Ўзбекистон Республикасининг 29.10.2019 й. ЎРҚ-576-сон "Илм-фан ва илмий фаолият тўғрисида"ги Қонуни (Қонунчилик палатаси томонидан 22.07.2019 й. қабул қилинган, Сенат томонидан 11.10.2019 й. маъқулланган)

2-БОБ. ИЛМ-ФАН ВА ИЛМИЙ ФАОЛИЯТ

СОҲАСИНИ ТАРТИБГА СОЛИШ

Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси:

илм-фан ва илмий фаолият соҳаси асосий йўналишларининг амалга оширилишини таъминлайди;

илм-фан ва технологияларни ривожлантиришнинг устувор йўналишларини тасдиқлайди;

илм-фан ва илмий фаолият соҳаси инфратузилмасининг шакллантирилиши ҳамда унинг самарали фаолият юритишини таъминлайди;

давлат илмий дастурларини амалга оширишда мақсадли кўрсаткичларга эришишни баҳолаш тартибини тасдиқлайди;

илм-фан, таълим ва ишлаб чиқаришнинг узвий боғлиқлигини таъминлаш бўйича чора-тадбирларни белгилайди;

илм-фан ва илмий фаолият соҳасини молиялаштириш тартиби ҳамда давлат иштирокидаги жамғармаларни ташкил этиш тартибини белгилайди;

илмий фаолият юритувчи жисмоний шахсларни ижтимоий муҳофаза қилиш ва рағбатлантиришни таъминлайди;

илмий даражалар ва илмий унвонларни бериш тартибини белгилайди;

ахборот маконида илм-фан ва технологиялар асослари, ютуқларини оммалаштириш, шунингдек илм-фан ва илмий фаолият соҳасига оид тегишли тадбирларни тарғиб этиш бўйича чора-тадбирларни белгилайди.

Ўзбекистон Республикаси Инновацион ривожланиш вазирлиги илм-фан ва илмий фаолият соҳасидаги ваколатли давлат органи ҳисобланади (бундан буён матнда ваколатли давлат органи деб юритилади).

Ваколатли давлат органи:

илм-фан ва илмий фаолият соҳасининг асосий йўналишларини амалга оширади;

илм-фан ва технологияларни ривожлантиришнинг устувор йўналишларини шакллантиради;

илм-фан ва илмий фаолият соҳасини ривожлантириш масалалари бўйича давлат бошқаруви органлари, илмий ташкилотлар, олий таълим, ахборот-таҳлил муассасалари ҳамда бошқа ташкилотларнинг фаолиятини мувофиқлаштиради;

илмий фаолиятга оид давлат дастурлари, илмий фаолиятга оид давлат мақсадли дастурларини ишлаб чиқади ва тасдиқлайди ва уларнинг ижросини назорат қилади, илмий фаолиятга оид ҳудудий дастурлар ишлаб чиқилишини мувофиқлаштиради;

илмий фаолиятга оид давлат дастурлари доирасидаги лойиҳалар танловини ўтказади ва уларни молиялаштиради;

илмий лойиҳалар бўйича давлат буюртмаларини шакллантиради, давлат рўйхатини юритади, бажарилишини мониторинг қилади ва улар юзасидан ҳисоботлар қабул қилади;

Ноёб илмий объектлар рўйхатини шакллантиради ва тасдиқлайди;

ўзаро манфаатли халқаро илмий ҳамкорликни ривожлантириш, илм-фан ва илмий фаолият соҳасига чет эл инвестицияларини жалб қилишга кўмаклашади;

илмий даражали кадрларни тайёрлаш тизимини мувофиқлаштиради.

Ўзбекистон Республикаси Фанлар академияси ўз ваколатлари доирасида:

илм-фан ва технологияларни ривожлантиришнинг устувор йўналишлари, давлат илмий дастурлари, шунингдек халқаро дастурларни шакллантириш бўйича таклифлар беради;

илм-фан, таълим ва ишлаб чиқаришнинг узвий боғлиқлигини таъминлаш бўйича чора-тадбирларни белгилайди ва амалга оширади;

илмий фаолият субъектлари учун илмий асбоб-ускуналардан жамоавий фойдаланиш марказлари, ноёб илмий объектлардан қонунчиликда белгиланган тартибда фойдаланиш билан боғлиқ зарур шарт-шароитларни яратади;

