

а - бир суткадаги энг юқори сув истеъмолининг иссиқ сув таъминоти учун сув сарфи меъёри, л/сут, КМК 2.04.01-98 "Ички сув ўтказгич ва биноларнинг канализацияси"га мувофиқ қабул қилинади;

m - суткага тааллуқли ўлчов бирликлари (яшовчилар, ўқув муассасаларидаги ўқувчилар, касалхонадаги ўринлар сони ва ҳ.к);

tс.қ., tс.ё. - совуқ сувнинг (сув ўтказгичдаги) тегишлича қишдаги ва ёздаги ҳарорати, °С (маълумотлар бўлмаганда қишда - 5 °С ва ёзда - 15 °С га тенг деб қабул қилинади);

b - иситиш даврига нисбатан қолган вақтдаги иссиқ сув таъминоти учун ўртача бир соатлик сув сарфининг ўзгаришларини ҳисобга олувчи коэффициент, маълумотлар бўлмаганда турар жой сектори учун 1,0 (курорт зоналари учун b =1,5), корхоналар учун = 1,0. (КМК 2.04.07.-99 "Иссиқлик тармоқлари")га тенг деб қабул қилинади;

350 - иссиқ сув таъминоти тизимининг бир йилда ишлаш суткалари сони;

йил

Qи.й - иссиқ сув таъминоти тизимларининг узатувчи ва циркуляцион қувурўтказгич устунларидаги иссиқлик йўқотишлари, Гкал.

nи. - иситиш даврининг, сут. давомийлиги.

25. Иссиқ сув таъминоти эҳтиёжлари учун иссиқ сув сутка давомида ёки ҳафта давомида тўлиқ берилмаса, иссиқ сув сарфининг меъёри 5-жадвалда келтирилган коэффициентни жорий этиш йўли билан камайтирилади.

26. Истеъмолчи объектининг иссиқ сув таъминоти тизимларини узатувчи ва циркуляцион қувурўтказгичлардаги йиллик иссиқлик йўқотишлари (Гкал) қуйидаги формулалар бўйича ҳисобланади:

     Qйил = ∑n Q                               (11)

и.й.         1         и.й.i

                                                   tб. + tо.

Qи.й. i = Кi х Пi х di х Li (--------------- tа.) х (1 - h) х 350 х 24 х 10-6   Гкал     (12)

                                                    2

бу ерда:

Кi - изоляция қилинмаган қувурнинг иссиқлик узатиш коэффициенти, 10ккал/м2 х соат х °С га тенг деб қабул қилинади;

di , Li - қувурўтказгичнинг тегишлича ташқи диаметри ва участка узунлиги, м;

tб., tо. - ҳисобланаётган участканинг тегишлича боши ва охиридаги иссиқ сув ҳарорати, °С;

tа. - атроф-муҳитнинг ҳарорати, °С (ўтказиш вақтида ариқларда, вертикал каналларда, сантехник кабиналарнинг коммуникацион шахталарида - 23 °С, ванна хоналарда - 25°С, турар уйлар, ётоқхоналар ва меҳмонхоналарнинг ошхона ва ҳожатхоналарида - 21 °С, зинапояларда - 16 °С; ерости ўтказиш каналларида - тупроқнинг ўртача ҳароратига мувофиқ; тоннелларда - 40 °С; йилдаги энг совуқ ойнинг 11°С дан - 20°C гача ўртача ойлик ҳароратида иситилмайдиган ертўлаларда - 5°С; чордоқларда - 9 °С га тенг деб қабул қилинади);

h - изоляциянинг (ФИК) фойдали иш коэффициенти (32 мм диаметрли қувурўтказгичлар учун h = 0,6, 40-70 мм диаметрлилар учун - 0,74, 80-200 мм диаметрлилар учун - 0,81).

27. Иссиқ сув таъминоти қувурларидаги иссиқлик йўқотишлари VIII бобнинг 6, 7, 8-жадвалларида келтирилган (суратида иссиқлик таъминотининг ёпиқ тизимларига уланган иссиқ сув таъминоти қувурининг бир погон метридаги иссиқлик йўқотишлари, махражида эса, иссиқлик таъминотининг очиқ тизимларига уланган иссиқ сув таъминоти қувурининг бир погон метридаги иссиқлик йўқотишлари).

Ҳисоб-китобларни қилиш учун маълумотлар бўлмаганда, иссиқлик йўқотишлари қувурлардаги йўқотишларни ҳисобга олувчи Ки.й. коэффициенти ёрдамида аниқланади (VIII бобнинг 9-жадвали).

йил           йил

Qи.й. = Qи.с.т. х Ки.й.                                                   (13)

Бу ҳолда иссиқ сув таъминоти учун иссиқликка бўлган йиллик эҳтиёж қуйидаги формула бўйича аниқланади, Гкал:

йил

Qи.с.т. = (1 + Ки.й.) х а х m [(55 - tс.қ.) nи. + b (350 - nи.)(55 - tс.ё.)] х 10-6 Гкал     (14)

Бинолар ва иншоотларнинг иссиқ сув таъминоти учун лойиҳалар бўлмаганда, иссиқлик оқимлари КМК 2.04.07-99 "Иссиқлик тармоқлари"га мувофиқ аниқланади.

Корхоналар учун - белгиланган тартибда тасдиқланган яхлитланган идоравий меъёрлар ёки ўхшаш корхоналарнинг лойиҳалари ёки эксплуатация қилиш маълумотлари бўйича аниқланади.

Шаҳарларнинг аҳоли яшайдиган туманлари ва бошқа аҳоли яшаш пунктлари учун:

турар жой ва жамоат биноларининг иссиқ сув таъминоти учун Ви., энг юқори иссиқлик оқими қуйидаги формула бўйича аниқланади:

Q h max = 2,4 х Q h m                            (15)

Турар жой ва жамоат биноларининг иссиқ сув таъминоти учун Ви., ўртача иссиқлик оқими қуйидаги формула бўйича аниқланади:

                1.3 m (a+b)(55-tc)

Q h m = -------------------------- - с    Гкал/соат                      (16)

                         24 х 3,6

бу ерда:

m - одамлар сони:

a - иссиқ сув таъминотига эга бўлган бинода яшовчи бир киши учун бир суткада 55 °С ҳароратдаги иссиқ сув таъминоти учун сув сарфининг меъёри, у КМК 2.04.01-98 "Биноларнинг ички сув ўтказгичи ва канализацияси"га мувофиқ биноларнинг қулайлиги даражасига қараб қабул қилинади;

b - жамоат биноларида истеъмол қилинадиган 55 °С ҳароратдаги иссиқ сув таъминоти учун сув сарфининг меъёри, бир кишига 25 л/сут ҳажмида қабул қилинади;

tc - иситиш даврида совуқ (сув ўтказгичдаги) сувнинг ҳарорати (маълумотлар бўлмаганда 5 °С га тенг деб қабул қилинади);

с - сувнинг ҳисоб-китобларда 4,187 кДж/ (кг. °С) деб қабул қилинадиган солиштирма иссиқлик сиғими.

Касалхонанинг иссиқ сув таъминоти учун йиллик иссиқлик миқдорини аниқлаш VII бобнинг 3-мисолида кўрсатилган.

9 қаватли турар жой биносининг иссиқ сув таъминоти эҳтиёжлари учун йиллик иссиқлик миқдорини аниқлаш VII бобнинг 4-мисолида кўрсатилган.

II БОБ. ИСТЕЪМОЛЧИГА БЕРИЛАДИГАН

ИССИҚЛИК ЭНЕРГИЯСИНИНГ

ҲИСОБЛАНГАН МИҚДОРИНИ АНИҚЛАШ

28. Режалаштирилаётган даврда истеъмолчига берилган иссиқликнинг миқдори бевосита иссиқликни истеъмол қилувчи объектда хоналарни иситиш, вентиляция, иссиқ сув таъминоти эҳтиёжлари учун истеъмол қилинган иссиқлик ва 6-бандга мувофиқ истеъмолчининг ҳисобига ўтказилган, унинг ташқи иссиқлик тармоқларидаги иссиқлик йўқотишларининг йиғиндиси сифатида аниқланади:

ист.

Qбер = Qи + Qв + Qи.т. + Qи.й             Гкал.                                  (17)

бу ерда:

Qи. - 2-параграфга мувофиқ ҳисоблаб чиқилган турар жой ва жамоат биноларини иситиш учун иссиқлик сарфи;

Qв - 3-параграфга мувофиқ ҳисоблаб чиқилган жамоат биноларининг вентиляцияси учун иссиқлик сарфи;

Qи.т. - 4-параграфга мувофиқ ҳисоблаб чиқилган турар жой ва жамоат биноларининг иссиқ сув таъминоти учун иссиқлик сарфи;

Qи.й - қувурларнинг сиртидан ва истеъмолчининг балансидаги қувурлардан иссиқлик элтувчининг сизиб чиқишидан III боб бўйича ҳисоблаб чиқилган иссиқлик йўқотишлари.

III БОБ. ИШЛАБ ЧИҚИЛАДИГАН ИССИҚЛИК,

ТАШҚИ ИССИҚЛИК ТАРМОҚЛАРИДАГИ ИССИҚЛИК

ЙЎҚОТИШЛАРИ ВА ҚОЗОНХОНАЛАРНИ ЎЗ

ЭҲТИЁЖЛАРИ УЧУН ИССИҚЛИКНИНГ

МИҚДОРИНИ АНИҚЛАШ

29. Ишлаб чиқиладиган иссиқликнинг умумий миқдори иссиқлик тармоғига узатилиши режалаштирилаётган иссиқликнинг сарфини қозонхонанинг ўз эҳтиёжларига сарфи билан йиғиндиси сифатида аниқланади:

                           ў.э

Qи.ч. = Qбер. + Qк           Гкал                                        (18)

бу ерда:

Qи.ч. - режалаштирилаётган давр (ой, чорак, йил) учун ишлаб чиқиладиган иссиқлик миқдори, Гкал;

Qбер. - режалаштирилаётган давр учун иссиқлик тармоғига узатиладиган иссиқлик миқдори, Гкал, мазкур Илованинг 2, 3, 4-параграфларига мувофиқ ҳисоблаб чиқилади;

ў.э

Qқ. - қозонхонанинг ўз эҳтиёжларига иссиқлик сарфи, Гкал.

30. Қозонхонанинг ўз эҳтиёжлари учун иссиқликни умумий сарфи ҳисоб-китоб қилиш ёки тажриба усули билан харажатларнинг қуйидаги алоҳида элементлари иссиқлик сарфларининг йиғиндисига тенг қилиб аниқланади:

иссиқлик энергиясини ишлаб чиқаришда иссиқлик техника жараёнларига;

сувни кимёвий тайёрлаш ускуналарида;

қозондан пуфлаш билан чиқариш учун;

темир йўл цистерналари, мазут омборхоналари ва бошқа ишлатиладиган сиғимларда мазутни иситиш учун;

буғли форсункаларда суюқ ёқилғини чанглатиш учун;

баклар ва қувур ўтказгичларда совутиш учун;

буғли таъминловчи насосларнинг юритмасига;

қозонхонани иситиш ва иссиқ сув таъминоти ва бошқаларга.

Тажриба маълумотлари бўлмаганда иссиқлик кўрсаткичларини белгилаш нормативлар асосида амалга оширилади.

Қозонхоналарнинг ўз эҳтиёжлари учун харажат элементлари бўйича иссиқлик сарфи нормативлари қуйидаги ишларни бажаришда ишлаб чиқилади:

- қаттиқ ёқилғида                                                                          2 - 4 фоиз;

- газда                                                                                             1,8 - 3 фоиз;

- мазутда, механик ва буғли механик чанглатиш билан       5 - 7 фоиз;

- мазутда, буғли чанглатиш билан                                            7 - 10 фоиз.

31. Мазутни иситиш ва сақлаш учун иссиқлик энергиясининг сарфи қуйидаги формула бўйича аниқланади:

Qм = Qқуй. + Qсақ.          Гкал/тн                                      (19)

бу ерда:

Qқуй.; Qсақ. - мазутни қуйишда иситиш учун ва сақлашдаги йўқотишларни компенсация қилиш учун иссиқлик энергияси сарфи, Гкал/тн.

Мазутни иситиш ҳарорати VIII бобнинг 11-жадвалида кўрсатилган.

"Тошкент иссиқлик маркази" қозонхонасининг ўз эҳтиёжлари учун иссиқлик сарфини аниқлаш VII бобнинг 4 "А" мисолида кўрсатилган.

32. Мазутни қуйишда иситиш учун иссиқликнинг сарфи қуйидаги формула бўйича аниқланади:

                                                       10 х Ксов. х t

Qқуй. = 1884,5 х (tо - tб.) х (1 + ---------------------)    ккал/тн                   (20)

                                                                            P

бу ерда:

tо - қуйишда мазутни иситишнинг охирги ҳарорати, °С (мазутнинг русумига қараб қабул қилинади);

tб. - цистернадаги мазутнинг бошланғич ҳарорати, °С (жанубий минтақа учун 0….2 га тенг қилиб қабул қилинади. Цистернага тўлдирилганидан 7 суткадан кейин мазутнинг ҳарорати ташқи ҳавонинг ҳароратига тенг бўлади);

Ксов. - совутиш коэффициенти (60 тоннали цистерна учун - 1,55, 50 тоннали цистерна учун - 1,71, 25 тоннали цистерна учун - 2,25);

t - мазутни иситишнинг ва цистернадан қуйишнинг амалдаги вақти:

йилнинг совуқ вақтида                                  йилнинг илиқ вақтида

15 октябрдан 15 апрелгача                           15 апрелдан 15 октябргача

Мазут М20                6                                                  3

Мазут М40                6                                                  4

Мазут М60, М80, М100    10                                      4

Р - мазутнинг зичлиги, кг/м3.

33. Мазутни сақлашда иссиқлик йўқотишлари қуйидаги формула бўйича аниқланади:

               2520 х F х К х (tо. - tб.) х tсақ.

Qсақ. = -----------------------------------------    ккал/тн                     (21)

                                    Р х V

бу ерда:

F - резервуарни совутиш юзаси, м2 (паспорт маълумотлари бўйича қабул қилинади);

К - резервуар деворларининг иссиқлик узатиш коэффициенти, ккал/м2соат°С (изоляция қилинмаган метал резервуарлар учун К = 6,98, изоляция қилинганлар учун - 3,49, ерости резервуарлар учун - 0,314);

tа. - атроф-муҳитнинг ҳарорати, КМК 2.01.01-94 бўйича берилган давр учун ўртача қиймат сифатида қабул қилинади (ерости резервуарлар учун tа. = 5 °С);

tсақ. - сақлаш вақти, соат;

V - резервуарнинг сиғими, м3.

34. Мазутни иситиш учун иссиқлик миқдори қуйидаги формула бўйича аниқланади:

            Вм х См х(tо. - 2tб.)

Qм = ---------------------------     ккал/соат                         (22)

                        Hисит.

бу ерда:

Bм - мазутнинг бир соатлик сарфи, кг/соат;

См - мазутнинг иссиқлик сиғими, ккал/кг°С;

Hисит. - иситгичнинг ФИК (hисит. = 0,98).

Сувли мазут иситгичларда мазутни иситиш учун сув сарфи қуйидаги формула бўйича аниқланади:

                      Qм

Gс = ----------------------           тн/соат                       (23)

                (i1-i2) х 103

бу ерда:

i1, i2 - мазут иситгичларидан олдин ва кейин сув энтальпияси, ккал/кг.

35. Мазут иситгичларда ёки ишлатиладиган сиғимларда мазутни иситиш учун буғ сарфи VIII бобнинг 12-жадвалида келтирилган.

36. Ҳисоб-китоб қилиш учун маълумотлар бўлмаганда:

60 тонна сиғимли 10 та темир йўл цистерналарини иситиш, қуйиш ва тозалаш учун 1-1,2 МПа босимга ва 220 - 250 °С ҳароратга эга бўлган буғнинг сарфи - 7,65 тн/соат (85 - 120 кг/тн) қилиб қабул қилинади;

икки йўлли 10 метрли эстакаданинг қуйиш лотоклари учун буғ сарфи - 0,1 тн/соат, 200 м3 ҳажмли оралиқ сиғимлар учун - 0,8 тн/соат, 400 м3 - 1,2 тн/соат, 600 м3 - 1,8 тн/соат, 1000 м3 - 2,0 тн/соат қилиб қабул қилинади.

37. Мазут ўтказгичларни иситиш учун иссиқлик энергияси сарфи қуйидаги формула бўйича аниқланади:

Qисит. = q х L х b х τ х 10-6         Гкал                          (24)

бу ерда:

q - мазут ўтказгичдан атроф-муҳитга иссиқлик оқими, иссиқлик ўтказгичларнинг иссиқлик йўқотишлари меъёрлари бўйича VIII бобнинг 15, 16, 17-жадваллари бўйича қабул қилинади;

L - линияни иситувчи буғ ўтказгичнинг узунлиги, м;

τ - иситиш вақти, соат;

b - арматуралар, таянчлар ва компенсаторларнинг иссиқлик йўқотишларини ҳисобга олувчи коэффициент.

Иссиқлик тармоқларини                      қувур ўтказгичларнинг узунлигига

ўтказиш усули:                                     нисбатан "b" коэффициенти

каналсиз                                                                1,15

тоннелларда ва каналларда                              1,2

ер устидан                                                             1,25

38. Режалаштирилаётган давр (ой, чорак, йил) учун иссиқлик тармоғига узатилган иссиқлик энергиясидаги иссиқлик миқдори 2 - 4-праграфларга мувофиқ аниқланадиган истеъмолчига сотилган иссиқликни Qист. ва ташқи иссиқлик тармоғидаги иссиқлик йўқотишлари Qи.й билан йиғинди қилиб жамланади:

Qбер. = Qист. + Qи.й.                Гкал                                      (25)

39. Иссиқлик энергиясини узатишдаги иссиқлик миқдори қувур ўтказгичнинг диаметрига ҳамда иссиқлик тармоқларининг берилувчи ва қайтувчи линияларидаги сув ҳароратининг ўртача йилик қийматига қараб қуйидаги формула бўйича қабул қилинади:

Qи.й. = Qб.й. + Qқ.й. + Qоқ.       Гкал                                    (26)

бу ерда:

Qб.й. ва Qқ.й. - тегишлича берилувчи ва қайтувчи линиялардаги иссиқлик йўқотишлари, Гкал;

Qоқ. - тармоқдан сувнинг оқиб чиқиши сабабли иссиқлик йўқотишлари.

