Ўзбекистон Республикаси Олий суди Пленумининг 20.12.1991 й. 5-ПЛ-91-сон "Юридик аҳамиятга эга бўлган фактларни аниқлаш ҳақидаги ишлар бўйича суд амалиёти тўғрисида"ги қарори

Функция недоступна

ЎЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИ

ОЛИЙ СУДИ ПЛЕНУМИНИНГ

ҚАРОРИ

20.12.1991 й.

N 5-ПЛ-91

ЮРИДИК АҲАМИЯТГА ЭГА БЎЛГАН

ФАКТЛАРНИ АНИҚЛАШ ҲАҚИДАГИ

ИШЛАР БЎЙИЧА СУД АМАЛИЁТИ

ТЎҒРИСИДА

Юридик аҳамиятга эга бўлган фактларни белгилаш ҳақидаги ишлар бўйича қонуний, асосли ва адолатли ҳал қилув қарорларини чиқариш фуқароларнинг ҳуқуқларини ҳимоя қилишни таъминлайди.

Судлар фуқароларнинг ва давлатнинг қонун билан қўриқланадиган манфаатлари ҳимоясини таъминлаб, бу ишларни асосан тўғри ҳал қилмоқдалар.

Шу билан бирга, қатор ҳолларда ишларни кўришда судлар томонидан қонунни қўллашда хатоликларга йўл қўйилмоқда. Судга тааллуқли бўлмаган аризаларни иш юргизишга қабул қилиш ҳоллари бор. Ҳар доим амалда фақат маълум ҳуқуқий оқибатларни келтириб чиқарадиган фактларнигина белгилаш, тегишли ҳужжатларни судсиз тартибда олиш ёки йўқотилган ҳужжатларни тиклаш мумкин бўлмаслиги тўғрисидаги мажбурий шартга риоя қилинмайди.

Фактни белгилаш билан боғлиқ бўлган ҳолатлар етарли даражада текширилмайди, манфаатдор шахслар ишда иштирок этишга жалб қилинмайдилар, оқибатда қатор ишлар бўйича фуқароларнинг аризаларини қаноатлантириш тўғрисида асоссиз ҳал қилув қарорлари чиқарилади.

Юридик фактни белгилаш билан фуқаролик ҳолати далолатномалари ёзувларидаги нотўғриликни белгилаш ўртасидаги, фактни таниш билан фактнинг рўйхатга олинганлигини белгилаш ўртасидаги фарқ судлар томонидан равшан аниқланмайди.

Баён этилган жиддий камчиликларни бартараф этиш, қонунларнинг тўғри ва бир хилда қўлланилишини таъминлаш мақсадида Ўзбекистон Республикаси Олий судининг Пленуми

ҚАРОР ҚИЛАДИ:

1. Судларнинг эътибори юридик аҳамиятга эга бўлган фактларни белгилаш тўғрисидаги ишларни кўришда қонунчиликка қатъий амал қилишга, фуқароларнинг ва ташкилотларнинг ҳуқуқларини ва қонуний манфаатларини қўриқлашни ҳар тарафлама таъминлашга қаратилсин.

2. Судлар Ўзбекистон Республикаси Фуқаролик процессуал кодексининг (бундан буён матнда ФПК деб юритилади) 295-моддасида назарда тутилган суд тартибида аниқланадиган юридик аҳамиятга эга бўлган фактлар рўйхати тугал эмаслигини инобатга олишлари лозим.

Суд юридик аҳамиятга эга бўлган бошқа фактларни ҳам, агар бу қонун билан бошқа органнинг ваколатига берилмаган бўлса, аниқлашга ҳақли. Хусусан, суд:

1968 йил 1 октябргача туғилган болаларга нисбатан оталикни тан олганлик, оталик ва оталикни қайд қилиш;

ихтирони жорий этиш, таклифни рационализатор сифатида тавсифлаш;

бинога, пайга, автомобилга ва бошқа махсус рўйхатдан ўтказиладиган мулкка эгалик қилиш;

суғурта гувоҳномасининг тегишлилиги;

фуқарони ёки унинг ота-онасининг Иккинчи жаҳон уруши даврида Ўзбекистон Республикасига эвакуация қилинганлиги;

чет давлат фуқаролигида бўлмаган шахснинг Ўзбекистон Республикасида доимий яшаш жойи бўйича рўйхатга олинганлигини тасдиқловчи ҳужжатлари мавжуд бўлмаган ҳолларда Ўзбекистон Республикасида доимий яшаганлиги фактини тасдиқлаши мумкин.

