Уруғлик донни қабул қилиш, тайёрлаш, дорилаш, тарқатиш ва сифатини назорат қилиш тартиби тўғрисида Низом (ЎзР ВМ 12.10.2021 й. 641-сон қарорига 4-илова)

Функция недоступна

Вазирлар Маҳкамасининг

2021 йил 12 октябрдаги

641-сон қарорига

4-ИЛОВА

Уруғлик донни қабул қилиш, тайёрлаш, дорилаш,

тарқатиш ва сифатини назорат қилиш

тартиби тўғрисида

НИЗОМ

1-БОБ. УМУМИЙ ҚОИДАЛАР

1. Ушбу Низом уруғлик донни қабул қилиш, тайёрлаш, дорилаш, тарқатиш ва сифатини назорат қилиш тартибини белгилайди.

2. Ушбу Низомда қуйидаги асосий тушунчалар қўлланилади:

апробация - ўсимликларнинг генетик (нав) жиҳатдан софлигини, зараркунандалар билан зарарланган-зарарланмаганлигини, касалликларга чалинган-чалинмаганлигини ва экиш учун мўлжалланган уруғликларнинг умумий ҳолатини аниқлаш учун далада ўтказиладиган текшириш;

дурагай уруғликлар - ирсияти ҳар хил навлар, турлар ва туркумдошларни чатиштиришдан олинган уруғликлар;

оригинал уруғликлар - нав муаллифи ёки у ваколат берган шахс томонидан ва кейинчалик кўпайтириш учун мўлжалланган уруғликлар;

репродукцион уруғликлар - элита уруғликлардан олинадиган кейинги авлод уруғликлари;

уруғликлар - экиш учун фойдаланиладиган уруғлар, мевалар, ўсимликнинг вегетатив йўл билан кўпайтириладиган қисмлари;

уруғликларнинг генетик (нав) сифати - муайян нав уруғлигининг генетик жиҳатдан софлигини тавсифловчи кўрсаткичлар мажмуи;

уруғликларнинг экинбоплик сифати - уруғликларнинг экиш учун яроқлилигини тавсифловчи кўрсаткичлар мажмуи;

уруғликлар тўдаси - келиб чиқиши ва сифати бўйича бир хил бўлган уруғликларнинг муайян миқдори;

элита уруғликлар - оригинал уруғликларни изчил кўпайтириш йўли билан олинган уруғликлар.

3. Уруғлик донни қабул қилиш, тайёрлаш, дорилаш, тарқатиш ва сифатини назорат қилиш ушбу Низомга 1-иловага мувофиқ схема бўйича амалга оширилади.

2-БОБ. УРУҒЛИК ДОННИ ҚАБУЛ ҚИЛИШ ВА

ЖОЙЛАШТИРИШ ТАРТИБИ

Уруғлик донни қабул қилишга тайёргарлик кўриш

4. Нав ва дурагай уруғлик дон олиниши бошлангунига қадар дон корхонаси, ғаллачилик кластери ёки уруғчилик кластери (кейинги ўринларда-уруғлик тайёрловчи ташкилот) уруғлик донни қабул қилиш масканларида қуйидагилар амалга оширилиши лозим:

а) топширилиши кутилаётган тўдаларнинг алоҳида уруғлик дон сақлаш омборлари бўйича қуйидагиларга биноан тайёрлов режаларини инобатга олган ҳолда жойлаштириш режасини ишлаб чиқиш (уруғлик тайёрловчи ташкилот раҳбари тасдиқлайди), жумладан:

экинлар;

навлар (дурагайлар);

авлодлар;

нав тозалиги тоифалари;

уруғлик дон стандартлари;

намлик ҳолати (озуқабоп экинларнинг ўхшаш дони учун);

аралашмалар, шу жумладан, қийин ажратиладиган аралашмалар (озуқабоп дон учун ифлосланганлиги ҳолати бўйича);

б) уруғлик донни жойлаштириш ҳамда навли ва дурагай уруғлик дон билан боғлиқ жараёнларни расмийлаштириш учун керакли миқдорда қоплар, ёрлиқлар, пломбалар, нав ҳужжатлари бланкалари миқдорини тайёрлаб қўйиш;

в) туман қишлоқ хўжалиги бўлимидан барча уруғчилик хўжаликлари ёки бошқа қишлоқ хўжалиги ташкилотлари (кейинги ўринларда-уруғлик етиштирувчи субъектлар) бўйича белгиланган тартибга қатъий мувофиқ ҳолда расмийлаштирилган навли экин майдонлари апробацияси далолатномалари тузилганлигини аниқлаш.

