Хорижий инвестор томонидан мол-мулк солиғини тўлаш бўйича имтиёз қўлланиши тўғрисидаги низо бўйича

Функция недоступна

ХОРИЖИЙ ИНВЕСТОР ТОМОНИДАН

МОЛ-МУЛК СОЛИҒИНИ ТЎЛАШ БЎЙИЧА

ИМТИЁЗ ҚЎЛЛАНИШИ ТЎҒРИСИДАГИ

НИЗО БЎЙИЧА

Солиқ кодекси 92-моддаси иккинчи қисмининг олтинчи хатбошиси мазкур моддага 2001 йил 7 декабрдаги 320-II-сон “Ўзбекистон Республикасининг айрим қонун ҳужжатларига ўзгартишлар ва қўшимчалар киритиш тўғрисида”ги ўзгартиришлар киритилгунига қадар хорижий инвестициялар иштирокидаги ишлаб чиқариш корхоналари учун қуйидаги имтиёзни назарда тутган эди: агар устав фондида чет эл капиталининг улуши камида 500 минг АҚШ долларини ташкил этса, юридик шахс мол-мулк солиғини тўлашдан бутунлай озод қилинган.

320-II-сон қонун билан мазкур имтиёз бекор қилинди.

1998 йил 30 апрелдаги 611-I-сон “Чет эллик инвесторлар ҳуқуқларининг кафолатлари ва уларни ҳимоя қилиш чоралари тўғрисида”ги қонун 3-моддасининг тўртинчи қисмида шундай дейилган: агар Ўзбекистон Республикасининг кейинги қонун ҳужжатлари инвестициялаш шарт-шароитларини ёмонлаштирса, унда чет эл инвестицияларига нисбатан инвестициялаш санасида амал қилган қонун ҳужжатлари инвестициялаш пайтидан бошлаб ўн йил мобайнида қўлланилади. Чет эллик инвесторлар ўз хоҳишига кўра янги қонун ҳужжатларининг инвестициялаш шарт-шароитларини яхшилайдиган қоидаларини қўллаш ҳуқуқига эгадир.

ИШНИНГ МОҲИЯТИ

Солиқ органи юридик шахсдан мол-мулк солиғини ундирган. Корхона, мазкур ҳаракатларни ноқонуний деб ҳисоблаб, хўжалик судига ундирилган маблағларни қайтариш тўғрисида илтимос билан мурожаат қилди.

ЮРИДИК ШАХСНИНГ ПОЗИЦИЯСИ

Юридик шахс хорижий инвестициялар иштирокидаги ишлаб чиқариш корхоналари тоифасига киради ва бошқа худди шундай юридик шахсни қайта ташкил этиш йўли билан бунёд этилган. Юридик шахснинг устав фондида (аввалгиси билан айнан ўхшаш) чет эллик инвестор улушининг миқдори 500 минг АҚШ долларидан кўпроқни ташкил этган. Ҳуқуқий вориснинг таъсис ҳужжатларини қайта рўйхатдан ўтказиш 320-II-сон Қонун кучга киришига қадар амалга оширилган. Имтиёзнинг бекор қилиниши муносабати билан ҳуқуқий ворис энди “Чет эллик инвесторлар ҳуқуқларининг кафолатлари ва уларни ҳимоя қилиш чоралари тўғрисида”ги Қонун 3-моддасининг тўртинчи қисми тақдим этган кафолатдан фойдаланиш ҳуқуқига эгадир.

СОЛИҚ ОРГАНИНИНГ ПОЗИЦИЯСИ

“Чет эллик инвесторлар ҳуқуқларининг кафолатлари ва уларни ҳимоя қилиш чоралари тўғрисида”ги қонун 3-моддасининг тўртинчи қисми томонидан белгиланган кафолат фақат чет эллик инвесторларга нисбатан қўлланиши керак, бироқ ҳеч ҳам хорижий инвестициялар иштирокидаги корхоналарга нисбатан қўлланмайди, чунки булар Ўзбекистон резидентлари, мустақил объектлар ҳисобланади ва чет эллик инвесторларга кирмайди. Юридик шахс ушбу ҳолда қонуннинг мазкур қоидасини қўллаш ҳуқуқига эга эмас.