3. Амалдаги қонунларда белгилашнинг бошқача (судсиз) тартиби назарда тутилган фактларни белгилаш тўғрисидаги аризалар суд тартибида кўрилиши мумкин эмас. Жумладан, қуйидаги фактлар суд тартибида аниқланмайди:

а) ҳақиқий ҳарбий хизматни ўтаганлик, партизан отрядида бўлганлик, жангларда яраланганлик;

б) одамнинг ёшини белгилаш тўғрисидаги;

в) олий ўқув юртини, техникумни, ўрта мактабни ва бошқа ўқув юртларини битирганлик фактларини белгилаш тўғрисидаги;

г) партия, касаба уюшмалари ҳужжатларини, паспорт ва фуқаролик ҳолати далолатномаларини ёзиш органлари томонидан бериладиган гувоҳномаларни тегишлилиги фактларини белгилаш тўғрисидаги аризалар судда кўрилмайди.

4. ФПК 295-моддаси мазмунига кўра, суд юридик фактни аниқлаш ҳақидаги аризани, агар:

а) қонунга кўра бундай факт аризачи учун маълум юридик оқибатлар келтириб чиқарса (фуқаролар ёки ташкилотларнинг шахсий ёки мулкий ҳуқуқларини вужудга келтирса, ўзгартирса ёки тугатса);

б) факт судга тааллуқли ҳуқуқ тўғрисидаги низони ҳал қилиш билан боғлиқ бўлмаса;

в) аризачи юридик аҳамиятга эга бўлган фактни ҳужжат билан тасдиқлашнинг бошқа имкониятига эга бўлмаса;

г) қонунчиликда уларни белгилашнинг ўзгача тартиби назарда тутилган бўлмаса, кўришга қабул қилади.

Суд Ўзбекистон Республикаси қонунчилиги бўйича юридик аҳамиятга эга бўлмаган фактни бошқа мамлакатнинг қонунчилиги бўйича ушбу факт ҳуқуқий оқибатларни келтириб чиқарса ва бу борада ўзаро ҳуқуқий ёрдам кўрсатиш бўйича халқаро битим мавжуд бўлса, аниқлашга ҳақли.

5. ФПК 295-моддасига биноан юридик аҳамиятга эга бўлган фактлар суд тартибида фақат фуқароларнинг эмас, балки ташкилотларнинг ҳам аризалари бўйича аниқланишини судлар назарда тутишлари лозим.

6. Ишни суд муҳокамасига тайёрлаш жараёнида судья:

ушбу факт қандай мақсадда аниқланиши лозимлигини;

қайси фуқаролар ва ташкилотлар бу ишни ҳал қилинишидан манфаатдор бўлишлари мумкинлиги ва суд мажлисига қатнашишга жалб қилиниши лозимлигини;

ушбу факт қайси далиллар билан тасдиқланишини аниқлаши шарт.

Судья, шунингдек аризачидан фактни тасдиқловчи ҳужжатларни олиш ёки тиклашни имконияти йўқлигини исботловчи қўшимча далилларни тақдим этишни талаб қилишга ҳақли.

Юридик фактни аниқлаш ҳақидаги иш бўйича манфаатдор шахс ФПК 40-моддасида назарда тутилган барча ҳуқуқ ва мажбуриятларга эга.

Юридик фактни аниқлаш ҳақидаги ишлар, судлар томонидан ФПК 27-28-бобларида назарда тутилган истисно ва қўшимчалар билан фуқаролик суд ишларини юритишнинг умумий қоидалари бўйича кўрилади.

7. ФПК 295-моддаси иккинчи қисмининг 1-бандига кўра, қариндошлик муносабатлари деганда бир-биридан келиб чиққан одамлар ўртасида мавжуд бўлган қон-қариндошликка боғлиқлик (катта бобо, бобо, ота, ўғил, невара, чевара, катта буви ва бошқалар) ёки битта умумий аждоддан келиб чиққанлар (акалар-укалар, опа-сингиллар, тоға, амаки, амма, хола, жиянлар ва бошқалар) назарда тутилганлиги судларга тушунтирилсин.

