O`z DSt 3641:2023. Ўзбекистон Республикасининг Давлат стандарти. Базалт композит материалли қувурлар ва фитинглар. Техникавий шартлар (АВ томонидан 12.06.2023 й. 172-сон билан рўйхатга олинган Инвестициялар саноат ва савдо вазирлиги ҳузуридаги Ўзбекистон техник жиҳатдан тартибга солиш агентлиги бош директорининг 18.05.2023 й. 05-1546-сон буйруғи билан тасдиқланган)

Funksiyani amalga oshirishning imkoni yo`q

Ўзбекистон Республикаси

Адлия вазирлигида

2023 йил 12 июнда 172-сон

билан рўйхатга олинган

Ўзбекистон Республикаси

Инвестициялар саноат ва савдо

вазирлиги ҳузуридаги Ўзбекистон

техник жиҳатдан тартибга солиш

агентлиги бош директорининг

2023 йил 18 майдаги

05-1546-сон буйруғига

ИЛОВА

O`z DSt 3641:2023

ЎЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИНИНГ

ДАВЛАТ СТАНДАРТИ

   

O`z DSt 361:2023

Базалт композит материалли

қувурлар ва фитинглар

Техникавий шартлар

Мазкур давлат стандарти боғловчи модда сингдирилган ҳамда мустаҳкамловчи тўлдиргични узлуксиз ўраш усулида тайёрланган, сув таъминоти, сув чиқариш тизимларида, нефт маҳсулотларини ташиш, кимёвий жиҳатдан агрессив ва таркибида абразив моддаси бўлган муҳитларни ташиш учун мўлжалланган полиэфир боғловчилар асосидаги базалт композит материаллардан тайёрланган қувурлар ва фитингларга нисбатан талабларни белгилайди.

Базалт композит материаллардан тайёрланган қувурлар ва фитингларда йўл қўйиладиган ишчи босими - 32,0 МПа гача, ишчи муҳитининг ҳарорати йўл қўйиладиган ишчи босимдан ошмайдиган босимда плюс 115°С гача этиб белгиланади.

1-БОБ. ТЕХНИК ЖИҲАТДАН ТАРТИБГА

СОЛИШ СОҲАСИДАГИ НОРМАТИВ

ҲУЖЖАТЛАРГА ҲАВОЛАЛАР

       

1. Мазкур давлат стандартида қуйидаги техник жиҳатдан тартибга солиш соҳасидаги норматив ҳужжатларга ҳаволалар қўлланилган:

ГОСТ 12.1.004-91 - Меҳнат хавфсизлиги стандартлари тизими. Ёнғин хавфсизлиги. Умумий талаблар (расмий манба: Система стандартов безопасности труда. Пожарная безопасность. Общие требования);

ГОСТ 12.1.005-88 - Меҳнат хавфсизлиги стандартлари тизими. Иш жойининг ҳавосига қўйиладиган умумий санитария-гигиена талаблари (расмий манба: Система стандартов безопасности труда. Общие санитарно-гигиенические требования к воздуху рабочей зоны);

ГОСТ 12.1.007-76 - Меҳнат хавфсизлиги стандартлари тизими. Зарарли моддалар. Таснифи ва умумий хавфсизлик талаблари (расмий манба: Система стандартов безопасности труда. Вредные вещества. Классификация и общие требования безопасности);

ГОСТ 12.1.010-76 - Меҳнат хавфсизлиги стандартлари тизими. Портлаш хавфсизлиги. Умумий талаблар (расмий манба: Система стандартов безопасности труда. Взрывобезопасность. Общие требования);

ГОСТ 12.1.018-93 - Меҳнат хавфсизлиги стандартлари тизими. Статик электр энергиясининг ёнғин ва портлаш хавфсизлиги. Умумий талаблар (расмий манба: Система стандартов безопасности труда. Пожаровзрывобезопасность статического электричества. Общие требования);

ГОСТ 12.1.044-2018 - Меҳнат хавфсизлиги стандартлари тизими. Моддалар ва материалларнинг ёнғин ва портлаш хавфи. Кўрсаткичлар номенклатураси ва уларни аниқлаш усуллари (расмий манба: Система стандартов безопасности труда. Пожаровзрывоопасность веществ и материалов. Номенклатура показателей и методы их определения);

ГОСТ 12.2.003-91 - Меҳнат хавфсизлиги стандартлари тизими. Ишлаб чиқариш ускуналари. Умумий хавфсизлик талаблари (расмий манба: Система стандартов безопасности труда. Оборудование производственное. Общие требования безопасности);

ГОСТ 12.3.009-76 - Меҳнат хавфсизлиги стандартлари тизими. Юклаш ва тушириш ишлари. Умумий хавфсизлик талаблари (расмий манба: Система стандартов безопасности труда. Работы погрузочно-разгрузочные. Общие требования безопасности);

ГОСТ 12.4.011-89 - Меҳнат хавфсизлиги стандартлари тизими. Ишчиларни ҳимоя қилиш воситалари. Умумий талаблар ва таснифлаш (расмий манба: Система стандартов безопасности труда. Средства защиты работающих. Общие требования и классификация);

ГОСТ 12.4.021-75 - Меҳнат хавфсизлиги стандартлари тизими. Шамоллатиш тизимлари. Умумий талаблар (расмий манба: Система стандартов безопасности труда. Системы вентиляционные. Общие требования);

ГОСТ 12.4.103-83 - Меҳнат хавфсизлиги стандартлари тизими. Махсус ҳимоя кийимлари, оёқ ва қўлларни шахсий ҳимоя қилиш воситалари. Таснифлаш (расмий манба: Система стандартов безопасности труда. Одежда специальная защитная, средства индивидуальной защиты ног и рук. Классификация);

