Ўзбекистон Республикасининг Ички сув транспорти Устави (ЎзР ВМ 25.02.1997 й. 106-сон Қарори билан тасдиқланган)

Функция недоступна

Вазирлар Маҳкамасининг

1997 йил 25 февралдаги

106-сон карори билан

ТАСДИҚЛАНГАН

Ўзбекистон Республикасининг

Ички сув транспорти

УСТАВИ

I БЎЛИМ. УМУМИЙ ҚОИДАЛАР

1. Ички сув транспорти халқ хўжалигининг тармоғи сифатида транспортнинг муҳим турларидан бири ҳисобланади. Ички сув транспорти темир йўл транспорти ва транспортнинг бошқа турлари билан биргаликда саноат ва қишлоқ хўжалиги маҳсулотлари нормал ишлаб чиқарилиши ҳамда уларнинг муомалада бўлишига кўмаклашади, аҳолининг ички сув йўлларида ҳаракат қилишга бўлган эҳтиёжини қондиради.

2. Мазкур Устав мамлакатнинг ички сув йўллари орқали юк ва йўловчилар ташишга бўлган эҳтиёжини қондириш, шунингдек ички сув транспортининг халқ хўжалигининг бошқа тармоқлари билан ўзаро муносабатлари бўйича ички сув транспорти органларининг асосий вазифалари ва мажбуриятларини белгилаб беради.

Устав билан ички сув йўллари орқали ташишга оид топшириқларнинг бажарилиши тартиби, юклар, йўловчилар, багаж ва почта ташишларнинг асосий шартлари, кемачилик учун ички сув йўлларидан фойдаланишнинг асосий шартлари, ташишни амалга оширувчи корхоналарнинг, шунингдек ички сув транспортидан фойдаланувчи корхоналар, ташкилотлар ва шахсларнинг ҳуқуқ aа мажбуриятлари белгилаб берилади.

3. Юкларни ва йўловчиларни ташиш республика ички сув транспорти органларининг асосий вазифаси ҳисобланади.

Ички сув транспорти органлари, шунингдек юк жўнатувчилар ва юк қабул қилиб олувчилар бўлган вазирликлар, идоралар, корхоналар ва ташкилотлар юкларни ташишда республика манфаатларига қатъий риоя қилишлари ҳамда умуман ташишлар бўйича, ҳар бир порт ва пристань бўйича ташишлар бўйича топшириқлар тўлиқ ва бир маромда бажарилишини, юкларнинг бут ҳолда ва ўз вақтида етказиб берилишини, флотдан оқилона фойдаланилишини, флот ҳаракати хавфсизлигини ва халқ хўжалигида транспорт чиқимлари энг кўп даражада тежалишини таъминлашга мажбурдирлар.

4. Мазкур Уставнинг амал қилиши Ўзбекистон Республикаси ҳудудидаги кемалар қатнайдиган барча дарёлар, кўллар, Орол денгизи ва сунъий сув йўлларига татбиқ этилади.

Мазкур Устав, агар халқаро битимлар ва одатлар ёки кема турган жойдаги давлатларнинг қонунлари билан бошқача тартиблар белгиланмаган бўлса, Ўзбекистон Республикаси байроғи остида сузаётган ички сузиш кемалари чет эл ва халқаро дарёларда сузаётганларида ҳам жорий этилади.

Мазкур Устав чегара сув йўлларига Ўзбекистон Республикасининг махсус қонунлари, Ўзбекистон Республикаси ҳукуматининг қарорлари ва фармойишларида, шунингдек Ўзбекистон Республикаси чет эл давлатлари билан тузган шартномалар ва битимларда белгиланган истиснолар билан жорий этилади.

5. Кемаларнинг Ўзбекистон Республикаси ички сув йўлларида Ўзбекистон Республикаси байроғи остида сузишига йўл қўйилади.

Хорижий дипломатик ва консуллик ваколатхоналарига тегишли кемалар учун ушбу қоидадан истиснолар амалдаги халқаро битимлар ва одатларга мувофиқ йўл қўйилади.

6. Ўзбекистон Республикаси байроғи остида:

давлат мулки ҳисобланган ва давлат муассасалари, ташкилотлари ва корхоналарига қарашли бўлган кемалар;

кооператив ва жамоат ташкилотларига қарашли бўлган кемалар сузиши мумкин.

7. Ички сув йўлларида республикага тегишли флот қарашли бўлган асосий органлар сув транспортида давлат бошқаруви органларига қарашли бўлган дарё флоти корхоналари ҳисобланади.

Бошқа давлат органлари, шунингдек кооператив ташкилотлар ва бошқа жамоат ташкилотлари кемаларга эга бўлишлари ва улардан ўз ишлаб чиқариш эҳтиёжлари учун, шунингдек дарё флоти корхоналари томонидан ташилмайдиган юкларни ташиш учун фойдаланишлари мумкин. Кўрсатиб ўтилган кемаларда юкларни ташиш тартиби сув транспортида давлат бошқарув органлари (кейинги ўринларда "кемачиликни тартибга солувчи органлар" деб аталади) ва давлат бошқарувининг Ўзбекистон Республикаси қонунчилигида назарда тутилган бошқа органлари томонидан белгиланади. Ўзбекистон Республикаси Алоқа вазирлигининг органлари почтани ташиш ва кабель ўтган жойларга хизмат кўрсатиш учун ўз кемаларига эга бўлишлари мумкин.

Ушбу ташкилотларнинг кемаларида йўловчилар ташишга кемачиликни тартибга солувчи органлар томонидан белгиланган қоидаларга риоя қилинган ҳамда кемачиликни назорат қилувчи органларнинг рухсати билан йўл қўйилади.

8. ҳарбий қисмлар, командалар, жанговар техника, ҳарбий мол-мулк ва юкларни ҳарбий омборлар ва базалардан фойдаланиш жойларига ташиш, ёқилғи ва ўзида тайёрланган бинокорлик юкларини ташиш, шунингдек Ўзбекистон Республикаси Мудофаа вазирлигининг кемалари ва бошқа объектларини шатакка олиш Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси томонидан тасдиқланадиган ҳарбий юкларни ташиш тўғрисидаги махсус қоидалар асосида амалга оширилади.

9. Мазкур Устав асосида кемачиликни тартибга солувчи органлар Ўрта Осиё ҳавзаси кема қатнови йўлларида сузиш қоидаларини, Дарё транспортидан техник фойдаланиш қоидалари, Юкларнинг айрим турларини ташиш ва портлар, пристанларда, шунингдек юк жўнатувчилар ва юк қабул қилиб олувчиларнинг причалларида тижорат операцияларини бажариш қоидалари, Йўловчилар, багаж ва бошқаларни ташиш қоидаларини (кейинги ўринларда Қоидалар деб юритилади) тасдиқлайдилар.

Юкларнинг айрим турларини ташиш қоидалари, Экспорт ва импорт юкларни ташиш қоидалари, Юкларни ортиш ва маҳкамлашнинг, кемаларнинг юк кўтариш ва юк жойлаштириш имкониятидан фойдаланишнинг техник шартлари манфаатдор вазирликлар ва идоралар иштирокида кемачиликни тартибга солувчи органлар томонидан ишлаб чиқилади.

II БЎЛИМ. ИЧКИ СУВ ЙЎЛЛАРИ. ФЛОТ

10. Кемалар қатнайдиган йўллардан фойдаланишни тартибга солиш, Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси белгилайдиган истиснолар билан биргаликда, шунингдек кемачилик учун очиқ бўлган ички сув йўллари рўйхати сув транспортида давлат бошқаруви органлари томонидан белгиланади ва эълон қилинади.