Қон-қариндошликнинг йўқлиги қариндошликнинг йўқлигидан далолат беради.

Қариндошлик муносабатлари суд тартибида бевосита юридик оқибатларни келтириб чиқарсагина, масалан, агар бундай фактни аниқлаш аризачига меросга бўлган ҳуқуқ тўғрисидаги гувоҳнома олиш, боқувчисини йўқотганлиги муносабати билан нафақа расмийлаштириш учун ва бошқа ҳолларда зарур бўлса аниқланади.

Меросга бўлган ҳуқуқ тўғрисидаги гувоҳномани олиш мақсадида қариндошлик муносабатлари фактини аниқлашда, судлар ворислик ҳуқуқини тартибга солувчи фуқаролик қонунчилигида белгиланган қариндошлик доирасидан келиб чиқишлари лозим. Ўзбекистон Республикасидан ташқарида доимий яшаган мерос қолдирувчилар билан қариндошлик муносабатлари фактини аниқлашда, суд ворислик муносабатлари ва ворислар доирасини белгилашда, мерос қолдирувчининг охирги доимий яшаш жойидаги мамлакатнинг қонунчилигига амал қилиши лозим.

Боқувчисини йўқотганлик муносабати билан пенсияни расмийлаштириш мақсадида қариндошлик муносабатлари фактини аниқлашда, пенсия қонунчилигида назарда тутилган ва кенгайтирилган талқинга йўл қўйилмайдиган ўлганнинг оила аъзолари доирасидан келиб чиқилмоғи лозим.

8. Қариндошлик муносабатлари фактини белгилаш ҳақидаги аризани қабул қилишда судья фуқаролик ҳолати далолатномаларини ёзиш давлат органларининг йўқотилган туғилганлик ҳақидаги далолатнома ёзувини тиклашининг рад этилганлик тўғрисидаги хулосасини ёки аризачининг ёхуд уларга нисбатан ариза берилган шахсларнинг туғилганлик ёки никоҳ ҳақидаги гувоҳномасини олишнинг иложи йўқлиги тўғрисидаги маълумотни албатта талаб қилиб олиши лозим.

Агарда аризачи фуқаролик ҳолати далолатномаларини ёзиш давлат органлари томонидан бериладиган гувоҳномаларда фамилияси, исми ёки отасининг исми нотўғри ёзилганлигини кўрсатиб, қариндошлик муносабатлари фактини белгилашни сўраса, суд бундай аризани юридик аҳамиятга эга бўлган фактларни белгилаш тартибида кўришга ҳақли эмас, чунки талаб мазмунан далолатнома ёзувидаги нотўғриликларни тузатиш заруриятидан иборат.

9. Судлар шуни назарда тутишлари керакки, ўлганнинг қарамоғида бўлганлик фактини белгилаш, агарда бериб келинган ёрдам аризачининг ҳаёт кечириши учун доимий ва асосий манба бўлган бўлса, мерос олиш, нафақа тайинлаш ёки зарарни тўлатиш учун аҳамиятга эгадир. Аризачи иш ҳақи, нафақа, стипендия олиб келган ёки бошқа даромад манбаига эга бўлган ҳолларда, боқиб келган шахс томонидан берилган ёрдам аризачининг ҳаёт кечириши учун доимий ва асосий манба бўлган-бўлмаганлигини аниқлаш керак.

Боқувчисининг вафоти муносабати билан нафақа тайинлаш учун бировнинг қарамоғида бўлганлик факти қонунчилик билан ваколат берилган органнинг (хусусан фуқароларнинг ўзини ўзи бошқариш органи) маълумотномаси билан тасдиқланади. Маълумотномани беришни рад қилиниши ёки шахсни вафот этганнинг қарамоғида бўлмаганлиги ҳақида маълумотнома берилиши, қарамоғида бўлганлик фактини суд тартибида белгилаш имкониятини истисно этмайди.

10. Нафақа тайинлаш учун бировнинг қарамоғида бўлганлик фактини белгилашда, ўлганнинг қарамоғида бўлган оила аъзолари боқувчисининг ўлими муносабати билан нафақа олиш ҳуқуқига эга эканликларини назарда тутиш керак (ҳалок бўлганнинг қарамоғида бўлган-бўлмаганлигидан қатъи назар нафақа тайинланадиган, фронтда ҳалок бўлган ҳарбий хизматчиларнинг ота-оналари, эр-хотинлари ва болалари бундан мустасно).

