Ўзбекистон Республикаси Олий хўжалик суди кассация инстанциясининг 25.04.2005 й. 23-1286/02-2002-1815, 22-0306-2002-сонли Қарори

Функция недоступна

ЎЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИ

ОЛИЙ ХЎЖАЛИК СУДИНИНГ

КАССАЦИЯ ИНСТАНЦИЯСИ

ҚАРОРИ

25.04.2005 й.

N 23-1286/02-2002-1815,

22-0306-2002

(КЎЧИРМА)

Буюртмачи пудратчининг бажарган иши учун сметада назарда тутилган миқдорда, қонун ёки қурилиш пудрати шартномасида белгиланган муддатда ва тартибда ҳақ тўлайди.

"Каракалпакресагрострой" бирлашмаси хўжалик судига даъво аризаси билан мурожаат этиб, жавобгарлар - Қорақалпоғистон Республикаси ИИВ ва Ўзбекистон Республикаси ИИВ капитал қурилиш ва таъмирлаш бошқармасидан 194346639 сўм асосий қарз, 97173319 сўм пеня, жами 291519958 сўм ундириб беришни сўраган.

Қорақалпоғистон Республикаси хўжалик судининг 2002 йил 6 сентябрдаги ҳал қилув қарори билан даъво қаноатлантирилиб, Ўзбекистон Республикаси ИИВ капитал қурилиш ва таъмирлаш бошқармасидан 291519958 сўм ундирилган, Қорақалпоғистон Республикаси ИИВ жавобгарликдан озод қилинган.

Иш апелляция инстанциясида кўрилмаган.

Олий хўжалик суди судлов ҳайъатининг 2002 йил 29 ноябрдаги қарори билан ҳал қилув қарори бекор қилиниб, иш янгидан кўриш учун юборилган.

Биринчи инстанция судининг ҳал қилув қарори билан даъво рад этилган.

Иш апелляция инстанциясида кўрилмаган.

"Каракалпакресагрострой" бирлашмаси кассация шикояти билан Олий хўжалик судига мурожаат қилиб, ҳал қилув қарорини бекор қилишни сўраган.

Судлов ҳайъати кассация шикоятида келтирилган важларни муҳокама қилиб, иш ҳужжатларини ўрганиб чиқиб, қуйидагиларга кўра ҳал қилув қарорини ўзгаришсиз қолдирган:

иш ҳужжатларидан кўринишича, Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 1999 йил 7 апрелдаги 169-39-сонли қарори асосида бош пудратчи - "Каракалпакресагрострой" бирлашмаси билан буюртмачи - Қорақалпоғистон Республикаси Ички ишлар вазирлиги ўртасида 1999 йил 1 апрелда қурилиш пудрати шартномаси тузилган. Мазкур шартномага асосан "Жаслик" қўрғонидаги махсус қурилиш объектида 1-босқич қурилиш-таъмирлаш-монтаж ишлари бажарилган.

Ишдаги шартномада лойиҳа-смета ҳужжатлари илова қилинганлиги кўрсатилган бўлса-да, тарафлар қурилиш пудрати шартномасида лойиҳа-смета ҳужжатларининг таркиби ва мазмунини, қайси тараф ва қанча муддатда тегишли ҳужжатларни тақдим этишини келишиб олишмаган.

Ўзбекистон Республикаси Фуқаролик кодексининг 670-моддасига кўра, пудратчи қурилиш ва у билан боғлиқ бўлган ишларни ишнинг ҳажми, мазмуни ва уларга қўйиладиган бошқа талабларни белгилайдиган лойиҳа-смета ҳужжатларига мувофиқ амалга ошириши шарт.

Қурилиш пудрати шартномасида бошқа кўрсатмалар бўлмаса, пудратчи лойиҳа-смета ҳужжатларида кўрсатилган ҳамма ишларни бажариши шарт деб тахмин қилинади.

Қурилиш пудрати шартномасида лойиҳа-смета ҳужжатларининг таркиби ва мазмуни аниқланган, шунингдек қайси тараф ва қанча муддатда тегишли ҳужжатларни тақдим қилиши лозимлиги назарда тутилган бўлиши керак.

Пудратчи қурилиш давомида лойиҳа-смета ҳужжатларида ҳисобга олинмаган ишларни ва шу муносабат билан қўшимча ишларни бажариш, қурилишнинг смета қийматини ошириш зарурлигини аниқласа, бу тўғрида буюртмачига хабар бериши шарт.