                                  п         р                   п           р                            -6

Qб.й. + Qқ.й. = (∑1b q н.е.уiс L б.i + ∑1bq н.е.оi Lқ.i ) х 24 х τ х 10   Гкал (27)

бу ерда:

ҳис. ҳис.

q , q - иссиқлик йўқотишларининг меъёри (ккал/м соат) тупроқнинг

н.е.уiс н.е.о.i

ўртача йиллик ҳарорати ҳисобланган, ўтиб бўлмайдиган каналларда изоляция қилинган сувли иссиқлик ўтказгичларни ер остидан ўтказишда қўлланилади.

иссиқлик ўтказгичларнинг ётқизиш чуқурлигида +5 °С, ва ташқи ҳаво ҳароратининг ҳисобланган ўртача йиллик ҳарорати + 5 °С да ўтказилганда VIII бобнинг 13, 14, 15-жадваллари бўйича аниқланади:

L , L - тегишлича берувчи ва қайтувчи қувур ўтказгичларнинг узунлиги (м);

б.i қ.i

τ - иссиқлик тармоқларининг режалаштирилаётган даврда (ой, чорак, йил) ишлаш кунлари сони.

b - арматуралар, таянчлар ва компенсаторларнинг иссиқлик йўқотишларини ҳисобга олувчи коэффициент (23-формулага қаранг).

40. Режалаштирилаётган даврда тупроқ ва иссиқлик элтувчи ҳароратларининг, меъёрларни ҳисоблашда қабул қилинган ўртача йиллик қийматлардан фарқланувчи қийматлари, ккал/м соат қуйидагича аниқланади:

ерости (ўтиб бўлмайдиган каналлардаги ва каналсиз ётқизилган) қувурўтказгичлар учун

                       ўрт    ўрт   ўрт.

                    (tб. + tқ - 2tтупр.)

q = qн ---------------------------------                                     (28)

                        ўрт.й. ўрт.й.

                       (tб. + tқ. - 10)

бу ерда:

qн - VIII бобнинг 16-жадвали бўйича қабул қилинади (икки қувурли ётқизишда жамланади);

ер усти қувурўтказгичлар учун:

                             ўрт.    ўрт.

    ҳис                   (tб. - tташ.)

qб.й. = qб.й. ----------------------                                          (29)

                                      ўрт.й.

                               (tб. - 5)

                            ўрт.   ўрт.

   ҳис.                  (tқ - tташ. )

qқ.й. = qқ.й -------------------------                                         (30)

                                ўрт.й

                              (tқ. - 5)

бу ерда:

qб.й., qқ.й - берувчи ва қайтувчи қувурўтказгичлардаги норматив иссиқлик йўқотишлари, Ккал/м3соат °С;

ўрт. ўрт.

tб , tқ - берувчи ва қайтувчи қувурўтказгичлардаги сувнинг ҳисобот давридаги ўртача ҳарорати, °С;

ўрт.й ўрт.й

tб. , tқ - берувчи ва қайтувчи қувурўтказгичлардаги сувнинг ўртача йиллик ҳарорати, °С;

ўрт. ўрт.

tтуп., tташ. - режалаштирилаётган давр учун тупроқнинг ва ташқи ҳавонинг ўртача ҳарорати °С (ушбу жой учун метеостанцияларнинг кўрсатмалари бўйича ёки иқлим маълумотномалари бўйича қабул қилинади).

41. Суви сизиб чиқувчи сувли иссиқлик тармоқларида эксплуатация жараёнларидаги иссиқлик йўқотишларини меъёрлаш.

42. Суви сизиб чиқувчи иссиқлик тармоқларидан иссиқлик йўқотишларининг меъёрланадиган ойлик қийматлари қуйидаги формула бўйича аниқланади:

                           ур.ой               ур.ой

  ой                   tк                  + tк                  ур.ой

Q = а с V ρ* (----------------- -  tх  ) n* 10-6 (31)

  сиз                                            2

бу ерда:

ой

Q - Суви сизиб чиқувчи иссиқлик тармоқларидан иссиқлик

сиз

йўқотишларининг меъёрланадиган ойлик қийматлари ГДж (Гкал);

а - иссиқлик тармоғидан ва ташкилотлар томонидан эксплуатация қилинадиган маҳаллий тизимлардан сизиб чиқувчи сувнинг норматив қиймати 0,0025 м3 /(соат. м2 ) деб қабул қилинади;

С - сувнинг солиштирма иссиқлик сиғими;

с = 4,187 кДж/(кг °С) = 1 ккал/(кг °С);

V - иссиқлик тармоғининг кўрсатилган қисмининг ҳажми, м3;

        ур. ой                          ур. ой

       tк                  +             tк

ρ - (-----------------------) кг/м3 - ҳароратда сувнинг зичлиги;

                            2

ур. ой

tx - иссиқлик тармоғини қўшимча сув билан таъминлаш учун иссиқлик манбаига келувчи сувнинг ўртача ойлик ҳарорати; қиш даврида 5 °С ва ёз даврида 15 °С деб қабул қилиниши мумкин.

ур. ой ур. ой

tк , tк - иссиқлик тармоғининг келувчи ва қайтувчи линияларидаги сувнинг кутилаётган, ташқи ҳавонинг ўтача ойлик ҳарорати tур. ой °C бўлганда эксплуатацион ҳарорат жадвали бўйича аниқланадиган, ўртача ойлик ҳарорати.

43. Иссиқлик тармоғидан сувнинг сизиб чиқиши билан иссиқлик йўқотишларининг йиллик меъёрланадиган қийматлари ойлик иссиқлик йўқотишларининг меъёрланадиган қийматларини жамлаш йўли билан аниқланади.

44. Зарур бўлганда изоляция орқали ва сувнинг сизиб чиқиши билан боғлиқ иссиқлик йўқотишларининг йиллик меъёрланадиган қийматлари йиллик бериладиган иссиқлик энергиясининг меъёрланадиган улуши сифатида аниқланиши мумкин.

45. Қозонхона ва МИП хоналарида жойлашган изоляция қилинган иссиқлик қувурлари ва арматура орқали солиштирма норматив иссиқлик йўқотишлари қувурўтказгичларнинг диаметрига, иссиқлик элтувчининг ўртача ҳарорати ва режалаштирилаётган давр (йил, чорак, ой) давомида иссиқлик узатилишининг давомийлигига қараб иссиқлик ўтказгичларнинг норматив иссиқлик йўқотишларини йиғиндиси сифатида қабул қилинади. Хоналардаги қувурўтказгичлар орқали иссиқлик йўқотишларининг меъёрлари VIII бобнинг 16-жадвали бўйича, изоляция қилинган арматуралар орқали иссиқлик йўқотишларининг меъёрлари эса, VIII бобнинг 17-жадвали бўйича қабул қилинади.

46. Изоляция қилинмаган арматура орқали иссиқлик йўқотишлари қуйидаги формула бўйича ҳисобланади:

Qи.а = qi х lа х n х t х 10-6     Гкал                                       (33)

бу ерда:

qi - изоляция қилинган қувурўтказгичларнинг солиштирма иссиқлик йўқотишлари, ккал/м соат (VIII бобнинг 17-жадвали бўйича қабул қилинади);

lа - арматуранинг битта элементига эквивалент бўлган изоляция қилинмаган қувурўтказгичнинг узунлиги, м (VIII бобнинг 18-жадвали бўйича қабул қилинади);

n - арматура элементларининг сони.

47. Изоляция қилинмаган иссиқлик тармоғининг иссиқлик йўқотишлари қуйидаги формула бўйича аниқланади:

ясси юзалар учун

   1                                                 ккал

Q = α (tташ  -  tа) Н        Вт    ( -------------)                 (34)

   и                                                  соат

қувурўтказгичлар учун

   2                                                      ккал

Q = Пdα (tташ  -  tа) L        Вт    ()                 (35)

   и                                                       соат

бу ерда:

α- иссиқлик қайтишининг жамлама коэффициенти (ккал/м2*соат*град);

tташ - ташқи сиртнинг ўртача ҳарорати, град.;

tа - атроф-муҳитнинг ўртача ҳарорати, град.;

Н - сирт юзаси, к2 ;

L - қувурўтказгичнинг узунлиги, м.

Тахминий ҳисоб-китоблар учун хонада жойлашган иситилган юза учун  қуйидаги формула бўйича ҳисобланади:

ясси юзалар учун

                                                       ккал

α = 8,4 + 0,06 (tташ  -  tх)   (---------)                 (36)

                                                 м2 соат град

диаметри 2 м.гача бўлган цилиндрик юзалар учун

                                                       ккал

α = 8,1 + 0,045 (tташ  -  tх)   (---------------------)                 (37)

                                                 м2 соат град

очиқ ҳавода жойлашган объектлар учун

                                           ккал

α = 10 +  6 \/Wш   (------------------------)                                  (38)

                                   м2 соат град

бу ерда:

Wш - шамолнинг тезлиги, м/сек.

Тупроқдаги изоляция қилинмаган қувурнинг иссиқлик йўқотишлари қуйидаги формула бўйича аниқланади:

                2П (tташ  -  tmyn) λгр         Вm                     ккал

Qи.й. = ---------------------------          -------               (--------------)                 (39)

                             2d                               м                    м2 соат

                     Ln  ------                                                  

                              2

λmyn - тупроқнинг иссиқлик ўтказиш коэффициенти,

         ккал

(--------------------)     

м2 соат град

Нам тупроқлар учун λmyn = 1,5, ўртача намликдаги тупроқлар учун λmyn = 1,0 ва қуруқ тупроқлар учун                                       Вm

                                                         λmyn = 0,5     (--------------------)     

                                                                                        м          °К

деб қабул қилиниши мумкин (ккал/м соат град).

λтуп - тупроқнинг ҳарорати, град;

П - тупроққа тегиб турувчи қувур сиртининг радиуси, м;

а - иссиқлик ўтказгич ўқининг ўтказилишини ер сиртидан чуқурлиги, м.

48. Иссиқлик манбаларининг қайтадан ўтказилиши, кесиб киритилиши ва тўхталишларида иссиқлик тармоқларини бўшатиш билан боғлиқ бўлган технологик сарфлар қуйидаги формула бўйича ҳисобланади:

Qбўш = V q (Tс - tб.с.)                 ккал                                     (40)

бу ерда:

V - тармоқнинг ўчирилган ва бўшатилган участкасининг ҳажми, м3

q - Т °С, кг/м3 ҳароратда сувнинг солиштирма оўирлиги;

Tс - тармоқни бўшатиш учун участкани ўчиришда сувнинг ҳарорати, °С;

tб.с. - иссиқлик манбаидаги бошланғич сувнинг ҳарорати, °С.

49. Сувли иссиқлик қувурларида амалдаги иссиқлик йўқотишларини аниқлаш.

Иссиқлик тармоғининг ишланган ўтган ой учун қувурўтказгичларнинг изоляцияси орқали амалдаги иссиқлик йўқотишлари қуйидаги формулалар бўйича аниқланади:

   мес.                     ср.м         ср.м            ср.м

Qиз     = 3.6 (Qподз + Qнадз.п + Qнадз.о) n                            (41)

ёки

   мес.         ср.м             ср.м              ср.м

Qиз     = (Qподз + Qнадз.п + Qнадз.о) n                            (42)

бу ерда:

   мес.

Qиз - қувурўтказгичларнинг изоляцияси орқали ойлик иссиқлик йўқотишларининг меъёрланадиган қиймати, ГДж, (Гкал);

   ср.м         ср.м            ср.м

Qподз , Qнадз.п , Qнадз.о - тармоқнинг тегишлича ер устидан ва ер остидан ўтказилган (келувчи ва қайтувчи линияларидаги) барча участкалари учун соатлик иссиқлик йўқотишларининг меъёрланадиган, сувнинг ва атроф-муҳитнинг ўртача ойлик ҳароратига нисбатан аниқланадиган қиймати, МВт, (Гкал/соат);

n - тармоқнинг мазкур ойдаги ишлаш давомийлиги, соат.

                                               ср.м             ср.м

   ср.м              ср.r           to        -     tв

Qнадз.о   = Qнадз.о)   ---------------------          (43)

                                          ср.r               ср.r

                                         to         -     tв

бу ерда:

ср.r    ср.r

to , tв - иссиқлик тармоғининг келувчи ва қайтувчи линияларидаги сувнинг, тармоқнинг йил давомида бутун ишлаш даври учун тегишли линияларда кутилаётган унинг ўртача ойлик ҳароратларини ўртача арифметик қиймати сифатида аниқланган ўртача йиллик ҳарорати, °С,

cp.м cp.r

tгр , tгр - тупроқнинг қувурўтказгичлар ўтказилган чуқурлигидаги ўртача ойлик ва ўртача йиллик ҳарорати, °С,

cp.м  cp.r

tв ,    tв - ташқи ҳавонинг ўртача ойлик ва ўртача йиллик ҳарорати, °С., лекин бу ҳолда ср.м         ср.м            ср.м

                  Qподз , Qнадз.п , Qнадз.о - тармоқнинг тегишлича ер устидан ва ер остидан ўтказилган (келувчи ва қайтувчи линияларидаги) барча участкалари учун соатлик иссиқлик йўқотишларининг меъёрланадиган, сувнинг ва атроф-муҳитнинг ўртача ойлик ҳароратига нисбатан аниқланадиган амалдаги қиймати.

Сувнинг амалдаги ўртача ойлик ҳарорати унинг бир ойдаги суткалик ўртача қийматларини жамлаб ўртача қийматини олиш йўли билан аниқланади.

50. Ўтган йил учун қувурўтказгичларнинг изоляцияси орқали амалдаги иссиқлик йўқотишлари тармоқнинг ушбу даврда ишлаш вақтида амалдаги ойлик иссиқлик йўқотишларининг қийматларини жамлаш йўли билан аниқланади.

51. Зарур бўлганда изоляция орқали ва сувнинг сизиб чиқиши билан боғлиқ иссиқлик йўқотишларининг йиллик амалдаги қийматлари йиллик бериладиган иссиқлик энергиясининг амалдаги улуши сифатида аниқланиши мумкин.

52. VIII бобнинг 16-жадвалида келтирилган хоналарнинг ичидаги, изоляция қилинган қувурўтказгичлар орқали иссиқлик йўқотишларининг меъёрлари, ички ҳарорати 25 °С га тенг хоналар учун берилган, ҳисоблаш учун олинадиган ичидаги ҳарорати 25 °С дан фарқланадиган хоналар учун эса иссиқлик йўқотишларининг меъёрлари қуйидаги формула бўйича аниқланади:

                              ср

   р             tт - tв

qн = qн ---------------------                ккал/м соат                    (44)

                  н

                 tт - 25

бу ерда:

qн - VIII бобнинг 16-жадвали бўйича қабул қилинади;

tт - қувурўтказгичдаги иссиқлик элтувчининг ҳарорати, °С;

н

tт - иссиқлик элтувчининг ҳисобланадиган ҳарорати, °С;

ср

tв - хонанинг ўртача ҳарорати, °С.

53. Буғ ўтказгичлар томонидан иссиқлик йўқотишларини меъёрлаш.

Буғ ўтказгичлар томонидан изоляцияланган конструкциялар орқали эксплуатацион иссиқлик йўқотишларининг ўртача йиллик (ёки ўртача ойлик) бир соатлик меъёрланадиган қийматларини аниқлашда қуйидаги қоидалардан келиб чиқилади:

А туридаги участкаларда - синовдан ўтказилган участкалар учун ўлчанган иссиқлик йўқотишларининг қийматларидан, уларни ўртача йиллик иш режимига қайта ҳисоблаган ҳолда, фойдаланилади;

Б туридаги участкаларда - синовдан ўтказилмаган, аммо синовдан ўтказилган участкалардагига ўхшаш қувурларни ётқизиш тури ва изоляция конструкцияларига эга бўлган участкалар учун К коэффициентини қўллаган ҳолда мазкур буғ ўтказгичлар учун иссиқлик йўқотишларининг ўртача йиллик меъёрий қийматларидан фойдаланилади (ушбу Методиканинг 56-бандига қаранг), К коэффициентининг қийматлари синовларнинг натижаларига мувофиқ қабул қилинади:

                        ср.r

              Qн.и.

К =   ---------------------                                  (45)

                     ср.r

              Qн.в.

Qср.r - ва Qср.r қийматлари (47) ва (49) фомулалар бўйича аниқланади.

    н.и.             н.в.

Конструкцияларнинг ушбу тури учун иссиқлик йўқотишларни меъёрланадиган қийматлари қуйидаги кетма-кетликда янада аниқроқ ҳисобланади:

синовларни маълумотлари бўйича иссиқлик изоляциясининг иссиқлик ўтказувчанлик коэффициенти аниқланади;

иссиқлик ўтказгичларнинг мавжуд диаметрлари ва иссиқлик изоляция қатламларининг қалинлиги бўйича меъёрланадиган иссиқлик йўқотишлари ҳисобланади;

В туридаги участкаларда - буғ ўтказгичларнинг синовдан ўтказилмаган ва синовдан ўтказилган участкалардагидан фарқланадиган қувурларни ётқизиш тури ва изоляция конструкцияларига эга бўлган участкалари учун тузатиш коэффициентини киритмаган ҳолда иссиқлик йўқотишларининг ўртача йиллик норматив қийматларидан фойдаланилади;

буғ ўтказгичлар бутун тармоғининг эксплуатацион иссиқлик йуқотишларини ўртача йиллик меъёрланадиган қийматлари юқорида тавсифланган участка гуруҳлари бўйича йўқотишларни жамлаш йўли билан олинади.

54. Иссиқлик йўқотишларнинг ўртача йиллик норматив қийматлари буғ ўтказгичларнинг турли хилдаги ўтказиш турлари учун амалдаги иссиқлик йўқотишларининг меъёрларидан келиб чиққан ҳолда ёки техник-иқтисодий ҳисоб-китобларга асосан қабул қилинади.

Атроф-муҳит ва иссиқлик элтувчи ҳароратларининг амалдаги меъёрларида келтирилган қийматлари, одатда аниқ буғ ўтказгичлар учун ҳароратларга тўғри келмаганлиги сабабли, ушбу қийматларни сўнгиларининг ишлаш шароитларига қараб қайта ҳисоблаш зарур.

55. Аниқ буғ ўтказгич учун иссиқлик йўқотишларининг ўртача йиллик меъёрий қийматлари буғ ва атроф-муҳит ўртача ҳароратларининг меъёрий қийматларида, қуйидаги формула бўйича аниқланади:

ср.r

Qn = ∑E (1 + β) qн                                             (46)

qн - буғ ўтказгичларнинг солиштирма иссиқлик йўқотишларини норматив қиймати

  кДж   кВт

[ ----- - (-----)] - VIII бобнинг 37 ёки 38-жадваллари бўйича қабул қилинади.