ГОСТ 17.2.3.02-2014 - Саноат корхоналари томонидан зарарли моддаларнинг рухсат этилган чиқиндиларини аниқлаш қоидалари (расмий манба: Правила установления допустимых выбросов вредных веществ промышленными предприятиями);

ГОСТ 166-89 - Штангенсиркуллар. Техник шартлар (расмий манба: Штангенциркули. Технические условия);

ГОСТ 2603-79 - Реактивлар. Асетон. Техник шартлар (расмий манба: Реактивы. Ацетон. Технические условия);

ГОСТ 5378-88 - Нониусли бурчак ўлчагичлар. Техник шартлар (расмий манба: Угломеры с нониусом. Технические условия);

ГОСТ 6507-90 - Микрометрлар. Техник шартлар (расмий манба: Микрометры. Технические условия);

ГОСТ 7502-98 - Металл ўлчаш рулеткалари. Техник шартлар (расмий манба: Рулетки измерительные металлические. Технические условия);

ГОСТ 9147-80 - Лаборатория чинни идишлари ва жиҳозлари. Техник шартлар (расмий манба: Посуда и оборудование лабораторные фарфоровые. Технические условия);

ГОСТ 9378-93 - Сирт ғадир-будурлиги намуналари (таққослаш). Умумий техник шартлар (расмий манба: Образцы шероховатости поверхности (сравнения). Общие технические условия);

ГОСТ 9550-81 - Пластмассалар. Чўзиш, сиқиш ва букиш пайтида эластиклик модулини аниқлаш усуллари (расмий манба: Пластмассы. Методы определения модуля упругости при растяжении, сжатии и изгибе);

ГОСТ 10692-2015 - Пўлат, чўян қувурлар ва уларга улаш деталлари. Қабул қилиш, маркировкалаш, қадоқлаш, ташиш ва сақлаш (расмий манба: Трубы стальные, чугунные и соединительные детали к ним. Приемка, маркировка, упаковка, транспортирование и хранение);

ГОСТ 11262-2017 - Пластмассалар. Чўзилишни синаш усули (расмий манба: Пластмассы. Метод испытания на растяжение);

ГОСТ 12783-91 - Қоғоз. Электр қаршилик коэффициэнтини аниқлаш усули (расмий манба: Бумага. Метод определения коэффициента электрического сопротивления);

ГОСТ 14192-96 - Юкларни маркировкалаш (расмий манба: Маркировка грузов);

ГОСТ 15139-69 - Пластмассалар. Зичликни (ҳажмий масса) аниқлаш усуллари (расмий манба: Пластмассы. Методы определения плотности (объемной массы);

ГОСТ 15173-70 - Пластмассалар. Чизиқли термал кенгайишнинг ўртача коэффициэнтини аниқлаш усули (расмий манба: Пластмассы. Метод определения среднего коэффициента линейного теплового расширения);

ГОСТ 16185-82 - Пластмассалар. Электростатик хусусиятларни аниқлаш усули (расмий манба: Пластмассы. Метод определения электростатических свойств);

ГОСТ 19433.1-2010 - Хавфли юклар. Таснифлаш (расмий манба: Грузы опасные. Классификация);

ГОСТ 23250-78 - Қурилиш материаллари. Солиштирма иссиқлик сиғимини аниқлаш усули (расмий манба: Материалы строительные. Метод определения удельной теплоемкости);

ГОСТ 24297-2013 - Сотиб олинган маҳсулотларни верификация қилиш. Ўтказишни ташкил этиш ва назорат қилиш усуллари (расмий манба: Верификация закупленной продукции. Организация проведения и методы контроля);

ГОСТ 25336-82 - Лаборатория шиша идишлари ва жиҳозлари. Турлари, асосий параметрлари ва ўлчамлари (расмий манба: Посуда и оборудование лабораторные стеклянные. Типы, основные параметры и размеры);

ГОСТ 29329-92 - Статик тортиш тарозилари. Умумий техник талаблар (расмий манба: Весы для статического взвешивания. Общие технические требования);

ГОСТ 30244-94 - Қурилиш материаллари. Ёнувчанликка синаш усуллари (расмий манба: Материалы строительные. Методы испытаний на горючесть);

ГОСТ 30402-96 - Қурилиш материаллари. Ёнувчанликка синаш усуллари (расмий манба: Материалы строительные. Методы испытания на воспламеняемость);

O`z DSt 736:96 - Керамика канализация қувурлари. Техник шартлар (расмий манба: Трубы керамические канализационные. Технические условия);

СанҚваН 0293-11 - Ўзбекистон ҳудудидаги аҳоли пунктларининг атмосфера ҳавосидаги ифлослантирувчи моддаларнинг йўл қўйиладиган максимал концентрацияларини (ЙҚМК) гигиеник меъёрлари (расмий манба: СанПиН 0293-11 Гигиенические нормативы предельно-допустимых концентраций (ПДК) загрязняющих веществ в атмосферном воздухе населённых мест на территории Узбекистана);

СанҚваН 0300-11 - Ўзбекистон шароитида саноат чиқиндиларини тўплаш, хатловдан ўтказиш, таснифлаш, зарарсизлантириш, сақлаш ва утилизация қилишни ташкил этишнинг санитария қоидалари ва нормалари (расмий манба: СанПиН 0300-11 Санитарные правила и нормы организации сбора, инвентаризации, классификации, обезвреживания, хранения и утилизации промышленных отходов в условиях Узбекистана);

ШНҚ 2.09.04-09 - Корхоналарнинг маъмурий ва маиший бинолари.