илмий ташкилотларнинг илмий салоҳиятини оширади ва илмий даражали кадрлар тайёрлайди;

илмий ишланмаларни тижоратлаштиришга кўмаклашади ва уларнинг эгаларини рағбатлантиради, шунингдек ёшларни илмий фаолиятга жалб этиш, уларнинг самарали илмий фаолият юритишлари учун зарур шарт-шароитлар яратади;

илмий ташкилотлар ходимларини давлат ва халқаро мукофотларга тақдим этади;

хорижий давлатлар ва мамлакатимиз илм-фани ютуқларини ўрганади, таҳлил қилади, оммалаштиради ҳамда тарғиб қилади, улардан Ўзбекистон Республикаси манфаатлари йўлида фойдаланиш бўйича тавсиялар ишлаб чиқади;

чет эл фанлар академиялари, илмий ташкилотлари ва жамғармалари билан ҳамкорликни амалга ошириш, халқаро илмий тадбирларни ташкил этиш ва ўтказишда қатнашади.

Олий таълим тизими муассасалари, шунингдек бўйсунувида илмий ташкилотлар бўлган вазирлик, идоралар ва ташкилотлар ўз ваколатлари доирасида:

илм-фан ва илмий фаолият соҳасининг асосий йўналишларини амалга оширишда қатнашади;

илм-фан ва технологияларни ривожлантиришнинг устувор йўналишлари бўйича таклифлар киритади;

давлат илмий дастурлари, шунингдек халқаро дастурларни ишлаб чиқишда қатнашади ва уларнинг бажарилишини таъминлайди;

ўз бўйсунувидаги тегишли таълим муассасалари ва илмий ташкилотларда самарали ҳамда рақобатбардош илмий фаолият юритилишини таъминлайди;

тегишли йўналишлар бўйича илмий даражали кадрлар тайёрлашни таъминлайди, илмий фаолият юритувчиларни рағбатлантириб боради;

илм-фан, таълим ва ишлаб чиқаришнинг узвий боғлиқлигини таъминлаш бўйича чора-тадбирларни белгилайди ва амалга оширади;

ўз бўйсунувидаги илмий ташкилотларнинг моддий-техника базасини мустаҳкамлаб боради;

илмий ишланмаларни тижоратлаштиради ва улар эгаларини рағбатлантиради, шунингдек ёшларни илмий фаолиятга жалб этиш, уларнинг самарали илмий фаолият юритишлари учун зарур шарт-шароитлар яратади;

илм-фан ва технологиялар асослари, ютуқларини оммалаштириш, шунингдек илм-фан ва илмий фаолият соҳасига оид тегишли тадбирларни тарғиб этишда қатнашади.

Маҳаллий давлат ҳокимияти органлари ўз ваколатлари доирасида:

илм-фан ва илмий фаолият соҳасининг асосий йўналишларини амалга оширишда қатнашади;

илмий фаолиятга оид ҳудудий дастурларни ишлаб чиқади ва уларнинг амалга оширилишини таъминлайди;

илм-фан ва технологияларни ривожлантиришнинг устувор йўналишларини шакллантиришда қатнашади;

илмий фаолиятни ривожлантириш ва унинг замонавий инфратузилмасини яратишга кўмаклашади;

илм-фан, таълим ва ишлаб чиқаришнинг узвий боғлиқлигини таъминлаш бўйича чора-тадбирларни белгилайди ва амалга оширади;

илмий ишланмаларни яратиш, қўллаш ва оммалаштириш билан боғлиқ тизимли ишларни ташкил этади;

маҳаллий ахборот маконида илм-фан ва технологиялар асосларини, ютуқларини, шунингдек илм-фан ва илмий фаолият соҳасига оид тегишли тадбирларни тарғиб этишни тизимли равишда йўлга қўяди.

Фуқаролар, нодавлат нотижорат ташкилотлари ва фуқаролик жамиятининг бошқа институтлари илм-фан ва илмий фаолият соҳасида:

илм-фан ва технологияларни ривожлантиришнинг устувор йўналишлари, давлат илмий дастурларини шакллантириш бўйича таклифлар бериши;

илм-фан ва илмий фаолият тўғрисидаги қонунчиликнинг ижро этилиши устидан жамоатчилик назоратини амалга ошириши;

илм-фан ва илмий фаолият тўғрисидаги қонунчиликни такомиллаштиришга доир таклифлар бериши;

илм-фан ва илмий фаолият соҳасида давлат органлари ва бошқа ташкилотлар билан ҳамкорлик қилиши ҳамда уларга кўмаклашиши;

илм-фан ва илмий фаолият соҳасига оид маълумотларни тарқатиши, оммалаштириши ва тарғиб этиши мумкин.