   м.с      м

56. Буғ ўтказгичлар томонидан иссиқлик йўқотишларининг ўртача йиллик меъёрланадиган қийматлари ҳар бир участка гуруҳи бўйича аниқланади.

А туридаги участкалар:

                             ср. r           ср. r

    ср.r         Qи (q         -         tв)

Qн.а. = --------------------------------------                                  (47)

                  ср

                 Ти              -            tо.и.

бу ерда:

Qи - ўлчанган иссиқлик йўқотишлари, кДж/с (кВт);

Ти - буғнинг синовлардаги ўртача ҳарорати, °С;

tо.и. - атроф-муҳитнинг синовлардаги ҳарорати, °С;

cp.r

Tэ - буғ ўтказгични эксплуатация қилишда буғнинг ўртача йиллик ҳарорати, °С;

cp.r

tо.э - атроф-муҳитнинг ўртача йиллик ҳарорати, °С;

Б туридаги участкалар:

                                          ср.r                    ср.r

    ср.r             ср.r         (Тэ         -       tо.э)

Qн.б. =   КQн        ----------------------------------                           (48)

                                                ср                   ср.r

                                     Тн       -         tо.н.

бу ерда:

К 53-бандга мувофиқ қабул қилинади;

cp.r

Tн - буғнинг меъёрлар бўйича ўртача йиллик ҳарорати, °С;

cp.r

tо.н - атроф-муҳитнинг меъёрлар бўйича ўртача йиллик харорати, °С.

В туридаги участкалар:

                                        ср.r                   ср.r

    ср.r          ср.r         (Тэ         -       tо.э)

Qн.б. =   Он        -----------------------------------                          (49)

                                      ср                      ср.r

                                     Тн       -         tо.н.

57. Буғ ўтказгичларнинг бутун тармоғидаги иссиқлик йўқотишларини ўртача йиллик меъёрланадиган қийматлари қуйидаги формула бўйича аниқланади:

    ср.r       ср.r           ср.r        ср.r

∑ Qн = Qн.а. + Qн.б. + Qн.в.                                    (50)

58. Буғ ўтказгичлар томонидан иссиқлик йўқотишларининг ўртача ойлик меъёрланадиган қийматлари (47) - (49) формулалар бўйича буғ ва атроф-муҳитнинг ўртача ойлик ҳароратларини ҳисобга олган ҳолда аниқланади.

59. Буғ ўтказгич томонидан иссиқлик йўқотишнинг ўртача ойлик меъёрланадиган қийматлари қуйидаги формула бўйича аниқланади:

  м            ср.м

Qн = (∑Qн      ) 3,6n                                             (51)

бу ерда:

   м

Qн - МДж да берилган;

n - буғ ўтказгичнинг ой давомида ишлаш давомийлиги, соат.

60. Йиллик иссиқлик йўқотишларининг меъёрланадиган қийматлари ойлик иссиқлик йўқотишларининг йиғиндиси сифатида аниқланади:

  r             м

Qн = ∑Qн

61. Иссиқлик синовларида буғ ўтказгичларда буғнинг ва конденсатнинг сизиб чиқиши оқибатида иссиқлик йўқотишлари аниқланиши ва уларни бартараф этиш бўйича чоралар кўрилиши лозим.

62. Мазутни иситиш учун иссиқлик энергияси сарфини аниқлаш VII бобнинг 5-мисолида кўрсатилган.

Иссиқлик йўқотишларни қувурлар ётқизилишининг турлари бўйича, уларнинг диаметри, узунлиги ва тузатувчи коэффициентларини ҳисобга олган ҳолда аниқлаймиз. Меъёрий иссиқлик йўқотишларини қувурларнинг ер остидан ётқизилишида VIII бобнинг 13-жадвали бўйича, ер устидан ётқизилишида VIII бобнинг 14-жадвали бўйича аниқлаймиз.

Қувурлар ўтиб бўлмайдиган каналларда ётқизилганда

∑ql = 183 х 0,98 х 0,5 х 103 + 150 х 0,96 х 1,0 х 103 + 130 х 0,96 х 2,0 х 103 + 107 х 0,96 х 2,5 х 103 + 83 х 0,96 х 3,0 х 103 + 74 х 0,96 х 1,1 х 103 = 1055,4 х 103 ккал/соат

Қувурлар каналсиз ётқизилганда

∑ql = 101 х 0,98 х 1,0 х 103 = 98,98 х 103 ккал/соат

Қувурлар ер устидан ётқизилганда:

Интерполяция усули билан иссиқлик элтувчининг - 90°С ҳароратида Д-377 мм қувурўтказгичлар учун меъёрий иссиқлик йўқотишларини аниқлаймиз

                      98 - 79

qн = 79 +  -------------------- х 15 = 90.4 ккал/ соат

                    100 - 75

qп lп = 90,4 х 1,02 х 0.5 х 103 = 46.1 х 103          ккал/соат

qо lo = 59 х 1,0 х 0.5 х 103 = 29.5 х 103               ккал/соат

∑ql = 46,1 х 103 + 29,5 х 103 = 75,6 х 103            ккал/соат

Иситиш мавсумидаги бутун иситиш тармоқларининг иссиқлик изоляцияси юзасидан иссиқлик энергияси йўқотишларини аниқлаймиз. Қувурларнинг таянчлари, арматура ва компенсаторлар орқали иссиқлик йўқотишларини ҳисобга олувчи b коэффициентининг қийматини 44-банднинг маълумотлари бўйича аниқлаймиз:

Qп.тр + Qо.тр = (1055,4 х 103 х 1,2 + 98,98 х 103 х 1,15 + 75,6 х 103 х х 1,25) х 24 х 130 х 10-6 = 4601,4 Гкал

Иссиқлик тармоқларидаги сув ҳажмини VIII бобнинг 33-жадвалига мувофиқ аниқлаймиз:

Vc = 2 (100,1 х 0,5 х 103 + 51,06 х 1,0 х 103 + 32,36 х 2,0 х 103 + 17,67 х 2.5 х 103 + 7,854 х 3 х 103 + 3,739 х 1,1 х 103 + 32,36 х 1,0 + 100,1 х 0.5 х 103 = 645,7 х 10м3

Суви сизиб чиқувчи сувли иссиқлик тармоқларидаги иссиқлик йўқотишларини (27) формула бўйича аниқлаймиз:

                                                                          90 + 48

Qу = 0,0075 х 645,7 х 103 х 1 х 24 х 130 х 1(------------- -5) х 10-6= 967,0 Гкал

                                                                               2

Иситиш мавсумидаги умумий меъёрий иссиқлик йўқотишларни (25) формула бўйича аниқлаймиз:

Qт.п. = 4601,4 + 967,0 = 5568,4          Гкал

IV БОБ. ИССИҚЛИК ЭНЕРГИЯСИНИ ИШЛАБ

ЧИҚИШ УЧУН САРФЛАНАДИГАН

ЁҚИЛҒИНИНГ МИҚДОРИНИ АНИҚЛАШ

63. Қозонхона учун шартли ёқилғига бўлган эҳтиёж, (18) формула бўйича аниқланадиган умумий иссиқлик миқдорини Qич, бир Гкал иссиқлик ёки бир тонна нормал буғ ишлаб чиқиш учун сарфланадиган шартли ёқилғининг солиштирма меъёрига кўпайтириш йўли билан аниқланади.

B = Qич х b х 10-3 т.ш.ё.                            (52)

бу ерда:

В - режалаштирилаётган давр учун иссиқлик миқдори, т. ш. ё.

b - шартли ёқилғи сарфининг солиштирма меъёри, кг. ш. ё/Гкал.

70. Бир Гкал иссиқликни ишлаб чиқиш учун шартли ёқилғининг солиштирма сарфи қуйидаги формула бўйича аниқланади:

          142,8 х 100

b = -------------------- кг.ш.ё./Гкал                                                (53)

            (ηбр) срк

бу ерда:

(ηбр) срк - қозон агрегатининг режалаштирилаётган давр учун ўртача юкламага мувофиқ бўлган ФИК, фоизда.

65. Қозон агрегатларини қозонхона қурилмаларининг ФИК уларни эксплуатация қилиш шароитлари ва муддатлари, ускуналарнинг техник ҳолати ва ёқилаётган ёқилғининг турларига боғлиқ бўлиб, иссиқлик куч ускуналарининг иссиқлик техникавий синовларига асосан аниқланади.

66. Иссиқлик техникавий синовларнинг маълумотлари бўлмаганда, ёқилғининг ва қозон агрегатларининг солиштирма сарфлари VIII бобнинг 19 ва 24-жадваллари бўйича қабул қилиниши мумкин.

67. Агар таъминловчи сувни иситиш учун қозондан кейин экономайзер ўрнатилган бўлса, қозонагрегатининг умумий ФИК қуйидаги формула бўйича қабул қилинади:

η бр = η бр + η бр                                                       (54)

   в             к          эк

68. Экономайзернинг ФИК қуйидаги формула бўйича ҳисобланиши мумкин:

                бр                 tэк

η эк = η к    ------------------------------                           (55)

                                inбр - tэкбр

бу ерда:

η к , η эк - қозоннинг ўзини ва экономайзернинг тегишлича ФИК, фоизда;

tэк - экономайзернинг кириши ва чиқишидаги сув ҳароратларининг айирмасига тенг бўлган экономайзернинг суви таркибидаги иссиқлик ҳароратини ошиши (ккал/кг °С);

in - экономайзердан кейин сувнинг таркибидаги иссиқлик, унинг ҳароратига тенг деб қабул қилинади, ккал/кг;

tэк - экономайзердан кейин тўйинтирилган буғ ёки сувнинг таркибидаги иссиқлик, сув таркибидаги иссиқликни унинг ҳароратига кўпайтмасига тенг деб қабул қилинади, ккал/кг.

69. Иссиқликни ишлаб чиқиш учун шартли ёқилғи сарфининг солиштирма меъёрлари VIII бобнинг 19 ва 24-жадвалларида келтирилган қозон агрегатларининг ФИК га мувофиқ, электр энергияси бўйича эса, VIII бобнинг 27-жадвалига мувофиқ аниқланади.

70. Атмосфера босимида бир тонна буғ таркибидаги иссиқлик 639 ккал.га тенг бўлган бир тонна нормал буғни ишлаб чиқиш учун шартли ёқилғи сарфининг солиштирма меъёрлари қуйидаги формула бўйича аниқланади:

b = bн х (1 + Кпрод)                    кг.ш.ё.                        (56)

бу ерда:

b - пуфловчи сув билан йўқотишларни ҳисобга олган ҳолда 1 тн. нормал буғ ишлаб чиқиш учун ёқилғи сарфининг солиштирма меъёрлари, кг.ш.ё.;

bн - 1 тн. нормал буғ ишлаб чиқиш учун шартли ёқилғи сарфининг ҳисоблаб чиқиладиган солиштирма меъёри VIII бобнинг 20-жадвали кўрсаткичлари бўйича қабул қилинади;

Кпрод - пуфлашнинг режими ва давомийлигига қараб пуфловчи сув билан йўқотишларни ҳисобга олувчи коэффициент.

Даврий пуфлашларда Кпрод - 0,01.

Узлуксиз пуфлашларда Кпрод қиймати пуфлаб чиқарилувчи қозон сувининг Wпрод миқдорига (қозон унумдорлигига нисбатан фоизларда) боғлиқ бўлади:

Wпрод = 5 фоиз                  Кпрод = 0,0035

Wпрод = 10 фоиз                Кпрод = 0,007

Wпрод = 15 фоиз                Кпрод = 0,0105

Қозондаги буғни нормал буғ шаклига ўтишини ҳисоблаш қуйидаги формула бўйича бажарилади:

                      Dр х (iп -iпв)

Dн =       ---------------------------                                    (57)

                             639

бу ерда:

Dн - қозонхонанинг нормал буғ ишлаб чиқиш унумдорлиги, кг;

Dр - қозонхонанинг ишчи буғ ишлаб чиқиш унумдорлиги, кг;

iп - ишчи буғ таркибидаги иссиқлик, ккал/кг;

iпв - таъминловчи сув таркибидаги иссиқлик, ккал/кг;

639 - нормал буғ таркибидаги иссиқлик, ккал/кг.

71. Қозонхонада бир нечта қозон бўлганда, иссиқлик ишлаб чиқиш учун шартли ёқилғи сарфининг ўртача меъёри қуйидаги формула бўйича ўртача қиймат сифатида аниқланади:

            b1 Q1 + b2 Q2 +.....+bi Qi

b =     ------------------------------------------                                                   (58)

  ср              Q1 + Q2 + .....+Qi

бу ерда:

b1, b2.….bi - ҳар бир қозон учун ёқилғи сарфининг солиштирма меъёри, кг. ш. ё. /Гкал

Q1, Q2....Qi - режалаштирилаётган давр учун ҳар бир қозон томонидан иссиқлик (буғ) ишлаб чиқиш, Гкал, ёки буғ тоннаси.

72. Иссиқлик энергетика корхонасининг шартли ёқилғига Bусл бўлган тўлиқ эҳтиёжи ёқилғи миқдорини иссиқлик ишлаб чиқиш Bусл ва қозонхонанинг ўз эҳтиёжлари учун қозонга ўт ёқишга шартли ёқилғининг қўшимча сарфлари Bраст йиғиндиси сифатида олинади.

73. Қозонларга ўт ёқиш учун шартли ёқилғининг солиштирма сарфи қозоннинг қиздириладиган юзаси, мавсумда қозон тўхташларининг сони ва давомийлигига боғлиқ бўлиб, VIII бобнинг 21-жадвалини кўрсаткичлари бўйича аниқланади.

74. Омборхонадаги ёқилғининг йўқотишларини меъёрлаш амалдаги КМКга мувофиқ амалга оширилади.

75. Шартли ёқилғини натурал ёқилғи ҳисобига ўтказиш ёқилғининг тавсифи ва калорияли коэффициентининг қийматига қараб қуйидаги формула бўйича амалга оширилади:

                Вусл.

Внат = ---------------------         кг.ш.ё                                     (59)

                   Э

бу ерда:

Внат - қозонхонанинг ёки умуман корхонанинг натурал ёқилғига бўлган тўлиқ эҳтиёжи;

Вусл - қозонхонанинг ёки умуман корхонанинг шартли ёқилғига бўлган тўлиқ эҳтиёжи, м3 газ, кг қаттиқ ёки суюқ ёқилғи;

Э - натурал ёқилғининг иссиқлик қобилиятини шартли ёқилғини нисбатига тенг бўлган калория коэффициенти

                     р

                Qн

Э = ------------------------                                                (60)

                     р

              Qу.т

бу ерда:

   р

Qн - натурал ёқилғининг энг паст иссиқлик қуввати, ккал/кг(м3);

    р

Qут - шартли ёқилғининг 7000 ккал/кг.ш.ё га тенг бўлган энг паст иссиқлик қуввати.

76. Иссиқлик энергетика корхонасида ўртача қувватли (20 гКал/соат) қозонлар учун 3 йиллик, катта қувватли қозонлар учун 4 йиллик муддатдан кейин белгиланган (Электр станцияларини техникавий эксплуатация қилиш қоидалари) ёқилғи сарфининг меъёрларига, ёқилғидан фойдаланувчи ускуналар ва агрегатларнинг шундай ишларни ўтказиш учун лицензияга эга бўлган ихтисослаштирилган ишга тушириш-созлаш ташкилотлари томонидан ўтказиладиган, ишга тушириш-созлаш ишлари комплексини амалга оширувчи корхоналар ва ташкилотлар учун ягона бўлиб ҳисобланувчи эксплуатацион синовларга асосан тузатишлар киритилиши лозим.

Синовлар, фақат иссиқликдан фойдаланувчи ускуналар, тегишли тайёрлик ҳақидаги далолатнома расмийлаштирилган ҳолда, техник жиҳатдан соз ҳолатга келтирилганидан сўнг ўтказилиши лозим.

77. Қозонхоналар ишининг тежамкорлигини назорат қилиш ва режадаги кўрсат кичларни ҳисобот кўрсаткичлари билан солиштириш имкониятини яратиш мақсадида ёқилғига бўлган эҳтиёж ва ёқилғининг солиштирма сарфлари қозонхонанинг коллекторларидан бериладиган иссиқликни ишлаб чиқиш учун ҳисоб-китобларда тақдим этилиши мумкин.

78. Қозонхонанинг коллекторларидан бериладиган иссиқликни ишлаб чиқиш учун шартли ёқилғига бўлган эҳтиёж қуйидаги формула бўйича аниқланади:

Вотп = Qотп х bотп х 10-3           т.ш.ё                                    (61)

бу ерда:

Вотп - қозонхонанинг коллекторларидан бериладиган иссиқликни ишлаб чиқиш учун ёқилғининг бир йиллик миқдори;

Qотп - қозонхонадан иссиқлик тармоғига бериладиган ва 4-бобнинг 68-бандига мувофиқ аниқланадиган иссиқликнинг бир йиллик миқдори, Гкал;

Bотп - узатилган иссиқлик энергияси учун шартли ёқилғи сарфининг солиштирма меъёри, кг. ш. ё.

79. Иссиқлик энергиясини узатиб бериш учун шартли ёқилғи сарфининг солиштирма меъёри қуйидаги формула бўйича аниқланади:

                 142,8 х 100

bотп = -------------------------------               кг/Гкал                                   (62)

                  η ср.к нетто

ёки

                    b

b = ---------------------------------                                                                         (63)

            отп 1 - Ксн

бу ерда:

η cр.к - қозонхонанинг ўз эҳтиёжлари учун иссиқлик сарфини ҳисобга олган ҳолда қозонхона неттосининг ўртача ФИК, фоизи, қуйидаги формула бўйича аниқланади:

  нетто           бр ср                        Ксн

η =     (η)        х (1 - ---------------)                                         (64)

ср.к               В                      100

бу ерда:

бр ср

(ηВ ) - қозонагрегатининг VIII боб 19-жадвали маълумотлари бўйича ҳисоблаб чиқилган ФИКни ўртача қиймати;

Ксн - иссиқлик ишлаб чиқиш учун ёқилғи сарфини ичида қозонхонанинг ўз эҳтиёжлари учун ёқилғи сарфини ҳисобга олувчи ва қуйидаги формула бўйича аниқланувчи коэффициент, фоизи:

                  ∑ bсн

Ксн = ------------------------ х 100                                                 (65)

                      b

бу ерда:

∑bсн - қозонхонанинг ўз эҳтиёжлари учун шартли ёқилғини солиштирма сарфлари йиғиндиси, кг.ш.ё./Гкал;

b - 1 Гкал иссиқликни ишлаб чиқиш учун шартли ёқилғининг солиштирма сарфи, кг.ш.ё/Гкал.

