Донни сақлаш, қуритиш, тозалаш, ташиш ва қайта ишлаш жараёнида камайиш ва йўқотишларни қоплаш учун молиявий захирани шакллантириш ва ундан фойдаланиш тўғрисидаги Низом (АВ томонидан 26.05.2007 й. 1683-сон билан рўйхатга олинган МВ 25.04.2007 й. 41-сон ва ДСҚ 2007-45-сон Қарори билан тасдиқланган)

Функция недоступна

Ўзбекистон Республикаси

Адлия вазирлигида

2007 йил 26 майда 1683-сон

билан рўйхатга олинган

Молия вазирлиги ва

Давлат солиқ қўмитасининг

2007 йил 25 апрелдаги

41, 2007-45-сон қарори билан

ТАСДИҚЛАНГАН

Донни сақлаш, қуритиш, тозалаш, ташиш ва

қайта ишлаш жараёнида камайиш ва йўқотишларни

қоплаш учун молиявий захирани шакллантириш

ва ундан фойдаланиш тўғрисидаги

НИЗОМ

Мазкур Низом Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 2006 йил 25 майдаги 95-сон "Дон ва донни қайта ишлаш маҳсулотлари ҳисобини юритиш тизимини такомиллаштиришга, уларнинг сақланиши устидан назоратни кучайтиришга доир қўшимча чора-тадбирлар тўғрисида"ги (Ўзбекистон Республикаси қонун ҳужжатлари тўплами, 2006 йил, 22-сон, 191-модда) қарорига мувофиқ донни сақлаш, қуритиш, тозалаш, ташиш ва қайта ишлаш жараёнида камайиш ва йўқотишларни қоплаш учун молиявий захирани шакллантириш ва ундан фойдаланиш тартибини белгилайди.

I. УМУМИЙ ҚОИДАЛАР

1. Мазкур Низом давлат эҳтиёжлари учун донни харид қилиш, уларни сақлаш, қайта ишлаш ҳамда дон ва дон маҳсулотларини сотиш фаолиятини амалга оширувчи барча хўжалик юритувчи субъектларга (кейинги ўринларда корхоналар деб юритилади) татбиқ этилади. Ушбу корхоналар таркибига дон қабул қилиш корхоналари, элеваторлар, ун-ёрма янчадиган ва бошқа корхоналар ҳам киради.

2. Сотиб олиш, жойлаштириш ва сақлаш жараёнида дон доимий равишда намлик ва ифлослик аралашмаси бўйича ўз сифатини ўзгартиради, бу эса унинг физик оғирлиги йўқотилишига олиб келади. Доннинг оғирлигини йўқотилиши, шунингдек қуритиш, тозалаш, ишлов бериш ва тайёр маҳсулотни қайта ишлашда ҳам юзага келади.

3. Доннинг физик оғирлигидаги ўзгаришлар миқдори, асосан инвентаризация, шунингдек ишлаб чиқариш ҳамда сақлаш жойларини тозалаш вақтида аниқланади. Бунда йўқотишлар фақатгина доннинг бутун партияси сарфлаб бўлинганидан ва тозалаш далолатномалари ваколатли давлат органи томонидан белгиланган тартибда тасдиқланганидан кейин ҳисобдан чиқарилиши мумкин.

4. Донни қайта ишлаш корхоналарида ишлаб чиқарилаётган маҳсулотни ишлаб чиқариш харажатларини, шунингдек донни қабул қилиш, тозалаш, ишлов бериш, сақлаш, тизим ичида бошқа жойга ўтказиш ва сотиш бўйича харажатларни бир меъёрда шакллантириш мақсадида дон маҳсулотлари корхоналарининг дон қабул қилиш фаолияти бўйича ушбу Низомга мувофиқ донни сақлаш, қуритиш, тозалаш, ташиш ва қайта ишлаш жараёнида юзага келадиган камайишлари ва йўқотишларини қоплаш учун молиявий захираси ташкил этилади.

5. Молиявий захирани шакллантирилиши ва фойдаланилиши билан боғлиқ операцияларни бухгалтерия ҳисоботида акс эттириш учун алоҳида 1710 "Донни сақлаш, қуритиш, тозалаш, қайта жойлаштириш ва қайта ишлаш жараёнида юзага келган камайиш ва йўқотишларни қоплаш учун молиявий захира" баланс ҳисоб рақами очилади. Ушбу ҳисоб рақам дон ва дон маҳсулотларини ҳисобга олиш (1000, 2900) ҳисоб рақамларига қарши контрактив ҳисоб рақам ҳисобланади ва молиявий ҳисоботда (бухгалтерия балансида) дон ва дон маҳсулотларининг қиймати ҳисобга олинадиган ҳисоб рақамлардаги баланс қийматини корректировка қилиш учун хизмат қилади. Мазкур ҳисоб рақамнинг дебет қолдиғи суммасига дон ва дон маҳсулотларининг баланс қиймати кўпаяди, кредит қолдиғи суммасига эса камаяди.

II. МОЛИЯВИЙ ЗАХИРАНИ ШАКЛЛАНТИРИШ

МАНБАЛАРИ ВА ФОЙДАЛАНИШ ЙЎНАЛИШЛАРИ

6. Молиявий захирани шакллантириш манбалари бўлиб:

а) давлат эҳтиёжлари учун дон сотиб олишда доннинг ҳақиқий сифат кўрсаткичларини базис кондицияларидан фарқига пул кўринишида ҳисобланадиган ва қишлоқ хўжалиги ишлаб чиқарувчиларига ҳисобланадиган натура ва пул кўринишидаги чегирмаси;

б) ҳақиқатда қайта ишланадиган доннинг ҳажмига сифат кўрсаткичлари (намлик ва ифлослик аралашмаси) фарқлари бўйича пул кўринишида ҳисобланадиган донни сақлаш, қуритиш, тозалаш ва ташиш жараёнидаги камайишлар ва йўқотишларнинг ҳисоб-китоби;

в) донни тизим ичида қайта жойлаштириш вақтида бошқа дон маҳсулотлари корхоналаридан олинган доннинг ҳақиқий ҳажмига сифат кўрсаткичлари (намлик ва ифлослик аралашмаси) фарқлари бўйича пул кўринишида ҳисобланадиган намлик ва ифлослик аралашмаси бўйича чегирмалар;

г) юклаб жўнатилаётган доннинг ҳақиқий ҳажмига сифат кўрсаткичлари (намлик ва ифлослик аралашмаси) фарқлари бўйича пул кўринишида ҳисобланадиган намлик ва ифлослик аралашмаси бўйича устамалар ҳисобланади.