Нафақа қонунчилиги билан ўрнатилган, боқувчисининг ўлими муносабати билан нафақа олишга ҳуқуқи бўлган меҳнатга лаёқатсиз оила аъзоларининг доираси қатъий ва кенгайтирилган талқинга йўл қўйилмайди. Шунинг учун судлар бу рўйхатда кўрсатилмаган шахслардан бировнинг қарамоғида бўлганлик фактини белгилаш ҳақидаги аризаларни қабул қилишга ҳақли эмаслар. Қарамоғда бўлиш муддати бу ҳолатда аҳамиятсиздир. Оила аъзоларининг бошқа-бошқа яшашлиги, аризачини боқишга мажбур бўлган бошқа қариндошларининг борлиги қарамоғида бўлганлик фактини истисно этмайди.

Судлар мерос қолдирувчининг қарамоғида бўлганлик фактини белгилашда Фуқаролик кодексининг 1139, 1141-моддалари ва Олий суд Пленумининг 2011 йил 20 июлдаги "Судлар томонидан мерос ҳуқуқига оид қонунчиликнинг қўлланилиши тўғрисида"ги қарорининг 16-17-бандларида баён қилинган меҳнатга қобилиятсиз боқимларининг уч тоифаси юзасидан берилган тушунтиришларга амал қилишлари лозим. Бунда мерос қолдирувчи билан унинг қарамоғида бўлган шахс ўртасида қариндошлик муносабатлари бор-йўқлиги аҳамиятга эга эмас.

Боқувчисини йўқотиш муносабати билан зарарни ундиртириш учун бировнинг қарамоғида бўлганлик фактини белгилашда судлар Фуқаролик кодексининг 1009-моддасига мувофиқ зарарни ундиртириб олишга бўлган ҳуқуқ боқувчининг қарамоғида бўлганлик муддатига боғлиқлигини, лекин бунда уларнинг қариндошлиги аҳамиятга эга эмаслигини назарда тутишлари керак.

11. Юридик фактларни белгилаш тартибида фуқароларнинг ёшини аниқлаш судларга тааллуқли бўлмай, Фуқаролик ҳолати далолатномаларини ёзиш органлари (ФҲДЁ) томонидан Фуқаролик кодексининг 38, Оила кодексининг 228, 233-моддалари ва Фуқаролик ҳолати далолатномаларини қайд этиш қоидаларининг 139-140, 154-155, 185-бандларида белгиланган тартибда амалга оширилади.

12. Судларнинг эътибори ФПК 295-моддаси иккинчи қисмининг 4-бандига мувофиқ фарзандликка олиш, никоҳ, никоҳдан ажратиш ва вафот этганлик фактини эмас, балки уларни ФҲДЁ органларида қайд этилганлиги фактини аниқлаш лозимлигига қаратилсин. Қайд этилган фактлар агар ФҲДЁ органида тегишли ёзувлар архив ҳужжатлари йўқолганлиги сабабли сақланмаган ва бундай ёзувларни тиклаш ФҲДЁ органлари томонидан рад қилинган бўлса, суд томонидан аниқланади.

Никоҳни ёки никоҳдан ажратишни қайд этилганлик фактини аниқлашни сўраб судга эр-хотиннинг иккаласи мурожаат қилиши мумкин. Бу ҳақда судга эр-хотиндан бири ариза билан мурожаат қилган тақдирда, иккинчиси ишга манфаатдор шахс сифатида жалб қилинади.

Судлар фарзандликка олишни қайд этилганлик фактини, шунингдек фарзандликка олиш ҳақида тегишли орган томонидан қарор қабул қилинганлиги фактини аниқлаш ҳақидаги талабларни ҳам кўриши мумкин. Фактик равишда фарзандликка олинганлик юридик аҳамиятга эга эмас ва бундай фактни аниқлаш тўғрисидаги аризаларни қабул қилиш рад этилиши лозим.

13. ФПК 295-моддаси иккинчи қисмининг 5-банди ва Ўзбекистон ССР Олий Совети Президиумининг 1944 йил 22 августдаги Фармонига кўра фактик никоҳ муносабатларида бўлганлик факти фақат бундай муносабатлар 1944 йил 8 июлгача вужудга келган бўлса ва никоҳни фуқаролик ҳолати далолатномаларини қайд қилиш органида эр-хотиндан бирининг вафоти туфайли рўйхатдан ўтказиш мумкин бўлмасагина белгиланади.