2-БОБ. АТАМАЛАР ВА ТАЪРИФЛАР

         

2. Мазкур давлат стандартида қуйидаги атамалар ва уларнинг таърифлари қўлланилган:

базалт композит - базалт толаси билан мустаҳкамланган реактопласт. Бунда қувурлар ва фитинглар деворлар материалининг матрицаси базалт толаси билан мустаҳкамланган полиэфир смоладан ташкил топган полимер композит ҳисобланади;

базалт композит қувур ва фитинглар (кейинги ўринларда - қувурлар ва фитинглар)- тўлдиргичли ёки тўлдиргичсиз, тиксотроп қўшимчалар, бўёқли ёки бўёқларсиз бўлган базалт толалари билан мустаҳкамланган полимер композит қувур ва фитинглар.

3-БОБ. ҚУВУРЛАР ВА ФИТИНГЛАРНИНГ ТАСНИФИ

       

3. Қувурлар ва фитинглар қуйидаги мезонлар бўйича таснифланади:

- қўлланиш доираси;

- мустаҳкамловчи тўлдиргичнинг тури (мустаҳкамловчи тўлдиргич сифатида базалт композит толаси қўлланилади).

4. Қўлланиш доирасига кўра қувурлар ва фитинглар қуйидаги турларга бўлинади:

- Х - совуқ сув, шунингдек ичимлик суви таъминоти тизими учун қувурлар ва фитинглар;

- К - канализация ва саноат оқовалари учун қувурлар ва фитинглар;

- А - агрессив ва таркибида абразив бўлган маҳсулотларни ташиш учун мўлжалланган қувурлар ва фитинглар;

- П - суюқ озиқ-овқат маҳсулотларини ташиш учун қувурлар ва фитинглар;

- И - иррегация ва мелиорация тизимлари учун қувурлар ва фитинглар.

5. Маҳсулотнинг шартли белгиланиши намунаси қуйидагича шаклда бўлиши лозим:

«Қувур Р-В-DN 300 РN1 - O`z DSt 3641:2023»

Бу ерда:

- Р - суюқ озиқ-овқат маҳсулотларини ташиш учун қувур;

- В - базалт композит толаси;

- DN 300 - қувурнинг номинал диаметри, мм;

- РN1 - номинал босим синфи;

- O`z DSt 3641:2023 - мазкур давлат стандартининг белгиси.

4-БОБ. ҚУВУРЛАР ВА ФИТИНГЛАРГА

ТЕХНИК ТАЛАБЛАР

6. Қувурлар ва фитинглар ушбу давлат стандарти талабларига ва ишлаб чиқарувчи корхона томонидан тасдиқланган технологик ҳужжатлар тўпламига мувофиқ ишлаб чиқилиши керак.

1-§. Қувурларнинг асосий параметрлари

ва тавсифлари

7. Қувурларнинг турлари, уларнинг номинал ўлчамлари ва қувурларнинг оғирлиги мазкур давлат стандартининг 1 ва 2-жадвалларида кўрсатилган кўрсаткичларга мувофиқ бўлиши керак.

1-ЖАДВАЛ

Қувурларнинг қалинлиги

             

        

          

2-ЖАДВАЛ

Қувурларнинг оғирлиги

           

         

        

2-§. Қувур ва фитингларнинг ташқи

кўринишига талаблар

      

8. Қувур ва фитингларнинг ва резбаларнинг ташқи юза кўриниши намуна-эталонига мувофиқ бўлиши керак.

9. Маҳсулотнинг ички юзаси текис бўлиши керак, бунда 0,2 мм гача баландликдаги қисқич шаклидаги изларга ва 0,05 мм гача адгезияга қарши қатламли изларга йўл қўйилади.

10. Ташқи юзада 0,5 мм гача чуқурликдаги боғловчи қатламда тирналишлар ва кичик бўшлиқлар бўлишига йўл қўйилади.

11. Ташқи юзада баландлиги 3 мм гача бўлган эгри-бугрилик, нотекислик ва кичик смолали ғадир-будирликларига йўл қўйилади. Ғадир-будирликларнинг баландлиги ортганида маҳаллий тозалашларга йўл қўйилади. Тозалаш жойлари қаттиқлаштирувчи (боғловчи) ҳимоя қатлами билан қопланиши керак.

12. Маҳсулот деворларида ёриқлар, қатламга ажралишлар, бегона қўшимчалар, шишлар ва уларнинг ишлаб чиқариш технологияси бузилишини келтириб чиқарувчи ёки механик таъсирлар туфайли юзага келадиган нуқсонларга йўл қўйилмайди.

13. Қувурлар ва фитингларнинг учлари ўққа тўғри бурчак остида керакли ўлчамда кесилиши, бурмалардан тозаланиши ва ён томонида қатламлар бўлмаслиги керак.

14. Резбаларда қатламларга ажралиш ва бурмаларга йўл қўйилмайди.

15. Механик ишлов берилган юзалар, шу жумладан ишлов бериш натижасида олинган резбалар ҳимоя қатлами билан қопланиши керак. Ҳимоя қатлами учун эпоксид асосли лакларнинг турлари қўлланилиши мумкин. Резба юзаларида ҳимоя қатламининг ғадир-будирликлари бўлмаслиги лозим.

16. Қувурлар ва фитинглар хусусиятларини аниқлайдиган физик-механик кўрсаткичлар мазкур давлат стандартининг 3, 4 ва 5-жадвалларида кўрсатилган қийматларга мувофиқ бўлиши керак.

3-ЖАДВАЛ

  

  

4-ЖАДВАЛ

  

  

5-ЖАДВАЛ

         

17. Қувурларнинг тугаш (бириктирувчи) қисмлари қуйидаги турдаги улагичлар билан ишлаб чиқарилиши керак:

- «К» - текис елимли уланиш;

- «КR» - «Река» турдаги муфтали уланиш;

- «КF» - фланесли уланиш.

18. Номинал босим PN 0,1 дан PN 32,0 гача бўлган қийматлар оралиғига мувофиқ бўлиши керак. Белгиланган қийматлар оралиғидаги номинал босимнинг ўзига хос қийматлари ишлаб чиқарувчи ва истеъмолчи ўртасидаги келишув асосида иш шароитларига қараб белгиланади.