г) ишлаб чиқариш-технологик лабораториясининг зарур ўлчов воситалари, синов ускуналари, реактивлар ва бошқа воситалар билан таъминланганлиги, лаборатория ускуналарини метрологик кўрикдан ўтказиш.

5. Навли ва дурагай уруғлик донни қабул қилиш ва жойлаштириш учун ажратилган омборлар ўз вақтида таъмирланган, дезинфекцияланган бўлиши ва барча техник талабларни қаноатлантириши, жумладан, қуйидагиларга эга бўлиши лозим:

омборларнинг томлари, деворлари, пастки қисми (пол) эшиклари таъмирланган;

қуруқ, сизот сувлардан яхши ҳимояланган пол ва деворлар, тош ва ғиштдан қурилган омборлар сувалган, ёғочдан қурилган омборлар мустаҳкам, ёриқсиз, барча омбор деворлари оқланган;

ички томондан металл турлар - шиша тутгичлар билан тўсилган ойна солинган деразалар, электр лампаларда турли ҳимоя қалпоқлари бўлиши лозим.

6. Уруғлик дон омборлари теварагидаги ҳудуд асфальтланган, тозаланган ва зараркунандаларга қарши дезинфекцияланган бўлиши лозим.

Уруғлик донни қабул қилиш тартиби

7. Уруғлик етиштирувчи субъектлар томонидан Ўзбекистон Республикаси ҳудудида экиш учун тавсия этилган қишлоқ хўжалик экинлари давлат реестрига киритилган бошоқли дон уруғликлари нав ва авлодлари бўйича уруғлик тайёрловчи ташкилотнинг ғалла қабул қилиш маскани ёки қайта ишлаш корхонасига белгиланган шаклдаги бирламчи ҳужжатлар билан биргаликда топширилади.

Бирламчи ҳужжатларга уруғлик майдонида ўтказилган апробация далолатномаси ва уруғлик етиштириш учун тузилган шартнома киради.

8. Уруғлик етиштирувчи субъектларнинг уруғлик тайёрловчи ташкилотларга топширилган апробация далолатномалари бўйича уруғлик доннинг авлоди, нави ва нав софлиги амалдаги техник жиҳатдан тартибга солиш соҳасидаги норматив ҳужжатлар талабига жавоб берувчи бирламчи ҳужжатлар, Агросаноат мажмуи устидан назорат қилиш инспекцияси (кейинги ўринларда - Агроинспекция) ҳамда туман Фермер, деҳқон хўжаликлари ва томорқа ер эгалари кенгаши, туман қишлоқ хўжалиги бўлими ҳодими, уруғлик етиштирувчи субъект раҳбари томонидан тасдиқланган бўлиши шарт.

9. Уруғлик тайёрловчи ташкилот топширган уруғлик дон тўдалари бўйича Агроинспекция ҳузуридаги "Қишлоқ хўжалиги маҳсулотлари сифатини баҳолаш маркази" давлат муассасаси (кейинги ўринларда - Марказ) ходимлари томонидан уруғликнинг яшовчанлиги аниқланади.

10. Уруғлик тайёрловчи ташкилотда қабул қилинган уруғлик дон тўдалари қайта ишлангандан кейин амалдаги техник жиҳатдан тартибга солиш соҳасидаги норматив ҳужжатлар талабларига асосида ўртача намуналар қабул қилиб олинади ва Марказнинг ҳамда уруғлик тайёрловчи ташкилотнинг синов лабораторияларига топширилади.

11. Уруғлик етиштирувчи субъектлардан навли уруғлик донларни апробация ҳужжатларисиз қабул қилиш ва яшовчанлик таҳлилларининг натижаларисиз жойлаштириш қатъиян тақиқланади.

12. Қабул қилинаётган уруғлик дон сифати (намлиги, яшовчанлиги, унувчанлиги) борасида амалдаги OzDSt 2823 стандартига мос келмаганда бундай уруғлик тўдалари алоҳида жойлаштирилади. Ушбу уруғлик донлардан масъул лаборатория ходимлари томонидан яшовчанлик, унувчанлигини такрорий аниқлаш учун Марказга намуна танлаб олинади ва жўнатилади.