СУДНИНГ ҲАЛ ҚИЛУВ ҚАРОРИ

Суд иш материалларини ўрганиб, тарафларнинг фикрларини тинглаб, қуйидаги хулосаларга келди:

- юридик шахс худди шундай хорижий инвестициялар иштирокидаги корхонани қайта ташкил этиш йўли билан, ҳуқуқлар ва мажбуриятларни ҳуқуқий ворислик тартибида бериш йўли билан бунёд этилган;

- чет эл капитали маблағларини инвестициялаш санаси бўлиб хорижий инвестициялар иштирокидаги дастлабки корхонани қайта ташкил этиш муносабати билан қайтадан рўйхатдан ўтказиш санаси эмас, балки рўйхатдан ўтказиш ва чет эллик инвестор улушини шакллантириш санаси ҳисобланади;

- аввалги юридик шахс 1994 йилда рўйхатдан ўтказилган эди. Ўша пайтда 1991 йил 15 февралдаги “Корхоналар, бирлашмалар ва ташкилотлардан олинадиган солиқлар тўғрисида”ги қонун амал қиларди, унинг 35-моддаси “е” бандига кўра янги бунёд этилган корхоналар мол-мулк солиғини тўлашдан рўйхатдан ўтказилган пайтдан бошлаб дастлабки икки йил мобайнида озод этилган. Маблағларни инвестициялаш санасига келиб мол-мулк солиғини тўлаш бўйича имтиёзлар хорижий инвестициялар иштирокидаги айрим корхоналарга тақдим этилмаган эди ва чет эллик инвесторга мол-мулк солиғини тўлаш бўйича имтиёз юридик шахсга рўйхатдан ўтказиш пайтидан бошлаб фақат икки йилга тақдим этилиши маълум эди;

- 320-II-сон қонунга биноан хорижий инвестициялар иштирокидаги ишлаб чиқариш корхоналари учун имтиёзларнинг  бекор қилиниши инвестициялашнинг бошланғич шартларини ёмонлаштирмади, шу сабабли юридик шахс - ҳуқуқий ворис “Чет эллик инвесторлар ҳуқуқларининг кафолатлари ва уларни ҳимоя қилиш чоралари тўғрисида”ги қонун 3-моддасининг тўртинчи қисмида белгиланган кафолатдан фойдалана олмайди.

Шу тариқа, суд юридик шахснинг талабларини қондиришни рад қилди. Юқори инстанциялар судлари биринчи инстанция суди хулосаларининг қонунийлиги ва асосланганлигини тасдиқлади.

Ш А Р Ҳ

Қаралаётган низонинг моҳиятини ойдинлаштираётганда эътибор қаратишдан маъно бўлган энг муҳим омиллар деб қуйидагиларни айтиш мумкин.

Биринчи омил. Амалдаги қонун ҳужжатларига чет эллик инвестор учун республика ҳудудида инвестициялар қўйиш ва уларнинг муомаласи бўйича мавжуд шароитларга қараганда ёмонроқ шароитлар яратадиган ўзгартиришлар киритилади. Шу тариқа, инвестициялаш шароитларининг ёмонлашиши, очиғини айтганда, инвестициялар муомаласининг исталган босқичида юз бериши мумкин. Чет эллик инвестор мазкур фактни бирор-бир бошқа эпизодлардан қатъи назар исботлаши мумкин.

Иккинчи омил. Инвестициялаш шароитлари ёмонлашиши фактининг ўзи ҳали инвесторларда “Чет эллик инвесторлар ҳуқуқларининг кафолатлари ва уларни ҳимоя қилиш чоралари тўғрисида”ги қонун 3-моддасининг тўртинчи қисмига биноан белгиланган кафолатдан фойдаланиш ҳуқуқи дарҳол юзага келишини англатмайди. Бунинг учун яна бир, муҳим аҳамиятга эга шарт мавжуд бўлиши керак: инвестициялаш санасида қонунчилиги кейинчалик ўзгартириладиган ва бу билан инвестициялаш шартларини ёмонлаштирадиган қоидаларга эга бўлиши керак.

Учинчи омил. Инвестициялаш санасида мавжуд бўлган, инвестициялаш шартларини ёмонлаштирадиган ўзгартиришларга учрайдиган қонун ҳужжатларининг қоидалари амал қилишининг вақтинчалик хусусияти муҳим аҳамият касб этади. Бунинг маъноси шуки, агар инвестициялаш пайтида қонун ҳужжатларининг биринчи навбатда имтиёзли қоидалари аввалбошдан муайян даврга татбиқ этилган бўлса (масалан, солиқ солишга доир имтиёз 2,3 ва ҳоказо йилга тақдим этилиши белгиланган бўлса ёки имтиёз амал қилишининг чекланган муддати кўрсатилса - муайян даврга қадар), ушбу ҳолда тақдим этилаётган имтиёз амал қилиш муддатининг инвестициялаш шартларини ёмонлаштирадиган ўзгартиришлар киритишга қадар тугаши “Чет эллик инвесторлар ҳуқуқларининг кафолатлари ва уларни ҳимоя қилиш чоралари тўғрисида”ги қонун 3-моддасининг тўртинчи қисмига биноан белгиланган кафолатни қўллаш мумкинлигини тахмин қилиш учун асос бермайди.