11. Вазирликлар, идораларнинг буйруқлари ва йўриқномалари ҳамда бошқа ташкилотларнинг кемачилик манфаатларига дахлдор қарорлари фақат кемалар қатнайдиган йўллардан фойдаланишни тартибга солувчи органлар билан келишув бўйича чиқарилади.

12. Барча ички сув йўллари умумий фойдаланишдаги йўллар ҳисобланади.

Сув йўлларидаги истеҳкомлар, ҳарбий-денгиз базалари ва мустаҳкамланган районлар ва ҳарбий қисмлар доимий жойлашган ерларда ички сув йўлларидан фойдаланиш ҳарбий қўмондонлик билан келишув бўйича амалга оширилади.

Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 1992 йил 7 апрелдаги 74-сон қарорига мувофиқ Сув хўжалиги вазирлиги томонидан қуйидаги ерлар:

портлар, пристанлар, ихтисослаштирилган причаллар, бандаргоҳлар ва ички сув транспорти эҳтиёжларини таъминловчи барча техника иншоотлари ва қурилмалари бўлган дарё қўлтиқлари (затонлари);

йўловчилар вокзаллари, павильонлар ва причаллар;

кемалар қатнайдиган каналлар, кемачилик ва энергетика иншоотлари ва хизмат-техника бинолари;

қирғоқни мустаҳкамлаш иншоотлари ва дарахтзорлар;

алоқа узеллари, радио марказлар ва радио станциялар жойлашган бинолар ва иншоотлар;

сув йўлларига хизмат кўрсатиш мақсадидаги бинолар, қирғоқ навигация белгилари ва бошқа иншоотлар, кема тузатиш заводлари, тузатиш-ишлатиш базалари, устахоналар, кемасозлик верфлари, туриш-тузатиш жойлари, омборлар, моддий-техника базалари, муҳандислик тармоқлари, хизмат, турар жой ва маданий-маиший бинолар ва ички сув транспортига хизмат кўрсатиш бўйича махсус вазифага эга бўлган бошқа объектлар билан банд бўлган ерлар ички сув транспорти ерларига тегишлидир.

13. Сув тубини чуқурлаштириш ишлари, агар бу сув ресурсларидан оқилона фойдаланиш ва муҳофаза қилишга зид бўлмаса, сув йўллари ўзанларини, дарё қўлтиғи акваторийлари, рейдлар ва умумий фойдаланишдаги причалларни тозалаш, шунингдек навигация вазиятини қуриш ва уни сақлаш кемачиликни тартибга солувчи органлар томонидан, умумий фойдаланишдаги дарё қўлтиқлари, рейдлар ва причалларни сақлаш эса ушбу дарё қўлтиқлари, рейдлар ёки причаллар фойдаланишида бўлган ташкилотлар ва корхоналар томонидан Сув хўжалиги вазирлиги билан келишган ҳолда амалга оширилади.

Умумий фойдаланишдаги сув тубини чуқурлаштириш ва дарё қўлтиғи акваторийлари, рейдлар ва причалларни тозалаш уларнинг эгаларида техник воситалар мавжуд бўлмаган тақдирда, шунингдек ушбу дарё қўлтиқлари, рейдлар ва причаллар атрофи дарё қўлтиқлари, рейдлар, причаллар эгалари билан тузилган махсус шартномалар бўйича уларнинг ҳисобидан кемачиликни тартибга солувчи органлар томонидан амалга оширилади.

Кемалар қатнайдиган сув йўлларида тикланадиган иншоотларга тўсиқ белгилари ушбу иншоотлар тегишли бўлган ташкилотлар ёки корхоналар томонидан ўрнатилади.

14. Ички сув йўлларида иншоотлар (кўприклар, тўғонлар, очиқ симлар, сув ости кабеллари, трубопроводлар, сув қабул қилиш қудуқлари, запанлар, причаллар, причал қурилмалари ва бошқалар) тиклашга Ўзбекистон Республикаси қонунчилигига мувофиқ Сув хўжалиги вазирлиги, шунингдек кемачиликни тартибга солувчи органлар (11-банд) ва бошқа органлар билан келишган ҳолда йўл қўйилади.

15. Ихтиёрида гидроэлектр станциялар, тўғонлар ва бошқа сув кўтариш иншоотлари бор бўлган барча ташкилотлар:

а) Ўзбекистон Республикаси Сув хўжалиги вазирлиги томонидан белгиланган, сув транспорти бошқарув органлари билан келишилган бутун навигация давомида дарёлар участкаларида сув кўтарилиш даражасининг кемачиликнинг тўсиқсизлиги ва хавфсизлиги учун зарур бўлган иншоотларнинг паст ва юқори бўлишига риоя қилинишига;

б) кемаларнинг тўсиқсиз ва хавфсиз ўтишларини таъминлашга мажбурдир.

16. Кўприкларнинг эгалари:

а) кемаларнинг кўприклар остидан хавфсиз ва тўсиқсиз ўтиши учун зарур бўлган мосламаларни ўз ҳисобидан тайёрлашга ва сақлашга;

б) кўприклар қурилгандан ва тузатилгандан кейин Сув хўжалиги вазирлиги билан келишган ҳолда сув тубини чуқурлаштириш ва сув тубини тозалаш ишларини ўтказишга;

в) Ўрта Осиё ҳавзасида кемалар қатнайдиган йўллардаги сузиш қоидаларига мувофиқ сузувчи ва кўтарилувчи кўприклар пролётларини ажратиш ва кўтаришга мажбурдирлар.

17. Ички сув йўлларида, шаҳарлардан ташқаридаги аҳоли яшаш жойларида сув қирғоғидан ёки қирғоқ ёқасидан (тик қирғоқлардан) 20 метрдаги кемачилик билан боғлиқ бўлган ер кенглиги полосаси Сув хўжалиги вазирлиги органлари ҳамда маҳаллий маъмурият билан келишган ҳолда умумий фойдаланиш учун берилади, ички сув йўллари қирғоқ полосаси ҳисобланади.

Ички сув йўллари қирғоқ полосасида қуйидагиларга рухсат берилади:

а) бунинг учун сув муҳофазаси ва санитария-эпидемиология хизмати органлари томонидан махсус ажратилган жойларда кемалар причали учун мосламалар ўрнатиш, юкларни ортиш ва тушириш (доимий иншоотлар қурмасдан), кемаларни боғлаб қўйиш ва сув усти иншоотлари учун вақтинчалик қурилмалар ўрнатиш, шунингдек юкларни вақтинча сақлаш;

б) қаттиқ ёқилғини кемалар, сув транспорти корхоналари ва ташкилотлари учун сақлаш, шунингдек балиқчилик анжомлари ва кема ашёларини вақтинча сақлаш;

в) вақтинча қишлов жойлари барпо этиш ва тасодифий қишлов ёки кемалар аварияси туфайли келиб чиққан бошқа ишларни бажариш;

г) кемаларнинг механик тягасини ўрнатиш.

Кемачилик эҳтиёжлари учун фойдаланиладиган жойларда балиқчилик эҳтиёжлари учун қирғоқ полосасидан фойдаланишга кемачиликни тартибга солувчи органлар билан келишув бўйича йўл қўйилади.

