Давлат бюджети ҳисобидан товарлар олиб киришда божхона тўловлари тўлаш тўғрисидаги низо бўйича

Функция недоступна

ДАВЛАТ БЮДЖЕТИ ҲИСОБИДАН ТОВАРЛАР

ОЛИБ КИРИШДА БОЖХОНА ТЎЛОВЛАРИ

ТЎЛАШ ТЎҒРИСИДАГИ НИЗО БЎЙИЧА

ИШНИНГ МОҲИЯТИ

Хусусий фирма божхона ҳудудига таълим муассасаларида ўқув жараёнини ташкил этиш учун ускуна олиб кирди. Унинг божхона расмийлаштируви чоғида у қонун ҳужжатларида бюджет ташкилотларининг буюртмалари бўйича давлат бюджети маблағлари ҳисобидан етказиб беришлар учун белгиланган, импорт божи, қўшилган қиймат солиғи ва акциз солиғидан озод қилишни назарда тутадиган имтиёзлар қўлланиши тўғрисида ариза берди. Божхона органи аризани асоссиз деб топди ва божхона тўловларини тўлашни талаб қилди. Фирма уларни бюджетга 80 миллион сўм миқдорида ўтказди. Божхонанинг талабларини асоссиз деб ҳисоблаб, ХФ хўжалик судига уларни қонунга мувофиқ эмас деб топиш ва божхона органидан ортиқча тўланган 80 миллион сўмни ундириш тўғрисида даъво аризаси билан мурожаат қилди.

БОЖХОНА ОРГАНИНИНГ ПОЗИЦИЯСИ

Хусусий фирма томонидан юк “эркин муомала учун чиқариш” божхона режимида расмийлаштирилаётганида божхона юк декларациясини тўлдириш жараёнида код Ташқи иқтисодий фаолият товар номенклатураси бўйича нотўғри белгиланган. Шу сабабдан фирма қонун билан белгиланган имтиёзларни қўллашга ўзини ҳақли деб ҳисоблаган. У олиб кирган мол-мулк, моҳиятан, ускуна ҳисобланмайди ва ноозиқ-овқат истеъмол товарлари тоифасига киради.

Бюджет ташкилотлари томонидан ёки уларнинг буюртмалари бўйича бюджет маблағлари ҳисобидан ўз эҳтиёжлари учун олиб кириладиган товарларни импорт божини тўлашдан озод қилиш Вазирлар Маҳкамаси 189-сон қарорининг 5-банди билан белгиланган. ??С ва акциз солиғи бўйича имтиёзлар сингари бу имтиёздан ҳам фирма фойдалана олмасди, чунки истеъмол товарларига нисбатан уларнинг ҳаммаси Президент ПФ-3105-сон Фармонининг 2-бандига биноан бекор қилинган. Олиб кирилган мол-мулк эса ушбу меъёрий-ҳуқуқий ҳужжатга иловада кўрсатилган, уларга нисбатан божхона тўловларини тўлаш бўйича имтиёзлар сақланган товарларга кирмайди.

Даъвогар импорт қилинган товардан буюртмачи - капитал қурилиш бошқармасининг ўз эҳтиёжлари учун фойдаланилгани далилини исботламади. Демак, импорт қилувчи субъект божхона божи, ??С ва акциз солиғини тўлашдан озод этиладиган асосий шартга риоя қилинмаган.

ХУСУСИЙ ФИРМАНИНГ ПОЗИЦИЯСИ

Фирма қурилаётган ўрта махсус ва касб-ҳунар таълим муассасалари учун ўқув-лаборатория ускуналарини етказиб беришга давлат органи ташкил этган тендер савдоларида ютиб чи??ан. Капитал қурилиш бошқармаси у билан шартнома тузган, унга кўра фирма хориждан ускуна харид қилиши ва уни республикага импорт қилиши керак эди. Етказиб беришга буюртма берилган, уни давлат органи ўзига ажратилган бюджет маблағларидан молиялаган. Шартнома шартларига мувофиқ ва олинган буюртмага асосан хусусий фирма томонидан импорт контракти тузилган.

Олиб кирилган ўқув-лаборатория ускунаси истеъмол товари ҳисобланмайди ва фақат ўқув юртлари фойдаланиши учун мўлжалланган. Қонунга мувофиқ унинг импорти ??С, акциз солиғи ва божхона божига тортилмаслиги керак.

СУД ҲУЖЖАТЛАРИНИНГ МАЗМУНИ

ВА УЛАРГА ШАРҲЛАР

Иш хўжалик судининг уч инстанциясидан ўтган. Кассация инстанцияси томонидан қабул қилинган қарорни таҳлил қиламиз.

Шуни дарҳол айтиб ўтиш жоизки, хўжалик суди хусусий фирма товарларни олиб кириши пайтида амал қилган, яъни 2003 йил декабрь ҳолати бўйича қонун ҳужжатларига амал қилган. Ўша пайтдаги меъёрий-ҳуқуқий ҳужжатлар бюджет ташкилотларининг буюртмалари бўйича давлат бюджети маблағлари ҳисобидан ва ўз эҳтиёжлари учун олиб кириладиган ноистеъмол товарларини олиб кираётганда юқорида кўрсатилган учала божхона тўловининг ҳаммасини тўлашдан озод қилишни назарда тутарди.