Юқорида кўрсатилган вақтдан кейин вужудга келган фактик никоҳ муносабатлари юридик оқибат келтириб чиқармайди ва бундай фактларни белгилаш тўғрисидаги аризалар суд тартибида кўришлик учун қабул қилинмайди.

Агар эр-хотиндан бири 1944 йил 8 июлгача бошқа фактик никоҳга кирган ёки бир вақтнинг ўзида қонуний никоҳда бўлган бўлса, шунингдек бу муносабатлар томонлардан бирининг вафотига қадарли тугатилган бўлса, бундай фактларни суд белгилаши мумкин эмас.

Суд мажлисида никоҳ муносабатларининг мавжудлигини (биргаликда яшаш, умумий хўжалик юритиш, болаларнинг борлиги ва уларни тарбиялаш ва бошқаларни) исботловчи далиллар текширилади.

Фактик муносабатларни ҳақиқатда бўлган деб топиб, суд уни мазкур шахслар ўртасида вужудга келган вақти ва улардан бирининг вафот этган кунига қадар давом этганини аниқлайди.

14. Шахсни ҳуқуқини белгиловчи ҳужжатларда кўрсатилган исми, отасининг исми ёки фамилияси шу шахснинг паспортдаги ёхуд туғилиш гувоҳномасидаги исми, отасининг исми ёки фамилиясига мос келмаган тақдирда, (ФПК 295-моддаси иккинчи қисмининг 6-банди) аризачига мазкур ҳуқуқни белгиловчи ҳужжатни тегишли эканлиги, ҳужжатни берган ташкилот унга тегишли ўзгартириш кирита олмаслигини тасдиқловчи далиллар тақдим қилгандагина, суд томонидан аниқланади.

Агар аризачида тегишли фактни аниқ тасдиқлайдиган бошқа ҳужжатлар бўлса, суд ҳуқуқни белгиловчи ҳужжатни унга тегишли эканлиги фактини аниқлаш тўғрисидаги аризани қабул қилишга ҳақли эмас.

Суд томонидан жамоат бирлашмаларига аъзолик билетлари, ҳарбий ҳужжатлар (ҳарбий билет, ҳарбий хизматчининг шахсини тасдиқловчи гувоҳнома) паспорт, ФҲДЁ органлари томонидан бериладиган гувоҳномаларни шахсга тегишли эканлиги фактини аниқлаш ҳақидаги аризалар кўриб чиқилмайди. Суд гувоҳномани орден ёки медалга тегишли эканлиги фактини аниқлаш ҳақидаги аризаларни ҳам кўришга ҳақли эмас. Бундай ҳужжатлардаги хатолар фақатгина уларни берган орган ва ташкилотлар томонидан бартараф этилиши мумкин. Мансабдор шахсларнинг ва давлат бошқаруви органларининг ушбу ҳужжатларга тузатиш киритишни рад этганлиги ҳақидаги қарорлари устидан маъмурий суд ишларини юритиш тўғрисидаги қонун ҳужжатларида белгиланган қоида ва тартиб бўйича шикоят қилиниши мумкин.

Ҳужжатни тегишлилиги фактини аниқлаш ўрнига ҳужжатларда номи турлича кўрсатилган фуқарони айнан бир шахс деб таниш мутлақо мумкин эмас, чунки (шахсларни) айнан бир киши дейишлик юридик аҳамиятга эга эмас.

16. Меҳнат дафтарчасининг тегишли эканлиги фактини белгилашда корхона, ташкилот ва муассасаларда меҳнат дафтарчасини юритиш тартиби тўғрисидаги қўлланманинг 2.11-бандида кўрсатилган, яъни, меҳнат дафтарчасига ҳужжат (туғилиш, никоҳ, никоҳни бекор қилиш ҳақидаги гувоҳномалар, паспорт ва бошқа)ларга асосан аризачининг охирги иш жойи маъмурияти томонидан унинг фамилияси, исми, отасининг исми ва туғилган вақти ҳақидаги ўзгартиришларни киритиш мумкинлиги тўғрисидаги дастлабки ҳал қилиш тартибига аризачи риоя қилган-қилмаганлигини суд аниқлаши керак.