19. LN қувурларнинг номинал узунлиги 6 м дан 13 м гача бўлиши керак. Ишлаб чиқарувчи ва истеъмолчи ўртасида келишилган ҳолда ҳамда ишлаб чиқарувчи томонидан тасдиқланган техник ҳужжатлар ва ушбу давлат стандартига мувофиқ бўлган бошқа номинал узунликдаги қувурларни ишлаб чиқарилишига йўл қўйилади.

20. Композит материаллар мазкур давлат стандартининг 6-жадвалида келтирилган хусусиятларга мувофиқ бўлиши керак.

6-ЖАДВАЛ

       

Изоҳ:

1. Жадвалда композит материалнинг тузилишига боғлиқ бўлмаган хусусиятлари келтирилган (бўйлама ва ҳалқали мустаҳкамловчи толаларнинг нисбати, боғловчи таркиб, базалт композит толаларининг ўзига хос турларидан фойдаланиш).

2, 3, 5, 6 кўрсаткичлар диапазони барча кўринишдаги ва турдаги маҳсулотларнинг композит материалидаги хом ашё ва материалларнинг барча мумкин бўлган композицияларини қамраб олади.

2. 1-жадвал кўрсаткичлари бўйича синовлар қувурлар ва фитинглар сифатини баҳолашда келишмовчиликлар юзага келганда ўтказилади.

21. Қувурлар ва фитингларнинг герметиклиги мазкур давлат стандартининг 7-жадвалида кўрсатилган меъёрларга мувофиқ бўлиши керак.

7-ЖАДВАЛ

     

22. Қувурларнинг ички диаметри +1,0 мм максимал оғишга эга бўлиши керак.

23. Қувурлар узунлиги +50 мм максимал оғишга эга бўлиши керак.

24. Фитингнинг шакллари, ўлчов хусусиятлари, ўлчамларнинг максимал оғишларининг шартли белгилари ишлаб чиқарувчи томонидан тасдиқланган техник ҳужжатларда келтирилади.

3-§. Хом ашё ва материалларга талаблар

       

25. Маҳсулот ишлаб чиқаришда қуйидаги хом ашё ва материаллардан фойдаланилади:

- полиэфир смолалар;

- базалтли ровинг;

- катализатор;

- модифицикация қўшимчалари.

Фитинг учун мустаҳкамловчи тўлдирувчи сифатида базалт композит толаларидан қилинган матолар, тасмалар ва тўқилган тузилмалардан фойдаланишга рухсат берилади.

26. Хом ашё ва материалларнинг кириш назорати (хомашёни ишлатишдан олдин текшириб олиш) ГОСТ 24297-2013 га мувофиқ амалга оширилади.

4-§. Қувурлар ва фитингларнинг бутлигига талаблар

        

27. Қувурлар ва фитинглар алоҳида қисмлар сифатида етказиб берилади. Истеъмолчининг илтимосига биноан қувурлар уларга ўрнатилган муфталар билан бирга етказиб берилиши мумкин.

28. Муфталар ёрдамида уланишларда фойдаланиш учун мўлжалланган фитинглар зичловчи резина ҳалқалар ва муфталар билан таъминланган бўлиши лозим. Гардишлар алоҳида-алоҳида уюмлар ва ўралган металл ҳалқалар билан таъминланиши мумкин.

29. Қувурни ўрнатиш учун етказиб бериш тўпламида қувурлар, фитинглар, шунингдек ишлаб чиқарувчининг ўрнатиш ва фойдаланиш бўйича қўлланмаси бўлиши керак.

5-§. Қувурлар ва фитингларни тамғалашга талаблар

           

30. Маҳсулотларни тамғалашда товар белгиси ва ишлаб чиқарувчи корхонанинг номи, шартли белгиси ва ишлаб чиқарилган санаси кўрсатилиши керак.

31. Тамғалаш маҳсулотнинг ташқи юзасига тамғани жойлаштириш учун етарли бўлган ҳар қандай ўқилишга осон жойда, ҳар қандай ташқи шароитда унинг ўчмаслигини таъминлайдиган тарзда қўлланилади. Шаффоф қатрон қатлами билан ҳимояланган ёрлиқлар ва этикеткалардан фойдаланишга рухсат берилади.

Тамғалаш қуйидаги маълумотларни ўз ичига олиши керак:

- ишлаб чиқарувчи корхона номи ва/ёки товар белгиси (мавжуд бўлса), манзили, телефон рақами;

- маҳсулотнинг номи ва/ёки шартли белгиланиши;

- асосий ўлчамлари;

- нетто массаси, кг;

- тўп рақами;

- ишлаб чиқарилган сана (ой, йил);

- ушбу давлат стандартининг белгиланиши;

- кафолатланган сақлаш муддати;

- сақлаш шароити;

- «Озбекистонда ишлаб чиқарилган» ёзуви, экспортга чиқариш учун эса «Маде ин Узбекистан» ёзуви.

32. Агар маҳсулотларнинг транспорт қадоқларида огоҳлантирувчи ёки кўрсатувчи белгилар ва маълумот ёзувларини қўллаш зарур бўлса, улар ГОСТ 14192-96 талабларига мувофиқ амалга оширилади.

6-§. Қувурлар ва фитингларни қадоқлашга талаблар

33. Қувурлар горизонтал юзаларга ёғоч бруслар ёки ложементларга тахланиши, бир нечта қатор қилиб тахланганда, қувурлар ғарамнинг кенглиги бўйлаб чекловчи устунлар билан жойлаштирилиши зарур. Ғарамнинг баландлиги 2 м дан ошмаслиги керак.

34. Қувурлар ва фитинглар алоҳида-алоҳида қадоқланмайди. Қувурларни юклаб жўнатиш ГОСТ 10692-2015 талаблари бўйича амалга оширилади.