13. Нав ҳужжатлари уруғлик етиштирувчи субъектнинг раҳбари ёки унинг ўринбосари, моддий жавобгар шахс томонидан имзоланиши ва ташкилот муҳри билан тасдиқланиши лозим.

14. Бир хил уруғлик дон тўдаларига биринчи автомашина (вагон ва бошқалар) билан уруғлик тайёрловчи ташкилотга етказиладиган уруғликнинг нав ҳужжатлари топширилиши керак.

Шу тўдадаги уруғлик донга эга бўлган кейинги машиналарнинг юкхатлари тегишли нав ҳужжатларига мувофиқ расмийлаштирилади.

15. Уруғлик дон учун нав ҳужжати бўлмаганда, у тўлиқ тўлғазилмаганида ва ҳужжатда кўрсатилган уруғлик дон сифати тўғри келмаганда ушбу тўда оддий (товар) дон сифатида қабул қилинади.

16. Уруғлик дон ҳужжатларсиз ёки нотўғри расмийлаштирилган ҳужжатлар билан келтирилган ҳар бир ҳолат бўйича корхона раҳбари, лаборатория ходими, Агроинспекциянинг ҳамда уруғлик етиштирувчи субъектнинг мутахасcиси ва уруғлик дон топширувчи иштирокида далолатнома тузилади.

17. Уруғлик дон қабул қилинаётганда уруғлик тайёрловчи ташкилот лабораториясига келтирилган уруғлик донга берилган нав ҳужжатидаги ёзувлар апробация далолатномаларига мос келиш-келмаслигини корхонанинг масъул ходими текшириши лозим.

Лаборант уруғлик дон топширувчи иштирокида амалдаги техник жиҳатдан тартибга солиш соҳасидаги норматив ҳужжатларга асосан уруғлик дондан намуналарни танлаб олади ва уларнинг бир хиллигини, ранги, ҳидини аниқлаш учун уруғлик донларни кўздан кечиради, келтирилган уруғлик доннинг ташқи аломатлари (шакли, типи, ранги) нав тўғрисидаги ҳужжатда кўрсатилган нав номига мувофиқлигини текширади, сертификат (шаҳодатнома ёки гувоҳнома)нинг тескари томонида кўрсатилган бандига аслида келтирилган уруғлик дон сифатининг мувофиқлигини аниқлаш учун уруғлик доннинг намлиги ва бегона дон ҳамда зараркунандалар билан зарарланганлигини, қийин ажралувчи, зарарли аралашмалар ва карантин бегона ўт уруғларининг бор-йўқлигини аниқлайди.

18. Навли уруғлик дон сифати аниқланганидан кейин уруғлик тайёрловчи ташкилот ходими топширувчи юкхатининг биринчи нусхаси орқа томонига белгиланган шаклдаги штамп қўяди, журналга сана, таҳлиллар, қайдлов ёзуви тартиб рақами, уруғлик донни жойлаштириш жойи, таҳлил натижалари ва бошқа кўрсаткичлар кўрсатилади. Бундан ташқари, топширувчи томонидан юкхатига йирик шрифт билан "Навли (дурагай) уруғлик дон" деган штамп қўйилади.

19. Агар битта дон топширувчи кун давомида навдорлик сифат кўрсаткичлари жиҳатидан бир хил навли, авлодли ва тоифали, уруғлик донни бир неча маротаба топширса, навли уруғлик дон таҳлили ва уларни қабул қилишни расмийлаштириш кунлик ўртача намуналар бўйича амалга оширилади.

20. Қабул қилиш пайтида топширувчидан олинадиган уруғлик дон нави ва экин тўғрисидаги ҳужжатлар уруғлик тайёрловчи ташкилот бухгалтериясининг ҳисоб-китоб бўлимида ҳужжатлар билан бирга белгиланган тартибда сақланади.

21. Уруғлик дон топширувчи томонидан уруғлик тайёрловчи ташкилот лабораториясининг уруғлик доннинг синфи таҳлил натижаларига эътироз бўлган тақдирда, уруғлик тайёрловчи ташкилот лабораторияси такрорий намуна олади ва унинг таҳлилларини ўтказади.