7. Молиявий захира маблағлари қуйидаги мақсадларга ишлатилади:

а) давлат эҳтиёжи учун донни сотиб олиш вақтида қишлоқ хўжалиги ишлаб чиқарувчиларига тўланадиган натура ҳолидаги (доннинг физик ва ҳисобга олинган оғирлиги ўртасидаги фарқлар) ва пул устамаларини тўловига;

б) ҳақиқатда қайта ишланадиган доннинг ҳажмига ёмонлашган сифат кўрсаткичлари (намлик ва ифлослик аралашмаси) фарқлари бўйича пул кўринишида ҳисобланадиган донни сақлаш ва ташиш жараёнидаги физик оғирлиги ошганлигининг ҳисоб-китоб суммасини қоплашга;

в) донни тизим ичида қайта жойлаштириш вақтида олинган доннинг ҳақиқий ҳажмига сифат кўрсаткичлари (намлик ва ифлослик аралашмаси) фарқи бўйича пул кўринишидаги ҳисобланган, юклаб жўнатувчи томонидан доннинг сифат кўрсаткичлари яхшиланганда тақдим этиладиган доннинг йўқотилиши ва камайишига ҳисобланадиган устама ҳисоб-китоб суммасини қоплашга;

г) донни тизим ичида қайта жойлаштириш вақтида юклаб жўнатилаётган ҳақиқий ҳажмдаги доннинг сифат кўрсаткичлари (намлик ва ифлослик аралашмаси) фарқи бўйича пул кўринишида ҳисобланадиган намлиги ва ифлослиги аралашмаси бўйича чегирмаларни беришга;

д) механизациялашган усулда донга ишлов бериш (тозалаш) вақтида доннинг йўқотилиши ва камайишини қоплашга;

е) белгиланган тартибда тасдиқланган барча тугалланган дон партияларини тозалаш далолатномалари бўйича ҳақиқатда аниқланган доннинг йўқотилиши ва камайишини қоплашга.

8. Натура ҳолидаги устамалар ёки чегирмалар (базис нормаларидан намлик ва ифлослик аралашмаси бўйича тегишлича фарқи) миқдори ҳисобига ошган ёки камайган доннинг физик оғирлиги, белгиланган сотиб олиш (прейскурант ёки шартномавий) нархлари бўйича тўланадиган ва контрактация шартномаларига мувофиқ давлат эҳтиёжлари учун дон сотиб олишни бажариш ҳисобига ўтказиладиган ҳисобга олиш оғирлиги ҳисобланади.

Қишлоқ хўжалиги ишлаб чиқарувчиларига пул кўринишида ҳисобланадиган натура ҳолидаги чегирмалар (устамалар) ҳисобидан молиявий захирани шакллантириш (фойдаланиш), доннинг физик оғирлиги ва унинг ҳисобга олинган оғирлиги ўртасидаги фарқни белгиланган (прейскурант ёки шартномавий) нархлар бўйича қийматини аниқлаш йўли билан амалга оширилади. Корхонага етказиб берилган доннинг намлик ва ифлослик аралашмаси бўйича сифат кўрсаткичлари базис нормаларидан фарқ қилганда, яъни намлик ва ифлослик аралашмаси кўрсаткичлари базис нормаларидан паст бўлган ҳар бир фоизи учун физик оғирликка натура ҳолидаги устамалар қўйилади ҳамда аксинча намлик ва ифлослик аралашмасининг базис нормаларидан юқори бўлган ҳар бир фоизи учун физик оғирликдан натура ҳолидаги чегирмалар қўлланилади. Натура ҳолидаги устама ёки чегирма намлик ва ифлослик аралашмаси бўйича сифат кўрсаткичларининг йиғиндиси бўйича ҳисоблаб чиқилади.

9. Пул кўринишида ҳисобланадиган, пуллик чегирмалар (устамалар) ҳисобидан молиявий захирани ташкил қилиш (фойдаланиш) қишлоқ хўжалиги ишлаб чиқарувчилари билан ҳисоб-китоб қилинаётганида сотиб олиш нархларига чегирмалар (устамалар) қўйиш йўли билан амалга оширилади.

10. Қишлоқ хўжалиги ишлаб чиқарувчилари билан ҳисоб-китоб қилиш мақсадида доннинг сифат кўрсаткичлари базис тайёрлов кондициялари нормалари тегишли давлат стандартлари билан белгиланади. Намлик ва ифлослик аралашмасининг базис нормаларидан паст бўлган ҳар бир фоизи учун ҳақиқий оғирликка натура ҳолидаги устамалар қўйиш ҳамда намлик ва ифлослик аралашмасининг базис нормаларидан юқори бўлган ҳар бир фоизи учун ҳақиқий оғирликдан натура ҳолидаги чегирмалар бериш миқдорлари, шунингдек бошқа сифат кўрсаткичлари (намлик ва ифлослик аралашмаси бундан мустасно) бўйича базис нормаларидан фарқлар бўлганида нархга устамалар қўйиш ёки чегирмалар бериш миқдорлари "Донни қабул қилиш ва қишлоқ хўжалиги ишлаб чиқарувчилари билан ҳисоб-китоб қилиш тартиби тўғрисидаги йўриқнома"га (2000 йил 20 июнь, рўйхат рақами 936) мувофиқ белгиланади.

11. Давлат эҳтиёжлари учун сотиб олинадиган донни кирим қилиш, донни қишлоқ хўжалиги ишлаб чиқарувчиларидан сотиб олишда молиявий захирани шакллантириш ва ундан фойдаланиш ҳамда ушбу операцияларни акс эттириш намунавий бухгалтерия ёзувларига мувофиқ амалга оширилади (мазкур Низомнинг 1-иловаси).

12. Доннинг сифат кўрсаткичлари ўзгариши натижасида камайишлар ва йўқотишлар миқдори амалда омборхоналар, ишлаб чиқариш цехлари (участкалари)ни инвентаризация қилиш ва тозалаш вақтида аниқланади. Донни қайта ишлаш корхоналарида ишлаб чиқарилаётган маҳсулотнинг ишлаб чиқариш харажатларини тенг миқдорда шакллантириш мақсадида донни сақлаш, қайта жойлаштириш ва қайта ишлаш жараёнидаги камайишлар ва йўқотишларни омборхоналар ва бошқа сақлаш жойларини инвентаризация қилиш ва тозалаш натижалари бўйича эмас, балки донни ишлаб чиқаришга йўналтирилиши билан харажатларни ҳисобга олиш ҳисоб рақамига ўтказиш лозим. Тегишлича, қайта ишлашга юборилган донга тегишли бўлган, донни сақлаш ва ташиш жараёнидаги йўқотишлар ва камайишларнинг ҳисоб-китоб қийматини ҳисобга олиш (улгуржи-сотиш) нархида аниқлаш лозимдир. Бу қиймат ишлаб чиқариш харажатларини ҳисобга олиш бўйича тегишли ҳисоб рақамга ўтказилади ва бир вақтнинг ўзида молиявий захира ташкил қилинади.

