Суғурта қопламини тўлаш муддатини бузганлик тўғрисидаги низо бўйича

Функция недоступна

СУҒУРТА КОПЛАМИНИ ТЎЛАШ

МУДДАТИНИ БУЗГАНЛИК ТЎГРИСИДАГИ

НИЗО БЎЙИЧА

ИШНИНГ МОҲИЯТИ

Тошкент шаҳар Хўжалик судига жавобгар - давлат суғурта компаниясидан (бундан кейин - компания) шартнома мажбуриятларини тегишлича бажармаганлик учун пеня суммасини, бошқаларнинг пул маблағларидан фойдаланганлик учун банк фоизларини ундириб бериш илтимоси билан юридик шахс (бундан кейин - корхона) мурожаат қилди. Низонинг моҳияти қуйидагидан иборат эди. Корхона компания билан ихтиёрий суғурта шартномасини тузган ва ўзига тегишли бўлган қишлоқ хўжалиги молларини суғурталаган. Суғурта ҳодисасининг бошланиши натижасида компания суғурта қоплаши суммасини тўлаши керак эди. Тўлаш 2 ойга кечиктирилди. Корхона компаниядан тўлаш муддати кечиктирилгани учун неустойка тўлашни талаб қилди. Компания буни ихтиёрий тартибда бажаришдан бош тортди. Корхона шу сабабли судга мурожаат қилди.

КОРХОНАНИНГ ПОЗИЦИЯСИ

Корхона ўзига тегишли бўлган қишлоқ хўжалиги молларини нобуд бўлишдан суғурталаган эди. Оммавий касалланиш натижасида улар қирилиб кетган. Тузилган суғурта шартномасининг шартларига мувофиқ компания корхонага, у суғурта ҳодисаси бошланганлигининг зарур далил-исботларини тақдим этган пайтдан бошлаб, беш кун мобайнида суғурта суммасини тўлаши шарт эди. Корхона ҳужжатларни тақдим этди, компания эса кўрсатилган муддатда тўловни амалга оширмади.

КОМПАНИЯНИНГ ПОЗИЦИЯСИ

Корхона шартномада таъкидланган муддатда суғурта ҳодисасининг бошланганлигини тасдиқлайдиган барча зарур ҳужжатларни тақдим этмади. Бундан ташқари, тақдим этилган ахборотнинг тўғрилигини текшириш учун компания ваколатли давлат органларидан суғурта ҳодисасининг бошланганлигини тасдиқлайдиган хулосани талаб қилишга мажбур бўлди, чунки усиз суғурта қопламасининг тўланиши мумкин эмас. Қопламани тўлаш муддати шу тариқа компания хулосани олгунига қадар чўзилди. Шу сабабли, тўлов муддатининг кечикишида унинг ҳеч қандай айби йўқ.  Бинобарин, корхонанинг неустойка тўлаш тўғрисидаги талаби асоссиздир.

СУДНИНГ ҲАЛ ҚИЛУВ ҚАРОРИ

Суд тарафларни тинглаб, иш материалларини ўрганиб, шундай хулосаларга келди:

- корхона суғурта ҳодисасининг бошланганлигини ишончли тарзда тасдиқлайдиган ҳужжатларни тўлиқ ҳажмда тақдим этмаган, бу билан тузилган суғурта шартномасининг шартларини бажармаган. Бундай ҳужжатлар рўйхати суғурталовчи тасдиқлайдиган қора молларни ихтиёрий суғурталаш қоидаларида келтирилган. Корхона ҳам ушбу рўйхатга қатъиян амал қилиши керак эди. Шу сабабли суғурта қопламаси кечикиб тўланган.

Ана шу асосларда суд корхона даъвосини рад этиш тўғрисида қарор қилди ва унинг талабларини асоссиз деб топди, чунки унинг ўзи суғурта шартларини бажармаган.