Бугунги кунда ушбу тўловларнинг иккитаси бўйича имтиёзлар ўз кучини йўқотди. Лекин бу ҳақда материалнинг охирида сўзлаймиз. Ҳозирча эса суд қабул қилган қарорни ўша пайтда амал қилган қонун ҳужжатларига татбиқан таҳлил қиламиз.

Даставвал импорт қилинган товарни ўқув-лаборатория ускунасига киритишнинг тўғрилигини аниқлаш лозим эди. Суд физика, кимё ва лингафон кабинетлари ашёлари олиб келинганлигини аниқлади. Улар лаборатория тадқиқотларини ўтказиш учун мўлжалланган асбоблар, механизмлар, шунингдек мебелдан иборат бўлган комплектларда етказиб берилган. Масалан, лингафон кабинети ашёлари таркибига стол, электропакет, бошқарув пульти, микротелефон аппаратураси ва бошқа бутловчи ашёлар кирган.

Суднинг белгилашича, божхона расмийлаштируви ва божхона юк декларациясини тўлдириш чоғида импорт қилувчи юкни идентификациялаш учун Ташқи иқтисодий фаолият товар номенклатурасининг 9023 00 100 кодини кўрсатган. Ана шу кичик қўшимча позицияда “намойиш қилиш (масалан, ўқитиш ёки экспонатга қўйиш чоғида) мақсадлари учун мўлжалланган, бошқача фойдаланиб бўлмайдиган, физика, кимё ёки техник фанларни ўқитишда қўлланадиган асбоблар, аппарат ва моделлар” қайд этилган.

Бунда ТИФ ТНнинг ўзи ускуналарни лаборатория синовларини ўтказиш учун асбоблар билан махсус жиҳозланган кабинетлар кўринишида аниқ идентификациялаш имконини берадиган алоҳида кодларини ўз ичига олмаган. Суд шундан келиб чиқдики, ҳар бир комплектга кирадиган элементлар ягона конструкцияни ташкил этади, у ўзининг функционал мақсадига кўра яхлит ҳолда фойдаланиш учун мўлжалланган, унинг элементлари эса алоҳида-алоҳида қўлланмайди. Бунинг устига, ҳар бир конструкция фақат намойиш қилиш мақсадлари учун фойдаланилади ва ўқув-лаборатория мақсадини кўзлайди. Айтилганлардан келиб чиқиб, суд олиб кирилган мол-мулкнинг ўқув-лаборатория ускуналарига киритилишини ва унинг юқорида кўрсатилган товарлар кичик қўшимча позицияси бўйича идентификацияланишини тўғри деб топди.

Божхона органининг олиб кирилган объектлар ноозиқ-овқат истеъмол товарлари ҳисобланиши тўғрисидаги важини суд қуйидаги асослар бўйича асоссиз деб топди.

Қонун ҳужжатларида истеъмол товарларининг таърифи мавжуд эмас. Бироқ божхона мақсадлари учун бирхиллаштирган ҳолда уларнинг тасдиқланган Рўйхати қўлланади, хўжалик суди айни уларнинг мазмунидан келиб чи??ан. Унда товарларнинг ТИФ ТН 9023 00 100 кичик қўшимча позицияси мавжуд эмас. Бунинг маъноси шуки, хусусий фирма томонидан олиб кирилган ускунани истеъмол товарларига киритиш мумкин эмас эди.

Президентнинг ПФ-3105-сон Фармони 2-бандига мувофиқ “2002 йилнинг 1 августидан бошлаб юридик шахслар томонидан истеъмол товарлари олиб кирилиши чоғида божхона тўловларини тўлаш бўйича имтиёзлар бекор қилинади”. Суд шуни кўрсатдики, ўқув-лаборатория ускуналари импорти бўйича белгиланган имтиёзлар Фармонга кўра бекор қилинмаган ва ўзининг амал қилишини сақлаган, божхона органининг важи эса нотўғри деб топилган.

Хусусий фирма томонидан божхона ҳудудига ускуна олиб кирилиши шарт-шароитларини аниқларкан, суд шуни аниқладики, у давлат органи қурилаётган ўрта махсус ва касб-ҳунар таълим муассасаларини жиҳозлаш ҳамда улар фойдаланишга топширилгандан кейин уларда ўқув машғулотларини ташкил этиш учун физика, кимё кабинетлари, шунингдек лингафон кабинетлари ашёларини етказиб беришга ташкил этган тендерда ютиб чи??ан.