13. Қайта ишлашга юборилган ва сотилган (юклаб жўнатилган) доннинг ҳақиқий ҳажмидаги сифат кўрсаткичлари (намлик ва ифлослик аралашмаси) фарқлари бўйича пул кўринишида ҳисобланадиган сақлаш ва қайта жойлаштириш жараёнида дондаги камайишлар ва йўқотишлар ҳисоб-китоб суммасини аниқлашда, дастлабки маълумотлар сифатида дон ва дон маҳсулотларини қайта ишлашга бериш ҳамда харидорларга юклаб жўнатишни ҳисобга олиш журналларидаги ва миқдор-сифатни ҳисобга олиш китобларида (36-сон шакл) қайд қилинган бир ойда сарф қилинган дон ва дон маҳсулотларининг миқдори ва қиймати, намлик ва ифлослиги аралашмаси бўйича ўртача даражадаги сифат кўрсаткичлари хизмат қилади.

14. Сифати ўзгаришидан келиб чиқиб, қайта ишлашга юборилган ёки сотилган (юклаб жўнатилган) доннинг оғирлиги асосли ҳолда ўзгарганлигини аниқлаш учун молиявий захира суммасини шакллантириш (фойдаланиш)да қуйидагиларга амал қилиш лозим:

а) намлик пасайиши оқибатида юзага келган доннинг оғирлигидаги камайишлар миқдори қайта ишлашга юборилган доннинг кирим қилиниши ва сарфланиши бўйича намлик кўрсаткичларини таққослаш вақтида келиб чиқадиган миқдордан ошмаслиги лозим. Ушбу фарқ қуйидаги формула бўйича қайта ҳисобланади:

100 (а-б)

Х = ----------------------------, бунда:

100-б

Х - оғирликдаги камайишларнинг аниқланадиган фоизи;

а - кирим қилиниши бўйича намлик кўрсаткичи, %да;

б - сарфланиши бўйича намлик кўрсаткичи, %да;

б) яроқли ва яроқсиз чиқитларни ҳисобга олиш далолатномалари бўйича ҳисобдан чиқарилган ифлослик аралашмаси пасайиши оқибатида юзага келган доннинг оғирлигидаги камайишлар миқдори кирим қилиш ва сарфлаш бўйича ифлослик аралашмаси кўрсаткичларини таққослаш вақтида келиб чиқадиган миқдордан ошмаслиги лозим. Ушбу фарқ қуйидаги формула бўйича қайта ҳисобланади:

(в-г) (100-д)

У = ----------------------------, бунда:

100-г

У - оғирликдаги камайишларнинг аниқланадиган фоизи;

в - кирим қилиниши бўйича ифлослик аралашмаси, %да;

г - сарфланиши бўйича ифлослик аралашмаси, %да;

д - намлик пасайишидаги камайишлар миқдори ушбу банднинг "а" кичик бандида келтирилган формула бўйича ҳисоблаб чиқилган %да.

15. Намлиги ва ифлослиги аралашмаси ўзгаришидан келиб чиқиб, доннинг оғирлигидаги камайишларни ҳисоблаб чиқариш бўйича бу икки формула қишлоқ хўжалиги ишлаб чиқарувчиларидан сотиб олиш вақтида доннинг ҳисобга олиш оғирлигини аниқлаш учун қўлланилмайди.

16. Донни қайта ишлашда, қишлоқ хўжалиги ишлаб чиқарувчиларидан (дон маҳсулотлари корхоналаридан) донни натура ҳолида ва пул чегирмалари ҳисобига сотиб олиш (келиб тушиш) вақтида ҳосил бўлган молиявий захиранинг фойдаланилмай қолган қисмини қайта ишланаётган доннинг ҳақиқий ҳажми бўйича, бир вақтнинг ўзида доннинг таннархини камайтириш билан тўғрилаш (камайтириш) амалга оширилади. Сотиб олиш вақтида ҳосил бўлган молиявий захира тўлиқ фойдаланилмаслиги мумкин. Бунда, донни сотиб олиш вақтида ушбу қайта ишланаётган дон партияси бўйича ташкил қилинган молиявий захирага нисбатан ишлов бериш натижалари бўйича доннинг қийматидаги йўқотишлар кам бўлади.

17. Қайта ишлашга юборилган доннинг оғирлиги унинг сифати ўзгариши оқибатида асосли ўзгарганлигини аниқлаш ва молиявий захира суммаларини ташкил қилиш (фойдаланиш) бўйича ҳисоб-китобларга, шунингдек ушбу операцияларни акс эттириш бўйича намунавий бухгалтерия ёзувларига мувофиқ амалга оширилади (мазкур Низомнинг 2-иловаси).

18. Агарда донни тизим ичида қайта жойлаштириш бўйича етказиб бериш (олди-сотди) шартномалари шартларига мувофиқ, олинган доннинг ҳақиқий ҳажмидаги сифат кўрсаткичлари (намлик ва ифлослик аралашмаси) бўйича пул кўринишида ҳисоблаб чиқиладиган, етказиб берувчи томонидан натура ҳолидаги чегирмалар (устамалар) тақдим қилиниши (берилиши) назарда тутилган бўлса, молиявий захира натура ҳолидаги чегирмалар тақдим қилинадиган ёки устамалар қўшиладиган дастлабки ҳисобга олиш ҳужжатлари асосида ташкил этилади ва фойдаланилади.

19. Тизим ичида қайта жойлаштириш вақтида саноат ва дон қабул қилиш корхоналари томонидан кейинчалик саноатда қайта ишлаш учун дон юклаб жўнатиш вақтида сифат кўрсаткичлари (намлик ва ифлослик аралашмаси) фарқлари бўйича пул кўринишида ҳисоблаб чиқиладиган, тақдим қилинадиган натура ҳолидаги чегирмалар (устамалар) миқдори хўжалик юритувчи субъектлар фаолиятининг шартномавий-ҳуқуқий базаси тўғрисидаги қонунчиликка мувофиқ тузиладиган етказиб бериш (олди-сотди) шартномалари шартларига мувофиқ белгиланади. Тизим ичида ташиш вақтида натура ҳолидаги чегирмалар бериш ёки устамалар қўйиш мақсадида сотиб олувчига юклаб жўнатилган доннинг оғирлиги ўзгаришини уларнинг сифати ўзгариши оқибатида асосли эканлигини аниқлаш ушбу Низомда назарда тутилган тартибда амалга оширилади.

20. Сотиб олувчига тизим ичида қайта жойлаштириш вақтида сотилган (юклаб жўнатилган) дон бўйича яхшиланган сифат кўрсаткичлари (сотиш (юклаб жўнатиш) вақтида намлик ва ифлослик аралашмаси кўрсаткичлари кирим қилиш вақтидагидан ёки донга ишлов беришдан кейин юқори бўлса) фарқлари бўйича пул кўринишида ҳисоблаб чиқиладиган натура ҳолидаги устамаларни тақдим қилиш вақтида донни сақлаш ва ташиш жараёнидаги камайишлар ва йўқотишларни қоплаш учун тақдим қилинган натура ҳолидаги устамалар суммасига молиявий захира ташкил қилинади. Агарда донни сотиш (юклаб жўнатиш) вақтида намлик ва ифлослик аралашмаси кўрсаткичлари у кирим қилинганидан ёки унга ишлов берилганидан кейинги кўрсаткичларга нисбатан паст бўлса, доннинг яхшиланган сифат кўрсаткичлари фарқлари бўйича сотиб олувчига тақдим қилинган натура чегирмаси суммасига молиявий захиранинг миқдори камаяди.