Ёшларни илм-фан ва илмий фаолиятга жалб этиш:

тегишли давлат дастурларини ишлаб чиқиш;

таълим ташкилотида истеъдодларни аниқлаш, танлаш, тарбиялаш бўйича тегишли чора-тадбирлар олиб бориш;

тегишли йўналишлар бўйича ихтисослаштирилган мактаблар, мактаб-интернатлар, махсус синфлар, марказлар ва ўқув курслари ташкил этиш;

таълим жараёнида эгалланган билимларни кундалик турмуш ва касбий фаолиятда самарали қўллай олишга қаратиш;

таълим олувчилар ўртасида турли танловлар уюштириб бориш ва рағбатлантириш;

чет эл етакчи илмий ташкилотлари ва таълим муассасаларига магистратура ва докторантура дастурларини ўташ, малака ошириш, тажриба орттиришга юбориш орқали ва бошқа шаклларда амалга оширилади.

Ёш олимларнинг илмий ташкилотлар ва таълим муассасалари, ишлаб чиқариш ва бошқа тармоқлардаги илмий уюшмалари давлат томонидан қўллаб-қувватланади.

Илмий ташкилотлар ва олий таълим муассасаларида ёш олимлар ва талабаларнинг илмий фаолият юритиши учун тегишли шарт-шароитлар яратилиши лозим.

Илмий фаолият объектлар, ҳодиса (жараёнлар)нинг хусусиятлари, ўзига хосликлари ва қонуниятларини аниқлаш мақсадида борлиқни ўрганиш ва олинган билимларни амалиётда қўллашга йўналтирилган фаолият ҳисобланиб, фундаментал ва амалий тадқиқотлардан иборатдир.

Фундаментал тадқиқотлар табиат, жамият ва инсоннинг тузилиши, шаклланиши ва ривожланишига оид асосий қонуниятлар ҳақида янги билимлар олиш, улар ўртасидаги ўзаро алоқадорлик, шунингдек муайян фаолият натижасида яратилган объектларни ўрганишга йўналтирилган назарий ва (ёки) тажрибага йўналтирилган фаолият ҳисобланади.

Амалий тадқиқотлар амалий мақсадларга эришиш ва аниқ вазифаларни ҳал этиш учун асосан янги билимлар ва фундаментал тадқиқотлар натижаларини қўллашга йўналтирилган фаолият ҳисобланади.

Илмий фаолият юритувчи жисмоний ва юридик шахслар илмий фаолият субъектлари ҳисобланади.

Чет эл фуқаролари ва фуқаролиги бўлмаган шахсларнинг Ўзбекистон Республикасидаги илмий фаолияти қонунчиликка мувофиқ амалга оширилади.

Давлат илмий ташкилотлари, шунингдек давлат таълим муассасалари таркибидаги илмий ва илмий-техникавий тузилмаларда фаолият юритувчи ходимлар лавозимлари қонунчиликка мувофиқ белгиланади.

Илмий фаолият юритувчи шахслар:

илмий фаолият тури, йўналиши ва воситаларини танлаш;

илмий фаолиятни якка тартибда ёки жамоавий асосда олиб бориш;

инсон ҳаёти ва саломатлиги, атроф табиий муҳитга зарар етказиши мумкин бўлган илмий фаолиятда қатнашишни рад қилиш;

бажарган ишининг даражаси ва сифатига кўра моддий рағбат олиш, шунингдек илмий фаолияти натижаларини амалиётга татбиқ этишдан мукофот ёки даромад олиш;

Ўзбекистон Республикаси Давлат бюджети маблағлари, илмий фаолиятни қўллаб-қувватлаш жамғармалари ва қонунчилик билан тақиқланмаган бошқа манбалар ҳисобидан молиялаштириладиган илмий лойиҳалар бўйича танловларда қонунчиликда белгиланган тартибда иштирок этиш;