Пудратчи буюртмачидан ўн кун ичида ўз хабарига жавоб олмаган тақдирда, агар қонунда ёки қурилиш пудрати шартномасида бунинг учун бошқа муддат назарда тутилган бўлмаса, тегишли ишларни тўхтатиб, бекор туриб қолиши натижасида кўрилган зарарни буюртмачининг зиммасига юклаши шарт эди. Лекин бош пудратчи томонидан лойиҳа-смета ҳужжатлари олдиндан талаб қилинмаган, қурилиш ишлари лойиҳа-смета ҳужжатлари билан бирга олиб борилмаган.

Ўзбекистон Республикаси Фуқаролик кодексининг 673-моддасида буюртмачи пудратчининг бажарган иши учун сметада назарда тутилган миқдорда қонун ёки қурилиш пудрати шартномасида белгиланган муддатда ва тартибда ҳақ тўлайди, деб кўрсатилган.

Қурилиш ишларига ҳақ тўлаш буюртмачининг ўз молиявий ресурслари ва ички хўжалик захираларидан, амортизация ажратмаларидан ҳамда олинган кредит маблағларидан амалга оширилиши кўзда тутилган.

Фуқаролик кодексининг 636-моддасида пудрат шартномасида бажариладиган ишнинг баҳоси ёки уни аниқлаш усуллари кўрсатилади, деб белгиланган. Тарафлар томонидан тузилган шартномада қурилиш қиймати 1991 йил нархларда 4000 минг сўмни шартномавий баҳоси 800000 минг сўм деб белгиланган. Буюртмачи ва бош пудратчи ўртасида шартнома тузилганда очиқ шартнома баҳоси қўлланилган, яъни қурилишни амалга ошириш жараёнида фойдаланиладиган материаллар баҳоси ишга ҳақ тўлаш шартлари ва бошқа харажатларни ўз ичига олишини тушуниш лозим.

"Жаслик" махсус қурилиш объектининг 1-навбати қурилишини давлат комиссияси томонидан 2000 йил сентябрь ойида қабул қилиш далолатномасида 1991 йил баҳосида жами 6021,93 минг сўмлик қурилиш-монтаж ишлари бажарилганлиги, шундан "Каракалпакресагрострой" бирлашмаси томонидан 3032,05 минг сўмлик иш бажарилганлиги кўрсатилиб, қурилиш қабул қилинган ва лойиҳа смета ҳужжатлари бўйича ўша пайтда томонлар ўртасида ҳеч қандай низо бўлмаган. Бундан ташқари, 2001 йил 1 январда буюртмачи билан бош пудратчи ўртасида ўтказилган та??ослаш далолатномасида даъвогар - "Каракалпакресагрострой" бирлашмасининг буюртмачи - Қорақалпоғистон Республикаси ИИВга 7113898 сўмлик қарзи борлиги тан олинган. Буюртмачи қурилишда қатнашаётган ишчи-хизматчиларни иссиқ овқат билан таъминлаш, узлуксиз ишга олиб бориш ва келишнинг транспорт харажатлари ҳақида буюртмачи билан келишмаган бўлса-да, ташкилотда ўтказилган аудитор хулосасига кўра 35620182 сўмлик иссиқ овқат харажатини буюртмачидан ундиришни кўрсатган. Бунда даъвогар Бош вазир ўринбосарининг йиғилишда берган кўрсатмасини асос қилиб кўрсатган. Бироқ, ушбу йиғилишда берилган топшириқ ижросини таъминлаш мақсадида тарафлар ўртасида тегишли шартнома тузилиши лозим эди. Бундан ташқари, транспорт ва иссиқ овқат харажатлари сметада кўрсатилмаган. Тарафлар томонидан тузилган шартномада эса қандай тартибда қурилиш-монтаж ишларини бажариш, шунингдек қандай ҳолларда ва тартибда индексация қўлланилиши назарда тутилмаган.