Қирғоқ полосасидаги ёритгичлар, навигация вазияти ёритгичларидан ташқари, кемалар қатнайдиган томонда тўсиқлар билан тўсилиши керак.

18. Кемалар қатнайдиган дарёларнинг қирғоқларини ва улардаги сунъий мосламаларни бузилиш ва емирилишдан муҳофаза қилиш мақсадида сув муҳофазаси органлари қирғоқ полосасининг айрим участкаларида ер қазиш, дарахтларни кавлаш ва бошқа ишларни амалга оширишни тақиқлаши мумкин.

19. Ички сув йўллари қирғоқ полосаси чегарасида иморатлар ва иншоотлар қурилишига Ўзбекистон Республикаси қонунчилигига мувофиқ табиатни муҳофаза қилиш ва санитария-эпидемиология хизмати органлари, шунингдек сув хўжалиги органлари билан келишган ҳолдагина йўл қўйилади.

Қирғоқ полосаси доирасида фойдали қазилмаларни қазувчи, дарахтлар кесувчи, кўприклар қурувчи ва бошқа ишларни бажарувчи ташкилотлар ушбу полосада жойлашган кемачилик эҳтиёжлари учун мўлжалланган иншоотларнинг сақланишини таъминлашни ҳамда ишларни бажариш чоғида ушбу иншоотларга етказилган шикастларни ўз вақтида тузатишлари керак.

20. Кемалар қатнайдиган йўллардан фойдаланишни тартибга солувчи органларга Сув хўжалиги вазирлиги ҳамда сув муҳофазаси бошқа органлари билан келишув бўйича қуйидаги ҳуқуқлар берилади:

а) кемачиликни қўриқлаш, кўллаб-қувватлаш ва яхшилаш ишларини бажариш ҳамда ушбу мақсадлар учун иморатлар ва иншоотлар қуриш учун ички сув йўллари қирғоқ полосасидан текин фойдаланиш;

б) "а" бандда кўрсатилган ишлар учун тупроқ, тш, шағалдан, шунингдек белгиланган қоидаларга мувофиқ ички сув йулларининг қирғоқ полосаси доирасидаги чакалакзорлар ва майда дарахтлардан (диаметри 8 сантиметргача) текин фойдаланиш;

в) кемачилик вазияти белгилари кўринишини таъминлаш учун дарахтлар ва чакалакзорларни кесиш, шунингдек кемачилик учун хавф туғдирувчи дарахтларни кесиш.

Белгиларни ўрнатиш ва кемачилик вазияти белгилари кўринишини таъминлаш учун просекларни кесиш ушбу ҳолда умумий асосларда бадал тўланган ҳолда ички сув йўллари қирғоқ полосасидан ташқарида ҳам амалга оширилиши мумкин.

21. Ички сув йўлларидан фойдаланадиган асосий двигатели камида 75 от кучи бўлган ўзи юрар кемалар ва сиғими камида 80 регистр тонна бўлган ўзи юрмайдиган кемалар, ҳарбий кемалар, спорт кемалари ва фуқароларга тегишли бўлган кемалардан ташқари, кемачиликни тартибга солувчи органларнинг қирғоқ кемачилик инспекцияларининг кемачилик реестрига киритилиши (рўйхатдан ўтказилиши) керак.

Кемачиликни тартибга солувчи органлар ихтиёрида бўлган бошқа кемалар (шу жумладан ички кемалар қатнайдиган йўллар рўйхатига кирмаган ички сув йўлларида фойдаланадиган кемалар) кўрсатиб ўтилган ҳавза инспекцияларининг кемачилик дафтарларида рўйхатдан ўтказилади.

Кемачилик реестри ва кемачилик дафтарларига киритилиши керак бўлган барча кемаларга номлар ва тартиб рақамлари берилади.

Кемаларни рўйхатдан ўтказиш ҳамда кемалар реестри ва кемачилик дафтарларини юритиш қоидалари кемачиликни тартибга солувчи органлар томонидан тасдиқланади.

Спорт кемалари спорт ташкилотларининг кемачилик дафтарларида Ўзбекистон Республикаси Маданият ва спорт ишлари вазирлиги томонидан белгиланган тартибда рўйхатдан ўтказилади.

Бошқа кемалар, шу жумладан, ички сув йўлларидан фойдаланиладиган, ички кемалар қатнайдиган йўллар рўйхатига кирмаган кемалар, шунингдек фуқароларга тегишли бўлган кемалар Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси томонидан белгиланадиган тартибда рўйхатдан ўтказилади.

22. Кема рўйхатдан ўтказилгандан кейин унинг эгасига кема гувоҳномаси берилади. Ушбу гувоҳнома Ўзбекистон Республикаси байроғи остида сузиш ёки ундан фойдаланиш ҳуқуқини тасдиқлайди.

23. Кемалар рўйхатдан ўтказилганлиги учун Ўзбекистон Республикаси Молия вазирлиги билан келишилган ҳолда кемачeликни тартибга солувчи органлар томонидан белгиланган миқдорда алоҳида йиғим ундирилади.

24. Кемани бошқа ташкилотнинг ихтиёрига бериш, кемага мулкчилик ҳуқуқининг ўтиши ёки бир йилдан ортиқ муддатга ижарага бериш кема реестрида ва кема гувоҳномасида акс эттирилади.

Кема бўйича янги ҳуқуқий муносабатлар ўрнатилиши кема реестрига тегищли белги қўйилган вақтдан бошлаб учинчи шахслар учун мажбурийдир.

25. Ўзи юрар кемаларнинг экипажи капитандан, кема экипажи ва кема командасининг бошқа катта лавозимдаги шахсларидан иборат бўлади.

Кемалар ва кема механизмларини бошкаришга қўйиладиган шахсларни қониқтириши керак бўлган шартлар, шунингдек ушбу шахсларга дипломлар ва гувоҳномалар бериш тартиби кемачиликни тартибга солувчи органлар тасдиқлайдиган қоидалар билан белгиланади.

26. Кема капитани кемани бошқаради, кемани бошқаришга раҳбарлик қилади ҳамда сузишнинг хавфсизлигини таъминлаш, кемада тартибни сақлаш, кемадаги одамларнинг ҳаёти ва саломатлигини муҳофаза қилиш ва кеманинг ҳамда унда ташиладиган юкларнинг бутлиги учун зарур бўлган чора-тадбирларни кўради.

Капитаннинг ўз ваколатлари доирасидаги барча фармойишлари кема экипажининг барча шахслари, шунингдек кемадаги йўловчилар ҳамда кемадаги бошқа шахслар томонидан сўзсиз бажарилиши керак.

Капитан, зарур бўлганда, кема экипажи шахсларини вазифаларни бажаришдан четлатиш ҳуқуқига эга бўлади.

Агар кемадаги шахснинг хатти-ҳаракати унинг хавфсизлигига, шунингдек кеманинг ёки ундаги бошқа шахсларнинг ва мол-мулкнинг хавфсизлигига таҳдид солса, капитан огоҳлантиришдан кейин уни алоҳида бинода ушлаб туришга ва йўлдаги биринчи портда ёки пристанда керакли маъмурларга топширишга ҳақлидир.

Ғайриқонуний ушлаб тургани учун капитан интизомий жазога, тегишли ҳолларда эса жиноиe жавобгарликка тортилади.