35. Истеъмолчи билан келишилган ҳолда қувурлар махсус транспорт кассеталари ёки пакетларга ўраб жойланади ва етказиб берилади. Қувурлар орасидаги шикастланишга йўл қўймаслик учун ёғоч бруслар ёки ложементлар ишлатилади.

5-БОБ. ХАВФСИЗЛИК ВА АТРОФ-МУҲИТНИ

МУХОФАЗА ҚИЛИШ ТАЛАБЛАРИ

       

36. Қувурларни ишлаб чиқаришда ГОСТ 12.2.003-91 га мувофиқ ускуналарга бўлган умумий хавфсизлик талабларига риоя қилиш зарур.

37. ГОСТ 19433.1-2010 таснифлагичи бўйича қувурлар хавфли юк ҳисобланмайди.

38. Қувурлар ва фитинглар ГОСТ 12.1.007-76 бўйича хавфлиликнинг 4-синфига тегишли ҳисобланади.

39. Ишлаб чиқариш жараёнида ҳосил бўладиган чиқиндилар СанҚваН 0300-11 га мувофиқ утилизация қилиниши керак.

40. Қувурлар ва фитинглар учун ёнғинга доир қуйидаги техник кўрсаткичлар белгиланади:

ГОСТ 30244-94 бўйича 3 ёнувчанлик гуруҳи,

ГОСТ 30402-96 бўйича 4-алангаланувчанлик гуруҳи,

ГОСТ 12.1.044-2018 бўйича тутун ҳосил қилиш қобилияти ва ёнувчан маҳсулотларининг токсиклик гуруҳи.

41. Очиқ оловга яқинлаштирилганда қувурлар портлашсиз ёнади, оловдан чиқарилганда улар ўчади. Маҳсулотлар ГОСТ 12.1.044-2018 бўйича қийин ёнувчан моддалар гуруҳига киради. Ёнғин ўчириш воситалари сифатида углерод икки оксиди, ёнғинга қарши воситалар, сув пуркагич, кўпик, қум ёки наматдан фойдаланиш лозим.

42. Ишлаб чиқариш биноларининг иш жойи ҳавосидаги зарарли моддаларнинг рухсат этилган максимал консентрацияси ва уларнинг хавфлилик синфи ГОСТ 12.1.005-88 га мувофиқ бўлиши зарур.

43. Қувурлар ва фитингларни ишлаб чиқаришда ишчилар ГОСТ 12.4.011-89 ва ГОСТ 12.4.103-83 бўйича шахсий ҳимоя воситалари билан таъминланиши ва ГОСТ 12.4.021-75 га мувофиқ саноат биноларида сўрувчи-тортувчи вентиляция бўлиши лозим.

44. Аҳоли яшаш жойлари атмосфера ҳавосидаги зарарли моддаларнинг рухсат этилган миқдорлари СанҚваН 0293-11 га мувофиқ бўлиши керак.

45. Ишлаб чиқариш бинолари ШНҚ 2.09.04-09 га асосан маиший хоналар билан таъминланган бўлиши керак.

46. Атмосферага чиқадиган чиқиндиларнинг рухсат этилган миқдори назорати ГОСТ 17.2.3.02-2014 бўйича амалга оширилиши лозим.

47. Юклаш ва тушириш ишлари ГОСТ 12.3.009-76 бўйича амалга оширилиши керак.

48. Маҳсулотларни ишлаб чиқариш ва сақлаш вақтида ёнғин ва портлаш хавфсизлиги ёнғиндан ҳимоя қилиш ва олдини олиш тизимлари ГОСТ 12.1.004-91, ГОСТ 12.1.010-76 ва ГОСТ 12.1.018-93 бўйича таъминланиши керак.

6-БОБ. ҚАБУЛ ҚИЛИШ ҚОИДАЛАРИ

       

49. Қувурлар ва фитинглар тўпларда қабул қилинади. Битта тўпдаги қувурлар ёки фитинглар сони 200 донадан ошмаслиги лозим.

50. Сифат тўғрисидаги ҳужжат (паспорт) қуйидагиларни ўз ичига олиши керак:

- сифат тўғрисидаги ҳужжат (паспорт)нинг рақами;

- ишлаб чиқарувчи корхона номи, унинг товар белгиси (мавжуд бўлса), манзили;

- маҳсулотнинг номи ва шартли белгиланиши;

- тўп рақами ва ишлаб чиқариш санаси;

- кафолатланган сақлаш муддати ва шароити;

- синовларнинг натижалари;

- ушбу давлат стандартининг белгиланиши.

51. Қувурлар ва фитингларнинг ушбу давлат стандарти талабларига мувофиқлигини текшириш учун қуйидаги синов турлари ўтказилиши керак:

- қабул қилиш-топшириш;

- даврий;

- намунавий;

- сертификатлаштириш.

52. Қабул қилиш-топшириш синовлари қувурлар ва фитингларнинг ҳар бир тўпида ушбу давлат стандартининг 8-жадвалига мувофиқ амалга оширилади.

53. Қабул қилиш-топшириш синовларидан ўтган қувур намуналари йилига камида бир марта ушбу давлат стандартининг 8-жадвалига мувофиқ даврий синовдан ўтказилиши керак. Синов учун қувурларни тўғридан-тўғри ишлаб чиқариш линиясидан танлашга рухсат берилади.

54. Қувурларнинг ушбу давлат стандарти талабларига мувофиқлигини текшириш учун ҳар бир тўпдан камида учта қувур ва фитинг тасодифий танланади, уларда тамғалаш ва қадоқлаш ҳолати визуал текширилади.

55. Танланган намуналарнинг кўндаланг кесим ўлчамлари, ўлчанган кесимнинг узунлиги ва олд юзанинг сифати текширилади.