22. Дон топширувчи томонидан таҳлил натижаларига эътироз билдириш тўғрисидаги такроран ариза берилганда уруғлик тайёрловчи ташкилот лабораторияси уруғлик топширувчи иштирокида баҳсли намунани сўргичлаб, муҳрлайди ва лаборатория бошлиғи, дон топширувчи ва Агроинспекция ҳамда уруғлик етиштирувчи субъект вакили томонидан далолатнома тузилиб, Марказнинг марказий синов лабораториясига жўнатилади. Марказнинг марказий лабораториясидан олинган таҳлил натижаларига кўра қайта ҳисоб-китоб қилинади.

23. Нав ҳужжатлари билан бирга унувчанлиги кўрсатилмасдан топширилган, тозалиги бўйича ёки тозалиги ва навдорлиги жиҳатидан синфсиз навли уруғлик донни қабул қилишда жойлаштиришдан аввал тўлиқ таҳлил ва донли экинлар учун амалдаги техник жиҳатдан тартибга солиш соҳасидаги норматив ҳужжатларнинг II синфи доирасида ажралувчи аралашмаларни аниқлаш бўйича назорат таҳлили ўтказилади. Бундай уруғларни қабул қилиш Марказ ва уруғлик етиштирувчи субъект томонидан уруғлик тайёрловчи ташкилотга топширилиш вақтида аниқланувчи яшовчанлик кўрсаткичларини инобатга олган ҳолда амалга оширилади.

Уруғлик донни жойлаштириш тартиби

24. Уруғлик дон уруғлари шикастланиш ва бошқа экинлар, нав ва авлодлар билан аралашиб ифлосланишдан тўла сақланишини таъминловчи махсус ажратилган дон омборларига жойлаштирилиши ва сақланиши лозим.

25. Уруғлик дон уруғларининг сифати аниқланганидан кейин уруғлик тайёрловчи ташкилот лабораторияси ходими уларни тегишли омборга дислокацияга мувофиқ жойлаштириш учун кўрсатма беради. Нав тўғрисидаги ҳужжатда унувчанлик кўрсаткичлари бўлмаган тақдирда, уруғлик дон алоҳида жойлаштирилади ва унинг унувчанлигини аниқлаш учун Марказга тақдим этиш учун ушбу тўдадан ўртача намуна танлаб олинади.

26. Омбор мудири келтирилган уруғлик доннинг нав (дурагай) номини, (авлодини), нав тозалиги ва бошқа сифат кўрсаткичларини дала апробация далолатномасига асосан, уруғлик донни топшириш режаси бўйича қабул қилади.

27. Оригинал уруғлар етиштириладиган майдонлардаги уруғликлар навларнинг механик аралашишининг олдини олиш мақсадида алоҳида комбайнларда ўрилади ва ушбу уруғлик дон тўдалари қопланган ҳолда сақланади.

28. Чанг қоракуя касаллиги гувалакчаси билан 1 фоиздан 2 фоизгача ва ундан юқори даражада зарарланган экин майдонларидан олинган (апробация далолатномалари бўйича) уруғлик донлар зарарланмаган ва ифлосланмаган уруғлик донлардан алоҳида жойлаштирилиши шарт.

29. Барча дон экинларининг биринчи ва кейинги авлодлари уруғлик донларни қабул қилиш жараёнида турли уруғлик етиштирувчи субъектлардан тайёрланган битта ва айнан шу экиннинг, битта ва айнан шу авлоднинг, битта ва айнан шу тоифанинг, битта ва айнан шу синф, намлиги, ифлосланганлиги ва зарарланганлиги бўйича айнан бир хил кичик тўдаларни бирлаштиришга йўл қўйилади. Кичик тўдалар йирик тўдаларга бирлаштирилганда, бирлаштирилган тўдаларнинг нав тозалиги энг паст кўрсаткич бўйича кўрсатилади, уруғлик доннинг сифат кўрсаткичлари эса бирлаштирилган тўдалардан танлаб олинган намуналар таҳлили маълумотлари бўйича кўрсатилади.

30. Сифати ўртача уруғлик дон олиш учун нав тозалиги турли синф ёки тоифали турли тўдаларни бирлаштириш, шунингдек, ҳар хил хўжаликлар томонидан етиштирилган барча донларнинг оригинал, элита ва биринчи авлод уруғликларининг кичик тўдалари бўлса ҳамки бирлаштириш қатъиян тақиқланади.