Корхона биринчи инстанция судининг ҳал қилув қарорига қўшилмади ва кассация шикояти берди (апелляция муддатлари ўтказиб юборилган). Олий хўжалик судининг суд ҳайъати ишдаги барча материалларни синчиклаб ўрганиб, биринчи инстанция судининг ҳал қилув қарори қонуний эмас деган хулосага келди. Суғурта шартномасининг шартларига кўра компания суғурта ҳодисаси бошланган тақдирда корхонага суғурта жавобгарлиги доирасида суғурта қоплами суммасини тўлаши шарт эди. Бундай ҳодиса юзага келган, тўлов ўз вақтида тўланмаган, шу сабабли компаниянинг бу ҳол ваколатли давлат органи суғурта ҳодисаси бошланганлигини тасдиқлайдиган хулосаси ўз вақтида тақдим этилмаганлиги оқибатида юз берган, бунда компания айбдор эмас деган важлари асосли эмас. Суғурта шартномасида суғурта суммасини тўлашнинг ана шундай хулосага боғлиқлиги назарда тутилмаган эди. Сўнгра компаниянинг корхона суғурта ҳодисасининг бошланишини тасдиқлайдиган барча зарур ҳужжатларни тақдим этиш бобида қора молларни ихтиёрий суғурталаш талабларига риоя қилмаганлиги далилини рўкач қилиши ҳам асосланмаган, чунки шартномада бу нарса бевосита кўрсатилмаган, корхона ҳам ушбу Қоидалар у билан компания ўртасидаги ҳуқуқий муносабатларга нисбатан қўлланиши тўғрисида огоҳлантирилмаган эди. Шу тариқа, корхона мазкур қоидаларда баён этилган ҳужжатларнинг зарурий рўйхати тўғрисидаги талабларга амал қилишга мажбур эмас эди, компания бу ҳолда тақдим этилган ҳужжатлар тўлиқ эмаслигини рўкач қила олмас эди. Шу тарзда, суд корхона суғурта ҳодисасининг бошланганлигини тасдиқлаш учун барча зарур ҳужжатларни тақдим этганлигини тасдиқлади. Суғурта шартномасининг шартларига кўра, суғурта қоплами суммаси ўз вақтида тўланмаган тақдирда компания муддат ўтган ҳар бир кун учун 0,1 фоиз миқдорида, лекин шартнома умумий суммасининг 10 фоизидан кўп бўлмаган миқдорда пеня тўлашга мажбур. Шу тариқа Олий хўжалик суди корхонанинг давлат суғурта компанияси ўз мажбуриятларини тегишлича бажармаганлиги учун унга неустойка тўлаши тўғрисидаги талабларининг асослилигини тасдиқлади.

Ш А Р Ҳ

Мол-мулкни ва қишлоқ хўжалиги товар ишлаб чиқарувчиларининг маҳсулотини суғурталаш ихтиёрий суғурталаш тоифасига киради. Суғурта шартномаларини тузиш чоғида Фуқаролик кодекси, 1998 йил 29 августдаги 670-I-сон “Хўжалик юритувчи субъектлар фаолиятининг шартнома-ҳуқуқий базаси тўғрисида”ги қонунининг қоидаларига амал қилиш лозим. Фуқаролик кодекси 915-моддасининг иккинчи қисмига кўра мулкий суғурта шартномаси бўйича муайян мол-мулкнинг йўқотилиши (нобуд бўлиши), кам чиқиши ёки шикастланиши хавфи суғурталаниши мумкин.

Фуқаролик кодекси 929-моддасининг биринчи қисмига мувофиқ, мулкий суғурта шартномасини тузишда эришиш мажбурий бўлган (акс ҳолда шартнома тузилмаган деб топилади) қуйидаги шартлар муҳим ҳисобланади:

- суғурта объекти бўлган мол-мулк тўғрисида;

- юз бериши эҳтимол тутилиб, суғурта амалга оширилаётган воқеа (суғурта ҳодисаси)нинг хусусияти тўғрисида;

- тўланадиган суғурта пулининг миқдори тўғрисида;

- суғурта мукофотининг миқдори ва уни тўлаш муддати (муддатлари) тўғрисида;

- шартноманинг амал қилиш муддати тўғрисида.

