Божхона органида биржа шартномасини ҳисобга олиш тўғрисидаги низо бўйича

Функция недоступна

БОЖХОНА ОРГАНИДА

БИРЖА ШАРТНОМАСИНИ ҲИСОБГА

ОЛИШ ТЎҒРИСИДАГИ НИЗО БЎЙИЧА

ИШНИНГ МОҲИЯТИ

Резидент фирма биржада хорижий компания билан товар етказиб беришга контракт тузди ва ҳисобга қўйишлари учун уни божхона органларига топширди. Контракт ҳисобга қўйилмаганлиги, товар божхона чегарасига келиб тушгани ва сақлашга топширилганлиги учун фирма моддий зарар кўрди ва устидан сақлаш учун қилинган харажатларни тўлашини талаб этиб божхона органи хўжалик судига мурожаат қилди. Бундан ташқари, фирма божхона органини келиб тушган товарни “эркин муомала учун чиқариш” режимида расмийлаштиришга мажбурлашни сўради.

ФИРМАНИНГ ПОЗИЦИЯСИ

Биржа импорт контрактини божхона органида ҳисобга қўйиш учун амалдаги қонун ҳужжатларида назарда тутилган барча ҳужжатлар тақдим этилди. Бироқ, божхона органи ҳисобга қўйиш муддатларини бузди, натижада фирма харажат қилди.

БОЖХОНА ОРГАНИНИНГ ПОЗИЦИЯСИ

Фирма ҳужжатларни тўла ҳажмда тақдим этмагани учунгина контракт ҳисобга қўйилмаган. Шу муносабат билан уни сақлаш бўйича қилинган қўшимча харажатлар учун фирманинг ўзи жавобгар ва, тегишинча, орган келиб тушган товарни “эркин муомала учун чиқариш” режимида расмийлаштирмаслик учун барча асосларга эга, чунки контракт божхонада ҳисобга қўйилмаган.

БИРИНЧИ ВА АПЕЛЛЯЦИЯ ИНСТАНЦИЯСИ

СУДЛАРИНИНГ ҲАЛ ҚИЛУВ ҚАРОРИ

Биринчи инстанция суди фирма талабларини қондиришни рад қилди. Апелляция инстанцияси биринчи инстанция судининг хулосалари қонуний ва асосли эканлигини тасдиқлади.

Иккала инстанция судлари хулосаларининг негизига қуйидаги асослар қўйилган:

- Товар-хом ашё биржаларининг ҳисоб-китоб (клиринг) палаталари тўғрисида низомнинг (Адлия вазирлиги томонидан 1999 йил 10 августда 800-сон билан рўйхатдан ўтказилган) 5.1-бандига кўра ҳар бир тузилган биржа импорт контракти бўйича импорт битими паспорти расмийлаштирилади;

- Ўзбекистон Республикаси божхона органларида контрактлар (шартномалар) ва битимларни ҳисобга қўйиш тартиби (Адлия вазирлиги томонидан 1999 йил 15 октябрда 832-сон билан рўйхатдан ўтказилган) 9-бандининг бешинчи хатбошисига кўра биржа импорт контрактини божхона органларида ҳисобга қўйиш учун биржанинг ҳисоб-китоб (клиринг) палатаси берадиган импорт битими паспорти қўшимча равишда тақдим этилиши керак;

- иш материалларидан кўринадики, фирма билан хорижий компания ўртасида тузилган биржа импорт контракти бўйича импорт битим паспорти расмийлаштирилмаган ва, тегишинча, божхона органига тақдим этилмаган.

Шу тариқа, божхона органида қонун ҳужжатлари билан белгиланган ҳужжатларнинг ҳаммаси бўлмаганлиги туфайли контракт ҳисобга қўйилмаган.

КАССАЦИЯ ИНСТАНЦИЯСИНИНГ ҚАРОРИ

Фирма юқорида келтирилган хулосаларга қўшилмади ва Олий хўжалик судига кассация шикоятини берди. Кассация инстанцияси низоли масалани ҳал этишга бошқача ёндашди. Ўзбекистон Республикаси божхона органларида контрактлар (шартномалар) ва битимларни ҳисобга қўйиш тартиби 4-бандининг “г” кичик бандига мувофиқ биржа контрактини божхона органларида ҳисобга қўйиш муддати ҳужжатлар олинган пайтдан бошлаб икки иш кунини ташкил қилади. Божхона органлари бу муддат мобайнида контрактни ҳисобга қўймаган. Бунда органнинг фирма импорт битими паспортини тақдим этмади деган важини кассация инстанцияси асоссиз деб топди, чунки зарур ҳужжат тақдим этилмаган тақдирда божхона органи ТИФ иштирокчисига бутун ҳужжатлар пакетини (контракт ва ҳоказо) қайтариб, улар белгиланган тартибни бузган ҳолда тақдим этилганлигини кўрсатиши керак (кўрсатилган Тартибнинг 10-банди). Орган бу мажбуриятни бажармаган, натижада унинг ўзи қонун ҳужжатларининг биржа импорт контрактларини ҳисобга қўйиш тўғрисидаги талабини бузган. Шунинг учун фирма хорижий компаниядан ўз номига келиб тушган товарни турли божхона режимларида (вақтинча сақлаш ва ҳоказо) расмийлаштиришга мажбур бўлди ва божхона ходимларининг малакасизларча ҳаракатлари натижасида товарнинг божхона расмийлаштируви ва сақланишига харажатлар кўринишида зарар кўрди.