Қозонга ўт ёқиш учун қозонхонанинг ёқилғига бўлган эҳтиёжини аниқлаш VII бобнинг 8-мисолида кўрсатилган.

1 тонна нормал буғ ишлаб чиқишга қозонхона учун ёқилғи сарфининг солиштирма меъёрини аниқлаш VII бобнинг 9-мисолида кўрсатилган.

Иситиш қозонхонаси бўйича ёқилғига бўлган эҳтиёжни аниқлаш VII бобнинг 10 "а" ва 10 "б" мисолларида кўрсатилган.

Қозонхона томонидан иссиқлик тармоғига иссиқлик берилиши учун ёқилғига бўлган эҳтиёжни аниқлаш VIII бобнинг 11-мисолида кўрсатилган.

V. ИССИҚЛИК ИШЛАБ ЧИҚИЛИШИ УЧУН

КЕРАКЛИ ЭЛЕКТР ЭНЕРГИЯ МИҚДОРИНИ АНИҚЛАШ

80. Ишлаб чиқариш эхтиёжлари учун электр энергия сарфларини шартли равишда иссиқликни ишлаб чиқиш ва қозонхонадан истеъмолчигача узатиш билан бевосита боғлиқ бўлган технологик эҳтиёжлар ва ёрдамчи (масалан, ишлаб чиқариш устахоналари, ёқилғи омборхоналари ва шунга ўхшаш) эҳтиёжларга бўлиш мумкин.

81. Технологик эхтиёжлар учун электр энергияси сарфлари тортувчи-пуфловчи (вентиляторлар, тутун тортгичлар) қурилмаларидаги; таъминлаш, циркуляр, кимёвий сув тозалаш, мазут, вакуум насосларидаги; қозонхоналарда ёқилғини узатиш, ёқилғини тайёрлаш ва етказиб бериш, шлак кетказиш (майдалагич, кўмир отгичлар, транспортёрлар, скрепер чиғирлар ва б.) механизмларидаги электр энергияси сарфларини ўз ичига олади.

82. Ишлаб чиқариш устахоналарининг станоклари, бевосита қозонхоналарда ўрнатилган станокли ускуналари юритмалари ҳамда омборхона ускуналарини юритмалари учун электр энергия сарфлари мазкур электр энергия сарфларининг ҳисоб-китоблари билан ҳисобга олинмайди. Чунки улар ишлаб чиқарилаётган ва истеъмол қилинадиган электр энергия миқдорига боғлиқ эмас.

83. Режалаштирилган давр учун электр энергиянинг режавий сарфини йиғиндиси қуйидагича аниқланади:

Эпл = Этех + Этр + Энас + Эс.н                кВт соат                                (66)

бу ерда электр энергия сарфи тегишлича:

Этех - электр юритмага эга бўлган технологик ускуналардаги;

Этр - иссиқлик элтувчини қозонхонадан истеъмолчигача узатилишидаги;

Энас - иссиқликни четдан олишда насос станцияларида иссиқлик элтувчини қайта узатишдаги;

Эс.н. - қозонхонанинг ўз эҳтиёжлари (ёритиш, вентиляция, тармоқлардаги йўқотишлар, кўтарувчи-узатувчи, ёрдамчи механизмлар ва бошқалар) учун.

84. Технологик ускуналарнинг юритмалари учун электр энергияси сарфлари қуйидаги формула бўйича аниқланади:

                n

∑ N hi x ti x Kh

                 i

dтех = -----------------------------               кВт соат                                             (67)

                      ηурт

бу ерда:

n

∑ N hi - двигател номинал қувватининг йиғиндиси, кВТ

i

(паспорт маълумотлари бўйича);

n - электр двигателлари сони;

ti - ускуналарнинг фойдали ишлаш вақти, соат;

KH - электр ускуналарининг қувватидан фойдаланиш коэффициенти;

ηурт- электр ускуналарининг ўртача олинган ФИК қуйидаги формула бўйича аниқланади:

              n                     xhi

ηурт =  ∑ N hi ------------------------                                     (68)

               i                           n

∑ N hi

                                  i

85. Электр ускуналарининг қувватидан фойдаланиш коэффициенти эксперимент асосида, алоҳида (ёки бир гуруҳ) қабул қилгичнинг актив қувватини унинг номинал (паспорт бўйича) қийматига нисбати сифатида аниқланади:

                                                         n                    

n ∑ Кh х Nhi

                   Nурт                   i

Кh =  = ----------------    =  -------------------------                            (69)

                  Nh                        n

∑ Nh

                                                i

Турли иш режимларига эга бўлган қабул қилгичлар гуруҳчаларидан таркиб топган қабул қилгичлар гуруҳи учун актив қувватдан фойдаланишнинг ўртача олинган коэффициенти қуйидаги формула бўйича аниқланади:

                   n

∑ Nсрi х ti

                   i

Кh = -----------------------------------                                     (70)

                  n

∑ Nh х t

                   i

бу ерда:

t - қувватнинг, улар асосида коэффициент ҳисобланаётган ўртача қийматлари тааллуқли бўлган вақт даври, (ой, чорак, йил) соат;

ti - режалаштирилган даврда электр ускуналарининг фойдали ишлаш вақти, соат.

86. Ёқилғини тайёрлаш, ёқилғини етказиб бериш, кул-шлак кетказишда электр энергияси сарфларини ҳисоб-китоб қилиш учун маълумотлар бўлмаганда қуйидаги формула бўйича аниқланади:

            уд.

Эт = Эт    х Qотп х t             кВт соат                                     (71)

бу ерда:

  уд.

Эт - ёқилғини тайёрлаш, етказиб бериш, кул ва шлак кетказиш учун электр энергиянинг солиштирма сарфи;

Qотп - қозонхоналарнинг иссиқлик унумдорлиги, Гкал/соат;

t - режалаштирилган даврда ускуналарнинг ишлаш давомийлиги, соат.

Ёқилғини тайёрлаш, ёқилғини етказиб бериш, кул ва шлак кетказишда электр энергиянинг солиштирма сарфлари VIII бобнинг 22-жадвалида келтирилган.

87. Электр двигателларнинг, вентиляторларнинг ва тутун тортгичларнинг юритмалари учун электр энергия сарфлари қуйидаги формула бўйича аниқланади:

           V x H x t

Э =  ----------------------                   кВт соат                                     (72)

             3600 x 102h

бу ерда:

V - унумдорлик, м3/соат;

H - вентиляторлар ёки тутун тортгичлар томонидан яратилаётган тўлиқ босим, кг/м2;

t - режалаштирилаётган даврда электр двигателининг ишлаш соатлари сони, соат;

h - қурилманинг ФИК (паспорт маълумотлари бўйича).

88. Вентиляторлар ва тутун тортгичларнинг унумдорлиги қуйидаги формула бўйича аниқланади:

вентиляторлар учун

         ич          ич                                   273 + tх.в                       101.3

V = b    x   b   x   B x V  х а   ----------------------      x       --------------------         (73)

   в    1             2                в           т               273                               h

тутун тортгичлар учун

        д        д                                   273 + tух

V = b   x   b   x   B x Vcr х а   -------------------------                        (74)

  д    1            2                                 ух          273  

бу ерда:

Vв - 1 м3 ёки 1 кг ёқилғининг тўлиқ ёниб бўлиши учун зарур бўлган ҳавонинг назарий ҳажми нм3/кг (нм3/м3);

т - VIII бобнинг 23-жадвали бўйича қабул қилинади;

Vcr - ёниш маҳсулотларининг назарий ҳажми нм/кг (нм/м) VIII бобнинг 23-жадвали бўйича қабул қилинади;

ат, аух - тегишлича ўтхонадаги ва чиқиб кетувчи газлардаги ортиқча ҳаво коэффициентлари VIII бобнинг 24-жадвали бўйича қабул қилинади;

tx.в. - совуқ ҳаво ҳарорати, °С, 20 °С га тенг деб қабул қилинади;

tyx - чиқиб кетувчи газларнинг ҳарорати,

b1, b2 - тортувчи-пуфловчи машиналарнинг унумдорлик ва зўриқиш захиралари бўйича коэффициентлари тегишлича VIII бобнинг 25-жадвали бўйича қабул қилинади;

B - ёқилғи сарфлари, кг, (31) формула бўйича аниқланади;

Hбар - барометрик босим, кПа.

89. Ҳисоб-китоб қилишда аниқ маълумотлар бўлмаганда, тортувчи-пуфловчи машиналарнинг электр двигателлари юритмалари учун электр энергияси сарфини (кВт соат) куйидагича баҳолаш мумкин:

                   в

Э = V   х   Э   уд х 10 -3                                                        (75)

  в

                   г

Э = V   х Э   уд х 10 -3                                                        (76)

  r        r

бу ерда:

Эвуд, Эгуд - чиқиб кетувчи газларни чиқариш учун пуфловчи вентиляторлар томонидан ҳавони узатиш учун электр энергиясининг солиштирма сарфи квт соат/1000 м3, тегишлича VIII бобнинг 26-жадвали бўйича қабул қилинади.

90. Электр энергиясини узатиш учун электр энергияси сарфлари тармоқдаги насосларнинг, МИПда (марказий иссиқлик пунктида), қайта узатувчи станцияларда ўрнатилган насосларнинг юритмалари учун электр энергияси сарфларидан жамланади.

91. Тармоқдаги насосларнинг юритмалари учун электр энергияси сарфи қуйидаги формула бўйича аниқланади:

             С x H x t

Э =  -----------------------------                  кВт соат                                     (77)

             3600 x 102h

бу ерда:

С - иссиқлик элтувчининг сарфи, кг/соат;

Н - насос ёрдамида яратиладиган босим, м;

t - насоснинг режалаштирилаётган даврда ишлаш давомийлиги, соат;

h - насоснинг ФИК (паспорт маълумотлари бўйича);

92. Бошқа (рециркуляцион, қўшимча таъминловчи, сувни кимёвий тайёрлаш, таъминлаш) насосларнинг электр двигателлари томонидан электр энергияси сарфи (77) формула бўйича аниқланади.

93. Қозонхоналар хоналарини ёритиш учун электр энергияси сарфлари ўрнатилган ёритгичларнинг сони ва қуввати бўйича ҳамда электр лампаларининг ёниш соати бўйича аниқланади:

              n

Эосв = ∑ Nосв x tм.о.                     кВт соат                                     (78)

              i

бу ерда:

Nосв. - ўрнатилган ёритгичларнинг қуввати, кВт;

n - ёритгичлар сони;

tмо - ёритиш максимумидан фойдаланиш соатлари сони, соат (узлуксиз ишлаганда табиий ёритилишда - 4800, табиий ёритилиш бўлмаганда - 7700 деб қабул қилинади).

94. Электр энергиясининг йўқотишлари қуйидаги формула бўйича аниқланади:

DЭ = DЭТ + DЭТСЕТИ             кВт соат                                     (79)

бу ерда:

DЭТ - трансформаторлардаги актив ва реактив энергия йўқотишлари;

DЭТСЕТИ - ҳаво ва кабел линияларидаги электр энергия йўқотишлари.

95. Тахминий ҳисоб-китоблар учун электр тармоқларидаги, трансформаторлардаги электр энергияси йўқотишлари (истеъмол қилинган электр энергиясига нисбатан фоизларда) қуйидаги формула бўйича аниқланади:

               DU

DЭ =  -----------------------------                                                               (80)

                cos∫

Du - ток қабул қилгичларни қисқичларида кучланишнинг ўчирилиши, фоизда.

                     n

            \/3 х ∑ I  x (r x cos∫ + X x sin∫) x 100

                     i     i

DU =  --------------------------------------------------------                           (81)

                                        U

бу ерда:

I i - ҳисобланаётган участка бўйича ўтувчи ток, ампер;

Li - ҳисобланаётган участканинг узунлиги, км;

п - линияда узунлиги бўйича юкламалар сони;

f - электр қабул қилгичда ток ва кучланиш ўртасидаги фазаларнинг силжиш бурчаги;

sinf - тригонометрик функциялар жадвалидаги cosf нинг қиймати бўйича аниқланади;

r0, Х0 - тегишлича актив ва индуктив қаршилик, Ом/км (маълумотномавий кўрсаткичлар бўйича қабул қилинади);

U - кучланиш, В.

Электр энергиясининг тавсия этилган қийматлари VIII бобнинг 27-жадвалида келтирилган.

96. Ҳисоб-китоб қилиш учун маълумотлар бўлмаганда бошқа (контурдаги сувнинг рециркуляцияси, иссиқлик тармоғини қўшимча таъминлаш, қозонхонани ёритиш, тақсимлаш тармоғидаги ва куч трансформаторларидаги йўқотишлар, НЎА ва А қурилмасининг иши) эҳтиёжлар учун электр энергияси сарфлари қуйидаги формула бўйича аниқланади:

               пр

Эпр = Nуд.   х t x Qотп          кВт соат                                     (82)

бу ерда:

Nуд - ускуналарнинг истеъмол қилинаётган солиштирма қуввати, ундаги электр энергияси сарфи иссиқлик ишлаб чиқариш учун электр энергияси сарфлари таркибида ҳисобга олинади, Вт/Гкал/соат (28-жадвал бўйича қабул қилинади);

t - режалаштирилаётган даврнинг давомийлиги, соат;

Qотп - иссиқликнинг режа бўйича берилиши, Гкал.

97. Марказий иссиқлик пунктидан иссиқликни узатиш учун электр энергияси сарфи қуйидагича аниқланади:

          уд

Э = Эцтп  х Qцтп х tцтп          кВт соат                                     (83)

бу ерда:

Qцтп - марказий иссиқлик пунктининг иссиқлик қуввати, Гкал;

уд

Эцтп - марказий иссиқлик пунктида электр энергиясининг солиштирма сарфлари, кВт/Гкал;

tч - режалаштирилаётган даврда электр юкламасидан фойдаланиш вақти.

Электр энергиясининг солиштирма сарфлари (кВт/Гкал) биноларнинг иссиқ сув таъминоти ва иситилиши билан боғлиқ бўлган ёки боғлиқ бўлмаган схемалар бўйича амалга оширувчи МИП учун - 2,32; иссиқ сув таъминоти ва иситилиши боғлиқ бўлмаган схема бўйича амалга оширувчи МИП учун - 0,76; иссиқ сув таъминоти ва иситилиши боғлиқ бўлган схема бўйича амалга оширувчи МИП учун - 1,56.

МИПни ёритиш учун электр энергияси сарфи:

                уд

Эосв = Эосв  х Ғ х tосв          кВт соат                                     (84)

бу ерда:

Эосв - электр энергиясининг ёритиш учун солиштирма сарфлари, кВт/м2, (Э=0.009);

F - МИПнинг майдони, м2;

t - режалаштирилаётган давр учун ёритиш юкламасидан фойдаланиш вақти, соат.

Автоматик ростлаш асбоблари томонидан электр энергиясининг сарфи:

Эп = Nп х tп          кВт соат                                     (85)

бу ерда:

Nп - битта асбобнинг истеъмол қиладиган қуввати, кВт (Nп - 0.085);

tп - режалаштирилаётган давр учун асбобнинг ишлаш вақти, соат.

98. Электр энергияси сарфларининг тахминий ҳисоб-китоблари учун қуйидаги формуладан фойдаланилади:

         n

Э = ∑ х Nр x tм         кВт соат                                     (86)

         i

бу ерда:

Np - электр қабул қилгичларнинг ҳисобланган электр юкламаси, кВт;

tм - режалаштирилаётган давр учун энг кўп қувватдан фойдаланиш соатларининг сони, соат;

n - электр қабул қилгичларнинг сони;

Nр = Кс х Nуст                                                         (87)

бу ерда:

Кс - режими бўйича бир турли қабул қилгичлар гуруҳи учун тажриба йўли билан аниқланадиган талаб коэффициенти (маълумотлар бўлмаганда - қуйида келтирилган кўрсаткичлар бўйича);

Nуст - электр қабул қилгичларнинг ўрнатилган (паспорт бўйича) қуввати, кВт.

              Ускуналар                                                                                Кс

Трансформаторлар .................................................................... 0,5-0,8

Болғали майдалагичлар ............................................................. 0,7-0,9

Скипли кўтаргичлар .................................................................. 0,3

Вентиляторлар, тутун тортгичлар ............................................ 0,95

Скреперли чиғирлар .................................................................. 0,35-0,5

Тасмали, барабанли, маятникли, каткали таъминлагичлар... 0,65-0,37

Енгил конвейерлар (10 кВт гача) ............................................. 0,65-0,7

Шнеклар, элеваторлар, механик ўтхоналар ............................ 0,75-0,8

Вакуум-насослар ....................................................................... 0,7-0,9

Турли насослар ......................................................................... 0,7-0,8

Иссиқлик пунктлари ................................................................. 0,8

Иситиш қозонхоналари ............................................................. 0,65-0,7

Тармоқдаги таъминловчи насослар .......................................... 0.8

Компрессорлар .......................................................................... 0,5-0,8

Кран-балкалар, тельферлар, лифтлар, таллар ......................... 0,2-0,5

Пайвандлаш трансформаторлари .............................................. 0.3-0.35

Сантехвентиляторлар ................................................................ 0.65-0.75

Изоҳ: Талаб коэффициентининг кичик қиймати қувватнинг қийматларига мос келади ва аксинча.

99. Туман иситиш қозонхоналари томонидан унумдорлиги паст бўлган қозонлар билан иссиқлик ишлаб чиқариш учун электр энергиясининг солиштирма сарфларини чегаравий қийматлари VIII бобнинг 28, 29-жадвалларида келтирилган.

100. Электр энергиянинг солиштирма сарфлари қуйидагича аниқланади, кВт/Гкал,соат:

қозонхона томонидан иссиқлик ишлаб чиқариш учун

  уд.выр                            Этеч + Этр + Эс.м.

Э              =       ------------------------------------------                   (88)

                                                     Qвыр

иссиқликни узатиш учун

уд.выр                     Этех + Этр

Э           =  ----------------------------------------                           (89)

                             Эотп + Энас

                      ------------------------------------

                                   Qстор

бу ерда:

Qстор - режалаштирилаётган даврда четдан олинган иссиқлик миқдори, Гкал.