27. Агар кемада кимдир жиноят содир этса, капитан:

а) жиноят содир этган шахс жавобгарликдан қутулмаслиги учун чора-тадбирлар кўриши;

б) юз берган ҳодиса тўғрисида барча далиллар ва гувоҳларнинг кўрсатмалари батафсил баён қилинган ҳолда ўзининг имзоси ва экипажнинг камида икки шахсининг имзоси билан далолатнома тузиши;

в) жиноят содир этган шахсни далолатноманинг асл нусхаси билан биргаликда энг яқин порт (пристан)да керакли маъмурларга топшириши шарт.

28. Капитан кемадаги ҳар бир туғилиш ёки ўлим тўғрисида икки гувоҳ ва кема врачи ёки фельдшери, агар улар кемада бўлса, иштирокида далолатнома тузиши керак. Ўлим тўғрисидаги далолатномага вафот этганнинг кемадаги мол-мулки рўйхати тиркалади. Ўлганнинг жасади кемада дарҳол алоҳида жойга қўйилади ва кариндошларига ёки энг яқин порт (пристан)да кўмиш учун топширилади.

Капитан кемадаги шахс томонидан тузилган васиятномани тасдиқлаши ва уни сақлаш учун қабул қилиши шарт.

Кема экипажи аъзоси ёки йўловчи унинг ҳалок бўлиши эҳтимоли вазиятларида йўқолиб қолган тақдирда капитан далолатнома ҳамда йўқолганнинг қолган мол-мулки рўйхатини тузади ва далолатномани ва мол-мулкни энг яқин порт (пристан)да керакли маъмурларга топширади.

29. Агар кемага шубҳасиз ҳалок бўлиш хавф солса, капитан eўловчиларни қутқаришнинг барча чоралари кўрилгандан кейин кема экипажига кемани тарк этишга рухсат беради. Капитаннинг ўзи кемани энг охирида тарк этади.

30. Офат тўғрисида хабар олган ёки сув йўлида хавф остида қолган одам ёки кемани аниқлаган капитан, ўз кемасини хавфга дучор қилмасликнинг барча чораларини кўриш билан бир вақтда офатга йўлиққанларга ёрдам кўрсатишга мажбурдир.

31. Хавфга дучор бўлган кемага ёрдам кўрсатганлик учун, натижада кема ёки ундаги юк ёки бошқа моддий бойликлар тўлиқ ёки қисман сақланганлиги таъминланганлиги учун, тақдирлаш ҳақи тўланади.

Кўрсатилган ёрдам учун тақдирлаш ҳақи суммасига хизматлар кўрсатиш ҳақи каби ҳамда ёрдам кўрсатиш мақсадида сарфланган барча чиқимлар ҳам киради.

Тақдирлаш миқдори томонларнинг келишувига кўра белгиланади, келишув бўлмаган тақдирда эса, унинг миқдорини суд белгилайди.

Кўрсатилган ёрдам учун тақдирлаш ҳақи қутқарилган мол-мулк қийматидан ортиқ бўлиши мумкин эмас.

32. Қутқарилган одамлар қутқарилганликлари учун тақдирлаш ҳақи тўлашга мажбур эмаслар. Бироқ одамларни қутқаришда қатнашган шахслар мол-мулк қутқарилганлиги учун умумий тақдирлашда мол-мулкни қутқарган шахслар билан баб-баравар ўз улушига эга бўлишга ҳақлидир.

33. Кўрсатилган хизмат учун тақдирлаш ҳуқуқидан (32-банд):

а) хавфга дучор бўлган кема экипажи, шунингдек уни шатакка олган ёки шатакка олинган кема экипажи;

б) хавфга дучор бўлган кема капитани (агент, лоцман)нинг оқилона тақиқига қарамай хизмат кўрсатган шахслар фойдаланмайдилар.

34. Ички кемалар қатнайдиган йўлларда сузишнинг хавфсизлигини назорат қилиш кемачиликни тартибга солувчи органларнинг Кемачилик хавфсизлиги бош инспекцияси ҳамда унга бўйсунадиган кемачилик инспекциялари томонидан амалга оширилади. Улар қуйидагиларга мажбурдир:

а) кемалар қатнайдиган йўллардаги кемалар ва иншоотларни кўздан кечириш ҳамда уларнинг эгаларига ва кемани бошқарувчиларга (агентлар, лоцманлар)га текшириш пайтида аниқланган камчиликларни бартараф этиш тўғрисида кўрсатма бериш;

б) экипаж билан бутланмаган ва амалдаги қоидалар ва нормаларга мувофиқ жиҳозланмаган ёки ҳолати уларнинг хавфсизлигига ва улардаги одамлар ва мол-мулкнинг хавфсизлигига, шунингдек бошқа кемаларнинг ҳаракати хавфсизлигига хавф солувчи кемаларнинг ҳаракатини тўхтатиш;

в) сузишга яроқлилик тўғрисидаги гувоҳномага ва белгиланган бошқа кема ҳужжатларига эга бўлмаган кемаларнинг ҳаракатини тўхтатиш;

г) сузиш хавфсизлигига таҳдид бўлганда йўлнинг муайян участкаларида кемалар ҳаракатини тақиқлаш.

III БЎЛИМ. ПОРТЛАР, ПРИСТАНЛАР,

ЮК ВА ТИЖОРАТ ХЎЖАЛИГИ

35. Порт ёки пристань ўзида дарё қирғоғида ёки сув омбори соҳилида махсус қурилган ва жиҳозланган ҳамда панада сақлаш, ортиш-туширишга ва флотга хизмат кўрсатишга мўлжалланган корхонани ифодалайди.

Юклар, йўловчилар, багаж ва почта ташишларини амалга ошириш ҳамда юк ва тижорат операцияларини бажаришнинг юқори сифатли бўлишини таъминлаш учун кема эгалари юкларни ортиш-тушириш ва йўловчиларга хизмат кўрсатиш учун портларда ва пристанларда юк ва йўловчилар причалларига ва бошқа зарур иншоотлар ҳамда қурилмаларга эга бўлиши керак.

Портлар ва пристанлар иншоотлари ва қурилмалари ташилаётган юклар ва багажларнинг сақланишини, механизацияланишини ва кемаларга юкларни ортиш ва туширишга оид операцияларнинг белгиланган муддатларда бажарилишини, йўловчиларга хизмат кўрсатишни ва сув транспортидан фойдаланиш чоғида уларнинг хавфсизлигини таъминлашлари керак.

Юк, тижорат ва йўловчи ташиш хўжаликларининг барча иншоотлари ва қурилмалари тўлиқ соз ҳолда бўлиши ва ўз қуввати ҳамда қайта ишлаш қобилиятига кўра, юклар, йўловчилар ва багажларни ташишнинг топширилган ҳажмлари бажарилишини таъминлашлари керак.

36. Портлар ва пристанлар юкларни, шу жумладан, контейнерлардаги юкларни қабул қилиш, ортиш, тушириш, қисқа муддатли сақлаш ва беришга оид операцияларни, шунингдек, йўловчилар ва багажларни ташиш билан боғлиқ операцияларни бажарадилар.

Амалга ошириладиган операцияларнинг турига кўра портлар ва пристанлар:

а) йўловчилар ташиш-йўловчиларни жўнатиш, қабул қилиш ҳамда багажларни бериш билан боғлиқ операцияларни бажарувчига;

б) юк ташиш - юкларни ташиш, ортиш, тушириш ва бериш учун юклар қабул қилишга оид операцияларни бажарувчига;

в) универсал (бирлашган) - ҳам йўловчилар, ҳам юк ташиш бўйича операцияларни бажарувчига бўлинадилар.

