Божхона божи ва ҚҚС тўлови тўғрисидаги низо бўйича

Функция недоступна

БОЖХОНА БОЖИ ВА ??С ТЎЛОВИ

ТЎҒРИСИДАГИ НИЗО БЎЙИЧА

ИШНИНГ МОҲИЯТИ

Устав фонди бутунлай чет эллик инвесторнинг маблағлари ҳисобига шакллантирилган юридик шахс (бундан кейин - чет эл корхонаси) номига импорт товари: ўз ишлаб чиқаришида фойдаланиш учун материал келиб тушди. Божхона расмийлаштируви чоғида божхона органи 25 миллион сўмдан иборат божхона божи ва қўшилган қиймат солиғини тўлаш талабини тақдим этди. Чет эл корхонаси келиб тушган материаллар “божхона тозалаши”ни кечиктиришга йўл қўймаслик учун кўрсатилган тўловларни тўлиқ тўлади. Товар “эркин муомала учун чиқариш” режимида расмийлаштирилганидан кейин у хўжалик судига божхона органининг талабларини асоссиз деб топиш ва тўланган божхона божи ва ??С суммаларини қайтариш тўғрисида даъво аризаси билан мурожаат қилди.

ЧЕТ ЭЛ КОРХОНАСИНИНГ ПОЗИЦИЯСИ

Корхона давлат органи томонидан ўз маҳсулотини етказиб беришга эълон қилинган тендер савдоларининг ғолиби бўлди ва чет эллик етказиб берувчи билан ишлаб чиқариш учун материалларни етказиб беришга контракт тузди. Уларни божхона ҳудудига олиб кираётганда у ??С тўлашдан озод қилиниши керак, чунки материаллар бюджет ташкилотининг буюртмаси бўйича ва давлат бюджетининг маблағлари ҳисобидан импорт қилиняпти. Корхона импорт божини тўлашдан ҳам озод қилинган, чунки материаллар ўз ишлаб чиқаришида фойдаланиш учун олиб кириляпти.

Бундан ташқари, чет эл корхонаси чет эллик инвесторга ўз танлашига кўра божхона божи ва ??Сни тўлашга доир имтиёзлардан фойдаланиш ҳуқуқи берилганлиги туфайли мазкур тўловларни тўламасликка ҳақлидир, чунки улар уни инвестициялаш шарт-шароитини яхшилайди.

БОЖХОНА ОРГАНИНИНГ ПОЗИЦИЯСИ

Чет эл корхонаси қўшилган қиймат солиғини тўлашдан озод қилинмаган, чунки материал бевосита бюджет ташкилотининг буюртмаси бўйича олиб келинмаган ва ҳақи бюджет маблағларидан эмас, балки корхонанинг ўз маблағларидан тўланган. Божхона божини тўлашдан озод қилиш ҳуқуқини олиш учун чет эл корхонаси Ташқи иқтисодий алоқалар агентлиги берган ва материаллар фақат корхонанинг ўз ишлаб чиқаришида фойдаланиш учун (яъни унинг ўз эҳтиёжлари учун) олиб кирилаётганлигини тасдиқлайдиган сертификат тақдим этиши керак эди, лекин бундай қилинмаган.

СУДНИНГ ҲАЛ ҚИЛУВ ҚАРОРИ

Суд иш материалларини ўрганиб, тарафларнинг тушунтиришларини тинглаб, қуйидагиларни белгилади:

- чет эл корхонаси давлат органи томонидан ўз ишлаб чиқариш маҳсулотини етказиб беришга эълон қилинган тендернинг ғолиби ҳисобланиб, тендер натижалари бўйича у билан шартнома тузилган;

- корхона тендер ўтказилиши чоғида хориждан тайёр маҳсулотни харид қилиш ва олиб киришнинг зарурлиги тўғрисида баёнот бермаган;

- тендер натижалари бўйича тузилган шартноманинг шартларига кўра етказиб берилаётган маҳсулотдан ўз ишлаб чиқаришида фойдаланиш учун материалларга ҳақ тўлаш давлат бюджети пуллари ҳисобидан эмас, балки корхонанинг ўзига тегишли бўлган ва унинг ҳисоб-китоб рақамида турган пул маблағлари ҳисобидан амалга оширилган;

- корхона чет эллик инвесторлар томонидан ўз эҳтиёжлари учун импорт қилинадиган маҳсулот сертификатини олиш учун Ташқи иқтисодий алоқалар агентлигига мурожаат қилмаган;

- материалларни олиб кириш пайтида қонун ҳужжатларига чет эл корхонасини инвестициялаш шарт-шароитларини ёмонлаштирадиган ўзгартиришлар киритилмаган; божхона божи ҳамда қўшилган қиймат солиғини тўлашга доир, фойдаланишга баёнот берилган имтиёзлар ўз кучини сақлаган ва бекор қилинмаган.