ўзи томонидан ёки ҳаммуаллифликда бажарилган илмий ишланмалар натижаларидан, агар улар давлат, хизмат ва тижоратга оид ёки қонунчиликка мувофиқ муҳофаза қилинадиган бошқа сирлардан таркиб топмаган бўлса, эркин фойдаланиш, уларни тарқатиш ва оммавий ахборот воситаларида эълон қилиш;

илм-фан соҳасида тадбиркорлик фаолиятини қонунчиликка мувофиқ амалга ошириш;

педагогик фаолият билан шуғулланиш, маслаҳатчи ва эксперт бўлиш;

агар қонунчиликда бошқача тартиб белгиланмаган бўлса, илмий фаолият натижаларини илмий маъруза, мақола, монография ва диссертация ҳимояси кўринишида ҳамда бошқа шаклларда тақдим этиш ҳуқуқига эга.

Илмий фаолият юритувчи шахслар:

инсон ҳаёти ва саломатлиги, атроф табиий муҳитга зарар етказмасликка;

кўчирмачиликка йўл қўймасликка, ўзгаларнинг илмий ишланмаларини ўзлаштирмасликка ва ёлғон маълумотларга асосланмасликка;

интеллектуал мулк ҳуқуқлари ва илмий одоб-ахлоқ қоидаларига риоя қилишга мажбурдир.

Илмий фаолият юритувчи шахслар меҳнатига ҳақ тўлаш, уларга йиллик ҳақ тўланадиган меҳнат таътили, шунингдек ижодий таътил бериш қонунчиликка мувофиқ амалга оширилади.

Давлат илмий ташкилотларида илмий фаолият юритувчи шахсларга қирқ саккиз иш кунидан иборат йиллик ҳақ тўланадиган ҳамда моддий ёрдамни кўзда тутадиган меҳнат таътили берилади.

Давлат илмий ташкилотларида илмий ходимларнинг етакчи олий таълим муассасалари, илмий-тадқиқот марказлари ва лабораторияларида, шу жумладан чет элда амалиёт ўташлари ёки малака оширишлари учун бир йилгача бўлган муддатга таътил берилади.

Асосий фаолият тури илмий фаолият юритишга йўналтирилган юридик шахс илмий ташкилот ҳисобланади.

Илмий ташкилотлар қонунчиликда белгиланган тартибда илмий фаолият натижаларини тижоратлаштириш билан шуғулланувчи ташкилотлар, илмий асбоб-ускуналардан жамоавий фойдаланиш марказлари ва бошқа ташкилотларни, шунингдек ноёб илмий объектларни ташкил этиш ҳуқуқига эгадир.

Олий таълим муассасаларида таълим жараёни билан бирга илмий фаолият ҳам юритилади.

Олий таълим муассасаларининг педагог кадрлари тегишли йўналишларда илмий фаолият билан шуғулланишлари шарт.

Олий таълим муассасалари қонунчиликда белгиланган тартибда илмий фаолият натижаларини тижоратлаштириш билан шуғулланувчи ташкилотлар, илмий асбоб-ускуналардан жамоавий фойдаланиш марказлари ва бошқа ташкилотларни таъсис этиш, шунингдек ноёб илмий объектларни ташкил этиш ҳуқуқига эгадир.

Олий таълим муассасалари илмий фаолиятга миллий ва халқаро даражадаги етук олимлар, илмий ташкилотлар вакилларини жалб этиш, етакчи миллий ва хорижий илмий ташкилотлар ҳамда таълим муассасаларида амалиёт ўташни ташкил қилиш ҳуқуқига эгадир.

Олий таълим муассасаларининг илмий салоҳиятини оширишга олий таълим муассасалари, бўйсунувида олий таълим муассасалари бўлган вазирлик, идора ва ташкилотлар, Ўзбекистон Республикаси Олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги масъулдир.

Олий таълим муассасасининг илмий фаолиятини баҳолашда унинг илмий салоҳияти, шу жумладан илмий ишланмаларнинг натижадорлиги, илмий мактабларнинг яратилганлиги, илмий даражали педагог кадрлар салоҳияти, шунингдек унинг илм-фан ривожига қўшган ҳиссаси инобатга олинади.

Илмий фаолият асосий фаолият турига кирмайдиган ташкилотлар илмий фаолият билан шуғулланишга ҳамда таъсис ҳужжатлари (низомлари)да белгиланган вазифаларни бажариш мақсадида ўз таркибида илмий тузилмаларни ташкил этишга ҳақлидир.