31. Кичик тўдаларни бирлаштириш ва бирлаштиришган тўдаларни расмийлаштириш корхона комиссияси томонидан тузилган далолатнома билан расмийлаштирилади. Агроинспекция ва уруғлик етиштирувчи субъект вакили ушбу комиссия таркибига киритилади.

32. Бошоқли дон уруғларини сотувчи вилоятлардан сотиб олувчи вилоятларга темир йўл орқали ёки автотранспорт билан ташиб келтириладиган уруғлик дон тўдаларини айнан шу навдаги маҳаллий уруғлик дон билан аралаштириш, шунингдек, янги ҳосил уруғлик донини ўтган йиллар уруғлик дони билан аралаштириш тақиқланади.

33. Аралаштириб юбориш ёки ифлослантиришдан кафолатлаш мақсадида бир турдаги экиннинг икки авлодли уруғлик донини, бир-биридан қийин ажратилувчи, масалан, жавдар ва буғдой, буғдой ва арпа сингари экинлар уруғлик донини бир-бирига яқин жойлаштириш тақиқланади.

34. Уруғлик дон омборларида навли уруғлик доннинг бир неча тўдалари жойлаштирилганда ғалла ажраткичлардан фойдаланиш мумкин. Бунда ғалла ажраткичлар билан ажратилган уруғлик дон тўдалари кенглиги 1,0 метрдан кам бўлмаган йўлаклар билан бир-биридан ажратилиши ва тўдалар атрофи мазкур уруғлик дондан қопланган тўсиқлар ёки махсус тўсиқлар ёрдамида ҳимояланиши керак.

35. Навли ва дурагай уруғлик донларни аралаштириб юбориш ва ифлослантиришда айбдор бўлган шахслар қонунчилик ҳужжатларида белгиланган тартибда жавобгар бўлади.

36. Тозалиги жиҳатидан қайта ишланиши керак бўлган репродукцияли уруғлик донлар унувчанлик сифатларини таъминловчи тадбирларга риоя этиш шарти билан қабул қилинади ва уюм ҳолаттда сақланади.

37. Омборлардаги уруғлик дон қопланган ёки уюм ҳолида сақлаш даврида ҳар бир тўдага ёрлиқ ўрнатиб қўйилади.

38. Қопларда қабул қилинган уруғлик донни жойлаштиришда қуйидаги қоидаларга риоя этилиши зарур:

омборнинг пастки қисми (пол) асфальтланган, бетонланган омборларда қопларни жойлаштириш полдан камида 15 сантиметр баланд бўлган тагликларда амалга оширилади;

штабеллар ўртасидаги йўлаклар, шунингдек, штабеллар ва деворлар ўртасидаги йўлаклар камида 0,7 метр, штабеллар оралиғи 1,5 метр, юклагичлар ўтиши учун штабеллар ўртасидаги оралиқ 2,5 метр бўлиши лозим.

штабелнинг узунлиги тўда ва омбор майдони ўлчамлари билан белгиланади.

39. Уруғлик донни штабель баландлиги қоплар қатор сони 2-иловада белгиланган жадвалда кўрсатилганидан ошмайдиган баландликда жойлаштирилади.

40. Уруғлик дон қуруқ ҳолатда уюм тарзида сақланганда экин туридан қатъи назар, уюмнинг барча қатламларидаги уруғлик дон ҳолати ва сифати устидан назоратни таъминлаш шарти билан тез-тез шамоллатиб туриш ускуналари билан жиҳозланган омборларнинг тўлиқ тўлдирилмаслигига йўл қўйилади (девордан - 2,5 метр, марказида - 5 метргача).

41. Уруғлик донни қайта ишлаш жараёнида унинг шикастланишини олдини олиш мақсадида қуйидагиларга амал қилиш лозим:

уруғлик доннинг транспортёрдан уюмга тушиши пастлигини максимал камайтириш. Уруғлик донлар бир текис тушиши учун брезентдан тайёрланган мослашувчан енгсак, қопча ва бошқаларни қўллаш;

дон транспортёрлари лентаси ҳаракат тезлигини 1,5 - 1,75 метр/секундгача, ўзи узатгичнинг скрепкали шохобчаси тезлигини эса 0,8-1,2 метр/секундгача пасайтириш, транспортларда улар рамасининг узунлигига қараб уруғлик дон лентадан тўкилишини бартараф этувчи ғовлар ўрнатиш.