Қонун ҳужжатларининг қоидаларини таҳлил қилиб, суд қуйидагиларни белгилади:

- материалларни олиб кириш шартлари 2000 йил 26 майдаги 82-II-сон “Ўзбекистон Республикасининг айрим қонун ҳужжатларига ўзгартириш ва қўшимчалар киритиш тўғрисида”ги қонун ХХIV бўлими 4-бандининг бешинчи хатбошисига мувофиқ келмаган ва шу сабабли корхона қўшилган қиймат солиғини тўлашдан озод қилиниши мумкин эмас эди;

- 1998 йил 30 апрелдаги 609-I-сон “Чет эл инвестициялари тўғрисида”ги қонун 12-моддасининг олтинчи қисмига, шунингдек Чет эллик инвестор томонидан ўз эҳтиёжлари учун импорт қилинадиган маҳсулотни сертификатлаштириш тартиби тўғрисидаги низомнинг (Адлия вазирлиги томонидан 2000 йил 19 августда 960-сон билан рўйхатдан ўтказилган) 2-бандига кўра, олиб кириладиган материалларга божхона божини тўлашдан озод қилиш ҳуқуқини олиш учун чет эллик инвесторлар томонидан ўз эҳтиёжлари учун импорт қилинадиган маҳсулот сертификатини олиш зарур эди;

- 1998 йил 30 апрелдаги 611-I-сон “Чет эллик инвесторлар ҳуқуқларининг кафолатлари ва уларни ҳимоя қилиш чоралари тўғрисида”ги қонун 3-моддасининг тўртинчи қисмига мувофиқ, чет эллик инвестор, агар уларни ёмонлаштирадиган ўзгартиришлар киритилса, янги қонун ҳужжатларининг уни инвестициялаш шарт-шароитларини яхшилайдиган қоидаларини қўллашга ҳақли бўлар эди.

Баён этилганлар асосида суд чет эл корхонасининг баёнот берган даъво талабларини қондиришни рад этди ва божхона органининг ҳаракатларини қонунга мувофиқ деб топди. Иш корхона томонидан берилган кассация шикояти бўйича қайта кўрилганда ушбу ҳал қилув қарорини бекор қилиш учун асослар топилмади.

Ш А Р Ҳ

Чет эл корхонаси баёнот берган талабларнинг моҳияти бўйича ҳал қилув қарорини қабул қилиш учун хўжалик суди қуйидагиларни аниқлаши зарур эди:

- чет эл корхонаси давлат органи билан тендер натижалари бўйича тузган шартномага кўра қабул қилган мажбуриятларнинг хусусияти;

- материалларни етказиб бериш бўйича чет эллик етказиб берувчи билан тузилган битимни молиялаш манбаи;

- қонун ҳужжатлари томонидан корхонани ўз ишлаб чиқаришида фойдаланиш учун олиб кириладиган материалларга доир импорт божи ва қўшилган қиймат солиғини тўлашдан озод қилиш учун белгиланган шартлар;

- чет эл корхонаси томонидан олиб кириладиган товарларга доир божхона божи ва ??Сни тўлашдан озод қиладиган имтиёзларни инвестор томонидан уни инвестициялаш шарт-шароитларини яхшилайдиган қонун қоидаларини қўллаш ҳуқуқидан фойдаланилиши асосида қўллашнинг тўғрилиги.