Қурилишни молиялаш бюджет маблағлари ҳисобидан амалга оширилган, ускунанинг буюртмачиси эса капитал қурилиш бошқармаси бўлган. Хусусий фирма билан шартнома тузилган, унда етказиб бериш учун буюртирилаётган ускуна номлари белгиланган, тўланадиган ҳақ суммаси кўрсатилган. Етказиб беришни молиялаш смета бўйича давлат органига ана шу мақсадларга махсус ажратилган давлат бюджети маблағлари ҳисобидан ҳам амалга оширилган. Хусусий фирма томонидан олинган буюртма ва тендер савдолари натижалари бўйича тузилган шартноманинг шартлари асосида чет эллик етказиб берувчи билан ускунани етказиб беришга контракт имзоланган. Суд қарор қабул қилаётганида бу далилларнинг ҳаммасини ҳисобга олган.

Қонун қоидаларини таҳлил қилиб, хўжалик суди хусусий фирмани юқорида айтилган учала божхона тўловини тўлашдан озод қилиш учун қуйидаги асосларни белгилади.

Импорт божига нисбатан бу асос 1997 йил 29 августдаги 470-I-сон “Бож тарифи тўғрисида”ги қонун 33-моддаси биринчи қисмининг ўн саккизинчи хатбошиси билан белгиланган, унга кўра ушбу божни тўлашдан бюджет ташкилотлари томонидан (ёки уларнинг буюртмалари бўйича) ўз эҳтиёжлари учун бюджет маблағлари ҳисобидан олиб кириладиган товарлар озод қилинади.

Қўшилган қиймат солиғи бўйича худди шундай имтиёз Солиқ кодекси 71-моддаси иккинчи қисмининг 4-бандида назарда тутилган. Унга мувофиқ Ўзбекистон Республикаси ҳудудига бюджет ташкилотларининг буюртмалари бўйича бюджет маблағлари ҳисобидан олиб кириладиган ускуна, товарлар (ишлар ва хизматлар) ??Сдан озод қилинган (бугунги кунда имтиёз ўз кучини йўқотган).

Акциз солиғини тўлашдан Солиқ кодекси 80-моддаси иккинчи қисмининг учинчи хатбошисига асосан  божхона ҳудудига бюджет ташкилотлари томонидан (ёки уларнинг буюртмалари бўйича) фақат ўз эҳтиёжлари учун бюджет маблағлари ҳисобидан олиб келинадиган товарлар озод қилинган (бугунги кунда имтиёз ўз кучини йўқотган).

Бундан ташқари, суд ўз хулосаларининг тўғрилигини тасдиқлашда Вазирлар Маҳкамасининг 406-сон қарори 6-банди учинчи хатбошиси билан белгиланган умумий меъёрий қоидага ҳам асосланди. Унга кўра “божхона тўловларини тўлашдан таълим муассасаларини жиҳозлаш учун импорт қилинадиган ўқув-лаборатория ускуналари озод этилади”. Ушбу ҳужжатнинг кўп бандлари Вазирлар Маҳкамасининг 338-сон қарори 11-банди иккинчи хатбошисига мувофиқ бекор қилинган, бироқ мазкур қоида ҳозиргача ўз кучини сақлаб келмоқда.

Хуллас, суднинг якуний эътирофи бўйича импортни етказиб бериш қуйидаги шартлар жамлигига жавоб берган:

- бюджет ташкилотининг буюртмасига кўра амалга оширилган;

- молиялаш давлат бюджетидан ўрта махсус ва касб-ҳунар таълим муассасаларини ўқув-лаборатория ускуналари билан жиҳозлаш учун махсус ажратилган маблағлар ҳисобидан амалга оширилган;

- олиб кирилган ускуна фақат ушбу давлат муассасаларининг эҳтиёжлари учун фойдаланишга мўлжалланган;

- қонун ҳужжатларида импорт божи, қўшилган қиймат солиғи ва акциз солиғини тўлашдан озод қилиш назарда тутилган.

Шу тариқа суд хусусий фирманинг божхона тўловларини тўлаш бўйича белгиланган имтиёзлардан фойдаланиш ҳуқуқини тасдиқлади ва даъвогарнинг талабларини қонуний ҳамда асосланган деб топди. Суд ҳужжатига асосан 80 миллион сўм миқдоридаги пул маблағлари давлат божхона хизмати органидан ундирилди.

Бугунги кунда қонунчиликдаги вазият бир қадар ўзгарган. 714-II-сон қонун 36-банди 7-кичик бандининг олтинчи хатбошисига, шунингдек 10-кичик бандига мувофиқ акциз солиғи ва ??С тўлаш бўйича илгари белгиланган имтиёзлар ўз кучини йўқотди. Бюджет ташкилотларининг буюртмалари бўйича давлат маблағлари ҳисобидан ускуна ва бошқа мол-мулкни олиб киришни амалга ошираётган тадбиркорлик фаолияти субъектлари ана шунга эътибор қаратишлари, шунингдек божхона расмийлаштируви чоғида улар қонунга мувофиқ энди кўрсатилган солиқларни тўлашлари кераклигини назарда тутишлари зарур.

Импорт божини тўлашга нисбатан эса кўрилаётган имтиёз “Бож тарифи тўғрисида”ги қонунда сақланган.

Мазкур материал Германия техник ҳамкорлик жамияти

кўрсатаётган техник мадад туфайли амалга оширилган