21. Донни сотиш (юклаб жўнатиш) вақтида, сотилаётган (юклаб жўнатилаётган) доннинг ҳақиқий ҳажми бўйича қишлоқ хўжалиги ишлаб чиқарувчиларидан (дон маҳсулотлари корхоналаридан) донни сотиб олиш (келиб тушиш) вақтида натура ҳолида ва пул чегирмалари ҳисобига ҳосил бўлган молиявий захиранинг фойдаланилмай қолган қисмини, бир вақтнинг ўзида доннинг сотилиш таннархини камайтириш билан тўғрилаш (камайтириш) амалга оширилади. Сотиб олиш вақтида ҳосил бўлган молиявий захира тўлиқ фойдаланилмаслиги мумкин, масалан:

а) норматив кўрсаткичгача тозаланмаган ёки умуман тозаланмаган дон партияси юклаб жўнатилса;

б) ишлов бериш натижалари бўйича доннинг қийматидаги йўқотишлар ушбу донни партияси бўйича уни сотиб олиш вақтида ташкил қилинган молиявий захирага нисбатан кам бўлса.

22. Қайта ишлашга юборилган доннинг оғирлигини аниқлаш унинг сифати ўзгариши оқибатида асосли ўзгарганлиги ва молиявий захира суммаларини ташкил қилиш (фойдаланиш) бўйича ҳисоб-китобларга, шунингдек ушбу операцияларни акс эттириш бўйича намунавий бухгалтерия ёзувларига мувофиқ амалга оширилади (мазкур Низомнинг 2-иловаси).

23. Молиявий захира, шунингдек ишлов беришга юборилган доннинг қиймати ва ишлов беришдан кейин олинган асосий маҳсулотлар (сифатли дон), қўшимча маҳсулотлар ва чиқитларнинг ҳисобга олиш нархи бўйича қиймати ўртасидаги фарқлар суммасини қоплаш учун ишлатилади. Бунда, доннинг физик оғирлигини камайишига сабаб бўлган ишлов бериш натижалари бўйича камайишлар ва йўқотишларни ҳисобдан чиқариш қонунчиликда белгиланган тартибда амалга оширилади.

24. Молиявий захира ҳисобидан қопланадиган йўқотишлар суммаси ишлов беришга ҳисобга олиш (улгуржи-сотиш) нархларида топширилган доннинг қиймати, шунингдек ишлов беришдан олинган асосий маҳсулотлар (ишлов берилгандан кейинги сифатли дон), қўшимча маҳсулотлар (дон аралашмаси) ва яроқли чиқитлар (турли тоифадаги дон чиқитлари)нинг ҳисобга олиш (улгуржи-сотиш) нархларининг қиймати ўртасидаги фарқлар бўйича аниқланади. Яроқсиз чиқитлар баҳоланмайди ва активларни ҳисобга олиш ҳисоб рақамида ҳисобга олинмайди. Яроқсиз чиқитларни ҳисобга олган ҳолда ишлов беришдан олинган маҳсулотлар оғирлиги ишлов беришга топширилган доннинг оғирлигига тенг бўлиши лозим.

25. Умумий чиқитлар - элеваторларда, шунингдек битта технологик линия бўйича турли хилдаги экинлар донларининг партиялари билан механизациялашган операциялар ўтказадиган бошқа корхоналарда олинади. Бундай ҳолда ҳар бир партиядаги ифлослик ва дон аралашмасининг камайиши миқдорига мутаносиб равишда чиқитларни ҳисобдан чиқариш амалга оширилади. Чиқитларнинг умумий миқдори тортиб кўрилади ва далолатнома билан расмийлаштирилади. Аспирацияланган чанг, чанг камераларини тозалаш вақтида аниқланади ва тегишли давр учун экинлар ёки партиялар бўйича аралашган дон миқдорига мутаносиб равишда ҳисобдан чиқарилади.

Қўшимча маҳсулотларга (таркибида дон кўп бўлган дон аралашмаси) ишлов бериш натижасида асосий экин дони олинса, 2312 "Элеваторлар ва омборхоналарда донни механизациялашган тозалаш ва қўшимча ишлов бериш бўйича ёрдамчи ишлаб чиқариш" ҳисоб рақамида кредит қолдиқ юзага келиши мумкин ва бу қолдиқни 1710 "Донни сақлаш, қуритиш, тозалаш, қайта жойлаштириш ва қайта ишлаш жараёнида юзага келган камайиш ва йўқотишларни қоплаш учун молиявий захира" ҳисоб рақамининг кредитига олиб бориш йўли билан молиявий захира оширилади.

26. Донни механизациялашган тозалаш ва ишлов бериш бўйича операцияларни дастлабки ҳисобга олиш ҳужжатларини расмийлаштириш белгиланган шаклдаги ҳужжатларга мувофиқ амалга оширилади (мазкур Низомнинг 3-иловаси).

27. Механизациялашган тозалаш, ишлов беришга юборилган доннинг қиймати ва ишлов бериш натижалари қиймати ўртасидаги фарқни аниқлаш ҳамда ушбу операцияларни акс эттириш намунавий бухгалтерия ёзувлари асосида амалга оширилади (мазкур Низомнинг 4-иловаси).

28. Намлик ва ифлосик аралашмаси бўйича сифатнинг яхшиланиши ҳисобига ҳосил бўлган доннинг физик оғирлигидаги камайишлар ва йўқотишларни қоплашда молиявий захирадан фойдаланиш донни сақлаш ва қайта ишлаш жойларини тозалаш бўйича тасдиқланган далолатномалар асосида амалга оширилади. Бунда, сақлаш вақтида доннинг ҳақиқий оғирлигидаги табиий йўқотишлар нормалари доирасидаги камомад молиявий захиранинг камайишига тегишли бўлмайди, балки келиб чиқиши ва мўлжалланганлигига кўра Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 1999 йил 5 февралдаги 54-сон "Маҳсулот (ишлар, хизматлар)ни ишлаб чиқариш ва сотиш харажатлари таркиби ҳамда молиявий натижаларни шакллантириш тартиби тўғрисидаги низомни тасдиқлаш ҳақида"ги (ЎзР ҚТ, 1999 йил, 2-сон, 9-модда) қарори билан тасдиқланган "Маҳсулот (ишлар, хизматлар)ни ишлаб чиқариш ва сотиш харажатларнинг таркиби ҳамда молиявий натижаларни шакллантириш тартиби тўғрисидаги низом"га мувофиқ ишлаб чиқариш харажатларига ёки давр харажатларига тегишли бўлади.

29. Кўп компонентли омихта ем компонентлари меъёрий дозаторлари билан ишловчи омихта ем цехлари ва корхоналари бўйича бундай ҳисоблар тузилмайди ва захиралар яратилмайди.