42. Дон уруғлиги ҳаракатланувчи нориялар (махсус дон узатгич)да махсус пластмассадан ишланган ёки четлари қайтарилган ковшлар ўрнатилиши лозим.

3-БОБ. УРУҒЛИК ДОНЛАРНИ ЭКИШГА ТАЙЁРЛАШ

ВА САҚЛАШ ТАРТИБИ.

43. Уруғлик тайёрловчи ташкилотга қабул қилинган намлиги ва тозалиги бўйича синфсиз уруғлик дон тўдалари (кейинги ўринларда-уруғлик материал) тиним даври (камида икки ой) ўтгандан кейин сара уруғлик олиш мақсадида қайта ишланади.

44. Уруғлик материалга ишлов бериш ва уни сақлашда асосий технологик усуллар ҳамда жараёнларнинг қуйидаги галма-галлигини назарда тутиш тавсия этилади:

транспорт юкини тушириш;

бирламчи тозалаш;

уруғлик материалларни қуритиш, жойлаштириш уларни экиш мавсумигача сақлаш мақсадида тез-тез шамоллатиб туриш;

дон қуритгичларда ёки тез-тез шамоллатиб туриш (атмосфера ҳавосини илитиш ва илитмасдан), қуритиш, уруғлик материални 1-синф уруғлик дон стандартлар меъёрларига ёки ҳеч бўлмаганда ажратиб бўлмас бегона ўтлар бўлганда 2-синф меъёрларигача (тозалиги жиҳатидан) аралашмалардан тозалаш;

уруғлик материал уруғлик цехда қайта ишлангандан кейин дон зараркунандаларига қарши кимёвий ишлов бериш;

уруғлик материални энг паст ижобий ҳароратда совитилган ҳолатда сақлаш.

Уруғлик донларни қабул қилиш ва тозалаш тартиби

45. Уруғлик тайёрловчи ташкилотлар уруғлик етиштирувчи субъектлар ўртасида тузилган шартномаларга асосан уруғлик материалларни қабул қилади.

46. Уруғлик дон стандартининг (OzDSt 2823) талабларига жавоб берувчи навли уруғлик дон кондицияли саналади.

47. Уруғлик дон техник жиҳатдан тартибга солиш соҳасидаги норматив ҳужжатларга мос келмайдиган районлаштирилган ва истиқболли уруғлик донлар кондициясиз (намлик ва ифлослик бўйича чегирилмаган вазнли) уруғлик дон ҳисобланади.

48. Уруғлик етиштирувчи субъектлар томонидан кондицияли (намлик ва ифлослиги бўйича чегирмадан қолган соф вазн) уруғлик дон учун уруғлик тайёрловчи ташкилот шартномага асосан амалдаги нархлар бўйича тўловларни амалга оширади.

49. Уруғлик етиштирувчи субъектлардан уруғлик материал харид қилиш жараёнида уруғлик тайёрловчи ташкилотларнинг лабораториялари уруғлик материалдан уруғ чиқиш ҳисоб-китобини аниқлайди ва кондинцион уруғликнинг физик оғирлиги бўйича уруғлик чиқиш ҳисоб-китоби асосида олдиндан товар прейскурант нархлари бўйича тўловни амалга оширади.

50. Уруғлик тайёрловчи ташкилотлар томонидан уруғлик донни тозалаш, саралаш, дорилаш ва қадоқлаш ишлари амалга оширилгандан кейин Марказ томонидан берилган мувофиқлик сертификатига кўра тегишли сифат кўрсаткичларига асосан нав устамаларини белгиланган тартибга мувофиқ уруғлик дон етиштирувчи субъектлар билан якуний ҳисоб-китоблар амалга оширилади.

Нав устамалари уруғлик авлодлари бўйича уруғлик учун етиштирилган бошоқли доннинг навларига устама ҳақ тўлаш тартиби тўғрисидаги низомга мувофиқ белгиланади.

51. Бошоқли дон уруғларини экиш меъёрларини белгилашда асосан 1 000 дона дон уруғининг оғирлиги ҳисобга олинади. Уруғлик чиқиши устидан оралиқ назорат қилиш мақсадида уруғлик тайёрловчи ташкилотга чўзинчоқ ячейкалари бўлган элаклар комплекти орқали элаш йўли билан кондицияли (намлик ва ифлослиги бўйича чегирмадан қолган соф вазн) уруғлик дон ва иккиламчи даражали маҳсулотлар (чиқиндисини) аниқлайди, бунда охирги элакнинг ячейкалари ўлчами 2,2 x 20 миллиметр бўлиши лозим. Назорат намуналари Марказ ва уруғлик дон тайёрловчи ташкилот мутахассислари томонидан махсус комиссия иштирокида амалга оширилади.