37. Барча ёки айрим операцияларни амалга ошириш учун очиладиган портлар ва пристанлар рўйхати, ушбу операцияларнe амалга ошириш тартиби, навигацияларни очиш ва ёпиш муддатлари, шунингдек, юкларни ташиш учун қабул қилиш муддатларининг бошланиши ва тугалланиши сув транспорти давпат бошқарув органлари томонидан белгиланади.

38. Йўловчилар ташишга оид операцияларни бажариш учун очилган портлар ва пристанлар йўловчиларга хизмат кўрсатиш, багажларни қабул қилиш ва бериш ҳамда қўлда олиб юриладиган юкларни сақлаш учун вокзалларга эга бўладилар.

Йўловчилар хонаси бўлган дебаркадерлар бўлмаган кичик пристанлар ва тўхташ жойларида, шаҳардан ташқари участкалар ва кечув жойларида йўловчиларни чиқариш ҳамда тушириш учун зарур қурилмалари бўлган павильонлар барпо этилади.

Вокзалларда хизмат хоналари, чипта сотиш кассалари, порт ёки пристаннинг гуруҳларига қараб, багажларни қабул қилиш ва бериш хоналари, қўлда олиб юриладиган юкларни сақлаш камераeари, кутиш заллари, йўловчиларнинг дам олиш хоналари, болали йўловчилар учун заллар ёки оналар ва болалар хоналари, буфетлар ва йўловчиларга маданий-маиший ва санитария-гигиена хизмати кўрсатиш учун хоналар (алоқа бўлими, газета-журналлар киосeалари, телефонлар, сартарошхоналар, тиббий ёрдам кўрсатиш жойлари, маълумотномалар ва бошқалар) бўлиши керак.

Йўловчилар, омборхоналар ва хизмат хоналари, шунингдек, йўловчилар учун портлар ва пристанлар, вокзаллар ва павильонларнинг атрофлари намунали техник ҳолатда сақланиши ва озода бўлиши керак. Кемалар юриши мумкин бўлган вақтда вокзаллардан бошқа мақсадлaрда фойдаланишга йўл қўйилмайди.

Вокзал олдидаги майдонлар, aокзалларга в пристанларга кириш йўллари, шунингдек, портлар ва пристанларга туташ майдонлар ободонлаштирилган бўлиши ва йўловчилар ҳамда шаҳар транспортининг қулай ва хавфсиз ҳаракатини таъминлаши керак. Портлар вa пристанларга туташ майдонларни ободонлаштириш тегишли ҳокимликларга юкланади.

39. Портлар ва пристанлар бажариладиган ишларнинг ҳажми ва хусусиятига қараб гуруҳларга бўлинади.

Сув флотининг портлари ва пристанларини муайян гуруҳга ўткаcиш белгиланган тартибда, кемачиликни тартибга солувчи органлар томонидан амалга оширилади.

40. Бирлашма бошлиғи, юкларни ортиш ва тушириш ишларининг ҳажми, йўловчилар ташиш миқдори ва кемаларнинг ҳаракати жадвалига қараб, тегишли тижорат операцияларини пристанлар ва портлар томонидан маълум соатларда, зарур бўлган ҳолларда эса - кеча-кундуз бажарилиши тартибини белгилайди.

Юк идоралари ва омборларнинг иш тартиби ва вақти юк жўнатувчиларга ва юк қабул қилувчиларга кўнгилдагидек хизмат кўрсатишни, шунингдек, ташиш воситаларидан тўлароқ фойдаланишни таъминлашни ҳисобга олган ҳолда белгиланади.

41. Сув флоти корхоналарининг причаллари ва омборлари, агар улар муайян ташкилотларга шартнома ёки бошқа асосларда бутунлай фойдаланиш учун берилмаган бўлса, умумий фойдаланишдаги причаллар ва омборхоналар бўлиб ҳисобланадилар.

42. Ички сув йўллари бўйича кема жўнатмалари орқали ташиладиган юкларни мунтазам равишда жўнатувчи ва қабул қилиб олувчи корхоналар ва ташкилотлар кемаларга юк ортиш ва тушириш жойларида юксиз ва юкли кемаларнинг причалга тўлиқ хавфсиз ботиб туришини кафолатловчи сувга кириш чуқурлигидаги доимий причалларга эга бўлишлари шарт. Бу причаллар умумий фойдаланишдаги причаллар ҳисобланадилар.

Причал иншоотлари ва ортиш-тушириш механизмлари турлари юк оборотига қараб, кемачиликни тартибга солувчи органлар билан келишган ҳолда танланади (11-банд).

Умумий фойдаланишдаги причалларнинг эгалари:

а) кемаларни белгиланган муддатларда ортиш-тушириш учун причалларни зарур бўлган ортиш-тушириш механизмлари, причал мосламалари, қурилмалари ва жиҳозлар билан жиҳозлашга;

б) об-ҳавонинг ёғин-сочин кунларида ортиш-тушириш ишларини бажариш учун омборхоналар билан кема люклари ўртасида усти ёпиқ галереялар ёки бостирмалар қуришга;

в) причалларни юмшоқ ва қаттиқ кранцалар билан, алоқа воситалари ва ёритиш ҳамда танитиш белгилари билан жиҳозлашга;

г) электр қурилмалари бўлмаган кемаларни ортиш ва тушириш чоғида ёритишга;

д) причалларда қабул қилувчи-топширувчилар (тарозибонлар) учун иш ўринлари ажратишга мажбурдирлар.

43. Доимий причаллар билан жиҳозланмаган жойларда юк жўнатувчилар ва юк қабул қилиб олувчилар ортиш ва тушириш учун юксиз ва юкли кемалар тўлиқ ботиб туриши мақсадида уларнинг хавфсиз кириб боришини кафолатловчи чуқурликка туширилган етарли миқдордаги барқарор ва мустаҳкам кўприкчаларга эга бўлишлари керак.

44. Ташилаётган юкларнинг оғирлигини аниқлаш учун кема эгалари портларда ва пристанларда юк жўнатувчилар ва юк қабул қилиб олувчилар эса умумий фойдаланишдаги причалларда кема бортига ўрнатиладиган етарли миқдордаги ўлчов асбобларига, элеваторлар ва механизациялаштирилган омборхоналар, ортиш-тушириш ишларини механизациялаш занжирларига эга бўлишлари шарт.

Тарозилар ва тарози приборлари давлат текширувидан ўтказилиши ва белгиланган тартибда тамғаланган, шунингдек, яқин орадаги порт ёки пристанда рўйхатдан ўтказилган бўлиши шарт.

Тарозилар ва тарози приборлари ўлчов асбобларини текшириш ва тамғалаш жорий тузатишдан чиққандан сўнг уларни дастлабки ўрнатиш чоғида ва "Ўздавстандарт" маркази томонидан белгиланган муддатларда вақт-вақти билан амалга оширилади.

Юкларни текшириш ва тамғалаш муддати ўтиб кетган носоз тарозиларда, шунингдек, тарози приборларининг носозлиги аниқланганда ва улар нотўғри кўрсатганида тортишга йўл қўйилмайди.

45. Йўловчилар ва юкларни ички сув йўллари бўйича ташиш кемачиликни тартибга солувчи органлар ва Ўзбекистон Республикаси Санитария-эпидемиологик осойишталик ва жамоат саломатлиги хизмати билан биргаликда тасдиқланадиган Техник фойдаланиш қоидаларига, Регистр қоидаларига, шунингдек, кемалар учун санитария қоидаларига жавоб берувчи кемаларда амалга оширилади.