30. Агар, доннинг барча партиялари тугаганидан ва у бўйича намлик ва ифлослик аралашмаси бўйича сифатнинг яхшиланиши ҳисобига ҳосил бўлган камомад қиймати ҳисобдан чиқарилганидан, шунингдек ушбу Низомда назарда тутилган бошқа мақсадларга молиявий захира маблағлари ишлатилганидан кейин 1710 "Донни сақлаш, қуритиш, тозалаш, қайта жойлаштириш ва қайта ишлаш жараёнида юзага келган камайиш ва йўқотишларни қоплаш учун молиявий захира" ҳисоб рақамида йил якунида фойдаланилмай қолган маблағлар қолса, улар махсус ҳисоб-китоб бўйича кейинги йилга ўтаётган дон захираларининг келгусида оқланадиган камомадларини қоплаш учун зарур бўлган молиявий захира маблағлари чиқариб ташланган ҳолда 9390 "Бошқа операцион даромадлар" ҳисоб рақамига ўтказилиши лозим.

31. Тугаган дон партиялари бўйича молиявий захиранинг ҳақиқатда бўлган қолдиғи фақатгина ижобий (кредит) қолдиққа эга бўлиши лозим ва салбий (дебет) қолдиқ бўлишига йўл қўйилмайди.

III. ЯКУНИЙ ҚОИДАЛАР

32. Ушбу Низом "Ўздонмаҳсулот" акциядорлик компанияси ва Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси ҳузуридаги Давлат дон инспекцияси билан келишилган.

Низомга

1-ИЛОВА

Давлат эҳтиёжлари учун сотиб олинадиган донни кирим қилиш,

донни қишлоқ хўжалиги ишлаб чиқарувчиларидан сотиб олиш

вақтида молиявий захирани шакллантириш ва ундан фойдаланиш

ҳамда ушбу операцияларни акс эттириш бўйича

намунавий бухгалтерия ёзувларига

МИСОЛЛАР

1. Давлат стандартлари билан қуйидаги %да базис тайёрлов кондицияларининг нормалари назарда тутилган:

2. Корхонага етказиб берилган доннинг намлик ва ифлослик аралашмаси бўйича сифат кўрсаткичлари базис нормаларидан фарқ қилганда, намлик ва ифлослик аралашмасининг базис нормаларидан паст бўлган ҳар бир фоизи учун 1% миқдорида физик оғирликка натура ҳолидаги устамалар қўйилади ҳамда намлик ва ифлослик аралашмасининг базис нормаларидан юқори бўлган ҳар бир фоизи учун ўша миқдорларда физик оғирликка натура ҳолидаги чегирмалар берилади. Натура ҳолидаги устамалар ва чегирмалар 0,1% гача аниқликда ҳисоблаб чиқилади. Натура ҳолидаги устама ёки чегирма намлик ва ифлослик аралашмаси бўйича сифат кўрсаткичларининг йиғиндиси бўйича ҳисоблаб чиқилади.

3. Базис нормаларидан бошқа сифат (намлик ва ифлослик аралашмаси бундан мустасно) белгилари (кўрсаткичлари) бўйича фарқлар мавжуд бўлганда қуйидаги миқдорларда нархга пул устамаси ёки пул чегирмаси ҳисобланади:

Устамалар:

а) базис нормаларидан юқори дон натурасининг ҳар 10 г. учун - 0,1%;

б) шоли донида базис нормаларидан паст қизил доннинг ҳар 0,1% учун - 0,07%;

г) шоли донида базис нормаларидан паст сарғайган доннинг ҳар 0,1% учун - 0,13%;

Чегирмалар:

а) буғдой бўйича базис нормаларидан паст дон натурасининг ҳар 10 г. учун - 0,1 %;

б) базис нормаларидан юқори сифатсиз ва шикастланган доннинг (стандартлар бўйича дон аралашмасига кирувчи) ҳар бир фоизи учун - 0,1%;

в) шоли донида базис нормаларидан юқори қизил доннинг ҳар 0,1% учун - 0,07%; шоли донида 0,5% дан 2% гача юқори сарғайган доннинг ҳар 0,1% учун - 0,13%; 2% дан 5% гача - 0,30%. Стандарт талабларига жавоб берувчи 1, 2 ва 3-синф қаттиқ буғдой ҳамда пиво тайёрланадиган арпа навлари бўйича натура ҳолидаги пул устамалари ва чегирмалари амалга оширилмайди.

Базис нормалари натурадан фарқ қилиш кўрсаткичлари 5 г. дан кам бўлганида ҳисобга олинмайди, 5 г. ва ундан кўп бўлганида бутун 10 г. сифатида қабул қилинади.

4. Дон аралашмаси бўйича пул чегирмасининг миқдорини аниқлашда ҳақиқий сифат кўрсаткичлари бутун қилинади: 0,5% дан кам улуш ҳисобга олинмайди, 0,5% ва ундан кўп улушлар 1% (бир фоиз) деб ҳисобга олинади.

5. 1-мисол. Ҳақиқий оғирлиги 150000 кг. бўлган 3-синф юмшоқ буғдой қишлоқ хўжалиги ишлаб чиқарувчисидан сотиб олинган. 1 тонна базис кондицияси учун прейскурант сотиб олиш баҳоси 75100 сўм, прейскурант эркин улгуржи-сотиш баҳоси 96800 сўм. Юк хўжалик транспорти билан етказиб берилган, етказиб бериш учун қўшимча қиймат солиғи (кейинги ўринларда ҚҚС деб юритилади) билан бирга 258041 сўм ҳисобланган. Хўжаликдан шартномада кўзда тутилганидек 1 тоннасини тозалаб берганлик учун ҚҚС билан бирга 1750 сўм ушлаб қолинади. Қабул қилинган донга 8 июнда ПК-10-сонли шакл бўйича 278-сонли қабул қилиш квитанцияси ёзилади.

Натура ҳолидаги чегирмалар (устамалар) учун тайёрлов кондицияларининг сифат кўрсаткичлари:

Натура ҳолидаги чегирма 150000 * 0,7:100 = 1050 кг

Ҳисобга олинган оғирлик 150000 - 1050 = 148950 кг

Прейскурант сотиб олиш нархи бўйича ҳисобга олинган оғирликнинг қиймати 148950 * 75,1=11186145 сўм

Пул устамалари (чегирмалари) учун тайёрлов кондицияларининг сифат кўрсаткичлари:

Пул устамасининг қиймати 11186145 * 0,2:100 = 22372 сўм.

Тозалаганлик учун тўлов 1750 * 150 = 262500 сўм.

Хўжаликнинг ўз автомототранспорти билан етказиб бериш ҚҚС билан бирга 258041 сўм, ҚҚСсиз 215034 сўм.