Қозон учун ВДН-9 тутун тортгичнинг электр энергияси сарфини аниқлаш VII бобнинг 12-мисолида кўрсатилган

Тармоқдаги насоснинг иситиш даврида электр энергияси сарфи VII бобнинг 13-мисолида кўрсатилган.

Иситиш-ишлаб чиқариш қозонхонасининг электр энергиясига бўлган йиллик эҳтиёжини аниқлаш VII бобнинг 14-мисолида кўрсатилган.

VI БОБ. ИССИҚЛИК ИШЛАБ ЧИҚИЛИШИ

УЧУН КЕРАКЛИ СУВ МИҚДОРИНИ АНИҚЛАШ

101. Коммунал иссиқлик энергетика корхоналарида иссиқликни ишлаб чиқиш учун керакли сув сарфи иситиш тизимларини ва иссиқлик тармоқларининг ташқи қувурларини бир марталик сув билан тўлдириш, иситиш ва иссиқ сув таъминоти тизимларини қўшимча сув билан таъминлаш, сув тайёрлашнинг хусусий эҳтиёжлари учун бўлган сув сарфларидан жамланади.

102. Иситиш тизимларини тўлдириш учун сув сарфлари уланган истеъмолчиларнинг иситиш тизимларини тўлдириш учун сув сарфларидан жамланади ва сув ўлчагичларнинг ўтган йилги кўрсаткичлари бўйича аниқланади, улар бўлмаганда эса VIII бобнинг 38-жадвали маълумотларига мувофиқ қуйидаги формула бўйича аниқланади:

Vсн = Qр х Vуд             м3                                            (90)

бу ерда:

Vсис - ички иссиқлик истеъмоли тизимларининг ҳажми, м3;

Qр - истеъмол тизимларининг ҳисоблаб чиқилган иссиқлик юкламаси, Гкал/соат;

Vуд - тизимнинг таснифига ва VIII бобнинг 33-жадвали маълумотлари бўйича ҳароратларнинг ҳисоблаб чиқилган графигига мувофиқ аниқланадиган сувнинг солиштирма ҳажми, м3/(Гкал/соат).

103. Иссиқлик таъминотининг очиқ тизимларида маҳаллий иссиқ сув таъминоти тизимларини тўлдириш учун керакли сув ҳажми иссиқ сув таъминотининг ўртача бир соатлик ҳисобланган юкламаси 6 м3/(Гкал/саот) ҳисобидан аниқланади.

104. Иситиш асбобларининг тури ҳақида аниқ маълумотлар бўлмаганда, биноларни бутун ҳажми бўйича иситишнинг маҳаллий тизимларини тўлдириш учун керакли сувнинг тахминий солиштирма ҳажмини иссиқликни иситиш ва вентиляция учун ҳисобланган бир соатлик йиғма сарфини 30 м3/(Гкал/соат) ҳажмида қабул қилишга йўл қўйилади.

105. Иссиқлик тармоқларининг қувурўтказгичларини тўлдириш учун сув ҳажми VIII бобнинг 39-жадвали маълумотларига мувофиқ турли диаметрли қувурўтказгичларни кесим юзаси ва узунлигига қараб 1 км учун сувнинг солиштирма ҳажми бўйича ҳисобланади. Тўлдиришлар сони иссиқлик тармоқларини таъмирлаш ва синаш бўйича ишлаш жадвали билан аниқланади.

106. Иситиш тизимини ва ташқи иссиқлик тармоқларини тўлдириш учун иссиқлик тармоқлари қувурўтказгичларидаги сувнинг солиштирма ҳажмини ҳисобга олиб, уланган юкламанинг 1 Гкал/соат.га тахминан 40-50 м3 ҳажмида қабул қилинишига йўл қўйилади.

107. Тизимлардаги ва қувурўтказгичлардаги йўқотишларни тўлдириш учун қўшимча сув ҳажми сизиб чиқувчи сув ҳажми ва иссиқ сув таъминотининг очиқ тизимларида олинган сувнинг ҳажмига мувофиқ бўлиши керак. Сизиб чиқувчи сув ҳажмининг ўзгариб туришини ҳисобга олиб ва йил давомида тизимнинг ишлаш режими шароитларига қараб сизиб чиқувчи сув ҳажмининг меъёри (м3/соат) бир соатда иссиқлик тармоқларининг қувурўтказгичларидаги ва уларга бевосита уланган биноларни маҳаллий иситиш ва вентиляция тизимларидаги сувнинг ҳажмидан КМК 2.04.07-99 "Иссиқлик тармоқлари"га мувофиқ 75 фоизга тенг қилиб қабул қилинади.

108. Қўшимча тўлдириш учун сув сарфи қуйидаги ҳажмни ташкил қилади:

иссиқлик таъминотининг ёпиқ тизимлари учун

Gпод = 0.0075 х Vс х τ        м3                                  (91)

бу ерда:

Vс - иссиқлик тармоқларининг қувурўтказгичларидаги ва бевосита уланган маҳаллий иситиш тизимларидаги сув ҳажми, м3;

τ - режалаштирилаётган (йил, чорак, ой) даврда тизимнинг ишлаш соатлари;

иссиқлик таъминотининг очиқ тизимлари учун

Gпод = 0.0075 х Vс х t + Gг.в.    x t    м3                                  (92)

бу ерда:

Vс - иссиқлик тармоқларининг қувурўтказгичларидаги ва бевосита уланган маҳаллий иситиш ва иссиқ сув таъминоти тизимларидаги сув ҳажми, м3;

G г.в - иссиқ сув таъминоти учун сув сарфи, м3/соат.

109. Иссиқлик таъминотининг очиқ тизимларида иссиқ сув таъминоти тизимларини қўшимча тўлдириш учун керакли сув ҳажми, ўртача бир соатлик иссиқлик сарфи бўйича аниқланади.

Иссиқ сув таъминоти учун сувнинг ўртача бир соатлик сарфи қуйидаги формула бўйича аниқланади:

Иситиш мавсумида

                                         ср.от.                6

  ср.от                           Q г.в  x  10

G              = -----------------------------------------                     м3/соат                   (93)

  г.в                                      C x (t  -  t)

                                                    р.в.  х.з.

ёз мавсумида

                                             ср.л                6

  ср.л                           Q г.в   x  10

G              =       ------------------------------------               м3/соат                   (94)

  г.в                                      C x (t  -  t)

                                                    р.в.  х.л

бу ерда:

ср.от ср.л

Qг.в.; Qг.в. - иссиқликнинг тегишлича иситиш ва ёз мавсумларида иссиқ сув таъминоти учун ўртача бир соатлик сарфи, Гкал/соат;

С - иссиқ сувнинг иссиқлик сиғими 1000 ккал/м3 °С га тенг қилиб қабул қилинади;

Tр.в. - иссиқ сувнинг очиқ тизимлар учун ҳисобланган ҳарорати 65 °С га тенг қилиб қабул қилинади;

tх.з; tх.л - совуқ (сув ўтказгичдаги) сувнинг тегишлича иситиш ва ёз мавсумларида ҳисобланган ҳарорати, маълумотлар бўлмаганда иситиш мавсумида - 5°С, ёз мавсумида - 15 °С га тенг деб қабул қилинади.

110. Иссиқликнинг иссиқ сув таъминоти учун ўртача бир соатлик сарфи (Гкал/соат) қуйидаги формула бўйича аниқланади:

иситиш мавсумида

ср.от                  а х m x C (55 - tx.з)

Qг.в    =       ---------------------------------    Гкал/соат                    (95)

                                 24 х 10 6

ёз мавсумида

ср.л                  а х m x b х C (55 - tx.л)

Qг.в    =     ---------------------------------------      Гкал/соат                    (96)

                                 24 х 10 6

бу ерда:

а - иссиқ сув таъминоти учун сув сарфининг меъёри, л/сут КМК 2.04.01-98 "Биноларнинг ички сув ўтказгич ва канализацияси"га мувофиқ қабул қилинади.

m - суткага тааллуқли бўлган ўлчов бирликлари сони (истиқомат қилувчилар, ўқувчилар, ётиш жойлари сони ва ҳ.);

С - иссиқ сувнинг солиштирма иссиқлик сиғими, ккал/кг °С;

b - ёз мавсумида иситиш мавсумига нисбатан иссиқ сув таъминоти учун сувнинг ўртача бир соатлик сарфи камайишини ҳисобга олувчи коэффициент, маълумотлар бўлмаганда турар жой сектори учун 1,0 (курорт зоналари учун b =1,5), корхоналар учун 1,0 га тенг қилиб қабул қилинади. (КМК 2.04.07.-99 "Иссиқлик тармоқлари").

111. Фақат иситиш ва вентиляция учун ишловчи қозонхоналар томонидан иссиқлик ишлаб чиқилиши учун керакли сув миқдорининг режавий ҳисоб-китоблари учун иситиш тизимлари ва ташқи иссиқлик тармоқларини бир марталик тўлдириш ва қўшимча тўлдириш учун сув сарфининг яхлитланган нормативларидан кўрсатилган эҳтиёжлар учун ишлаб чиқиладиган 1 Гкал иссиқлик учун 0,4-0,5 м3/Гкал ҳисобидан фойдаланиш мумкин.

112. Пуфлаш учун сувнинг сарфи қозонга бериладиган сувнинг сифати билан аниқланади ва ҳар бир ҳолатда аниқ шароитдан келиб чиққан ҳолда ҳисобланиши лозим.

Умумий ҳолатда қўшимча тўлдириш учун сувнинг сарфи, кг/соат қуйидаги формула бўйича аниқланади:

               Дк х Кк + Дд х Кд

Дпр = ----------------------------------     кг/соат                             (97)

                      Кв - Кд - Ккк

                Дп х Кп + Дд х (Кд - Кк)

Дпр =     ----------------------------------     кг/соат                             (98)

                      Ккв - Кд - Ккк

                        Дп х Кд

Дпр = ----------------------------------     кг/соат                             (99)

                        Ккв - Кд

               Дк х Кк + Дд х Кд - Дп х Кп)

Дпр =     ----------------------------------------           кг/соат                             (100)

                      Ккв - Кд + b х (Кд - Кк)

                (Дпер + Днас) х (Snв х Sп)

Дпр = ----------------------------------------             кг/соат                             (101)

                           Sкв - Sпв

бу ерда:

Дк - қайтариладиган конденсат миқдори, кг/соат;

Дд - қўшиладиган кимёвий тозаланган сувнинг миқдори, кг/соат;

Дп - қозоннинг буғ ишлаб чиқариш унумдорлиги, кг/соат (техникавий тавсифлар ёки синовлар бўйича қабул қилинади);

Кк, Кд, Кп - тегишлича конденсат, қўшиладиган сув ва буғнинг тавсифи (ишқорлиги ёки қуруқ қолдиқ) г-экв/кг ёки г/кг;

Ккв - қозондаги сувда ўрнатилган тўйинишнинг тавсифи, г-экв/кг ёки г/кг;

b - пуфланадиган сувнинг миқдорига нисбатан сепарация қилинган буғнинг улушлардаги миқдори;

Дпер, Днас - қозоннинг ўта қиздирилган ва тўйинган буғ бўйича унумдорлиги, кг/соат.

Sпв, Sкв, Sп - таъминловчи сувнинг, қозон сувининг, буғнинг тегишлича таркиби ёки ишқорлиги мг-экв/литр, кимёвий таҳлил ёрдамида аниқланади

Кк, Кп, b - коэффициентлари қозон агрегатининг иссиқлик техникавий синовлари ёрдамида белгиланади.

113. Ҳисоб-китоб қилиш учун керакли маълумотлар бўлмаганда пуфлаш учун керакли сувнинг сарфи тахминан қуйидаги формула бўйича аниқланади:

                           н

         Кпр х Qк

Д = --------------------    х     10 6                 кг/соат                     (102)

          iкв   -   iп.в.

       

бу ерда:

Кпр - пуфлаш учун керакли иссиқлик сарфини ҳисобга олувчи, VIII бобнинг 12-жадвали бўйича аниқланувчи коэффициент;

Qк - қозонхонанинг номинал иссиқлик ишлаб чиқариш унумдорлиги, Гкал/соат;

i кв - тўйиниш ҳароратида қозон сувининг энтальпияси, қозон барабанидаги босимга қараб маълумотномавий жадваллар бўйича аниқланади, ккал/кг;

i пв - таъминловчи сувнинг энтальпияси, ккал/кг.

114. Сув тайёрлаш эҳтиёжлари учун сувнинг сарфи, тиндирувчи фильтларни юмшатиш, кимёвий сув тозалаш фильтрларини юмшатиш, ювиш ва қайта тиклаш учун фойдаланиладиган сув сарфлари, деаэраторларда буғланиб чиқувчи йўқотишлар учун сув сарфларининг йиғиндисидан жамланади. Сув тайёрлаш учун сувнинг сарфлари аниқ шароитлардан ва мавжуд ускуналардан келиб чиққан ҳолда қуйидаги формула бўйича ҳисобланади:

ёр     осв                           p                 к           к                         буғ

Gв = ∑ х Gвзр x п х m + ∑ (Gвзр + Gр) х п х m + G      ,  м3                  (103)

           1              i                i         1                                i      i         i

бу ерда:

Gвзр осв - тиндирувчи фильтрларни юмшатиш учун ювилишига сув сарфи (VIII бобнинг 40-жадвали бўйича қабул қилинади);

Gквзр; Gкр - сувнинг тегишлича юмшатиш учун ювишга, регенерацияга сарфи (маълумотлар бўлмаганда VIII бобнинг 36-жадвали бўйича қабул қилинади);

пi - бир хил фильтрлар сони;

mi - режалаштирилаётган даврда регенерациялар сони;

р - ҳар хил фильтрлар сони;

Gбуғ - деаэратордаги буғланиб чиқишни ҳисобга олиб сув сарфи;

Gбуғ = 0.004 х Gд х t м3                                  (104)

бу ерда:

Gд - деаэраторнинг унумдорлиги, м3/соат;

t - режалаштирилаётган даврда деаэратор ишлашининг давомийлиги, соат.

115. Сувнинг хўжалик ва ичимлик эҳтиёжлари учун сарфи қуйидаги формула бўйича аниқланади:

   

Gх = а х п x t х 10 -3 + а х р х t х 10 -3   м3                  (105)

             д     д      д                           р

бу ерда:

а д - 1 душ тўрига сув сарфининг меъёри, КМК 2.04.01-85 "Биноларнинг ички сув қувурўтказгичи ва канализацияси"га мувофиқ қабул қилинади;

а - бир сменада бир кишига сув сарфи меъёри, КМК 2.04.01-85 "Биноларнинг ички сув қувурўтказгичи ва канализацияси"га мувофиқ қабул қилинади;

п д - душ тўрларининг сони;

tд - режалаштирилаётган давр учун душ тўрларининг ишлаш давомийлиги, соат;

р - сменада ишлаётганларнинг сони, киши;

t р - режалаштирилаётган даврда сменалар сони.

116. Қозонхонанинг хўжалик ва ичимлик эҳтиёжлари (душлар, қўл ювгичлар, айланувчи механизмларнинг подшипникларини совутиш ва бошқалар) учун сувнинг сарфи, маълумотлар бўлмаганда, тахминан қозонлар унумдорлигининг 1 тоннасига суткасига 2-3 м3 деб қабул қилинади.

117. Гидрокул кетказиш тизими учун фильтрларни ювишдан кейинги сув, ҳамда душ, қўл ювгичлардаги ва ишлаб чиқаришда ифлосланган бошқа сувлар фойдаланилади. Шлак кетказиш тизими учун сувнинг солиштирма сарфи қуйида келтирилган.

                                                                               1 тн. шлак ва кул учун

                                                                               солиштирма сув сарфи, м3

Қўл (вагонеткалари билан)                                                             0,1-0,2

Механизациялашган хўл скрепер ёки қирғичлар билан           0,1-0,5

Пневматик                                                                                          0,1-0,2

Гидравлик багерли ва қумли насослар билан                             10-30

Гидравлик Москальков аппаратлари билан                               15-45

118. Иситиш қозонхоналарида иссиқлик таъминотининг ёпиқ тизимлари учун сув сарфи тахминан қуйидаги формула бўйича аниқланиши мумкин:

G = qв x Qотп x t                     м3                                    (106)

бу ерда:

qв - сувнинг солиштирма сарфи, тн/соат(Гкал/соат), VIII бобнинг 42-жадвали бўйича аниқланади;

Qотп - қозонхона томонидан берилаётган иссиқликнинг миқдори, Гкал/соат;

t - қозонхонанинг ишлаш давомийлиги, соат.

Иссиқлик таъминотининг очиқ тизимида (106) формула бўйича қабул қилинган қийматга ҳисобланадиган давр учун иссиқ сув таъминоти учун сув сарфининг қийматини қўшиш лозим, хўл қўл ушлагичлар ва гидроушлагичларда эса ушбу сарфни ҳам қўшиш керак.

Иссиқлик тармоқларини ва уларга уланган биноларни иситиш тизимларини тўлдириш ва қўшимча сув қуйиш учун керакли сув миқдорини аниқлаш VII бобнинг 15-мисолида кўрсатилган.

Қозонхонанинг эҳтиёжлари учун сув сарфини аниқлаш VII бобнинг 16-мисолида кўрсатилган.

Кимёвий сув тозалашнинг хусусий эҳтиёжлари ва деаэроторда сув буғланиши учун бир йиллик сув сарфини аниқлаш VII бобнинг 17-мисолида кўрсатилган.

Қозонхонанинг маишишй эҳтиёжлари учун бир йиллик сув сарфини аниқлаш VII бобнинг 18-мисолида кўрсатилган.

VII БОБ. ҲИСОБ-КИТОБ НАМУНАЛАРИ

II параграфга 1-сон мисол

Ҳажми 24400 м3 (шу жумладан ертўла 2000 м3) бўлган, 1965 йилда қурилган беш қаватлик ғиштли уйни иситиш учун бир йилда сарфланадиган иссиқлик миқдорини аниқлаш. Бино Фарғона шаҳрида жойлашган.

Ҳисоб-китоб (2) формула бўйича бажарилади.

Иситиладиган бинонинг ҳажмини аниқлаймиз:

Vн =(24400 - 2000) + 2000 х 0,4 = 22400 + 800 = 23200 м3

Қуйидаги бошланғич маълумотлардан келиб чиққан ҳолда иситишнинг солиштирма тавсифи қийматини 1-жадвал бўйича танлаймиз: 23200 м3 ҳажм ва 1965 йилда қурилган бино учун ташқи ҳарорат учун - 30°С бўлганда иситишнинг солиштирма тавсифи - 0,37 ккал/м3соат°С. Фарғона шаҳри учун ташқи ҳавонинг ҳисобланган иситадиган ҳарорати -15°С бўлиши билан "а" коэффициенти 2-жадвал бўйича қабул қилинади ва 1.29 тенг бўлади.