Юкларни ташиш ва кемаларни шатакка олиш учун сув флоти корхонасида ўзи юрар ва ўзи юрмайдиган юк ташувчи (қуруқ юк ташийдиган, суюқлик ташийдиган), шунингдек, шатакка олувчи кемалар бўлиши шарт.

Халқ истеъмол товарларини ва бошк.а юкларни идишсиз ташиш учун сув флоти корхонасида контейнерлар бўлиши шарт.

Ташишнинг махсус шартларини талаб қилувчи юклар (цемент, ғишт, мева-сабзавот ва бошқалар) учун, одатда, юк жўнатувчилар ва юк қабул қилиб олувчиларга тегишли бўлган махсус контейнерлар қўлланилади.

46. ҳар бир вокзалда, йўловчи ташиш кемасида, шунингдек, ҳар бир йўловчи хонасида ва юк идорасида йўловчилар, юк жўнатувчилар ва юк қабул қилиб олувчиларнинг шикоятлар ҳамда таклифлар дафтари бўлиши шарт.

Шикоятлар ва таклифлар дафтари вокзал навбатчисида, кема капитанида ёки юк идораси бошлиғида сақланади ва аризачига биринчи марта талаб қилингандаёқ берилиши керак.

IV БЎЛИМ. ТАРИФЛАР ВА ЙИҒИМЛАРНИ

БЕЛГИЛАШ ТАРТИБИ

47. Юклар, багажлар, йўловчиларни ташиш ва кемаларни шатакка олиш учун эркин, шартнома тарифлари белгиланади.

Тарифлар амалдаги қонунчилик ва норматив ҳужжатлар талабларини ва сув транспорти корхоналарининг рентабелли ишлашларини таъминлашни ҳисобга олган ҳолда, кема эгасининг харажатларига қараб, кема эгалари томонидан ишлаб чиқилади ва тасдиқланади.

Мазкур Уставда назарда тутилган мукофотлар ва жарималарнинг миқдори ички сув транспортида кемачиликни тартибга солувчи органлар томонидан тасдиқланади.

48. Ички сув транспорти корхоналари учун мажбурий бўлган кемаларга юк ортиш ва тушириш бўйича ишлар учун, юк ташиш билан боғлиқ бўлган қўшимча, мажбурий операциялар ва сув флоти корхоналари томонидан бажариладиган транспорт-экспедиция операциялари учун йиғимлар ва тарифлар ишлэб чиқаришнинг рентабеллигини ва уни янада ривожлантириш имкониятларини ҳисобга олган ҳолда ички сув транспорти корхоналари томонидан тасдиқланади.

49. Йўловчилар ва багажни маҳаллий ва шаҳар атрофига ташиш тарифлари, шунингдек, дарёдан кечиб ўтиш тарифлари кема эгалари бўлган корхоналар томонидан ишлаб чиқилади ва Ўзбекистон Республикаси Монополиядан чиқариш ва рақобатни ривожлантириш давлат қўмитаси ва маҳаллий ҳокимликлар билан келишиб олингандан сўнг ўзлари томонидан тасдиқланади.

50. Сув транспорти корхоналари учун мажбурий бўлмаган ортиш-тушириш ишларига йиғимлар, шунингдек, ички сув транспорти бирлашмалари тасарруфида бўлган портлар ва пристанлардаги юк, лоцманлик ва кема йиғимлари тегишли порт (пристан) бўйича мажбурий бўлган қарорлар билан белгиланади ва кемачиликни тартибга солувчи органлар томонидан тасдиқланади.

51. Тарифлар ўртасидаги фарқларни, йиғимлар, жарималар вз мукофотларни ҳисоблаш қоидалари сув транспорти корхоналари томонидан ишлаб чиқилади ва кемачиликни тартибга солувчи органлар томонидан тасдиқланади.

52. Тарифлар ва йиғимлар сув флоти бирлашмаларининг буйруқлари билан эълон қилинади ва манфаатдор ташкилотларга маҳаллий матбуотда эълон қилиш, шунингдек, портлар ва пристанларга эълонлар осиб қўйиш йўли билан етказилади.

V БЎЛИМ. ДАЛОЛАТНОМАЛАР,

ЭЪТИРОЗЛАР ВА ДАЪВОЛАР

53. Ички сув йўллари бўйича ташишда кема эгалари, юк жўнатувчилар, юк қабул қилиб олувчилар ва йўловчиларнинг моддий жавобгар бўлишлари учун асос бўлиб хизмат қилищи мумкин бўлган ҳоллар кема эгаси томонидан тузилган тижорат далолатномалари билан ёки умумий шаклдаги далолатномалар билан тасдиқланади.

54. Тижорат далолатномаси:

а) юк ёки багажнинг натурадаги номи, оғирлиги ёки жойлар сони билан ташиш ҳужжатида кўрсатилган маълумотлар ўртасидаги номувофиқлик;

б) юк ёки багажга зарар етказганлик ёки уларни бузганлик;

в) ҳужжатларсиз юк ёки багаж ёхуд юк ёки багажсиз ҳужжатлар аниқланганлиги;

г) ўғирланган юк ёки багажнинг кема эгасига қайтарилганлиги ҳолларини тасдиқлаш учун тузилади.

Нефть маҳсулотлари юкларининг етишмаслиги ёки бузилганлиги кемачиликни тартибга солувчи органлар ва "Ўзнефттранс" томонидан тасдиқланган шакл бўйича тузилган нефть маҳсулотларини топшириш-қабул қилиш далолатномалари билан белгиланади.

Умумий шаклдаги далолатномалар мазкур бандда назарда тутилган ҳолатларни тасдиқлаш учун тузилади.

Далолатномалар тузиш тартиби ва далолатномаларни тузишни талаб қилмайдиган ҳолатларни тасдиқлаш тартиби қоидалар билан белгиланади.

55. Агар кема эгасининг ўзи мазкур Уставнинг 54-бандида кўрсатиб ўтилган ҳолатни аниқласа ёхуд агар юк ёки багаж қабул қилиб олувчи ёки жўнатувчи жуда бўлмаганда шу ҳолатлардан бирортасининг борлигини кўрсатиб ўтган бўлса, у тижорат далолатномасини тузишга мажбурдир.

Юк қабул қилиб олувчи бўлмаган ҳолларда тижорат далолатномаси камида уч шахс: порт (пристан) бошлиғи ёки унинг ўринбосари, қабул қилиб олувчи-топширувчи, юк идораси бошлиғи ёки мазкур пристандаги омборхона мудири - юк ёки багажни текширишда қатнашган бошқа шахс томонидан имзоланган бўлиши керак.

56. Йўловчилар, юк жўнатувчилар ва юк қабул қилиб олувчилар томонидан келиб тушган ташишларни таъминлашга оид масалалар бўйича шикоятларни сув флоти бирлашмасининг бошлиғи ёки порт (пристан) бошлиғи беш кун муддатда кўриб чиқиши ва аризачини шикоятни кўриб чиқиш натижалари ҳамда кўрилган чора-тадбирлар тўғрисида ёзма ҳолда хабардор қилишга мажбурдир.

Шикоят юзасидан қабул қилинган қарорга норозилик пайдо бўлган ҳолларда аризачи шикоятни кўриб чиқиши ва кўрилган чора-тадбирлар тўғрисида аризачини камида бир ой муддатда хабардор қилиши мажбурий бўлган ички сув транспортининг юқори турувчи органига мурожаат қилишга ҳақлидир.