Шу тариқа, Олий хўжалик суди аввалги суд ҳужжатларини ўзгартирди, фирманинг талабларини асосли деб топди ва божхона органидан зарар сифатидаги ундан талаб қилинаётган суммани ундириш тўғрисида қарор қабул қилди.

Ш А Р Ҳ

Низонинг моҳиятини аниқлаштириш учун қуйидаги жиҳатларга эътиборни жамлаш муҳим.

Товар-хом ашё биржасида товарларни етказиб беришга доир импорт контрактини тузиш чоғида у Ўзбекистон Республикаси божхона органларида контрактлар (шартномалар) ва битимларни ҳисобга қўйиш тартиби 6-бандининг “б” кичик бандига мувофиқ Давлат божхона қўмитасининг ҳудудий божхона бошқармаларида мажбурий ҳисобга қўйилиши керак.

Товар-хом ашё биржасида тузилган ҳар бир импорт контракт бўйича импорт битими паспорти расмийлаштирилиши керак, у контракт билан бирга уни ҳисобга қўйиш учун ДБҚ ҳудудий бошқармасига юборилади.

Қонун ҳужжатларида назарда тутилган бошқа ҳужжатлар билан бирга паспортни тақдим этмаслик божхона органи учун “ҳужжатларни тақдим этишнинг белгиланган тартиби”ни бузиш фактини қайд этиш учун асос бўлиб хизмат қилади. Бундай ҳолларда контрактни ҳисобга қўйишни рад этиш тўғрисида резолюция қабул қилинмайди. Мажбурий ҳужжатлардан бири (мазкур ҳолда импорт битими паспорти) мавжуд бўлмаганида божхона органи Ўзбекистон Республикаси божхона органларида контрактлар (шартномалар) ва битимларни ҳисобга қўйиш тартибининг 10-бандига мувофиқ ариза берувчига тақдим этилган ҳужжатларни қайтаради ва қайтариш сабаблари тўғрисида ёзма аризани илова қилади. Кўрилаётган ҳолатда ҳужжатларни тўла ҳажмда тақдим этмаслик қайтариш сабаби ҳисобланади.

Кўрсатилган Тартибнинг 10-бандида божхона органи тўла ҳажмда тақдим этилмаган ҳужжатларни қайтариш ва унга қайтаришнинг аниқ сабаби тўғрисида ёзма хулосани илова қилишга мажбур бўлган аниқ муддат берилмаган. Бироқ, Импорт контрактларини ҳисобга қўйиш ва ташқи савдо операцияларининг божхона мониторингини амалга ошириш тартиби тўғрисида низом (Вазирлар Маҳкамасининг 2003 йил 30 сентябрдаги “Экспорт-импорт операциялари мониторингини янада такомиллаштириш чора-тадбирлари тўғрисида” 416-сон қарорига илова) 3-бандининг тў??изинчи хатбошисида назарда тутилишича, уларни тақдим этишнинг белгиланган тартибини бузган ҳолда тақдим этилган ҳужжатларни қайтариш муддати (шу жумладан ҳужжатлар тўла тақдим этилмаган ҳолларда) импорт контрактларини ҳисобга қўйиш муддатига, яъни икки иш кунига тенгдир.

Шуни таъкидлаш жоизки, биржа импорти контрактини ДБҚ ҳудудий бўлинмаларида ҳисобга қўймаслик импорт битими паспортини тақдим этмаслик факти билан асослантирилиши мумкин, лекин бунда божхона органи тақдим этилган ҳужжатларни қайтариши ва улар тўла ҳажмда тақдим этилмаганлигини кўрсатиши керак.

Қонун ҳужжатларида биржа импорт контрактини белгиланган муддатда етказиб бермаганлик (ҳисобга қўйишни рад этиш учун асослар бўлмаганида, шунингдек уларни тақдим этишнинг белгиланган тартиби бузилган ҳолда тақдим этилган ҳужжатлар қайтарилганида), шунингдек тўла ҳажмда тақдим этилмаган ҳужжатларни қайтармаганлик учун божхона органларининг жавобгарлиги чоралари назарда тутилмаган. Бироқ, агар бундай лаёқатсиз ҳаракатлар билан тадбиркорлик фаолияти субъектига зарар етказилган бўлса, у Фуқаролик кодексининг 15-моддасига асосан умумий тартибда қопланиши керак, ушбу моддага мувофиқ давлат органлари ёки улар мансабдор шахсларининг ноқонуний ҳаракатлари (ҳаракатсизлиги) натижасида етказилган зарарлар давлат томонидан қопланиши керак. Суд қарорига кўра зарарларни қоплаш уларнинг айби билан содир этилган давлат органларининг мансабдор шахслари зиммасига юкланиши мумкин.

Импортчининг зарарлари деб, масалан, вақтинча сақлаш режимига келиб тушган товарнинг божхона расмийлаштирувига доир харажатлар, шунингдек товарни сақлаш харажатлари ҳам эътироф этилиши мумкин. Агар божхона органи ўзининг контрактни ҳисобга қўйиш ёки белгиланган тартибни бузиш сифатида ҳужжатларни тўла тақдим этмаслик (кўрилган мисолда импорт битими паспортининг йўқлиги) кўрсатилган ёзма хулоса илова қилинган ҳолда уни белгиланган муддатларда қайтариш мажбуриятларини тегишинча бажарган тақдирда импортчи бундай харажатларни қилмаган бўларди. Олий хўжалик суди кўрсатилган фактга эътиборни қаратди.

Мазкур материал Германия техник ҳамкорлик жамияти

кўрсатаётган техник мадад туфайли амалга оширилган