56. Физик-механик хусусиятларни ва 1 метр маҳсулотнинг массасини аниқлаш учун синовдан ўтган ўлчов кесимларининг ҳар биридан биттадан намуналар олинади.

57. Агар кўрсаткичларнинг камида биттаси учун қониқарсиз натижалар олинса, ушбу кўрсаткич учун икки марта намуналар бўйича такрорий синовлар ўтказилади.

58. Такрорий синовларда қониқарсиз натижалар қайд этилса тўп қабул қилинмайди.

59. Қувурларнинг ўлчамлари ҳамда бир метр маҳсулотнинг массасини текшириш натижаларига кўра қабул қилинмаган қувурлар тўпи қайта текширилади ва 100 фоиз саралаш қайта амалга оширилади. Синовдан ўтган қувурлардан янги тўп тузилади ва қабул қилиш учун тақдим этилади.

60. Намунавий синовлар қувурлар ва фитингларнинг техник хусусиятларига таъсир кўрсатиши мумкин бўлган тузилиши ва ишлаб чиқариш технологиясига ўзгартиришлар киритилганда амалга оширилади.

61. Сертификатлаштириш синовлари ушбу давлат стандартининг барча техник талабларига мувофиқ ўтказилиши лозим.

8-ЖАДВАЛ

             

              

7-БОБ. НАЗОРАТ УСУЛЛАРИ

        

62. Сифат кўрсаткичларини назорат қилиш ишлаб чиқарилганидан кейин камида 72 соат давомида сақланиб турган намуналарда амалга оширилади.

63. Қувурлар ва фитинг сиртларининг ташқи кўриниши ва сифатини аниқлашда уларни катталаштирувчи асбоблардан фойдаланмасдан мавжуд намуна-эталони билан солиштирган ҳолда визуал амалга оширилади.

1-§. Геометрик ўлчамлар ва оғирликни аниқлаш

   

64. Қувурларнинг ички диаметри ва қалинлигини аниқлаш ГОСТ 166-89 бўйича штангенсиркул ёрдамида, ўлчов чегаралари 630 мм гача бўлган ҳолда амалга оширилади. Ҳар бир параметрнинг синов натижаси сифатида қувурнинг ҳар икки учидан иккита ўзаро перпендикуляр радиал йўналишда ўлчанган тўртта ўлчашнинг ўртача арифметик қиймати олинади.

65. Қувурлар узунлигини аниқлаш ГОСТ 7502-98 бўйича номинал ўлчов узунлиги 10 м ва 20 м ва аниқлик синфи 3 бўлган тасмали рулетка билан билан амалга оширилади. Синов натижаси иккита диаметрли қарама-қарши генераторлар бўйича иккита мутлақо қарама-қарши юза ҳосил қилувчи ўртача арифметик қиймати сифатида қабул қилинади.

66. Қувурнинг ички диаметрини аниқлашда қувурнинг ҳар икки учидан иккита ўзаро перпендикуляр радиал йўналишда ўлчаш амалга оширилади. Ўлчаш натижаси сифатида тўртта ўлчовнинг ўртача арифметик қиймати олинади.

67. Ишлов берилмаганда қувурнинг девор қалинлиги қувурнинг ҳар икки учидан иккита ўзаро перпендикуляр йўналишда ўлчанади. Ўлчаш натижаси сифатида тўртта ўлчовнинг ўртача арифметик қиймати олинади. Бундай ҳолда, ҳеч қандай жойда қалинлиги минимал рухсат этилганидан кам бўлмаслиги керак.

68. Фитинг ва қувурларни улаш элементларининг ўлчамларини аниқлаш қуйида кўрсатилган универсал ўлчаш асбоблари ёрдамида амалга оширилади:

- ГОСТ 166-89 бўйича штангенсиркул;

- ГОСТ 5378-88 бўйича бурчак ўлчагич;

- ГОСТ 6507-90 бўйича микрометр.

69. Керакли ўлчов аниқлигини таъминлайдиган бошқа ўлчов воситаларидан фойдаланишга рухсат берилади.

70. Бир метрли қувурнинг ҳисобланган массасини аниқлаш ГОСТ 29329-92 га мувофиқ умумий мақсадли тарози ёрдамида амалга оширилади. Учта намунани тортиш натижаларининг ўртача арифметик қиймати 1 м қувурнинг ҳисобланган массаси сифатида олинади.

71. Қувурларнинг ташқи юкланишга нисбатан мустаҳкамлиги (қаттиқлиги) O`z DSt O`z DSt 736:96 бўйича аниқланади.

72. Қувурлар ва фитингларнинг бўйлама ва кўндаланг (белбоғли) чўзилиш интенсивлиги ГОСТ 11262-2017 бўйича аниқланади.

73. Қувурлар ва фитингларнинг герметиклиги гидро синов ускунасида синов босими билан амалга оширилади.

Синов намунасининг учларига тиқинлар ўрнатилади ва намунанинг деворларига тўғридан-тўғри кучланиш тушмайдиган ҳолатда бронли камерага ўрнатилади.

Шундан сўнг маҳсулотнинг ички бўшлиғидан ҳаво тўлиқ чиқарилгунга қадар намуна паст босимли насосдан ишлайдиган суюқлик (сув) билан тўлдирилади, юқори босимли насос уланади ва ички босим 3 дақиқадан кўп бўлмаган вақт ичида синов босими қиймати номинал қийматдан юқорига кўтарилади.

74. Қувурларни синовдан ўтказишда синов босими, агар конструкторлик ҳужжатларида бошқа қиймат кўрсатилмаган ёки истеъмолчи томонидан белгиланмаган бўлса, номинал босимдан (Ртўғ = 1,25 PN) тўртдан бир даража юқори бўлиши керак. 5 МРа дан ортиқ синов босимида маҳсулотларни ушлаб туриш муддати камида 30 минут, бошқа босимлар учун - камида 10 минут бўлиши керак.