Фарғона шаҳри учун ҳавонинг ўртача ташқи ҳарорати иситиш даврида - +3,4°С.

Иситиш даврининг давомийлиги - 132 сут.

Катталикларнинг сонли қийматини 3-формулага қўйиб ва иситиш даврининг соатларига кўпайтирилса, қуйидагига эга бўламиз:

Qо =1.1 х 23200 х 0.37 х 1.29 х (18 - 3.4) х 24 х 132 x 10 = 563.4 Гкал

III параграфга 2-сон мисол

Ангрен шаҳрида жойлашган алоҳида турган 50000 м3 ҳажмли кинотеатр биносининг йил давомида вентиляцияси учун сарфланадиган иссиқликни аниқлаш.

Ҳисоб-китобни 6-формула бўйича олиб борамиз.

Вентиляциянинг солиштирма тавсифи қийматини 4-жадвал маълумотларига мувофиқ қабул қиламиз 38 ккал/м3 соат °С)

Кинотеатрда ички ҳавонинг ҳарорати - 14°Сга тенг.

Иситиш даврида ташқи ҳавонинг ўртача ҳарорати - +2.9°С.

Вентиляция тизимининг ишлаш соатлари бир сутка давомида (шартли равишда танаффуссиз соат 8 дан 24 гача) 16 соатга тенг.

Ангрен шаҳри учун иситиш даврининг давомийлиги 135 суткани ташкил этади, сонли қийматларни формулага (5) қўйган ҳолда, қуйидагини оламиз:

Qвйил = 1.1 х 50000 х 0.38 (14 - 2.9) х 135 х 16 х 10-6 = 501.05 Гкал/йил

IV параграфга 3-мисол

Янгийўл шаҳридаги 450 ўринли ҳар бир бўлинма учун умумий ванна ва душ хоналари бўлган касалхонага иссиқ сув таъминоти учун зарур бўлган иссиқликнинг йиллик миқдорини аниқлаш. Иссиқ сувнинг таъминоти ҳафта давомида ва тўлиқ сутка давомида узлуксиз амалга оширилади.

Бинода қувурларнинг ташқи диаметри 32 мм бўлган, ҳар бири 23.5м узунликдаги 24 та изоляция қилинмаган стояклар ўрнатилган бўлиб, уларнинг 4 метри ертўлада жойлашган. Стояклар тепадан ҳалқаланган. Ташқи диаметри 57 мм ва ҳар бири 60 м узунликдаги берувчи ва циркуляцион қувурлар ертўлада жойлашган ва изоляция қилинган.

Сувнинг ўртача ҳарорати берувчи қувурда - 60°С, циркуляцион қувурда эса - 50°С тенг.

Ҳисоб-китобни 10-12-формулалари бўйича олиб борамиз.

Иссиқ сув сарфининг меъёри касалхонадаги бир ўринга 75 литр миқдорида қабул қиламиз (3-илова КМК 2.0401-98 "Биноларнинг ички сув ўтказгичи (водопроводи) ва канализацияси"га қаранг).

Касалхонадаги ўринлар сони дастлабки маълумотларга мувофиқ 450 тани ташкил этади.

Сув ўтказгичдаги совуқ сувнинг ҳарорати қишда tс.қ = 5°C, ёзда tс.ё=15 °Сга тенг.

Янгийўл шаҳрида иситиш даврининг давомийлиги - 133 сутка.

Иситиш даврига нисбатан иситилмайдиган даврда иссиқ сувнинг таъминотига сув сарфи ўзгаришларини ҳисобга олувчи коэффициент, маълумотлар мавжуд бўлмаганда уй-жой сектори учун 1.0 (дам олиш зоналари учун b = 1.5), корхоналар учун 1.0 га тенг.

Иссиқ сув таъминотида стояклар томонидан иссиқлик йўқотишларини ҳисоб- китоб қилиш учун 3-жадвалга асосан бинонинг ичкарисида ҳавонинг ҳарорати +20°Сга тенг.

Иситилмайдиган ертўлада ҳавонинг ўртача ҳарорати - 5°Сга тенг деб қабул қилинади.

12-формуланинг расшифровкасига асосан 57 мм трубалар диаметри учун изоляция ФИК 0.74 га тенг бўлади.

Қийматларни 12-формулага ўрнига қўйиб ва 11-формула бўйича жамлаб, тегишлича бинонинг иссиқ сув таъминоти қувурларининг иссиқлик йўқотишлари миқдорини оламиз:

ст

Qтп стояклари билан, ва берувчи қувурлар ажратмалари

                                    п.под                                   ц.под

(разводкалари) Qтп ва циркуляцион Qтп

    йил        ст         п.под     ц.под

Qт.п = Qт.п + Qт.п   + Qт.п

= 10 х 3.14 х 0.032 [19.5 х 24 х (50 + 60/2 - 20) + 4 х 24(50 + 60/2) - 5)] х (1 - 0.6) х 350 х 24 х 10 -6 + 10 х 3.14 х 0.057 х 60(60 - 5) х (1 - 0.74) х 350 х 24 х 10 -6 + 10 х 3.14 х 0.057 х 60(50 - 5) х (1 - 0.74) х 350 х 24 х 10 -6 = 94.96 Гкал

Қийматларни 10-формулага ўрнига қўйиб, иссиқ сув таъминотига иссиқликнинг йиллик сарфини аниқлаймиз:

  йил

Qг.в = 75 х 450 х [(55-5) х 133 + 1 (350 - 133) х (55 - 15)] 10-6 + 94.96 = 517.39 + 94.6 = 612.35 Гкал

IV параграфга 4-сон мисол

Тошкент шаҳридаги 430 одам яшовчи 9 қаватли уйнинг иссиқ суви таъминоти эҳтиёжлари учун иссиқликнинг йиллик миқдорини аниқлаш. Марказлаштирилган иссиқ сув таъминоти бўлган бино 1500 мм узунликдаги ваннали душ хоналари, стояклар изоляция қилинган, сочиқ қуритгичлар билан жиҳозланган.

Тошкент шаҳри учун иситиш даврининг даврийлиги 131 сутка.

Иссиқ сув таъминотининг ташқи тармоқлари мавжуд эмас.

Ҳисоб-китобни 14-формула ёрдамида олиб борамиз.

Бир яшовчига иссиқ сув сарфи меъёри 5-жадвалга асосан 120 л/суткага тенг.

Дастлабки шартларга мувофиқ яшовчилар сони 430 киши.

Совуқ сувнинг ҳарорати қишда tс.қ = 5°C, ёзда tс.ё=15 °Сга тенг.

Иситиш даврига нисбатан ёзда иссиқ сувнинг таъминотига сувнинг ўртача соатлик сарфини ҳисобга олувчи коэффициент 1,0 га тенг деб қабул қилинади.

9-жадвалдан иссиқ сув таъминоти учун қувурлардаги иссиқлик энергияси йўқотишларини ҳисобга олувчи коэффициент, берилган шартлар учун 0.2 га тенг деб топамиз.

Қийматларни 14-формулага ўрнига қўйсак, иссиқ сув таъминоти эҳтиёжлари учун иссиқликнинг йиллик миқдорини оламиз.

Qг.в = (1 + 0.2) х 120 х 430 х [(55 - 5) х 131 + 1.0 (350 - 131) х (55 - 15)] 10-6 = 947.99 Гкал

IV параграфга 4 "А"-сон мисол

1. "Тошиссиқликмарказ" ОАЖнинг ишлаб-чиқариш технологик эҳтиёжлари учун иссиқлик энергияси сарфи

1. Аккумулятор бакларининг буғли "ёстиғи" учун иссиқлик сарфи.

Ҳисоб-китоб қилишда "Иссиқлик электростанцияларида ёқилғининг солиштирма сарфларини меъёрлаштириш бўйича йўриқнома ва методик кўрсатмалар"дан фойдаланилган.

Буғли ёстиқ иситилган сувнинг берилиши натижасида ҳосил бўлади. Буғ огоҳлантирувчи қувурдан атмосферага йўналтирилади.

Буғнинг сарфи қуйидаги формула бўйича аниқланади:

G = W х 3600 х S х j, кг/соат.

бунда:

w = 2 м/с - буғнинг тезлиги;

S = nd2/4, - огоҳлантирувчи қувурнинг кесими, м2;

d - огоҳлантирувчи қувурнинг диаметри, м;

j - буғнинг солиштирма оғирлиги кг/м3

Иссиқликнинг сарфи қуйидаги формула бўйича аниқланади:

Q = i х G х 10-6, Гкал/соат

бунда:

i - чиқувчи буғнинг таркибидаги иссиқлик, ккал/кг

Рабс = 1.0 кг/см2 да, t = 110 °С га тенг ("Сув ва сув буғининг термодинамик хусусиятлари” М.П. Вукалович), v = 1,781м3/кг - буғнинг солиштирма ҳажми.

j = 0,561 кг/м3

i = 644,2 ккал/кг

Ҳисоб-китоблар бўйича маълумотлар жадвалга киритилган:

2. Сув тайёрлаш ускуналари (СТУ)га иссиқлик сарфи

СТУнинг технологик эҳтиёжлари иссиқлик сарфлари қозонларни ва иссиқлик тармоқларини сув билан қўшимча таъминлаш учун сувни тайёрлашда техник жиҳатдан муқаррар йўқотишларни акс эттиради.

Иссиқликнинг норматив сарфи қуйидаги формула бўйича аниқланади:

QнСТЖ = qн х Gобр, Гкал

бунда:

qн - иссиқликнинг солиштирма норматив сарфи, Гкал/тн;

Gобр - қайта ишланган (подпитка) сувнинг миқдори, тонн.

Ҳар бир ТЦ бўйича ҳисоб-китоблар натижалари жадвалда келтирилган:

3. Мазут хўжалигининг хусусий эҳтиёжлари учун иссиқлик сарфининг меъёрларини ҳисоб-китоб қилиш

Ҳисоб-китоблар "Иссиқлик электростанцияларининг мазут хўжалиги учун иссиқлик сарфи меъёрлари" тармоқ ҳужжатига мувофиқ бажарилади.

Ҳисоб-китоблар учун дастлабки маълумотлар:

М-40 - мазутнинг русуми.

2,7°С - ташқи ҳавонинг ҳарорати.

70°С - металл резервуарларда мазутни сақлаш ҳарорати.

Iп = 663 ккал/кг - мазут хўжалигига берилувчи буғнинг таркибидаги иссиқлик.

Iк = 60 ккал/кг - мазут хўжалигидан қайтарилувчи конденсатнинг таркибидаги иссиқлик.

Ҳисоб-китоблар учун бошқа маълумотлар ИМ дан натурал ўлчашлар бўйича, мазут келиб тушиши юк хатларидан (бухгалтериядан), суткалик қайдномалардан олинган.

I. Мазут хўжалиги учун иссиқликнинг сарфи қуйидаги формула бўйича аниқланади:

Qмх = Qсл + Qхр + Qпод + Qрмн + Qпсу + Qтр + Qпр

1. Мазут оқизилишига иссиқликнинг сарфи қуйидаги формула бўйича аниқланади:

Qоқ = Gоқ х qоқ, Гкал

бунда:

Gоқ - келиб тушган мазутнинг миқдори, тн;

qоқ - мазутнинг оқизилишида иссиқликни солиштирма сарфи, Гкал/соат (6-расм).

2. Мазут сақланиши учун иссиқликнинг сарфи қуйидаги формула бўйича аниқланади:

Qсақ = Gсақ х qсақ х i1, Гкал;

бунда:

Gсақ - сақланаётган мазутнинг миқдори, тн;

Qсақ - мазутнинг сақланишида иссиқликнинг солиштирма сарфи, Гкал/соат (6-расм);

i1 - мазутнинг сақланиш вақти, соат.

3. Мазутнинг иситилиши учун иссиқликни сарфи қуйидаги формула бўйича аниқланади:

Qпод = Gсж х qпод, Гкал;

бунда:

Gсж - ёқилган мазутнинг миқдори, тн;

Qпод - мазутларни иситиш идишларида (МИИ) мазутни иситиш учун иссиқликнинг солиштирма сарфи, Гкал/соат (7-расм).

4. Захирадаги мазутнасос қурилмасининг сақланиши учун иссиқликнинг сарфи қуйидаги формула бўйича аниқланади:

Qрмн = i2 х qрмн, Гкал;

бунда:

i2 - мазутнасос қурилмасини захирада туриш вақти, соат;

qрмн - мазутнасос қурилмасининг захирада сақланиши учун иссиқликнинг солиштирма сарфи, Гкал/соат (7-расм).

5. Қабул қилиш-оқизиш ускунасининг (ҚҚОУ) захирада сақланиши учун иссиқликни сарфи қуйидаги формула бўйича аниқланади:

Qпсу = i3 х qрпсу х n, Гкал;

бунда:

i3 - қабул қилиш-оқизиш ускунасининг захирада сақланиш вақти, соат.

qрпсу - гусакларни захирада сақлаш учун иссиқликнинг солиштирма сарфи, Гкал/соат (7-расм).

n - гусакларнинг сони, дона;

6. Мазутни узатиш учун иссиқликнинг сарфи қуйидаги формула бўйича аниқланади:

Qтр = L х Gсж х qтр, Гкал;

бунда:

L - мазут қувурларининг узунлиги, м.

qтр - мазутни узатиш учун иссиқликнинг солиштирма сарфи, Гкал/соат.

7. Мазут хўжалигининг жиҳозларини пуфлаш учун иссиқликнинг сарфи қуйидаги формула бўйича аниқланади:

                                                  р

Qпр = (Qсл + Qхр + Qпод + Qмн + Qпсу + Qтр) х 0.01, Гкал

III. Иситилган мазут билан киритиладиган иссиқликнинг миқдори қуйидаги формула бўйича аниқланади:

Qм = Gсж х qмтв, Гкал

1. Мазут хўжалиги учун буғ сарфининг миқдори қуйидаги формула бўйича аниқланади:

Gп = Qмх х iп, тн

IV. Мазут хўжалигининг хусусий эҳтиёжларига иссиқликнинг сарфи қуйидаги формула бўйича аниқланади:

Qснмх = Qмх - Qм - Qк, Гкал

Юқорида айтиб ўтилганлардан келиб чиққан ҳолда қуйидагиларни аниқлаймиз:

1. Ёқилган мазутнинг миқдорига иссиқлик солиштирма сарфининг меъёри:

qнсж = Qснмх / Gсж, Гкал/тн

2. Сақланаётган мазутнинг миқдорига иссиқлик солиштирма сарфининг меъёри:

qнхр = Qснмх / Gхр, Гкал/тн

Мазут хўжалигининг хусусий эҳтиёжларига иссиқликнинг сарфини ҳисоб-китоб қилиш натижалари 3.1-жадвалга киритилган.

4. Вакуумли деаэратор буғланишлари билан иссиқлик йўқотишлари

Деаэратордаги буғланишнинг миқдори сони 1 тонна деаэраторланган сувга 2 кг ҳисобидан аниқланади ("Ишлаб чиқариш ва иситиш қозонхоналари"). 0.2 кг/см2 абсолют босимида тўйинтирилган буғнинг энтальпияси 623.1 ккал/кг ни ташкил этади ("Сув ва сув буғларининг термодинамик хусусиятлари").

Деаэратордаги буғланиш билан иссиқлик йўқотишлари қуйидаги ифода бўйича аниқланади:

Qвып. = Gдеаэр.в. * 0.002 * 623.1 * 0.001, Гкал

бунда:

Gдеаэр.в - деаэрирланган сувнинг миқдори, т/йил.

Ҳар бир ТЦ бўйича ҳисоб-китоб қилиш натижалари жадвалда келтирилган

бунда:

tсрт = 55°С - бакдаги сувнинг ўртача ҳарорати

S - бак юзасининг майдони, м3

l - ишлаш соатларининг сони, соат

6. Иссиқ сув ва буғ қувурларидаги иссиқлик йўқотишлари

Қувурўтказгичларнинг изоляцияси орқали иссиқлик йўқотишларининг ўртача йиллик қиймати қуйидаги формула бўйича аниқланади:

Qср.г = b * qнормт.п. * L * i * 10-6, Гкал

бунда:

qнормт.п - қувурўтказгичлар иссиқлик йўқотишларининг солиштирма норматив қиймати, ккал/м*соат

L - қувурўтказгич участкасининг узунлиги, м;

b - арматура, таянч ва компенсаторларнинг иссиқлик йўқотишларини ҳисобга олувчи маҳаллий иссиқлик йўқотишлари коэффициенти. b = 1.2 - каналли ётқизиш учун, b = 1.2 - каналсиз ётқизиш учун, b = 1.25 - ер устидан ётқизиш учун (2.3.5-банд).

i - ишлаш вақти, соат.

"Сувли иссиқлик тармоқлари. Лойиҳалаштириш бўйича маълумот қўлланмаси"га мувофиқ (tcрт ва tcрҳаво ҳароратда) иссиқликнинг норматив йўқотишлари қийматларини qнормт.п қайта ҳисоблаш учун қуйидаги нисбат қўлланилади:

qнормт.п = (qнормт.п.)жадв * ((tcрт - tcрҳаво) / (tнормт - tнормҳаво))0,5

бунда,

(qнормт.п.)жадв - tcрт ва tcрҳаво ҳароратларида иссиқликнинг норматив солиштирма йўқотишларининг жадвал кўринишидаги қийматлари.

Тошкент шаҳри учун ўртача йиллик ҳарорат 13.6°Сни ташкил этади. Сувнинг 100°С ўртача ҳароратида илдиз ости қиймати ((100-13.6)/(100-5))0.5 = 0.955га тенг бўлади. Сувнинг 55°С ҳароратида ((55-13.6)/(50-5))0.5=0.96. Сувнинг 70°С ўртача ҳароратида илдиз ости қиймати ((70-13.6)/(75-5))0.5 = 0.898га тенг бўлади.

Каналсиз ётқизиш учун иссиқлик ва тупроқнинг бошқа ҳисобланган ҳароратлари tcрт ва tcрҳаво га меъёрий қийматларнинг қайта ҳисобланиши қуйидаги формула бўйича аниқланади:

qнормт.п. = (qнормт.п.)жадв * ((tcрт - tcрҳаво) / (tнормт - tнормгр))0,5

бунда,

(qнормт.п.)жадв - tcрт ва tcрҳаво ҳароратларида иссиқликнинг норматив солиштирма йўқотишларининг жадвал кўринишидаги қийматлари (иссиқлик элтувчи ва тупроқнинг ҳарорати).