Тендернинг предмети давлат органига бўйсунадиган ташкилотларга уларнинг ўз фаолиятида фойдаланишлари учун маҳсулот (стол ва стуллар) етказиб бериш эди. Чет эл корхонасининг тендер таклифи ва тузилган шартномада маҳсулот унинг ўзи томонидан тайёрланиши кўрсатилган эди. Суд таъкидлаганидек, у тайёр маҳсулот хорижда харид қилинади ва божхона ҳудудига олиб келинади, деб баёнот бермаган. Тендер натижалари бўйича корхона билан буюртмачи ўртасида ўзи ишлаб чиқарган маҳсулотни тайёрлаш ва етказиб беришга тузилган шартномада ҳам ушбу шарт келтирилмаган.

Шартнома шартлари бўйича буюртмачи тайёр маҳсулотнинг етказиб берилишига ҳақ тўлаш мажбуриятини олган. Бунда уни тайёрлаш учун материаллар харид қилиниши, етказиб берувчини танлаш ва бошқа нарсаларни чет эл корхонасининг ўзи амалга оширган. Материаллар қийматини унинг ўзи бунга бюджет пулларини жалб этмасдан тўлаган, суд бу ҳолатга ҳам эътибор берди. Материалларни харид қилишни молиялаш манбаи бўлиб, шу тариқа, корхонанинг ўз пул маблағлари хизмат қилган.

Чет эл корхонасига олиб кириладиган материалларга доир қўшилган қиймат солиғи ва импорт божини тўлаш бўйича имтиёзлар берган қонун ҳужжатларининг қоидаларига мурожаат қилайлик.

Солиқ кодекси 71-моддасининг 41-бандига кўра (2003 йил 12 декабрдаги 568-II-сон “Ўзбекистон Республикасининг айрим қонун ҳужжатларига ўзгартириш ва қўшимчалар киритиш тўғрисида”ги қонунга мувофиқ ўзгартиришлар киритишгача бўлган таҳрирда), Ўзбекистон Республикаси ҳудудига бюджет маблағлари ҳисобига бюджет ташкилотларининг буюртмалари бўйича олиб кириладиган асбоб-ускуналар, товарлар (ишлар ва хизматлар) қўшилган қиймат солиғини тўлашдан озод қилинган. Юқорида таъкидланганидек, чет эл корхонаси томонидан материалларни олиб кириш шартлари мазкур меъёрий-ҳуқуқий қоида билан белгиланган мезонларга тўлиқ даражада жавоб бермаган: уларни харид қилиш ва олиб киришни молиялаш манбаида бюджет ташкилоти, шунингдек бошқа (давлатга қарашли бўлмаган) бюджет томонидан уларга доир бевосита буюртма мавжуд бўлмаган. Шу тариқа, чет эл корхонасида келтирилган асос бўйича имтиёз олиш ҳуқуқи бўлмаган, суд низонинг моҳияти бўйича қабул қилган ҳал қилув қарорида ана шуни кўрсатди.

“Чет эл инвестициялари тўғрисида”ги қонун 12-моддасининг олтинчи қисмига мувофиқ, чет эллик инвесторлар Ўзбекистон Республикасига ўз ишлаб чиқариш эҳтиёжлари учун олиб кирадиган мол-мулкка божхона божи солинмайди. Ушбу имтиёзни қўллаш учун қонун олиб кирилаётган мол-мулк ҳақиқатан ҳам чет эллик инвесторнинг ўз ишлаб чиқариш эҳтиёжлари учун импорт қилинаётганини тасдиқлашни талаб қилади.

Чет эллик инвестор томонидан ўз эҳтиёжлари учун импорт қилинадиган маҳсулотни сертификатлаштириш тартиби тўғрисидаги низомнинг 2, 3, 6-бандларига мувофиқ, импорт божини тўлашга доир имтиёздан фойдаланиш учун Ташқи иқтисодий алоқалар агентлигидан чет эллик инвесторлар ўз эҳтиёжлари учун импорт қилаётган маҳсулот сертификатини олиши зарур эди. Олиб кирилаётган материалларга бундай сертификат бўлмаган. Тегишлича чет эл корхонаси “Чет эл инвестициялари тўғрисида”ги қонун 12-моддасининг олтинчи қисмида белгиланган импорт божини тўлашга доир имтиёздан фойдаланишга даъво қилишга ҳақли эмас эди. Суд ўзининг ҳал қилув қарорида мазкур жиҳатни ҳам кўрсатди.