Фитингларни синовдан ўтказишда синов босими 1,7 PN га тенг бўлиши ва камида 15 дақиқа давомида доимийликни сақлаши керак.

75. Синов пайтида визуал тарзда синиш, ёриқлар, материалнинг шишиши, ишчи суюқликнинг томиши, томчилар, оқимлар шаклида ташқи юзасига сизиб чиқиш аниқланмаса, қувур ёки фитинг синовдан ўтган деб ҳисобланади.

Агар қувур ёки фитинг мазкур давлат стандартининг 79-бандининг биринчи хатбошисига мувофиқ синовдан ўтган бўлса, биттадан намуна синаб кўрилади.

76. Якуний босимни йўқотиш синови учун ушбу давлат стандартининг 79-бандида кўрсатилган синовлардан ўтган қувур ёки фитинг танланади.

77. Қувурлар ва фитинг учун чегаравий босимини герметиклик ёки мустаҳкамликни йўқотишдан олдин аниқлаш гидро синов иншоотида ички босим билан гидро синов ўтказиш орқали амалга оширилади.

78. Мазкур давлат стандартининг 77-бандига мувофиқ ён тиқинли синов намунаси бронли камерага ўрнатилади ва маҳсулотнинг ички бўшлиғидан ҳаво тўлиқ чиқарилгунга қадар паст босим билан ишлайдиган насос орқали суюқлик (сув) билан тўлдирилади. Кейин юқори босимли насос уланади ва 5 дақиқадан кўп бўлмаган вақт ичида ички босим герметиклиги йўқолгунча ёки маҳсулотнинг девори бузилгунига қадар номинал босимдан кўтарилади.

Синов босими 2,5 PN дан ошса синов тугатилади.

79. Чекловчи босим маҳсулотларининг зичлиги ёки мустаҳкамлиги йўқолган босим сифатида қабул қилинади.

80. Қувурлар ёки фитингларда чегаравий босим мазкур давлат стандартининг 78-бандидаги синов босимидан катта бўлса, улар синовдан ўтган деб ҳисобланади.

81. Агар қувур ёки фитинг мазкур давлат стандартининг 84-бандига мувофиқ синовдан ўтган бўлса битта намуна синовдан ўтказилади.

82. Синовлар пайтидаги ҳарорат (20±5) °С га тенг бўлиши лозим.

Сув билан синовлар ўтказишда ходимларга зарар етказмаслик учун зарур бўлган барча эҳтиёт чоралари кўрилиши керак.

83. Полимеризация даражасини аниқлаш мазкур давлат стандартининг иловасига мувофиқ аниқланади.

84. Солиштирма иссиқлик сиғими ГОСТ 23250-78 бўйича аниқланади.

85. 220 дан 330 °К гача диапазондаги иссиқликда ўртача чизиқли кенгайиш коэффициэнти ГОСТ 15173-70 бўйича аниқланади.

86. Солиштирма ҳажмий электр қаршилиги ГОСТ 12783-91, ГОСТ 16185-82 бўйича анқиланади.

87. Композит материалининг зичлиги ГОСТ 15139-69 бўйича ўлчаш ва аралаштириш усули билан аниқланади.

88. Чўзилишдаги мустаҳкамлик чегараси ГОСТ 11262-2017 бўйича аниқланади.

89. Эластиклик модули ГОСТ 9550-81 бўйича аниқланади.

90. Маҳсулот ички деворининг ғадир-будурлиги ГОСТ 9378-93 бўйича аниқланади.

8-БОБ. ТРАНСПОРТДА ТАШИШ

ВА САҚЛАШГА ТАЛАБЛАР

   

91. Қувурлар кўриниши, тури ва ўлчами бўйича сараланган ҳолда сақланади.

92. Қувурлар горизонтал ҳолатда ложемент-контейнерларда ёки стеллажларга даста-даста ҳолатда боғланиб ёки сочма ҳолда нормал ёки юқори намликда минус 50°С дан плюс 50 °С гача бўлган ҳароратда сақланади. Тўғридан-тўғри қуёш нурига таъсир қилишнинг олди олиниши керак.

93. Стеллаж устунлари орасидаги масофа қуйидагича бўлиши керак:

- ички диаметри 100 мм гача бўлган қувурлар учун - 2 м дан кўп эмас;

- ички диаметри 100 мм дан ортиқ бўлган қувурлар учун - 3 м дан кўп эмас.

94. Қисқа ён томонга ўрнатилган қувурларни сақлаш тақиқланади.

95. Юклаш ва тушириш ишлари пайтида қувурларни осиш жойлари уларнинг ўртасида ёки учларида, қувурларнинг рухсат этилган максимал оғишини таъминлаган ҳолда танланиши лозим. Турли диаметрли қувурларнинг рухсат этилган оғиши ишлаб чиқарувчи томонидан тасдиқланган техник ҳужжатларда белгиланади.

96. Қувурлар барча транспорт воситаларида юкларни ташиш қоидаларига, шунингдек ушбу транспорт турларида ишлайдиган юкларни ортиш ва мустаҳкамлаш учун техник шартларга мувофиқ горизонтал ҳолатда, контейнерларда, тўпламларда ёки сочма ҳолда ташилади.

97. Қувурларни қопламларда ва сочма ҳолда ташишда тагликлар транспорт воситасининг полига ўрнатилиши керак. Тагликлар орасидаги масофа қуйидагича бўлиши лозим:

- ички диаметри 100 мм гача бўлган қувурлар учун - 2 м дан кўп эмас;

- ички диаметри 100 мм дан ортиқ бўлган қувурлар учун - 3 м дан кўп эмас.

98. Қувурларни сақлаш, юклаш, транспортда ташиш ва туширишда уларнинг механик шикастланиши ва ўзаро ҳаракатланишининг олдини олиш чораларини кўриш керак.