Сув флоти бирлашмалари ва порт (пристан)лар бошлиқлари томонидан шикоятларнинг тўғри ва ўз вақтида кўриб чиқилишини назорат қилиш ички сув транспортининг юқори органларига юкланади, улар шикоятларни, шикоят дафтаридаги ёзувларни ва уларга берилган жавобларни муҳокама қилган ҳолда ишларнинг аҳволини мунтазам равишда текшириб боришга ва текширув натижалари тўғрисида шикоятлар дафтарига ёзиб қўйишга мажбурдирлар.

Шикоятлар дафтаридаги ёзув ташиш вақтида кўрилган зарарни ундириш тўғрисида ва жарималарни тўлаш ҳақида эътироз билдириш заруриятини истисно қилмайди.

57. Ташишлардан ва шатакка олишлардан келиб чиқадиган кема эгаларига нисбатан даъволар фақат кема эгаси эътирозни тўла ёки қисман рад этган ҳолларда ёки эътирозни кўриб чиқиш учун белгиланган муддат тугагандан сўнг даъво қилиниши мумкин.

58. Куйидагилар кема эгасига эътироз билдиришга ва даъво қилишга ҳақлидирлар:

а) юк тўла йўқолган ҳолларда: юк олувчи тайинланган порт (пристан)га юк келиб тушмаганлиги тўғрисида белги қўйилган юк квитанцияси, юк квитанциясини тақдим этишнинг иложи бўлмаганда эса, юк қиймати тўланганлиги тўғрисидаги ҳужжат ва тайинланган порт (пристан)га юк келиб тушмаганлиги тўғрисида белги қўйилган кема эгасининг юк жўнатиб юборилганлиги тўғрисидаги маълумотномаси тақдим этилган шароитларда - юк қабул қилиб олувчи;

юк квитанцияси тақдим этилган шароитларда - юк жўнатувчи;

б) юк қисман йўқолган, бузилган ёки зарарланган ҳолларда кема эгаси томонидан берилган накладной ва тижорат далолатно-маси еки 54-бандда кўрсатилган (нефть қуйиш юклари учун) далолатнома тақдим этилган шароитларда - юк қабул қилиб олувчи;

в) юк етказиб бериш муддати кечиктирилган ҳолларда - юк қабул қилиб олувчи - накладной тақдим этилган шароитларда;

г) юe беришдаги тўхтатиб қолиш ҳолларида - юк қабул қилиб олувчи - накладной ва далолатнома тақдим этилган шароитларда;

д) ташиш тўловлари ортиқча олинган ҳолларда - юк жўнатувчи ёки юк қабул қилиб олувчи - накладнойни ким тақдим этишига қараб;

е) багаж йўқолган, зарарланган, бузилган ёки уни етказиб бериш муддати кечиктирилган ҳолларда тўла йўқолганда - багаж квитанциясини тақдим этувчи, қолган барча ҳолларда - багаж қисман йўқолганлиги, бузилганлиги, зарарланганлиги ёки уни етказиб бериш муддати кечиктирилганлиги тўғрисида кема эгаси томонидан берилган далолатномани тақдим этувчи.

Мазкур банднинг амал қилиши шатакка олишлардан келиб чиқадиган эътирозларга ҳам жорий этилади.

59. Юк жўнатувчилар, юк қабул қилиб олувчилар ва кема эгаларининг ҳар бир накладной бўйича 100 сўмдан кам бўлган суммага ўзаро эътироз билдиришларига йўл қўйилмайди.

Охиригача йиғим олинмаган ёки ортиқча олинган суммаларни ундириш тўғрисида ва ҳисобланадиган ёки ундирилган тўловлар ва йиғимларнинг умумий суммаси 100 сўмдан ошиб кетмайдиган юк ташиш ҳужжатлари бўйича муддати ўтказиб юборилган жаримани тўлаш тўғрисида эътирозлар билдиришга йўл қўйилмайди.

60. Эътироз билдириш ва даъво қилиш ҳуқуқининг бошқа ташкилотларга ёки шахсларга берилишига йўл қўйилмайди, бундай ҳуқуқни юк жўнатувчи томонидан юк қабул қилиб олувчиларга ёки юк қабул қилиб олувчи томонидан юк жўнатувчига, шунингдек, юқори ёки қуйи ташкилотларнинг юк қабул қилиб олувчилари ёки юк жўнатувчилари томонидан берилиши ҳоллари бундан мустаснодир.

Эътирозлар билдириш ҳуқуқини бериш ҳужжатда кимгадир ён бериш ёзуви билан тасдиқланади.

61. Юкларни ташишдан келиб чиқадиган эътирозлар белгиланган сув флоти бирлашмасига билдирилади.

Йўловчиларни ёки багажни ташишдан келиб чиқадиган эътирозлар эътироз билдирувчининг хоҳишига кўра жўнатиш ёки белгилаш сув флоти бирлашмасига билдирилиши мумкин.

Юкларни тўғридан-тўғри аралаш темир йўл - сув йўллари бўйича ташишдан келиб чиқадиган эътирозлар:

а) ташишнинг охирги жойи темир йўл станцияси ҳисобланадиган белгиланган йўл бошқармасига;

б) ташишнинг охирги жойи порт ёки пристан ҳисобланадиган белгиланган сув флоти бирлашмасига билдирилади.

Юк жўнатувчиларнинг, уларга ҳисобланадиган жарималар ёки мукофотлар бўйича жарималар юкни жўнатган сув флоти бирлашмасига билдирилади.

62. Эътироз аризасига эътирозни тасдиқловчи ҳужжатлар илова қилинган бўлиши керак. Юкни тўла ёки қисман йўқотганлик ёки унга зарар етказганлик тўғрисидаги аризага эътироз билдириш ҳуқуқини тасдиқловчи ҳужжатлардан ташқари жўнатилган юкнинг миқдорини ва қийматини тасдиқловчи ҳужжат илова қилинган бўлиши керак.

63. Кема эгаларига эътирозлар олти ой муддат давомида, мукофотлар тўлаш тўғрисидаги, юк етказиб бериш муддатини кечиктирганлик учун жаримани тўлаш ва кемаларнинг туриб қолганлиги учун жаримани қайтариш ҳақидаги эътирозлар 45 кун давомида билдирилиши мумкин.

Кўрсатилган муддатлар:

а) юк ёки багажга зарар етказганлик ёки қисман йўқотганлик учун тўлаш тўғрисидаги эътирозлар бўйича - юк ёки багаж берилган кундан бошлаб;

б) юк тўла йўқотилганлик учун тўлаш тўғрисидаги эътирозлар бўйича - етказиб бериш муддати тугаган кундан бошлаб ўттиз сутка ўтгандан сўнг;

в) тўғридан-тўғри аралаш темир йўл-сув йўлида ташишлардан келиб чиққан юкни тўла иўқотганлик учун тўлаш тўғрисидаги эътирозлар бўйича - юкни ташишга қабул қилиб олинган кундан бошлаб тўрт ой ўтгандан сўнг;

г) багажни тўла йўқотганлик учун тўлаш тўғрисидаги эътирозлар бўйича - багажни етказиб бериш муддатлари тугагандан сўнг йигирма сутка ўтгандан сўнг;

д) ташиш тўловларини ортиқча олганлик тўғрисидаги ва юк ёки багажни етказиб бериш муддатини кечиктирганлик учун жарима ҳақидаги эътирозлар бўйича - юк ёки багаж берилган кундан бошлаб;

е) тоннаж ёки тортиш кучини бермаганлик ёки вақтида бермаганлик учун ҳeсобланадиган суммани ундириш тўғрисидаги эътирозлар бўйича - счетларни тўлаш учун белгиланган беш кунлик муддат ўтгандан сўнг,

ж) акцептсиз тартибда ундирилган жаримани ҳисоблаш тўғрисидаги кема эгасининг тўлов талабномаси (счети) нусхаси эътироз билдирган аризачи томонидан олинган кундан бошлаб;

з) шатакка олишлардан келиб чиқадиган эътирозлар бўйича - шатакка олиш тамом бўлган кундан бошлаб;

и) қолган барча ҳолатларда - эътироз билдириш учун асос бўладиган воқеалар бошланган кундан бошлаб ҳисобланади.