Чет эл корхонаси чет эллик инвестор томонидан уни инвестициялаш шарт-шароитларини яхшилайдиган қонуннинг имтиёзли қоидаларини қўллашга асосан божхона тўловларини тўлаш бўйича имтиёзлардан фойдалана олармиди? Умумий кафолат “Чет эллик инвесторлар ҳуқуқларининг кафолатлари ва уларни ҳимоя қилиш чоралари тўғрисида”ги қонун 3-моддасининг тўртинчи қисмида келтирилган: “агар Ўзбекистон Республикасининг кейинги қонун ҳужжатлари инвестициялаш шарт-шароитларини ёмонлаштирса, унда чет эл инвестицияларига нисбатан инвестициялаш санасида амал қилган қонун ҳужжатлари инвестициялаш пайтидан бошлаб ўн йил мобайнида қўлланилади. Чет эллик инвестор ўз хоҳишига кўра янги қонун ҳужжатларининг инвестициялаш шарт-шароитларини яхшилайдиган қоидаларини қўллаш ҳуқуқига эгадир”.

Шуни таъкидлаш муҳимки, кўрсатилган қонун 3-моддасининг тўртинчи қисмида иккинчи гапдан фойдаланишнинг тўғрилиги биринчи гапда кўрсатилган шарт-шароитларнинг бошланишига боғлиқдир. Бошқача айтганда, чет эл корхонаси баёнот берган импорт божи ва қўшилган қиймат солиғини тўлашга доир имтиёзларга даъво қилиш ҳуқуқини олиши учун қуйидаги ҳолатлар жамликда бошланиши зарур: қонун ҳужжатларига республика ҳудудида инвестициялашдан кейин ўзгартиришлар киритилиши ва бунинг натижасида уни инвестициялаш шарт-шароитларининг ёмонлашиши. Бу ҳолда, “Чет эллик инвесторлар ҳуқуқларининг кафолатлари ва уларни ҳимоя қилиш чоралари тўғрисида”ги қонун 3-моддасининг тўртинчи қисмига кўра, инвестициялаш санасида амал қилган қонун ҳужжатлари қўлланади ва чет эллик инвестор бунга қўшимча равишда ўз хоҳишига кўра янги қонуннинг уни инвестициялаш шарт-шароитларини яхшилайдиган қоидаларини қўллаш ҳуқуқини олган бўлар эди. Иш материалларидан кўриладики, чет эл корхонаси 1997 йилда барпо этилган. Импорт божи ва қўшилган қиймат солиғини тўлашга доир кўриб чиқилаётган имтиёзлар қонун ҳужжатларига 1998 ва 2000 йилларда киритилган. Чет эл корхонаси инвестициялаш пайтидан бошлаб ва даъво берилган кунга қадар қонун ҳужжатларига чет эллик инвестор томонидан уни инвестициялаш шарт-шароитларини ёмонлаштирган ўзгартиришлар киритилгани тўғрисида баёнот бермаган. Шу сабабли, “Чет эллик инвесторлар ҳуқуқларининг кафолатлари ва уларни ҳимоя қилиш чоралари тўғрисида”ги қонун 3-моддаси тўртинчи қисмининг иккинчи гапида мустаҳкамланган қоидадан корхонани божхона божи ва ??С тўлашдан озод қилиш учун фойдаланиш тўғри эмас эди. Суд ҳал қилув қарорини қабул қилаётганда буни ҳисобга олди.

Кўриб чиқилган низо хўжалик судига ўз ҳуқуқларини ҳимоя қилиш учун мурожаат қилганда тадбиркорлик фаолиятининг субъекти қонун қоидаларини ўз вазиятида қўллаш мақсадида синчиклаб таҳлил қилиши зарурлигини я??ол намойиш этди. Яна бир бор ўз фойдасига келтириладиган далил-исботларга ишончли ва етарлича асосланган базани тақдим этиш зарурлигини эслатишни хоҳлар эдик, чунки Хўжалик процессуал кодекси 55-моддасининг биринчи қисмига кўра, ишда иштирок этувчи ҳар бир шахс ўз талаб ва эътирозларига асос қилиб келтираётган ҳолатларни исботлаши керак.

Мазкур материал Германия техник ҳамкорлик жамияти

кўрсатаётган техник мадад туфайли амалга оширилган