Иш ҳужжатларидан кўринишича, асосий низо қурилиш-монтаж ишлари бўйича бажарилган ишларнинг таннархи қимматлашганлиги оқибатида келиб чи??ан. "Каракалпакресагрострой" бирлашмаси томонидан "Жаслик" объектининг 1-навбатида бажарилган ишлар қимматлашиш индекси 72,3 марта деб олинган. Лекин бу кўрсаткич Ўзбекистон Республикаси Ички ишлар вазирлиги томонидан 49,2 марта деб олинган. Оқибатда ўртада 190 млн. сўмдан ортиқ тафовут пайдо бўлиб, низолашилаётган суммага айланган мазкур маблағни, пеняси билан ундиришни сўраб даъвогар судга мурожаат қилган. Бажарилган ишларнинг қимматлашиш индекси "Каракалпакресагрострой" бирлашмаси томонидан қурилаётган бошқа объект - "Сода заводи"да мавжуд қимматлашиш индексидан олинган. Ўзбекистон Республикаси Ички ишлар вазирлиги қимматлашиш индексини қонуний равишда тавсия этилган 49,2 марта ҳисобидан олган. Бундан ташқари, тарафлар ўртасида қимматлашиш индексини тўлаш ҳақида ҳеч қандай шартнома имзоланмаган.

Мазкур иш юзасидан Ўзбекистон Республикаси Давлат архитектура ва қурилиш қўмитаси қошидаги идорадан ташқари давлат экспертиза бош бошқармасининг 2003 йил 13 октябрдаги 103-к-сонли эксперт хулосаси олинган. Эксперт хулосасида овқатланиш харажатлари 18958438 сўм, ишчиларни қурилиш объектига ташиш харажатлари 6583862 сўм, ишлатилган қурилиш материаллари компенсацияси 244020142 сўм, жами 606261209 сўм этиб белгиланган. Шу хулосанинг ўзида ишчиларни ташиш харажатларининг энг юқори ставкаси олинганлиги кўрсатилган. Чунки ушбу ҳолатни тасдиқловчи ҳужжатлар экспертизага тақдим этилмаган. Ишчиларнинг овқатланиш харажатлари эса бажарилган ишларни тасдиқловчи ҳужжатлар асосида (Ф-3) олинган. Эксперт хулосасининг ушбу тўхтами билан ҳам келишиб бўлмайди. Чунки овқатланиш харажатлари бажарилган ишлар ҳақидаги ҳужжатлар (Ф-3) асосида эмас, балки ҳақиқатда ишчиларнинг истеъмолини тасдиқловчи ҳужжатларга асосан чиқарилиши лозим эди. Ўзбекистон Республикаси Давлат архитектура ва қурилиш қўмитаси қошидаги идорадан ташқари давлат экспертиза бош бошқармаси ўзига тақдим этилган мавжуд ҳужжатларга асосланган ҳолда хулоса чиқарган ёки эксперт хулосасини олиш учун тўлиқ ҳужжатлар тақдим этилмаган. Қолаверса, юқорида таъкидланганидек, тарафлар ўртасида ишчиларни вахта усулида ташиш, уларни овқатлантириш, шунингдек компенсация тўловлари ҳақида ҳеч қандай ҳуқуқий ҳужжат тузилмаган ва имзоланмаган.

Даъвогар томонидан ишлар 1999 йилда бажарилганлиги, объект 2000 йилда давлат комиссияси томонидан қабул қилиниб, молиялаштириш ҳам тугагандан кейин уч марта экспертиза хулосаси олиниб, хулосалар бир-бирига тўғри келмаслиги сабабли экспертиза хулосаларини инобатга олмаслик лозим деб ҳисобланади.

Ишдаги ҳужжатларга кўра, Ўзбекистон Республикаси ИИВ капитал қурилиш ва таъмирлаш бошқармаси даъвогар билан ҳеч қандай шартномавий муносабатда бўлмаганлигини, шунинг учун даъвогарнинг қўшимча жавобгар - Ўзбекистон Республикаси ИИВ капитал қурилиш ва таъмирлаш бошқармасидан асосий қарз ва пеняни Қорақалпоғистон Республикаси Ички ишлар вазирлигига, кейинчалик "Каракалпакресагрострой" бирлашмасига ундириш даъвосини суд рад қилиш тўғрисида асосли ва қонуний ҳал қилув қарори қабул қилган.

Юқоридагиларни инобатга олиб, судлов ҳайъати ҳал қилув қарори асослантирилган ҳамда қонуний қабул қилинган деб ҳисоблаб, уни ўзгаришсиз қолдиришни лозим топди.

“Ўзбекистон Республикаси Олий хўжалик суди Ахборотномаси”,

2005 йил, 6-сон