64. Кема эгаси билдирилган эътирозни кўриб чиқиши ва эътироз берилган кундан бошлаб қуйидаги муддатларда аризачини қондириш еки уни рад этиш тўғрисида хабардор қилиши шартдир:

а) тўғридан-тўғри, аралаш темир йўл-сув йўли ташишларидан келиб чиққан эътирозлар бўйича - олти ой давомида;

б) ташиш тўловлари ортиқча олинганлиги тўғрисидаги, жарималар ва мукофотлар ҳақидаги талабномалар бўйича - 45 кун давомида,

в) қолган барча ҳолларда - уч ой давомида.

65. Эътирознома қисман қондирилганда ёки рад этилганда хабарномада кема эгаси қарорининг асоси мазкур Уставнинг тегишли бандлари далил қилинган ҳолда кўрсатилиши шарт Бундай ҳолларда эътироз аризасида тақдим қилинган ҳужжатлар аризачига қайтарилади.

Агар эътирозномaни кўриб чиқиш чоғида юк бошқа манзилга юборилганлиги ёки бошқа олувчига берилганлиги аниқланса, ундай ҳолларда эътирознома юк қачон ва айнан кимга берилганлиги кўрсатилган ҳолда ва ариза бўйича юк манзили ўзгартирилган ёки берилган амалдаги юк қабул қилиб олувчи еки ташкилот билан эътироз билдирган аризачининг бевосита ҳисоб-китоб қилиши учун аризаси билан юк манзили ўзгартирилгзн ёки берилган ташкилот кўрсатилган ҳолда кема эгаси томонидан аризачига қайтарилади.

Кема эгаси томонидан эътирознома тўла ёки қисман рад этилганда ёки у жавобсиз қолдирилганда эътироз билдирувчи аризачига судга даъво қилиш учун жавоб олинган ёки жавоб бериш учун белгиланган муддат тамом бўлган кундан бошлаб икки ой муддат берилади.

66. Кема эгаларининг ташишлар ва шатакка олишлардан келиб чиқадиган даъволари олти ой муддат давомида суд органларига тақдим этилиши мумкин.

Кўрсатилган олти ой муддат:

а) тўлиқ берилмаган ташиш тўловларини ундириш бўйича - юк берилган кундан бошлаб;

б) юклар ва кемаларни ташишга еки шатакка олишга берилмаганлиги учун ҳисобланадиган жарималарни ундириш бўйича - ушбу суммаларни тўлаш учун белгиланган беш кунлик муддат тугагач;

в) қолган барча ҳолларда - даъво тақдим этиш учун асос бўладиган воқеалар бошланган кундан бошлаб ҳeсобланади.

67. Юклар камлиги ва ортиқчалиги бўйича ҳисоб-китоблар навигациялар тамом бўлиши билан амалга оширилган ҳолларда ўтиб кетган даъво муддати кейинги йилнинг 1 январидан бошлаб ҳисобланади.

68 Тан олинган эътирозлар суммаси ёки берилган даъво суммаси учун кема эгаси Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси томонидан белгиланадиган йиллик фоизларни тўлайди.

Фоизлар қуйидаги миқдорлардан бошлаб пул ўтказилган ёки тўланган кунда:

а) ортиқча олинган ташиш тўловлари ва қўшимча йиғимларни қайтариш тўғрисидаги эътирозлар бўйича - юк ёки багаж берилган кундан бошлаб;

б) қолган барча эътирозлар бўйича - эътироз билдирилган кундан бошлаб ҳисобланади.

Юк жўнатувчилар, юк қабул қилиб олувчилар ва ташишлар ёки шатакка олишлардан келиб чиққан, уларга кема эгаси томонидан берилган талаблар бўйича шатакка олиш учун бериладиган кемаларнинг эгалари худди шундай миқдорда фоизлар тўлайдилар.

Бундай ҳолларда фоизлар кема эгаси томонидан тўлов куни бўйича тегишли суммаларни тўлаш ҳақида ёзма ҳолдаги талабнома берилган кундан бошлаб ҳисобланади.

Юк берилган кундан бошлаб бир ой муддат давомида ортиқча олинган тўловларни қайтаришда, шунингдек, кам олинган тўловлар тўғрисида хабар олинган кундан бошлаб худди шу муддат давомида кам олинган тўловларни тўлашда тўланган суммалар учун фоизлар ҳисобланмайди.

69. Кема эгаларига нисбатан ташишлар ва шатакка олишлардан келиб чиқувчи даъволар эътироз билдирилган кема эгаси турадиган жойдаги суд органига тақдим этилади.

70. Ортиқча олинган ташиш тўловларини қайтариш, шунингдек, тарифлар билан кўзда тутилган мукофотни тўлашга оид эътирозлар суд томонидан кўриб чиқилмайди ва улар сув флоти бирлашмалари томонидан ҳал этилади.

Ортиқча олинган тўловларни қайтариш тўғрисидаги ва 100 сўмгача бўлган суммадаги мукофотни тўлаш ҳақидаги эътирозлар бўйича дарқ флоти бирлашмаси бошлиғининг қарори узил-кесил ҳисобланади ва унинг устидан шикоят қилиниши мумкин эмас.

100 сўмдан ортиқ бўлган суммадаги ортиқча тўловларни қайтариш тўғрисидаги эътирозлар бўйича дарқ флоти бирлашмаси бошлиғининг қарори устидан бир ой муддатда дарқ флоти бирлашмаси бўйсунадиган идорага шикоят қилиниши мумкин. Худди шу муддатда идоранинг кўриб чиқиши учун мазкур Уставнинг 66-банди билан белгиланган муддатларда дарқ флоти бирлашмаси аризачига жавоб бермаган, ортиқча олинган тўловларни қайтариш тўғрисидаги ва, суммасидан қатъи назар, мукофотни тўлаш ҳақидаги барча эътирозлар берилиши мумкин.

Идоранинг ушбу шикоятлар бўйича қарорлари узил-кесил ҳисобланади ва бир ой муддат давомида эътироз билдирувчига хабар қилиниши керак.

71. Мазкур Уставнинг 63, 66 ва 70-бандларида кўрсатиб ўтилган талабларга Ўзбекистон Республикаси Фуқаролик кодекси билан белгиланган муддат ўтишининг узилиши ва тўхтатилиши тўғрисидаги қоида қўлланилади. Ушбу муддатларнинг узайтирилишига йўл қўйилмайди.

***

Дарё флоти ва сув йўлларидаги унинг органлари кирадиган идора, юк жўнатувчилар ҳамда юк қабул қилиб олувчилар мазкур Уставнинг барча талабларини аниқ бажаришга мажбурдирлар.