Тошкент шаҳри учун тупроқнинг ҳарорати 9.7°Сни ташкил этади. Сувнинг 100°С ўртача ҳароратида илдиз ости қиймати ((100-9.7)/(80-5))0.5 = 1.1га тенг бўлади. Сувнинг 55°С ҳароратида илдиз ости қиймати ((55-9.7)/(80-5))0.5=0.83 га тенг бўлади. Сувнинг 70°С ўртача ҳароратида илдиз ости қиймати ((70-9.7)/(80-5))0.5 = 0.897га тенг бўлади.

Ҳисоб-китобларнинг натижалари 6-1-жадвалга киритилган.

IV-бобга 5-мисол

Тошкент вилояти Чорвоқ қишлоғига январь ойида 60 тоннали цистернада келиб тушган мазутнинг иситилиши учун иссиқлик энергияси сарфини аниқлаш. Мазут маркаси М80. Йўлни босиб ўтиш вақти - 72 соат. Цистернада мазутнинг ҳарорати бошланғич (1.7°С), 60 тоннали цистерна учун совутиш коэффиценти - 1.55. Мазутнинг зичлиги - 990 кг/м3. Иситиш ва қуйилиш вақти - 10 соат.

Ҳисоб-китобни 20-формула бўйича олиб борамиз:

Qсс = 1884,5 х [50 - (-1.7)] (1 + 10 х 1.55 х 10/ 990) = 0.1126, Гкал

V-бобга 6-сон мисол

М80 мазутини изоляция қилинмаган резервуарда сақлашда иссиқлик йўқотишларнинг компенсацияси учун иссиқлик энергияси сарфини аниқлаш. Мазутнинг резервуардаги массаси - 2000 тн, резервуарнинг юзи - 927 м2. резервуарнинг сиғими - 2150 м3. Ёқилғининг суткалик сарфи - 990 кг/м2. Мазутнинг зичлиги - 990 кгм3. Резервуар деворларининг иссиқлиқ қайтариш коэффициенти - 6,98 ккал/м2 х соат х °С. Ташқи ҳавонинг ҳарорати - 7,0°С . Мазутни қуйиш ҳарорати - 50°С .

Ҳисоб-китобни 21-формула бўйича олиб борамиз.

Ёқилғини изоляция қилинмаган резервуарда сақлаш вақтини аниқлаймиз:

tсақ = 2000 : 100 х 24 = 480 соат

Мазутни сақлашда иссиқлик энергияси сарфини аниқлаймиз:

Qсақ = 2520 х 927 х 6,98 х [50 - (-7.0)] х 480 / 990 х 2150 = 209.6 х 10 -3 Гкал/соат

IV-бобга 7-сон мисол

Умумий узунлиги 1-11,6 км бўлган, шу жумладан ўтиб бўлмайдиган каналларда 1-0,5 км 377 мм, 1-1,0 км д-273 мм, 1-2 км д-219 мм, 1-2,5 км д-159 мм, 1-3,0 д-108 мм, 1-1,1 км д-76 мм ўтказилган, каналсиз 1-1,0 км д-219 мм ўтказилган; 1-0,5 км д-377 мм ер устидан ўтказилган иссиқлик тармоқларида иситиш мавсуми давомида иссиқлик йўқотиш меъёрларини аниқлаш. Иссиқлик тармоғи Чирчиқ шаҳрида жойлашган.

Тупроқнинг ўртача йиллик ҳарорати tгрср = +5°С.

Иситиш даври давомида ҳавонинг ўртача ҳарорати tнарср = + 2,8°С.

Иссиқлик элтувчининг берувчи қувурўтказгичдаги ўртача йиллик ҳарорати tпср.г - 90°С, қайтувчи қувурўтказгичда tоср.г - 50°С .

Ҳисобот даври мобайнида сувнинг берувчи қувурўтказгичдаги ҳарорати tпср = 90°С, қайтувчи қувурўтказгичда tоср = 48°С.

Иситиш даврининг давомийлиги 130 сутка.

Иситиш даври давомида совуқ сувнинг ҳарорати tс.сср - 5°С.

Ҳисоб-китобни (26-44) формулалар бўйича олиб борамиз.

28 ва 30-формулалар бўйича иссиқлик йўқотишлар меъёрларига тузатиш коэффициентларни аниқлаймиз:

Ер остидан ўтказиш учун:

К = (90 + 48 - 2 х 5) : (90 + 50 - 10) = 0.98

Ер устидан ўтказиш учун:

Кпод = (90 - 2.8) : (90 - 5) = 1.02

Коб = (48 - 2.8) : (50 - 5) = 1.0

V-бобга 8-сон мисол

Иситиш юзаси майдони - 138 м2 бўлган қозонни қиздириш учун қозонхонанинг ёқилғига бўлган эҳтиёжини аниқлаш. Таъмирлаш ишлари жадвали бўйича қозонларни қуйидаги тўхтатишлари инобатга олинган: 48 соатлаб, икки марта тўхтатиш, 24 соатлаб икки марта тўхтатиш, 12 соатлаб беш марта тўхтатиш.

1. 21-жадвал бўйича қозонни бир марта қиздириш учун ёқилғининг солиштирма сарфини аниқлаймиз:

48 соат ..................... 800 кг.ш.ё.

24 соат ..................... 400 кг.ш.ё.

12 соат ..................... 400 кг.ш.ё.

2. Жадвал билан кўзда тутилган қозонни қиздириш бўйича таъмирлаш ишлари учун ёқилғига бўлган эҳтиёжни ҳисоблаб чиқамиз:

Вусраст = (800 х 2) + (400 х 2) + (200 + 5) = 3400 кг.ш.ё.

V-бобга 9-сон мисол

Табиий газдан фойдаланувчи бешта ДКВР-4/13 қозонлари бўлган қозонхона учун 1 тонна меъёрдаги буғни ишлаб чиқиш учун ёқилғи сарфининг солиштирма меъёрини аниқлаш, қозонларнинг ФИК - 90,8 фоиз. Қозонлар даврий равишда пуфлантирилади. Ҳисоб-китоб 56-формула бўйича олиб борилади.

1 тонна нормал буғни ишлаб чиқиш учун ёқилғи сарфининг солиштирма меъёри қуйидаги формула бўйича аниқланади:

b = bн (1 + Кпрод),

бунда:

bн - 1 тонна нормал буғни ишлаб чиқиш учун ёқилғини шартли сарфининг ҳисобланган солиштирма меъёри VIII бобнинг 20-жадвали маълумотлари бўйича қабул қилинади;

Кпрод - пуфланадиган сув билан иссиқлик йўқотишни ҳисобга олувчи коэффициент.

Даврий пуфлантиришда Кпрод = 0.01.

V-бобга 10 а-сон ва 10 б-сон мисоллар

Иккита иситувчи қозонхоналар бўйича ёқилғига бўлган эҳтиёжни аниқлаш:

1-сон қозонхона - табиий газда ишловчи 8500 ккал/нм3 иссиқлик ишлаб чиқариш қобилиятига эга бўлган бешта ДКВР-4/13 қозонига эга. Ҳар бир қозоннинг иситиш юзининг майдони - 138 м2, қозонхона агрегатининг ФИК 88 фоиз. Қозонларни бир йилда икки марта 48 соат ва 48 соатдан ортиқ бўлган вақт давомида тўхтатиш режалаштирилган. Қозонлар тўхтаб-тўхтаб пуфланади.

Иссиқликнинг бир йиллик сарфи: иситиш учун - 16800, ГВС учун - 18400, вентиляция учун - 4200, хусусий эҳтиёжлари учун - 860, иссиқлик тармоқларида иссиқликни йўқотишлари учун - 200 Гкал ни ташкил этади.

2-сон қозонхона турар жой биноларини иситиш учун АМ русумли кўмирда ишловчи, 6439 ккал/кг иссиқлик ишлаб чиқариш қобилиятига эга иккита МГ-2 қозонларига эга. Битта қозонни иситиш юзининг майдони - 64,6 м2, ФИК - 0,65. Бир йилда қозонни бир марта 48 соатдан ортиқ бўлган вақтга тўхтатиш режалаштирилган.

Йиллик иссиқлик ишлаб чиқиш - 3000 Гкал.

Ёқилғининг сарфи ҳар бир қозонхона бўйича алоҳида-алоҳида ҳисобланади.

1-сон қозонхона бўйича.

1. Иссиқликнинг йиллик ишлаб чиқилишини (1) ва (27) формулалар бўйича аниқлаймиз:

Qйилишч = 16800 + 4200 + 18400 + 200 + 860 = 40460 Гкал

2. Иссиқликни бир тонна нормал буғ ҳисобига қайта ҳисоблашни (57) формула бўйича амалга оширамиз:

Dн = 40460/0.64 = 63219 тн

3. Даврий пуфлаш давомида 1 тонна нормал буғни ишлаб чиқиш учун шартли ёқилғининг солиштирма меъёрини (56) формула бўйича топамиз:

VIII бобнинг 22-жадвалига мувофиқ 1 тонна буғ учун bн = 103,86 кг ш.ё., Кпрод = 0,01, бу ердан b = 103,86 (1 + 0,01) = 1 тонна буғ учун 104,90 тн ш.ё.

4. Қозонхона томонидан буғни ишлаб чиқиш учун ёқилғи сарфини қуйидаги формула бўйича ҳисоблаб чиқамиз:

В1 = 63219 х 104,9 = 6631673,1 кг у.т. ёки 6631,7 т.ш.ё

5. Қозонларни қиздириш учун ёқилғига бўлган эҳтиёжни ҳисоблаб чиқамиз. 23-жадвал бўйича қозонларни 48 соатлик тўхтатишда шартли ёқилғининг солиштирма сарфи 800 кг.ш.ё.га, 48 соатдан ортиқ тўхтатишда эса 1200 кг.ш.ё га тенг.

В2 = (800 х 5) + (1200 х 5) = 10000 кг ш.ё = 10 т.ш.ё

6. 1-сон қозонхона учун шартли ёқилғига бўлган умумий эҳтиёж қуйидагини ташкил этади:

Вшарт = В1 + В2 = 6631,7 + 10 = 6641,7 т.у.т.

7. Натурал ёқилғининг шартли ёқилғига нисбатан иссиқлик ишлаб чиқиш қобилиятига нисбий тенг бўлган калорияли эквивалентини аниқлаймиз:

Э = 8500/7000 = 1.214

8. 1-сон қозонхонанинг табиий газга бўлган эҳтиёжини қуйидаги формула бўйича аниқлаймиз:

Внат = Вшарт / Э = 6641,7 / 1.214 = 5470.9 млн м3 газ

2-сон қозонхона бўйича

1. Қозонхонанинг бир йиллик иссиқлик ишлаб чиқишини аниқлаймиз. Мисолнинг шартлари бўйича у 3000 Гкал га тенг.

2. 1 Гкал иссиқликни ишлаб чиқиш учун шартли ёқилғи сарфининг солиштирма меъёрини топамиз. 21-жадвал бўйича b = 219/7 кг ш.ё.

3. 2-сон қозонхонанинг ҳисобланган иссиқлик миқдорини ишлаб чиқиш учун эҳтиёжини ҳисоблаб чиқамиз:

В1 = 3000 х 219.7 = 659100 кг ш.ё.

4. Қозонларни қиздириш учун ёқилғига бўлган эҳтиёжни VIII бобнинг 23-жадвали бўйича ҳисоблаб чиқамиз:

В2 = 600 х 2 = 1200 кг ш.ё.

5. Шартли ёқилғига бўлган умумий эҳтиёж иссиқликни ишлаб чиқиш ва қозонларни қиздириш учун ёқилғига бўлган эҳтиёжни бир-бирига қўшилган йиғиндисидан келиб чиқади.

Вшарт = В1 + В2 = 659100 + 1200 = 660300 кг ш.ё. = 660.3 тн. ш.ё.

6. Натурал ёқилғининг калорияли эквивалентини аниқлаймиз:

Э = 6430 / 7000 = 0.919

7. АМ русумли кўмирга бўлган эҳтиёжни ҳисоблаб чиқамиз:

Внат = Вшарт / Э = 660.3/0.919 = 718.5 тн

V-бобга 11-мисол

Иккита МГ-2 қозонли қозонхона томонидан иссиқлиқ тармоғига иссиқликни узатишда ёқилғига бўлган эҳтиёжни аниқлаш. Ҳар бир қозоннинг сиртини иситиш майдони 64.6 м2, ФИК брутто - 65 фоиз. Қозонлар АМ русумли кўмирда ишлайди. Йиллик иссиқлик ишлаб чиқиш - 3000 Гкал. Хусусий эҳтиёжлар учун иссиқлик сарфлари умумий иссиқлик ишлаб чиқишнинг - 4.4 фоизини ёки 135 Гкал.ни ташкил этади.

Ҳисоб-китобни қуйидаги формула бўйича олиб борамиз:

1. Қозонхонанинг хусусий эҳтиёжлари учун ёқилғининг сарфини ҳисобга олувчи коэффициентни аниқлаймиз:

Кс.н = 135 х 100 / 3000 = 4,5 фоиз

2. Қозонхонанинг хусусий эҳтиёжлари учун иссиқликнинг сарфини ҳисобга олган ҳолда қозонхона неттосининг ўртача ФИК қуйидаги формула бўйича ҳисоблаб чиқамиз:

нетто        бр.ср

η ср.к = (ηв        ) (1 - Ксн/100) = 65(1 - 0,045) = 65 х 0,955 = 62,075 фоиз

3. Иссиқлик тармоғига узатиладиган иссиқликни ишлаб чиқиш учун шартли ёқилғининг солиштирма сарфини ҳисоблаб чиқамиз:

bотп = 142,8 x 100 / 62,075 = 230 кг.ш.ё./Гкал

4. Қозонхона коллекторларидан узатиладиган иссиқликни ишлаб чиқиш учун шартли ёқилғига бўлган эҳтиёжни аниқлаймиз:

Bотп = Qотп х bотп х 10-3 = 3000 х 0.955 х 230 х 10-3 = 659 т.ш.ё.

5. 3-мисолни ечилишига мувофиқ шартли ёқилғини натурал ёқилғига қайта ҳисоблашни амалга оширамиз:

Внат = Вотп / Э = 659/0.919 = 717,1 т

VI-бобга 12-сон мисол

Ёқилғининг максимал сарфи - 287 кг/соат бўлган, Ангрен кўмирида ишловчи ВДН-9 тутун тортгичга эга бўлган қозон учун электр энергияси сарфини аниқлаш. Тутун тортгич томонидан яратувчи буткул босим - 8.4 мм сув.ст. Тутун тортгичнинг ФИК - 0.69. Ишлаш вақти давомийлиги 8400 соат. Қозоннинг иссиқлик ишлаб чиқиш унумдорлиги - 2.15 Гкал/соат. Чиқиб кетувчи газларнинг ҳарорати - 180°С.

Ҳисоб-китобни 73 - 75-формулалар бўйича олиб борамиз.

Ёниш маҳсулотларининг назарий ҳажмини аниқлаймиз (VIII бобнинг 25-жадвалига қаранг) - 8.33 нм3/кг.

Чиқиб кетувчи газларда ортиқча ҳавонинг коэффициенти - 1.6 (VIII бобнинг 26-жадвалига қаранг).

Унумдорлик бўйича захира коэффициенти - 1.05, босим бўйича - 1.1 (VIII бобнинг 25-жадвалига қаранг).

Тутун тортгичнинг маҳсулдорлиги (74) формула бўйича аниқлаймиз:

Vд = 1.05 х 1.1 х 287 х 8.33 х 1.6 х 273 + 180 / 273 = 7331.0 нм3/соат

Тутун тортгичнинг электр энергияси сарфини (72) формула бўйича аниқлаймиз:

Э = 7331.0 х 8.4 х 8400 / 3600 х 102 х 0.69 = 2041.6 кВт соат

VI-бобга 13-сон мисол

К-45/55 тармоқ насосининг иситиш давридаги электр энергияси сарфини аниқлаш. Насоснинг унумдорлиги - 45 тн/соат. Босим - 55 м. Насоснинг ФИК - 0.63. Иситиш даврининг давомийлиги - 3144 соат.

Ҳисоб-китобни (77) формула бўйича олиб борамиз:

Э = 45.0 х 103 х 55 / 3600 х 102 х 0.63  х  3144 = 33640.6 кВт соат

VI-бобга 14-мисол

4 та ДЕ-4-14ГМ қозонлари бўлган иситувчи-ишлаб чиқарувчи қозонхонанинг электр энергиясига бўлган йиллик эҳтиёжини аниқлаймиз. Қозонхона иситиш, иссиқ сув таъминоти ва технологик эҳтиёжлар учун ишлайди.

Қозонхонада қуйидагилар ўрнатилган:

5.7 кВт қувватли электрдвигателлари бўлган 4 та ДН-9 тутун тортгичлар. Йил давомида ишлаш давомийлиги - иситиш даврида 4 та тутун тортгич ва ёз даврида - 2 та тутун тортгич ишлайди.

5.7 кВт қувватли электрдвигателлари бўлган 4 та ВДН-8 вентиляторлари, йил давомида ишлаш давомийлиги худди тутун тортгичлариники каби.

декарбонизация бўлимининг 1.5 кВт қувватли электрдвигателлари бўлган Ц4-70 N 3 вентиляторлари;

30 кВт қувватли электрдвигатели бўлган ЦНС-60-99 тармоқ насоси.

7 кВт қувватли электрдвигатели бўлган бирламчи сувни тайёрлаш блокининг насоси.

17 кВт қувватли электрдвигатели бўлган декарбонизация қилинган сувли 3КМ-6 насоси.

1.5 кВт қувватли электрдвигатели бўлган ювувчи сувнинг 2К-20/18 водород-катион фильтрли насоси.

3 кВт қувватли электрдвигатели бўлган кучли туз намакобини бир жойдан иккинчи жойга ўтказувчи Х8-18-Л1-52 насоси.

3 кВт қувватли электрдвигатели бўлган сувни бир жойдан иккинчи жойга ўтказувчи Х8-18-Л1-52 насоси.

7 кВт қувватли электрдвигатели бўлган иссиқ сув билан таъминловчи ЦНС 38-44 насоси.

4 кВт қувватли электрдвигатели бўлган қўшимча сув берувчи 2КМ-20/30 насоси.

30 кВт қувватли электрдвигатели бўлган тўйинтирувчи ЦНСГ 38-176 насоси.

4 кВт қувватли электрдвигатели бўлган СО-7А компрессори.