99. Қувурлар юк автомобилининг корпусига юмшоқ тасмалар ёки трослар билан боғланган тўпламларда ёки қувурларни ташиш учун мўлжалланган ғилоф ёрдамида жойланади.

100. Барча турдаги фитинглар яшикларда транспортда ташилади.

9-БОБ. ФОЙДАЛАНИШ БЎЙИЧА КЎРСАТМАЛАР

        

101. Композит материаллардан тайёрланган маҳсулотлар нормал ва юқори намлик билан мўтадил ва совуқ иқлими бўлган макро иқлимли ҳудудларда минус 50 °С дан плюс 50 °С гача бўлган муҳит ҳароратида ишлаш учун мўлжалланган.

102. Қувурлар ва фитинглар фақат техник топшириқда кўрсатилган мақсадларда ва 115 °С дан юқори бўлмаган ҳароратда ишлатилиши керак.

103. Қувурларни ўрнатишда қувурларнинг ташқи ва ички қатламлари ва уланган қисмларнинг яхлитлигига, шунингдек қувур учлари, муфталар ва зичлагичларнинг яхлитлиги ҳолатига эътибор бериш керак.

Агар қувур ёки муфтанинг ички қатламида, муфтани ўрнатиш учун тайёрланган қувур учининг ташқи юзасида ёки муфтанинг зичланган ҳалқаларида нуқсонлар аниқланса, ўрнатишга фақат нуқсонлар бартараф этилгандан кейин рухсат берилади.

104. Зарурат мавжуд бўлса, қувурлар ва бошқа қисмларнинг ички юзаларини латта, юмшоқ чўткалар ва ёғоч мосламалар билан тозаланади. Тозалаш учун металл асбоблардан фойдаланишга йўл қўйилмайди.

105. Маҳсулотларни ўрнатиш ва ишлатиш жараёнида қувурга 1 м дан яқинроқ очиқ оловдан фойдаланишга йўл қўйилмайди.

10-БОБ. ИШЛАБ ЧИҚАРУВЧИ КАФОЛАТЛАРИ

    

106. Ишлаб чиқарувчи, истеъмолчи транспортда ташиш ва сақлаш шартларига риоя қилган ҳолда қувурлар ва фитингларнинг ушбу давлат стандарти талабларига мувофиқлигини кафолатлайди.

107. Совуқ сувни ташиш учун мўлжалланган барча турдаги маҳсулотларнинг стандарт хизмат қилиш муддати 60 йил, кимёвий агрессив бирикмалар учун - ҳар бир алоҳида ҳолатда ишлаб чиқарувчи томонидан қўшимча равишда белгиланади.

108. Кафолатланган сақлаш муддати - ишлаб чиқарилган кундан бошлаб уч йил.

Давлат стандартига

ИЛОВА

Маҳсулот материалининг полимеризация

даражасини аниқлаш

    

1. Усулнинг моҳияти полимеризация даражаси Сокслет қурилмасидан фойдаланган ҳолда суғуриб олиш усули билан аниқланади.

2. Маҳсулот материалининг полимеризация даражасини аниқлаш учун зарур бўлган қурилмалар ва реактивлар қуйидагилардан иборат:

- терморегуляторли қуритиш шкафи;

- оғиши ±0,0002 г ва тарозида тортиш чегараси 200 г бўлган тарози;

- ГОСТ 25336-82 бўйича эксикатор;

- иситиш ҳарорати 1000 °С бўлган муфел печи;

- ГОСТ 9147-80 бўйича чинни тигел;

- ГОСТ 25336-82 бўйича тарозида тортиш учун кичик стакан;

- сокслет қурилмаси;

- электр плитаси;

- ГОСТ 2603-79 бўйича таҳлил учун соф асетон, олдиндан сувсизлантирилган қиздирилган калсий хлор;

- филтрлаш қоғози.

3. Синов ўтказишда дозаланган синов материали (композит материалининг майда қириндилари) қуритилган филтр қоғоз қопларга жойлаштирилади, тарозида тортилади ва кейин сувсизлантирилган асетон билан Сокслет қурилмаси эксикаторига жойлаштирилади, унда қиздирилгандан кейин 9 соат давомида қириндилар олиб ташланади.

Совутгандан сўнг, қопчалар эксикатордан чиқарилади ва печда 100 °С дан 105 °С гача ҳароратда доимий оғирликда қуритилади.

Композит материалдаги смола миқдори чинни тигелларга жойлаштирилган учта намунани 600 °С ҳароратда муфел печида 5 дан 6 соатгача доимий оғирликгача ёндириш орқали аниқланади.

4. Натижаларни тайёрлашда дастлаб композит материалдаги ёнувчи компонентнинг масса улуши (С, фоизларда) аниқлаб олинади. У қуйидаги формула бўйича ҳисобланади:

          

      

бу ерда:

С2 - материалнинг куйгунигача бўлган қириндиси массаси, г;

С1 - материалнинг куйдирилгандан кейинги қириндиси массаси, г.

5. Қириндидаги куйдирилган компонент массаси В, г, қуйидаги формула бўйича аниқланади

           

           

бу ерда А - композит материалининг қириндисининг тортиб олингунигача бўлган массаси, г.

6. Композит материалининг полимеризация даражаси Х, фоизда, қуйидаги формула бўйича аниқланади,

        

         

бу ерда:

А - композит материалининг қириндисининг тортиб олингунигача массаси, г;

Б - қириндининг тортиб олингандан кейинги массаси, г;

В - қириндидаги компонентнинг куйиш массаси, г.

Синов натижаси иккита параллел аниқлашнинг ўртача арифметик қиймати сифатида олинади, улар орасидаги рухсат этилган оғишлар 0,01 фоиздан ошмаслиги керак.

          

          

Қонун ҳужжатлари маълумотлари миллий базаси (www.lex.uz).