Бухгалтерга ёрдам

Метод

Тавсифи

Оддий

Ҳисобот давридаги барча ишлаб чиқариш харажатлари ишлаб чиқарилган маҳсулот таннархига киритилади. Маҳсулот бирлиги таннархи ишлаб чиқариш харажатлари суммасини ишлаб чиқарилган маҳсулот бирликлари умумий сонига бўлиш йўли билан аниқланади.

Битта турдаги маҳсулот ишлаб чиқарувчи ҳамда ярим тайёр маҳсулотларга ва тугалланмаган ишлаб чиқаришга эга бўлмаган корхоналар томонидан қўлланилади.

Афзаллиги - ҳисоб-китобнинг оддийлигида.

Камчиликлари: фойдаланилган ресурслар сонини ва уларнинг нархларини назорат қилиш учун нормативларнинг мавжуд эмаслиги, фарқланишларни таҳлил қилиб бўлмаслик, харажатларнинг фақат ҳисобот даври сўнгида ҳисоб-китоб қилиниши ва б.

Норматив

Харажатлар хом ашё, материаллар, меҳнат ва ишлаб чиқариш қувватидан фойдаланишнинг белгиланган нормалари бўйича ҳисобга олинади. Нормативлар вақти-вақти билан таҳлил қилиниб, жорий шароитга қараб қайта кўриб чиқилади.

Оммавий ва серияли ишлаб чиқариш корхоналарида қўлланилади. Аввалгиси билан солиштирганда ушбу метод нафақат қандай харажатлар қилинганлигини, балки норма бўйича қанча бўлиши кераклигини ҳам баҳолаш имконини беради. Бунинг учун дастлаб маҳсулотнинг ҳар бир тури бўйича норматив калькуляция тузилади. У ҳисобот даври (одатда, ой) бошида амал қилувчи харажатлар нормалари асосида ҳисобланади. Давр якунида ушбу нормалардан фарқланишлар таҳлил қилинади - яъни тежам ёки ортиқча сарфиёт аниқланади.

Афзаллиги - харажатлар устидан самарали назорат, ҳақиқий харажатларнинг норматив харажатлардан фарқланиши сабабларини таҳлил қилиш имконияти, нафақат ҳисобот даври якунида, балки ишлаб чиқариш жараёнида ҳам оператив чора-тадбирлар кўриш имконияти ва б.

Камчиликлари: ҳисоб-китоб қийинлашиб боради, нормалар бўйича харажатлар ва улардан фарқланишлар ҳисобини ташкил этиш зарур 

Қайта ишлов бериш

Технологик цикл давомида маҳсулоти кетма-кет бир нечта босқичдан (қайта ишлов беришдан) ўтадиган корхоналарда қўлланилади. Ҳар бир қайта ишлов бериш натижасида оралиқ маҳсулот (ярим тайёр маҳсулот) олинади, у кейинчалик ишлов бериш учун технологик занжир бўйича берилиши ёки четга сотилиши мумкин. Тегишинча, қайта ишлов берилишига қараб, уларнинг ичида эса - калькуляция моддалари ва маҳсулот турлари бўйича харажатлар ҳисоби юритилади. Бевосита харажатлар - ҳар битта қайта ишлов бериш бўйича, билвосита харажатлар эса цех, ишлаб чиқариш, умуман корхона бўйича, кейинчалик қабул қилинган базага мувофиқ тақсимлаган ҳолда ҳисобга олинади.

Методнинг 2 та - ярим тайёр маҳсулотли ва ярим тайёр маҳсулотсиз варианти мавжуд

Ярим тайёр маҳсулотли - ҳар бир олдинги қайта ишлов бериш маҳсулоти кейинги қайта ишлов беришлар учун ярим тайёр маҳсулот ҳисобланади ёки четга сотилиши мумкин. Ярим тайёр маҳсулотларни ҳақиқий ёки норматив таннархи бўйича ёхуд ҳисобдаги нархлари бўйича баҳолаш зарурати юзага келади. Маҳсулот ишлаб чиқариш харажатлари ҳар битта қайта ишлов бериш бўйича ортиб борган ҳолда белгиланади. Яъни сўнгги қайта ишлов бериш маҳсулотининг таннархи бутун тайёр маҳсулотнинг таннархи ҳисобланади 

Ярим тайёр маҳсулотсиз - ишлаб чиқариш харажатлари фақат сўнгги қайта ишлов бериш бўйича белгиланади. Бунда ҳар битта қайта ишлов бериш бўйича фақат ишлов бериш харажатлари ҳисобга олинади. Тайёр маҳсулот таннархи хом ашё, материалларга харажатлар, барча қайта ишлов беришларнинг уларга ишлов беришга харажатлари ва умумишлаб чиқариш харажатлари суммаси сифатида белгиланади. Яъни ярим тайёр маҳсулотлар қиймати баҳоланмай, фақат тайёр маҳсулот таннархи калькуляция қилинади

Буюртма

Индивидуал, майда серияли ва тажриба-синов ишлаб чиқаришларда қўлланилади. Харажатлар битта буюм ёки бир хил буюмларнинг кичик туркумини тайёрлашга буюртмалар бўйича ҳисобга олинади. Ҳар бир буюртмага карточка очилиб, у бажариладиган бутун муддат мобайнида буюртма бўйича барча харажатлар ҳисобга олинади.

Бевосита харажатлар ҳар бир буюртмага алоҳида расмийлаштириладиган бошланғич ҳужжатлар асосида ҳисобга олинади. Билвосита харажатлар корхона қабул қилган базага мувофиқ тақсимлаш йўли билан таннархга киритилади.

Буюртма бажарилаётган даврда харажатлар тугалланмаган ишлаб чиқариш сифатида ҳисобга олинади. Буюртма бажарилгандан кейин карточка ёпилади ва уни бажаришга қилинган харажатлар ҳисобланади. Бир нечта бир хил буюмлар тайёрланган бўлса, харажатлар суммасини буюмлар сонига бўлиш йўли билан бирлик таннархи аниқланади