Суғурта шартномаларини тузиш чоғида суғурта қилдирувчилар (ўз мол-мулкини суғурта ҳодисаси бошланишидан суғурталовчи хўжалик юритувчи субъектлар) ҳам, суғурталовчилар (тадбиркорлик фаолияти сифатида суғурталашни амалга оширадиган суғурта ташкилотлари) ҳам қуйидаги жиҳатларни назарда тутишлари керак. Фуқаролик кодекси 927-моддасининг учинчи қисмига кўра суғурта шартномасининг ёзма шакли суғурта қилдирувчига суғурталашнинг барча муҳим шартларини ўз ичига олган суғурта полиси (гувоҳнома, сертификат, квитанциялар) топширилиши чоғида бунга амал қилинган деб топилади. Бунда Фуқаролик кодекси 930-моддасининг биринчи қисмига мувофиқ, суғурта шартномасини тузиш шартлари суғурталовчи ёхуд суғурталовчилар бирлашмаси томонидан қабул қилинган, маъқулланган ёки тасдиқланган тегишли турдаги суғуртанинг стандарт қоидалари (суғурта қоидалари)да белгилаб қўйилиши мумкин. Агар у уларнинг ўзига нисбатан амал қилишига рози бўлган тақдирдагина суғурта қилдирувчи учун бу шартларни қўллаш мажбурийдир. Бундай розилик Фуқаролик кодекси 930-моддасининг иккинчи қисмида кўрсатилган қуйидаги усуллардан бири билан олиниши мумкин:

- суғурта қилинувчи томонидан бундай қоидаларни қўллаш кўрсатилган, лекин бу қоидаларнинг матни келтирилмаган шартнома (полис)-нинг имзоланиши (ҳавола этиш қоидаси);

- ушбу қоидалар матни келтирилган шартнома (полис)нинг имзоланиши;

- қоидалар матни орқа томонда баён этилган шартнома (полис)нинг имзоланиши;

- қоидалар матни шартнома (полис)га алоҳида ҳужжат сифатида илова қилинади ва суғурта қилдирувчига топширилади. Бу ҳолда суғурта қилдирувчига бундай топшириш шартномада тегишли ёзув билан тасдиқланиши керак.

Шу тариқа, агар суғурта қоидаларида, масалан, суғурта ҳодисасининг бошланиши бирор-бир давлат органи ёки ихтисослашган ташкилотнинг хулосаси билан тасдиқланиши кераклиги назарда тутилган бўлса, шартномани имзолаш чоғида суғурта қилдирувчининг юқорида кўрсатилган усуллардан бирини қўллаш воситасида ўзига нисбатан мазкур қоидани қўллаш тўғрисида розилиги олиниши керак. Акс ҳолда суғурта қилдирувчи шартнома (полис) шартларига мувофиқ, суғурта ҳодисаси бошланишини тасдиқлашга ҳақлидир, суғурталовчи эса бундай суғурта қилдирувчига нисбатан кўрсатилган қоидаларни қўллашга ҳақли эмас. Биз кўриб чиқаётган ҳолатда суғурталовчи айни ваколатли органдан суғурта ҳодисаси бошлангани тўғрисида хулоса олишни кутганлиги учун суғурта қилдирувчига шартномада қайд этилган суғурта суммасини тўламаган. Бироқ, суғурта қилдирувчи зиммасига ўзига нисбатан кўрсатилган қоидаларнинг амал қилиниши мажбуриятини олмаган ва мазкур ҳолда фақат тузилган шартноманинг шартларига амал қилган. Кўрсатилган ҳолатлар ва давлат суғурта ташкилоти ҳаракатларининг ноқонунийлиги Олий хўжалик суди томонидан тасдиқланган.

Мазкур материал Германия техник ҳамкорлик жамияти

кўрсатаётган техник мадад туфайли амалга оширилган