Қозонхона ҳар бири 0.1 КВт бўлган 12 та ёритгичлар (светильник) билан ёритилади.

Иситиш даврининг давомийлиги 3144 соат.

Насосларнинг ишлаш соатлари сони: тармоқ насоси - 3144; иссиқ сув таъминоти насоси - 8400; қўшимча сув берувчи-тўйинтирувчи, декарбонизация қилинган сув, чиқувчи сув насослари - 8400; туз намакобини бир жойдан иккинчи жойга ўтказувчи, фильтрларни ювувчи ва юмшатувчи насослар - 600; сувни бир жойдан иккинчи жойга ўтказувчи насослар - 2600. Ц4-70 3-сон вентилятор электродвигателининг ишлаш давомийлиги - 8400 соат, копрессорнинг - 1800 соат. Ёритиш юкламасининг максимал давомийлиги - 4800 соат.

Ҳисоб-китобни 87 формула бўйича олиб борамиз.

87-формулада келтирилган маълумотлар бўйича ускуналар электрдвигателлари учун талаб коэффициентини аниқлаймиз.

86-формула бўйича ҳар бир тур учун ҳисобланган қувватни аниқлаймиз.

Ҳар бир электр қабул қилгичнинг электр энергияси сарфини аниқлаймиз ва жадвалга бирлаштирамиз:

Ёритиш учун электр энергиясининг сарфини қуйидаги формула (78) бўйича аниқлаймиз:

Эосв = 0,1 х 12 х 4800 = 5760 кВт соат

Қозонхона бўйича электр энергиясининг умумий сарфини аниқлаймиз:

Э = 830216 + 5760 = 835976 кВт соат

VII-бобга 15-мисол

Чирчиқ шаҳрида жойлашган қозонхонадан иссиқликни олувчи иссиқлик тармоқлари ва уларга уланган биноларни иситиш тизимларини тўйинтириш ва тўлдириш учун сувнинг миқдорини аниқлаш.

Иссиқлик таъминоти ёпиқ тизимли.

Қозонхонанинг йиллик иссиқлик ишлаб чиқиши - 600 Гкал.

Иссиқликнинг ҳисобланган сарфи - 2.57 Гкал/соат.

Иссиқлик тармоқларининг узунлиги - 800 м, улардан 200 м - 150 мм диаметрли ва 600 м - 100 мм диаметрли.

Бинолар 1000 мм баландликдаги чўян радиаторлар ёрдамида иситилади.

Чирчиқ шаҳрининг иқлим шароитлари: иситиш даврининг давомийлиги п - 130 сутка; ташқи ҳавонинг ҳисобланган ҳарорати - tр.о = -16°С; иссиқлик даври мобайнида ташқи ҳавонинг ўртача ҳарорати tср - 2.8°С.

Ҳисоб-китобни 90-формула бўйича олиб борамиз.

VIII бобнинг 32-жадвали бўйича 31 м3 га 1 Гкал/соат ҳисобидан ҳароратнинг 95-70°С ўзгаришларида биноларни иситишнинг маҳаллий тизимларида сув ҳажмини аниқлаймиз.

Vтиз = 31 х 2,57 = 79,67 м3

VIII бобнинг 33-жадвали бўйича 100 мм диаметрли 1 км тармоқ учун 7.854 м3 ва 150 мм диаметрли 1 км тармоқ учун 17.67 м3 ҳисобидан ташқи иссиқлик тармоқларини тўлдириш учун сувнинг ҳажмини аниқлаймиз.

Vтар = 0,2 х 17,67 + 0,6 х 7,854 = 8,224 м3

Маҳаллий иситиш тизими ва ташқи иситиш тармоқларини бир марта тўлдиришга сувнинг умумий ҳажмини ҳисоблаб чиқамиз.

-V = 79,67 + 8,224 = 87,894 м3  88 м3

120-бандга мувофиқ иссиқлик тармоқлари ва уланган иситиш ва вентиляция тизими қувурўтказгичларидаги сув ҳажмининг 0.75 фоизини ташкил этувчи ва қозонхонанинг йиллик иш соатларининг сонига 130 сут х 24 = 3120 соатга мувофиқ тўйинтирувчи сувнинг миқдорини ҳисоблаб чиқамиз.

Gп = 88 х 0,75 х 10-2 х 3120 = 2059,2 м3/йил

Сувнинг умумий сарфини топамиз

G = 88 х 2059,2 = 2147,2 м3/йил

VII-бобга 16-сон мисол

Бекобод шаҳрида жойлашган қозонхона эҳтиёжлари учун сувнинг сарфини топиш. Иситиш учун йиллик иссиқлик ишлаб чиқариш - 8000 Гкалга тенг. 9.11-бандга мувофиқ яхлитланган ҳисоб-китоблар учун 1 Гкал иссиқликни ишлаб чиқиш учун сувнинг солиштирма харажати 0.46 м3/Гкал тенг бўлган кўрсаткичидан фойдаланамиз.

Кўриб чиқилаётган қозонхона учун иссиқлик тизими ва ташқи иссиқлик тармоғини тўлдириш ва тўйинтириш учун сувнинг умумий сарфи қуйидагини ташкил этади:

G = 0.46 х 8000 = 3680 м3/йил

VII-бобга 17-сон мисол

Кимёвий сув тозалаш корхонасининг хусусий эҳтиёжлари ва деаэраторни буғлатиб чиқариш учун сувнинг йиллик сарфини аниқлаш.

Кимёвий сув тозалаш корхонаси иккита 1000 мм диаметрдаги натрий-катионли фильтрлар билан жиҳозланган.

Фильтрларнинг регенерацияси бир суткада икки марта амалга оширилади. Фильтрларни юмшатишда ювувчи сувдан фойдаланилади.

Деаэраторнинг унумдорлиги - 153 м3/соат.

Сув тайёрлаш ишининг давомийлиги - 350 сутка.

Ҳисоб-китобни 80-формула бўйича амалга оширамиз.

Сувнинг сарфини VIII бобнинг 34-жадвали бўйича юмшатиб ювиш учун - 2.1 м3 ва фильтрнинг регенерацияси (ювувчи сувлардан фойдаланган ҳолда) учун - 7.3 м3 топамиз.

Кимёвий сув тозалаш учун сувнинг сарфини аниқлаймиз:

Gкст = (2.1 + 7.3) х 2 х 2 х 350 = 13160 м3/йил

Сувнинг буғлатиб чиқариш билан сарфини 105-формула бўйича аниқлаймиз:

Gбқт = 0.004 х 153 х 350 х 24 = 5140.8 м3/йил

Сувнинг тўлиқ сарфини аниқлаймиз:

G = 13160 + 5140.8 + 18300.8 м3/йил

VII-бобга 18-мисол

Уч смена давомида ишловчи қозонхонанинг 1 йиллик маиший эҳтиёжлари учун сувнинг сарфини аниқлаш, биринчи сменада ишловчиларнинг сони - 8 киши, иккинчи сменада - 4 киши, учинчи сменада - 3 киши.

Маиший хоналар битта душ тўрли душ хонаси билан жиҳозланган.

Бир сменада душ хонасининг ўртача ишлаш вақти 15 мин., бир суткада - 45 мин (0.75 соат.)

Ҳисоб-китобни 105 формула бўйича олиб борамиз:

Gхўж = 500 х 0.75 х 8400 х 10-3 + 14.1 х (8 + 4 + 3) х 350 х 10-3 = 3224 м3/йил

VIII БОБ. ЖАДВАЛ КЎРИНИШИДАГИ

МАЪЛУМОТЛАР

1-жадвал

Уй-жой биноларини иситишнинг солиштирма тавсифи

Изоҳ: Иситишнинг солиштирма тавсифлари -30°Сли иситиш тизимини лойиҳалаштириш учун ҳисобланган ҳароратни ташқи ҳавонинг иқлим зоналарига мувофиқдир. Ташқи ҳавонинг ҳисобланган бошқа ҳароратида кўрсатиб ўтилган қийматларга 2-жадвал бўйича қабул қилинган "а" коэффициентини қўллаш лозим.

2-жадвал

Ташқи ҳарорат ўзгаришларини ҳисобга олувчи "а" коэффициенти

3-жадвал

Жамоат биноларини иситиш учун иссиқликка бўлган

эҳтиёжларни аниқлаш учун иситиш тавсифлари

Изоҳ.

1. Умумий бинолар ва муассасаларнинг солиштирма иссиқлик тавсифлари "Сувли иссиқлик тармоқларини созлаш ва эксплуатация қилиш бўйича маълумотнома" маълумотлари бўйича қабул қилинган.

2. Ташқи ҳавонинг ҳисобланган бошқа ҳароратлари учун 2-жадвалда келтирилган ("а") коэффициент қийматларини қўллаш зарур.

3. Ҳавонинг ички ҳарорати умумий бинолар ва аҳолига хизмат кўрсатиш муассасалари лойиҳаларининг маълумотлари бўйича қабул қилинган. Умумий биноларнинг мақсади тўғрисидаги маълумотлар мавжуд бўлмаган тақдирда, ички ҳавонинг ҳисобланган ҳарорати учун 18°С ёки КМК 2.04.05-97 "Иситиш тизими, вентиляция ва ҳаво алмашинуви (кондиционерлаштириш)" бўйича қўлланилади.

4-жадвал

Жамоат биноларнинг солиштирма вентиляцион тавсифлари

Изоҳ.

1. Жамоат биноларини солиштирма вентиляцион тавсифларининг қийматлари "Сувли иссиқлик тармоқларини созлаш ва эксплуатация қилиш бўйича маълумотнома" маълумотлари бўйича қабул қилинган.

2. Ташқи ҳавонинг бошқа ҳисобланган ҳароратлари ва -30°С ҳароратда солиштирма вентиляцион тавсифлар учун 2-жадвалда келтирилган ("а") коэффициентининг қийматларини қўллаш зарур.

5-Жадвал

Иссиқ сув таъминоти эҳтиёжлари учун иссиқ сув сутка ёки

ҳафта давомида тўлиқ берилмаганда иссиқ сув сарфининг

меъёрини камайтирувчи тузатиш коэффициенти

Изоҳ. Иссиқ сув таъминоти тизимини бир ҳафтада 4 кундан кам ишлашида тегишли объект учун минимал тузатиш коэффициентини қўлланиши зарур.

6-жадвал

Иссиқ сув таъминоти қувурларининг иссиқлик йўқотишлари

(суратда - иссиқлик таъминотининг ёпиқ тизимларига уланган

иссиқ сув таъминоти тизими қувурининг бир погон метридаги

иссиқлик йўқотишлари, махражда - иссиқлик таъминотининг  очиқ

тизимларига уланган иссиқ сув таъминоти тизими  қувурининг

бир погон метридаги иссиқлик йўқотишлари)

7-жадвал

Иссиқ сув таъминоти қувурларининг иссиқлик йўқотишлари

Изоҳ. Ҳароратнинг ўзгариш қийматлари жадвалда келтирилганидан фарқ қилса, иссиқлик йўқотишларини интерполяция услубида аниқлаш лозим.

8-жадвал

Иссиқ сув таъминоти қувурларининг иссиқлик йўқотишлари

(суратда - иссиқлик таъминотининг ёпиқ тизимларига уланган

иссиқ сув таъминоти тизими қувурининг бир погон метридаги

иссиқлик йўқотишлари, махражда - иссиқлик таъминотининг  очиқ

тизимларига уланган иссиқ сув таъминоти тизими  қувурининг

бир погон метридаги иссиқлик йўқотишлари)

9-жадвал

Қувурлар томонидан иссиқ сув таъминотининг иссиқлик

йўқотишларини инобатга олувчи коэффициентлар (ий.к)

10-жадвал

Ёқилғининг солиштирма сарфи ва қозонагрегатларининг ФИК

11-жадвал

Мазутни иситиш ҳарорати

12-жадвал

Мазут иситгичларида ёки харажат идишларида

мазутни иситишга буғнинг сарфи

Изоҳ. Буғ форсункалари учун буғ сарфининг меъёрига мазутни чанглатиш учун керакли буғнинг миқдори киради.

Ишлаб чиқариши 1200 МВт дан ортиқ бўлган қозонхоналарда мазкур хўжалик учун иссиқлик сарфлари Иссиқлик электр станцияларининг мазут хўжалиги учун иссиқлик сарфлари меъёрларига мувофиқ аниқланиши мумкин.

13-жадвал

Иссиқлик ўтказгичларини ётқизиш чуқурлигида тупроқнинг

ўртача йиллик ҳарорати +5°С бўлган ўтиб бўлмайдиган

каналларда ер ости ётқизишларида изоляция қилинган сувли

иссиқлик ўтказгичларидаги иссиқлик йўқотишларининг меъёрлари

14-жадвал

Қувурларни каналсиз ётқизишда иссиқлик

ўтказгичларидаги иссиқлик йўқотишларининг меъёрлари

15-жадвал

Ташқи ҳавонинг ўртача ҳисобланган ҳарорати +5°С бўлганда

битта изоляция қилинган сувли иссиқлик ўтказгични

ер устидан ётқизишда иссиқлик йўқотиш меъёрлари

16-жадвал

Хоналар ичидаги изоляция қилинган

қувурларнинг иссиқлик йўқотиш меъёрлари

17-жадвал

Хоналардаги изоляция қилинган арматура

томонидан иссиқлик йўқотишлари

Изоҳ: Иссиқлик элтувчининг ҳарорати 100°С.

18-жадвал

Бир арматура элементига изоляция қилинган

қувурнинг эквивалент узунликлари, м

19-жадвал

Қозон агрегатлари учун иссиқлик бирлигини ишлаб

чиқиш учун шартли ёқилғи сарфларининг солиштирма меъёрлари

(агрегатларнинг турлари ва русумлари 10-жадвалда келтирилган)

20-жадвал

1 тонна нормал буғ ишлаб чиқариш учун шартли ёқилғи

сарфларининг ҳисобланган солиштирма меъёрлари

21-жадвал

Қозонни бир марта қиздириш учун шартли

ёқилғининг солиштирма сарфи, кг.ш.ё.

Изоҳ.

1. Иситиш майдони 500 м2 дан ортиқ бўлган қозонлар учун бир сутка тўхтатилишидан кейин ёқилғи сарфи унинг тўлиқ юкламасида 2 соатлик ёқилғи сарфига тенг бўлади.

2. Қозонхонани қиздириш учун ўтин сарфининг меъёри мавсумга 1 м3 га тенг деб қабул қилинади.

3. Қозонхонани қиздиришлари сони қозонларни таъмирлаш ва уларга хизмат кўрсатиш жадвали бўйича белгиланади.

22-жадвал

Ёқилғи тайёрлаш, ёқилғи узатиш ва кул-шлакларни

олиб ташлаш учун электр энергиясининг солиштирма сарфи

Изоҳ. Электр энергиясидан фойдаланишнинг катта ҳажмлари иссиқлик ишлаб чиқариш унумдорлигининг кичик қийматларига мувофиқ келади ва аксинча.

23-жадвал

Ёқилғи маҳсулотларининг назарий ҳажми, нм3/кг

24-жадвал

Ўтхонадаги ва чиқиб кетувчи газлардаги

ҳавонинг тегишлича ортиқлик коэффициенти

25-жадвал

Тортиш-пуфлаш машиналарини тегишлича босимни

ишлаб чиқариш бўйича захирасининг коэффициенти

26-жадвал

Чиқиб кетувчи газларни кетказиш учун пуфловчи

вентиляторлар томонидан ҳавони узатишга тегишлича

электр энергиясининг солиштирма сарфи, кВТсоат/1000м3

27-жадвал

Электр энергияси йўқотишларининг

тавсия этиладиган ўлчамлари

28-жадвал

Асбоб-ускуналарнинг истеъмол қилинадиган солиштирма қуввати

29-жадвал

Туман қозонхоналарини ҳисобланган

чегаравий электр юкламаларининг боғланиши

30-жадвал

Кам иссиқлик ўтказувчи иситувчи қозонхоналар

томонидан иссиқлик ишлаб чиқилиши ва узатилиши

учун электр энергияси сарфининг чегаравий меъёрлари

31-жадвал

Ҳар бир электр қабул қилгич томонидан электр

энергияси сарфини аниқлаш учун йиўма жадвал

32-жадвал

Иссиқлиқдан фойдаланиш тизимида сув ҳарорати ўзгаришларида,

°С, иситиш тизимларини бирламчи тўлдириш учун

сувнинг солиштирма ҳажми, м3/(Гкал/соат)

33-жадвал

Турли диаметрли 1 км қувурўтказгичларга сувнинг

солиштирма ҳажми бўйича иссиқлик тармоқлари

қувурўтказгичларининг кесими ва узунлиги майдонига

қараб уларни тўлдириш учун керакли сувнинг ҳажми

34-жадвал

Тиндиргич фильтрларни юмшатувчи ювиш учун сувнинг сарфи (м3)

35-жадвал

Фильтрларни юмшатиш ва регенерация

қилиш учун сувнинг сарфи (м3)

36-жадвал

Бир агрегатнинг иссиқлик унумдорлиги (Гкал/соат)

бўлганда, қозонхонадан берилган иссиқлик бирлигига

[(т/соатх(Гкал/соат)] керакли сувнинг солиштирма сарфи

37 жадвал

Қувурўтказгичларни ётқизиш чуқурлигида тупроқнинг

ўртача йиллик ҳарорати +5°С бўлганда ўтиб бўлмайдиган

каналлардаги буғ ўтказгичлардаги иссиқлик йўқотишнинг меъёрлари

38-жадвал

Ташқи ҳавонинг ҳисобланган ҳарорати +5°С бўлганда

ер устидан ётқизилган изоляция қилинган битта

буғ ўтказгичнинг иссиқлик йўқотиш меъёрлари

IХ. ТЕЖАМКОР БЎЛМАГАН, МАЪНАВИЙ

ЭСКИРГАН АСБОБ-УСКУНАЛАР РЎЙХАТИ

а) Буғли ва сув иситувчи қозонлар тури:

б) технологик ўрнатишлар:

Ҳалқасимон, камерали, ғишт, оҳак, алебастр, кафель, мел, керамика, гипс, кулол, фарфор, чинни ва бошқа буюмларни қиздириш учун траншея печкалари.

в) Коммунал-маиший сектор учун газдан фойдаланувчи ускуналар

Қўндириб ёпиштирилган ясама қозонлар, ЎУ (ўтинли устунлар) (ДК), нон ва сомсалар ёпиш тандирлари ва бошқалар.

"Ўзбекистон Республикаси қонун ҳужжатлари тўплами", 2007 йил, 23-сон, 245-модда.