Тўртинчи омил. Хорижий инвестициялар иштирокидаги корхона чет эллик инвестор томонидан устав капиталидаги улушни шакллантириш санасида амал қилган қонун ҳужжатларига инвестициялаш шартларини ёмонлаштирадиган шартлар киритилгунига қадар фаолият кўрсатган тақдирда, қаралаётган кафолатни қўллаш ҳуқуқини ҳимоя қилиш билан боғлиқ катта қийинчиликлар юзага келмайди. Қаралаётган низода эса, кўрсатилганидек, юридик шахс (хорижий инвестициялар иштирокидаги корхона) янги юридик шахс (ҳуқуқий ворис)ни бунёд этган ҳолда қайта ташкил этилган. Бунда ҳуқуқий ворис хорижий инвестициялар иштирокидаги ишлаб чиқариш корхонаси мақомини тўлиқ ҳажмда сақлаган. Ушбу ҳолда инвестициялаш санасини белгилаш масаласи юзага келади. Қаралган ҳолатда суд томонидан кўрсатилган сана бўлиб, ушбу юридик шахсни қайта ташкил этиш муносабати билан таъсис ҳужжатларини қайта рўйхатдан ўтказиш санаси эмас, балки юридик шахс - хорижий инвестициялар иштирокидаги корхонанинг таъсис ҳужжатларини дастлабки рўйхатдан ўтказиш ҳамда чет эллик инвестор томонидан устав фондида улушини шакллантириш санаси тан олинган.

Бешинчи омил. Шуни эътибордан соқит қилмаслик керакки, келтирилган низода юридик шахсни рўйхатдан ўтказиш пайтида “Корхоналар, бирлашмалар ва ташкилотлардан олинадиган солиқлар тўғрисида”ги қонуннинг 35-моддасида хорижий инвестициялар иштирокидаги корхоналар учун мол-мулк солиғини тўлашга доир алоҳида имтиёзнинг бўлмаганлиги жиддий жиҳат ҳисобланади. Кўрсатилган модданинг “е” бандида янги бунёд этилган барча юридик шахслар учун (хорижий капитал иштирок этишидан қатъи назар) умумий бўлган, рўйхатдан ўтказиш пайтидан бошлаб дастлабки икки йил мобайнида мол-мулк солиғини тўлашга доир имтиёз тақдим этилган. Шу тариқа, чет эл капиталини инвестициялаш санасида янги бунёд этилган юридик шахс учун имтиёз рўйхатдан ўтказиш пайтидан бошлаб фақат икки йилга белгиланган ва бу нарса аниқ-равшан таърифланган.

Уларнинг устав фондида чет эллик инвесторларнинг улуши камида 500 минг АҚШ долларини ташкил этган фақат хорижий инвестициялар иштирокидаги ишлаб чиқариш корхоналарига нисбатан мол-мулк солиғини тўлашга доир имтиёз 1996 йилдагина, Президентнинг 1996 йил 31 майдаги “Хорижий инвестициялар иштирокидаги корхоналарни ташкил этишга ва уларнинг фаолиятини рағбатлантиришга оид қўшимча чора-тадбирлар тўғрисида” ПФ-1467-сон фармони 4-бандининг учинчи хатбошисига асосан жорий этилган: бундай корхоналар кўрсатилган солиқни тўлашдан тўлиқ озод этилган.

Шу тариқа, кейинчалик унинг таъсис ҳужжатларисиз қайта рўйхатдан ўтказиш ва чет эллик инвестор томонидан ўз улушининг сақлаб қолиниши билан бирга юридик шахс - хорижий инвестициялар иштирокидаги корхонани қайта ташкил этиш факти суд томонидан “Чет эллик инвесторлар ҳуқуқларининг кафолатлари ва уларни ҳимоя қилиш чоралари тўғрисида”ги қонун 3-моддасининг тўртинчи қисми билан белгиланган кафолатни қўллаш учун асос сифатида тан олинмади, чунки қайта ташкил этиш (қайта рўйхатдан ўтказиш) санаси мазкур ҳолда “инвестициялаш санаси” бўлиб ҳисобланмайди, хорижий инвестициялар иштирокидаги дастлабки корхонани бунёд этиш (рўйхатдан ўтказиш) ва чет эллик инвестор томонидан улушни шакллантириш санасини ана шундай сана деб ҳисоблаш керак.

Яна бир маротаба эслатиш жоизки, уларнинг устав капиталида чет эллик инвесторнинг улуши камида 500 минг АҚШ долларини ташкил этган, хорижий инвестициялар иштирокидаги ишлаб чиқариш корхоналари учун мол-мулк солиғини тўлашдан тўлиқ озод этиш кўринишидаги аниқ имтиёз хорижий капиталнинг республика инвестиция маконига “кириш” пайтидан бошлаб жорий этилган.

Хўжалик судининг барча учала инстанцияси ўз ҳужжатларини қабул қилаётганда юқорида кўрсатилган ҳолатларни ҳисобга олган.

Мазкур материал Германия техник ҳамкорлик жамияти

кўрсатаётган техник мадад туфайли амалга оширилган