Қишлоқ хўжалиги ишлаб чиқарувчиларига тўланадиган сумма 11186145 + 22372 + 258041 = 11 466 558 сўм, қишлоқ хўжалиги ишлаб чиқарувчилардан тозалаганлик учун олинадиган сумма 262 500 сўм.

Прейскурант эркин улгуржи-сотиш нархига қўйиладиган натура ҳолидаги чегирма қиймати 1050 * 96,8 = 101640 сўм.

Эркин улгуржи-сотиш ва сотиб олиш нархлари ўртасидаги фарқ

(96,80 - 75,10) * 148950 = 3232215 сўм (ижобий).

Ушбу мисол бўйича бухгалтерия ёзувларининг схемаси:

а) қишлоқ хўжалик ишлаб чиқарувчиларидан сотиб олиш тартибида келиб тушган доннинг ҳисобга олинган оғирлиги бўйича аниқланадиган қийматига:

б) базис нормаларидан намлик ва ифлослик аралашмаси бўйича дон маҳсулотларига корхоналарига етказиб берилган доннинг сифат кўрсаткичларидан фарқлари йиғиндиси бўйича ҳисобланадиган доннинг ҳақиқий оғирлиги натура ҳолидаги чегирмалар суммасига:

в) базис нормаларидан бошқа сифат (намлик ва ифлослик аралашмаси бундан мустасно) белгилари (кўрсаткичлари) бўйича фарқлар мавжуд бўлганда ҳисоблаб чиқиладиган нарх пул устамаси суммасига:

г) донни тайёрлаш ва уларни жорий сақланиши ёки ишлатилиши жойигача етказиб бериш бўйича транспорт-тайёрлов харажатлари суммасига:

д) кўрсатилган транспорт ва бошқа хизматлар бўйича ҚҚС тўловчилари бўлган корхоналар учун ҳисобга киритилувчи ҚҚС суммасига:

е) қишлоқ хўжалиги ишлаб чиқарувчиларидан донни норматив кўрсаткичларга қадар қуритганлик ва тозалаганлик учун қонунчиликда белгиланган тартибда ҳисоблаб чиқариладиган тўлов суммасига:

ж) донни қуритганлик ва тозалаганлик учун тўловдан ҳисоблаб чиқарилган ҚҚС суммасига:

з) давлат эҳтиёжлари учун сотиб олинган донни улгуржи-сотиш ва сотиб олиш (прейскурант ёки шартномавий) нархлари ўртасидаги ижобий фарқ бўйича:

ҳақиқий оғирлиги 150000 кг 3-синф юмшоқ буғдойнинг улгуржи-сотиш баҳоси бўйича 1 тоннаси 96800 сўм, жами 14520000 сўмни ташкил этади.

Текшириш суммаси: 11186145 + 101640 + 3232215 = 14520000 сўм.

6. 2-мисол. Қишлоқ хўжалиги ишлаб чиқарувчиларидан шартномавий сотиб олиш шартномаси бўйича 1 тоннаси 112050 сўмдан 150000 кг шоли дони келиб тушди. Юк автохўжаликнинг жалб қилинган транспорти билан етказиб берилган, етказиб берганлик учун ҚҚС билан бирга 264000 сўм ҳисобланган.

Хўжаликдан шартномада кўзда тутилганидек 1 тоннасини тозалаб берганлик учун ҚҚС билан бирга 1780 сўм ушлаб қолинади. Қабул қилинган донга 9 июнда ПҚ-10-сонли шакл бўйича 318-сонли қабул қилиш квитанцияси ёзилган.

Натура ҳолидаги чегирмалар (устамалар) учун шоли донининг тайёрлов кондицияларининг сифат кўрсаткичлари:

Натура ҳолидаги устама 150000 * 0,8 : 100 = 1200 кг

Ҳисобга олинган оғирлик 150000 + 1200 = 151200 кг

Шартномавий сотиб олиш нархи бўйича ҳисобга олинган оғирлик қиймати 151,2 * 112050 = 16941960 сўм.

Натура ҳолидаги устама қиймати 112050 * 1,2 = 134460 сўм.

Пул устамалари (чегирмалари) учун тайёрлов кондицияларининг сифат кўрсаткичлари:

Пул устамасининг қиймати 16941960 * 0,51 : 100 = 86404 сўм.

Тозалаганлик учун тўлов 1780 * 150 = 267000 сўм.

Автохўжалик транспорти билан шоли донини етказиб бериш ҚҚСсиз 220000 сўм, ҚҚС 44000 сўм.

Хўжаликка жами бўлиб 16941960 + 86404 = 17 028 364 сўм, шунингдек транспорт харажатлари учун (220000 + 44000) = 264000 сўм, агарда улар шартнома бўйича қишлоқ хўжалиги ишлаб чиқарувчисига қопланса, яъни жами тўлов 17 292 364 сўм. Қишлоқ хўжалиги ишлаб чиқарувчисидан тозалаганлик учун олинадиган тўлов 267 000 сўм.

Ушбу мисол бўйича бухгалтерия ёзувларининг схемаси:

а) қишлоқ хўжалик ишлаб чиқарувчиларидан сотиб олиш тартибида келиб тушган шоли донининг ҳисобга олинган оғирлиги бўйича аниқланадиган қийматига:

б) базис нормаларидан намлик ва ифлослик аралашмаси бўйича дон маҳсулотлари корхоналарига етказиб берилган шоли донининг сифат кўрсаткичларидан фарқлари йиғиндиси бўйича ҳисобланадиган доннинг ҳақиқий оғирлиги натура ҳолидаги устамалар суммасига:

в) базис нормаларидан бошқа сифат (намлик ва ифлослик аралашмаси бундан мустасно) белгилари (кўрсаткичлари) бўйича фарқлар бўлганида ҳисоблаб чиқиладиган нарх пул устамаси суммасига:

г) шоли донини тайёрлаш ва уларни жорий сақланиши ёки ишлатилиши жойигача етказиб бериш бўйича транспорт-тайёрлов харажатлари суммасига:

д) кўрсатилган транспорт ва бошқа хизматлар бўйича ҚҚС тўловчилари бўлган корхоналар учун ҳисобга киритилувчи ҚҚС суммасига:

е) қишлоқ хўжалиги ишлаб чиқарувчиларидан шоли донини норматив кўрсаткичларга қадар қуритганлик ва тозалаганлик учун қонунчиликда белгиланган тартибда ҳисоблаб чиқариладиган тўлов суммасига:

ж) шоли донини қуритганлик ва тозалаганлик учун тўловдан ҳисоблаб чиқарилган ҚҚС суммасига:

Ҳақиқий оғирлигининг қиймати 112050 * 150 = 16807500 сўм

ёки 16941960 - 134460 = 16807500 сўм.