17. Суд бахтсиз ҳодиса фактини аниқлаш ҳақидаги ишни кўришда (ФПК 295-моддаси иккинчи қисмининг 7-банди), бахтсиз ҳодиса фактини судсиз тартибда аниқлашни имконияти бўлмаса ва аниқлаш имкони йўқлиги тегишли ҳужжат билан тасдиқлансагина, уни аниқлашга ҳақли эканлигини назарда тутиш лозим.

- бахтсиз ҳодиса ҳақида акт тузилган, лекин аризачи томонидан у йўқотилган ва уни бошқача тартибда тиклаш мумкин бўлмаса;

- уни тузишда хатоликка ёки уни исботловчи кучидан маҳрум қилувчи ноаниқликка йўл қўйилган бўлса ва буни тегишли орган тузата олмаса, меҳнати туфайли келиб чиққан, яъни, ходимнинг корхона, ташкилот, муассасадаги иши билан боғлиқ ҳолда соғлиғига зарар етказган бахтсиз ҳодисагина юридик аҳамиятга эга.

Суд бахтсиз ҳодиса фактини аниқлашда меҳнатга лаёқатсизликнинг сабаблари ва даражасини, шунингдек ногиронлик сабаби, гуруҳи ва келиб чиқиш вақтини белгилашга ҳақли эмас.

18. ФПК 295-моддаси иккинчи қисмининг 8-бандига мувофиқ иморатга хусусий мулк ҳуқуқи асосида эгалик қилиш фактини аниқлаш ҳақидаги ишлар тегишли давлат органи бундай фактни аниқлашни рад қилган ва ҳуқуқ тўғрисида низо мавжуд бўлмасагина судга тааллуқлидир.

Бундай иш бўйича суд эгалик ҳуқуқини эмас, балки иморатни аризачига хусусий мулк ҳуқуқи асосида тегишли эканлиги фактини, аризачида ўз вақтида эгалик ҳуқуқи тўғрисидаги ҳужжат бўлганлиги, лекин улар йўқолган ва уларни тиклаш имкони бўлмаган ҳолларда аниқлайди.

Қонунчиликда белгиланган тартибда қурилиш мақсадлари учун ажратилмаган ер участкаларида, шунингдек иморат қуриш учун зарур рухсатнома олмасдан ёки архитектура ва қурилиш нормалари ҳамда қоидаларини жиддий бузган ҳолда қурилган уй-жой, бошқа бино, иншоотга нисбатан хусусий мулк ҳуқуқи асосида эгалик қилиш факти аниқланмайди.

Қонунда белгиланган тартибда иморатга эгалик ҳуқуқи рўйхатдан ўтказганлиги тўғрисида маълумот бўлмаса, қурилган иморатга эгалик ҳуқуқи ҳақидаги масала суд томонидан даъво иши юритиш тартибида ҳал қилинади.

Фойдаланишга қабул қилинмаган ёки бошқа шахс номига рўйхатга олинган ёхуд қонун талаб қиладиган шакл бўйича расмийлаштирилмаган битим асосида қўлга киритилган қурилмага эгалик ҳуқуқини белгилаш ҳақидаги ариза ҳам суд томонидан даъво иши юритиш тартибида кўрилиши лозим.

19. Манфаатдор шахс мерос ҳуқуқи қабул қилганлиги ва мулкни мерос қилиб олганлигини тасдиқловчи далилларни тақдим қила олмаганлиги сабабли, нотариус ворислик ҳақида гувоҳнома беришни рад қилган ҳолларда меросни қабул қилиш ва мероснинг очилиш жойи фактини белгилаш ФПК 295-моддаси иккинчи қисмининг 9-бандига асосан амалга оширилади.

Мерос қолдирувчининг охирги доимий яшаб турган жойи, яъни, фуқаронинг доимий яшаб келган жойи, мероснинг очилиш жойи ҳисобланади, агар унинг охирги яшаб турган жойи номаълум бўлса, унга тегишли бўлган кўчмас мулк ёки унинг асосий қисми турган жой мерос очилган жой деб ҳисобланади.

20. Судлар ўлганлик фактини аниқлаш ишларини ўлимни қайд этилганлик фактини аниқлаш ишларидан фарқлашлари лозим (ФПК 295-моддаси иккинчи қисмининг 4-банди).