Низомга

2-ИЛОВА

Қайта ишлашга юборилган ва сотилган (юклаб жўнатилган)

доннинг оғирлиги унинг сифати ўзгариши оқибатида асосли

ўзгарганлигини аниқлаш ва молиявий захира суммаларини

ташкил қилиш (фойдаланиш) бўйича ҳисоб-китобларга,

шунингдек ушбу операцияларни акс эттириш бўйича

намунавий бухгалтерия ёзувларига

МИСОЛЛАР

1. Қайта ишлашга юборилган ва сотилган (юклаб жўнатилган) доннинг ҳақиқий ҳажмидаги сифат кўрсаткичлари (намлик ва ифлослик аралашмаси) фарқлари бўйича пул кўринишида ҳисобланадиган сақлаш ва қайта жойлаштириш жараёнида дондаги камайишлар ва йўқотишлар ҳисоб-китоб суммасини аниқлашда дастлабки маълумотлар сифатида, дон ва дон маҳсулотларини қайта ишлашга бериш ҳамда харидорларга юклаб жўнатишни ҳисобга олиш журналларидаги ҳамда миқдор-сифатни ҳисобга олиш китоблари (36-сон шакл)да қайд қилинган бир ойда сарф қилинган дон ва дон маҳсулотларининг миқдори ва қиймати ҳамда намлик ва ифлослик аралашмаси бўйича ўртача даражадаги сифат кўрсаткичлари хизмат қилади. Молиявий захира суммасини аниқлаш учун махсус ҳисоб-китоб тузилади.

2. Жорий ойда ҳақиқатда қайта ишланган ва сотилган дон миқдорига молиявий захирани аниқлаш бўйича ҳисоб-китобга мисоллар

Доннинг оғирлиги унинг миқдори ўзгариши оқибатида асосли ўзгарганлигини аниқлаш учун қуйидаги формулалардан фойдаланилади:

А) Х = 100(а - б) : (100 - б), бунда:

Х - оғирликдаги камомаднинг аниқланадиган фоизи

а - кирим бўйича намлик кўрсаткичи, %

б - сарф бўйича намлик кўрсаткичи, %

Б) У = (в - г) * (100 -д) : (100 - г), бунда:

У - оғирликдаги камомаднинг аниқланадиган фоизи

в - кирим бўйича ифлослик аралашмаси, %

г - сарф бўйича ифлослик аралашмаси, %

д - "а" бандда келтирилган формула бўйича ҳисобланган, намлик пасайиши оқибатида фоизлардаги камомадлар миқдори;

2-синф юмшоқ буғдой

Х = 100 (15,6 - 14,5) : (100 - 14,5) = 110 : 85,5 = 1,29%

У= (1,6 - 1,1) * (100 - 1,29 ) : (100 - 1,1) = 0,5 * 98,71 : 98,9 = 49,36 : 98,9 = 0,5%

Жами 1,29 + 0,5 = 1,79%

3-синф юмшоқ буғдой

Х = 100 (15,8 - 14,5) : (100 - 14,5) = 130 : 85,5 = 1,52%

У = (1,8 - 1,2) * (100 - 1,52) : (100 - 1,2) = 0.6 * 98,48 : 98,8 = 59,088 : 98,8 = 0,58%

Жами 1,52 + 0,58 = 2,1%

Арпа

                      100(16,0 - 14,8)              120

Х = -------------------------- = -------------- = 1,41%

             100 - 14,8                       85,2

          (2,0 - 1,4) * (100 - 1,41)       0,6 * 98,59          59,154

У = -------------------------------- = ----------------- = ------------- = 0,6%

              100 - 1,4                                98,6                   98,6

Жами 1,41 + 0,6 = 2,01%

2-синф юмшоқ буғдой (2000 т * 1,79) : 100 = 35,8 т.

35,8 т * 112040 = 4011032 сўм

3-синф юмшоқ буғдой (1500 * 2,1) : 100 = 31,5 т.

31,5 т * 96800 = 3049200 сўм

Арпа (1000 * 2,01) : 100 = 20,1 т.

20,1 т * 94740 = 1904274 сўм

3. Донни қайта ишлашга ҳисобдан чиқаришда, ҳисоб-китоб мисолга мувофиқ қайта ишланаётган доннинг ҳақиқий ҳажмига сифат кўрсаткичлари (намлик ва ифлослик аралашмаси) фарқлари бўйича пул кўринишида ҳисобланадиган, донни сақлаш ва ташиш жараёнида камайишлар ва йўқотишлар ҳисоб-китоб суммасига бухгалтерия ёзуви тузилади:

Саноат ва дон қабул қилиш корхоналари томонидан келгусида саноатда қайта ишлаш учун донни юклаб жўнатишда, юқорида кўрсатилган ҳисоб-китоб мисолга мувофиқ, харидорга дондаги йўқотишлар қийматига ҳисоб-фактураларда алоҳида қатор билан ажратиладиган натура ҳолидаги устама (қўшимча тўлов) тақдим қилинади. Юк жўнатувчининг бухгалтерия ҳисобида кўрсатилган операция қуйидаги бухгалтерия ёзуви билан акс эттирилади:

а) харидорга юклаб жўнатилаётган доннинг ҳақиқий ҳажмининг сифат кўрсаткичлари (намлик ва ифлослик аралашмаси) фарқлари бўйича пул кўринишида ҳисобланадиган намлик ва ифлослиги аралашмаси бўйича тақдим қилинган натура ҳолидаги устамалар суммасига:

дебет 4010 "Харидорлар ва буюртмачилардан олинадиган ҳисоб рақамлар" ҳисоб рақами;

кредит 9020 "Товарлар сотишдан даромадлар" ҳисоб рақами;

дебет 9120 "Сотилган товарларнинг таннархи" ҳисоб рақами;

кредит 1710 "Донни сақлаш, қуритиш, тозалаш, қайта жойлаштириш ва қайта ишлаш жараёнида юзага келган камайиш ва йўқотишларни қоплаш учун молиявий захира" ҳисоб рақами.

Ушбу мисолда 1904274 сўмлик 20,1 тонна арпа йўқотилиши қийматига юк жўнатувчи томонидан қуйидаги бухгалтерия ёзуви тузилади:

Юк қабул қилувчи (донни қайта ишловчи корхона) етказиб берувчининг ҳисоб-фактурасидаги позиция асосида 1904274 сўм миқдоридаги тақдим қилинган устамалар суммасига қуйидаги бухгалтерия ёзувини тузади:

Дон тизим ичидаги истеъмолчиларга (экспортдан ташқари) юклаб жўнатилган ҳолатда, доннинг сотиш қиймати бўйича ҳисобланган ҚҚС суммасига қуйидаги бухгалтерия ёзуви қиритилади.

дебет 4011 "Дон учун харидорлардан олинадиган ҳисоб рақамлар - тизим ичида" ҳисоб рақами;

кредит 6410 "Бюджетга тўловлар бўйича қарз (турлари бўйича)" ҳисоб рақами.

Низомга

3-ИЛОВА

Донни механизациялашган тозалаш ва ишлов бериш

бўйича операцияларни дастлабки ҳисобга

олиш ҳужжатларини расмийлаштириш

ТАРТИБИ

1. Донга элеваторларда ва механизациялашган омборхоналарда ишлов бериш учун операцияларни расмийлаштириш учун 34-сон бланк шакли қўлланилади. Бланк - таркибида тозалаш учун фармойиш, далолатнома ҳамда уларнинг суммасидан иборат.

2. Фармойишда қайси донга, нима мақсадда, қайси кондициягача, қандай усулда ишлов берилиши, шунингдек ишни тугатиш муддати кўрсатилади. Фармойиш 2 нусхада лаборатория раҳбари томонидан ёзилади ҳамда корхона ва лаборатория раҳбари томонидан имзоланади.

3. Ишлов беришга оид далолатномалар тозалаш, қуритиш ўтказилганидан сўнг узоғи билан кейинги кунда тузилади. Катта дон партиясига ишлов берилган ҳолларда, 34-сон шакл бўйича далолатнома ҳар ойда камида икки марта тузилади. Далолатномаларни моддий жавобгар шахс, лаборатория раҳбари имзолайди, бош бухгалтер текшириб чиқади ва корхона раҳбари тасдиқлайди.

Одатда доннинг оғирлигини ўлчаш орқали, алоҳида ҳолларда эса миқдор-сифатни ҳисобга олиш (36-сон шакл) маълумотлари бўйича аниқлашади. Тозалашдан кейин албатта қўшимча маҳсулотлар, чиқитлар ва агар саралаб олинса, тозаланаётган доннинг майда қисми тортиб кўрилади. Одатда, тозалашдан кейин доннинг оғирлиги тозалашгача бўлган вақтда доннинг оғирлиги ва олинган қўшимча маҳсулотлар, чиқитлар, майда қисмлар оғирлиги ўртасидаги фарққа қараб аниқланади.

4. Олинган қўшимча маҳсулотлар ва чиқитларда фойдали доннинг таркиби: асосий дон, дон аралашмаси ва ишлов берилаётган экинга белгиланган Давлат стандарти (кейинги ўринларда ДСТ деб юритилади) бўйича ифлосланган аралашмага кирувчи, ушбу экинларга белгиланган ДСТлар бўйича эса асосий донга ёки дон аралашмасига кирувчи маданий ўсимликлар донлари (ифлослик аралашмаси қисмидан ажратиб олинадиган) ҳисоблаб чиқилади.

Агарда лаборатория қўшимча маҳсулотлар ва чиқитларнинг намлигини аниқламаса, улар қайси экиндан олинган бўлса, ўша тозаланган экиннинг шахсий ҳисоб рақамидан ҳисобдан чиқарилади.

5. Тозалашга оид далолатнома асосида тоифалари бўйича қўшимча маҳсулотлар ва чиқитлар миқдор-сифатни ҳисобга олиш журналида (36-сон шакл) доннинг оғирлиги ҳисобдан чиқарилади ва сақлаш жойи бўйича кирим қилинади.

6. Элеваторларда (омборхоналарда) ишлов бериш ва кейинчалик ишлаб чиқариш жараёнида олинадиган яроқсиз чиқитлар (таркибида 2 % гача дон бўлган) йиғилиб қолганда, корхона раҳбарининг фармойиши билан йўқ қилиб ташланади.

Чиқитларни йўқ қилиб ташлаш улардан ем сифатида фойдаланишга яроқсиз эканлиги, шунингдек йўқ қилиб ташлаш усулини тасдиқловчи, чиқитларнинг сифати кўрсатилган 23-сон шакл бўйича далолатнома билан расмийлаштирилади.

Йўқ қилиб ташлаш учун корхона ҳудудидан ташқарига чиқитлар олиб чиқилганида, ҳар бир автомототранспортга моддий рухсатнома ёзиб берилади. Чиқитлар тортиб кўрилади ва уларнинг оғирлиги 28-сон шакл бўйича оғирлик журналида автомототранспорт (ва прицеп) рақами кўрсатилган ҳолда 23-сон шаклда қайд қилинади. Агар яроқсиз чиқитларни ёқилғи сифатида ёки бошқа ишлаб чиқариш мақсадларида фойдаланиш учун бепул чиқарилганда, уларни олиб чиқиш товар-транспорт накладной билан расмийлаштирилади.

7. Ун ишлаб чиқарувчи корхонанинг дон тозаловчи бўлинмасида ёки ёрма тайёрловчи бўлинмада олинган чиқитлар механик йўқотишлар билан биргаликда тозалаш далолатномасида (117-сон шакл) ҳисобга олинади. Омихта ем корхоналарида яроқсиз чиқитлар далолатнома асосида (121-сон шакл), далолатнома-ҳисобот тузилиши билан ишлаб чиқариш цехининг бошлиғи ҳисобидан чиқарилади.

8. Умумий чиқитлар - элеваторларда, шунингдек битта технологик линия бўйича турли хилдаги экинлар дони партиялари билан механизациялашган операциялар ўтказиладиган бошқа корхоналарда олинади. Бундай ҳолда чиқитлар ҳар бир партиядаги доннинг ифлослиги ва аралашмаси миқдорига мутаносиб равишда ҳисобдан чиқарилади. Чиқитларнинг умумий миқдори тортиб кўрилади ва далолатнома билан расмийлаштирилади. Аспирацияланган чанг, чанг камераларини тозалаш вақтида аниқланади ва тегишли давр учун экинлар ёки партиялар бўйича аралашган дон миқдорига мутаносиб равишда ҳисобдан чиқарилади.

Низомга

4-ИЛОВА

Механизациялашган тозалаш, ишлов беришга юборилган

доннинг қиймати ва ишлов бериш натижалари қиймати

ўртасидаги фарқни аниқлаш ҳамда ушбу операцияларни

акс эттирувчи намунавий бухгалтерия ёзувлари бўйича

МИСОЛ

1. Доннинг тозалашгача бўлган оғирлиги 500000 кг, 1 тоннаси 96800 сўм, жами 48400000 сўм. Тозалашдан кейин 480500 кг сифатли дон кирим қилинади, 1 тоннаси 96800 сўм, жами 46512400 сўм. Қўшимча маҳсулотлар кирим қилинади: 6300 кг нархи 43580 сўмдан 274554 сўмлик таркибида 70% дан 85% гача дон бўлган дон аралашмаси; 6900 кг нархи 33250 сўмдан 229425 сўмлик таркибида 50% дан 70% гача дон бўлган дон аралашмаси; 2650 кг нархи 20630 сўмдан 54670 сўмлик таркибида 30% дан 50% гача дон бўлган I тоифали дон чиқитлари; 2450 кг нархи 9090 сўмдан 22271 сўмлик таркибида 10% дан 30% гача дон бўлган II тоифали дон чиқитлари; 1200 кг яроқсиз чиқитлар (таркибида 2% гача дон бўлган) баҳоланмайди ва кирим қилинмайди.

2. Ушбу мисол бўйича бухгалтерия ёзувларининг схемаси:

"Ўзбекистон Республикаси қонун ҳужжатлари тўплами", 2007 йил, 22-сон, 230-модда.