Суд ўлимни қайд этилганлик фактини, агар бундай қайд қилиш тегишли ҳужжатлар асосида муқаддам амалга оширилган бўлиб, лекин далолатнома ёзуви сақланмаган, йўқолган ва тикланиши мумкин бўлмаган тақдирда аниқлайди.

Ўлганлик фактини аниқлашда, ўлганлик ҳолатининг ўзи (ўлим содир бўлган аниқ ҳолатлар, шунингдек ўлимнинг аниқ санаси) аниқланиши лозим. Ўлганлик факти ФҲДЁ органлари томонидан ўлимни қайд қилиш рад қилинганлиги, шунингдек шахснинг ўлимини ҳақиқатда тасдиқловчи далиллар мавжуд бўлганда суд томонидан аниқланади.

Суднинг ўлганлик фактини аниқлаш ишлари бўйича ҳал қилув қарорида ФҲДЁ органлари томонидан келгусида ўлим фактини қайд этиш учун зарур бўлган барча аниқ ва тўлиқ маълумотлар бўлиши керак.

22. Юридик аҳамиятга эга бўлган факт аниқланганлиги тўғрисидаги иш бўйича ҳал қилув қарори ФПК 253-моддасида назарда тутилган талабларга мувофиқ бўлиши лозим. Ҳал қилув қарорида ишнинг ҳолати тўғрисидаги хулосаларни тасдиқловчи ишни ҳал этиш учун аҳамиятга эга бўлган далиллар кўрсатилиши, ариза қаноатлантирилган тақдирда, белгиланган факт аниқ ифода этилиши лозим. Ҳал қилув қарори хулоса қисмининг баёни суд томонидан ФПК 295-моддаси иккинчи қисмининг тегишли бандида ёзилганидек аниқ ифода этилиши лозим.

ФПК 16-моддасига кўра, юридик аҳамиятга эга бўлган фактларни аниқлаш бўйича суднинг қонуний кучга кирган ҳал қилув қарори, бундай фактларни рўйхатга олувчи ёки суд томонидан фактни белгиланиши муносабати билан вужудга келган ҳуқуқни расмийлаштирувчи органлар учун мажбурийдир.

ФҲДЁ органларида қайд қилиниши ёки бошқа органларда расмийлаштирилиши лозим бўлган фактларни аниқлаш тўғрисидаги суднинг ҳал қилув қарори ушбу органлар томонидан бериладиган ҳужжатларнинг ўрнига ўтмасдан, балки бундай фактни қайд қилиш ёки расмийлаштириш учун асос бўлиб хизмат қилади (ФПК 297-моддаси).

23. ФПК 275-моддасига амал қилган ҳолда судлар бундай ишларни кўришда фуқароларнинг нафақа ва ёрдам пулларини олиш, эгалик ҳуқуқи, ворислик ҳуқуқи ва бошқа қонун билан қўриқланадиган ҳуқуқларининг бузилиши аниқланиши муносабати билан хусусий ажрим чиқариш борасида ўзларининг фаолиятларини жадаллаштиришлари зарур. Хусусий ажрим тегишли ташкилот ва мансабдор шахсларга йўл қўйилаётган камчиликларни йўқотиш учун керакли чораларни кўриш мақсадида юборилиши лозим.

24. Қорақалпоғистон Республикаси суди, вилоятлар ва Тошкент шаҳар судларига юридик аҳамиятга эга бўлган фактларни аниқлаш ҳақидаги ишлар бўйича суд амалиётини мунтазам равишда умумлаштириш ва бундай тоифадаги ишларни кўриб чиқиш ва ҳал этишда аниқланган камчиликларни бартараф этишга қаратилган чораларни кўриш тавсия этилсин.

25. Мазкур қарор қабул қилиниши муносабати билан, Ўзбекистон ССР Олий суди Пленумининг 1979 йил 22 июндаги "Ўзбекистон ССР суддарида СССР Олий суди Пленумининг 1966 йил 25 февралдаги "Юридик аҳамиятга эга бўлган фактларни белгилаш ҳақидаги ишлар бўйича суд амалиёти тўғрисида"ги қарорининг бажарилиши тўғрисида"ги қарори ўз кучини йўқотган деб ҳисоблансин.