52. Кондицияли уруғлик чиқишини аниқлашда йўл қўйилса бўладиган четга оғиш лабораторияларда 3 фоизни ташкил этади.

53. Уруғлик дон етиштирувчи субъектлар томонидан топширилган уруғлик дон маҳсулотларини харид қилишда уруғлик тайёрлаш ташкилотлари лабораторияси томонидан уруғлик маҳсулотдан кондицион уруғлик ва иккинчи даражали маҳсулот, яъни дон чиқиндисининг (1 000 дона уруғлик доннинг оғирлиги ва намлигини ҳисобга олган ҳолда) чиқиш фоизи аниқланади.

54. Уруғлик материалга қайта ишлов берилгандан олинган кондицион уруғлик экиш учун ва иккинчи даражали маҳсулотлар озуқа учун ишлатилади. (Бу жараёнда тегишли ташкилот мутахассислари иштирокида назорат намуналари олинади ва лаборатория таҳлиллари асосида аниқланади).

55. Уруғлик тайёрловчи ташкилотлар тайёрлов бўйича ҳисоботларда уруғлик материалнинг ҳажмини, "ПК-10А" ихтисослашган қабул қилиш квитанцияларида "кирим тури" сатрида "уруғлик материал", шу жумладан, уруғлик дон ва иккинчи даражали маҳсулотлар ҳам кўрсатилади (ҳисоб-китоб чиқишига қараб). Экиш учун тайёрланган уруғлик доннинг якуний ҳажмлари уруғлик тайёрловчи ташкилотлар томонидан тозалаш ва ишлов бериш тугалланганидан кейин белгиланади, ҳар бир хўжалик бўйича таққослаш далолатномаси тузилади ва 1-дон шаклдаги ҳисобот статистика идораларига тақдим этилади.

56. Ихтисослаштирилган "ПК-10А" қабул қилиш квитанциясида уруғлик материал, шу жумладан, уруғликнинг, иккинчи даражали маҳсулотлар акс эттирилади ва улар уруғлик тайёрлаш ташкилотларининг статистика ҳисоботида ҳам акс эттирилади.

57. Дон харид қилиш тўғрисидаги 1-дон шакл ҳисоботда уруғлик дон миқдори 1, 2, 3-устунлар бўйлаб 22-26-сатрларда акс эттирилади (иккинчи даражали маҳсулотларсиз).

58. Донни қабул қилиб олган уруғлик тайёрлаш корхоналари уруғлик дон топширувчи билан кондицион уруғ ва унинг иккинчи даражали маҳсулоти (чиқиндиси) учун тўловларни амалдаги норматив ҳужжатлар асосида ўзаро ҳисоб-китоб қилиш йўли билан амалга оширади. Бунда уруғликни тозалаш, саралаш учун кетган харажатлар ҳисобга олинади".

59. Уруғлик тайёрловчи ташкилотлар тайёрланган уруғликларни стандарт оғирликда қадоқланган ҳолда фермер хўжаликлари ва бошқа қишлоқ хўжалиги ташкилотларига етказиб беради.

60. Уруғлик тайёрловчи ташкилотга топширилган уруғлик материал органик ва минерал аралашмалардан бирламчи тозаланади (сомон, бошоқлар, ўсимлик пояси қолдиқлари, кесакчалар ва бошқалардан). Намлиги юқори бўлган ва ифлосланган уруғлик материал биринчи навбатда тозаланади.

61. Уруғлик материални аралашмалардан тозалаш турли конструкцияли уруғлик тозалаш машиналарида (сепараторларда, пневмо нав ажратувчи столларда, триерларда ва кўчма уруғлик тозалаш машиналарида) амалга оширилади.

62. Уруғлик материални тозалаш одатда транспорт механизмлари, тозалаш машиналари ва уруғлик дон сақлаш ҳажмлари мавжуд махсус уруғлик тозалаш цехларида амалга оширилади. Тозаланган уруғлик сақланаётган омборда уруғлик материални тозалаш тавсия этилмайди.

63. Уруғлик материални тозалашда дон тозалаш машиналарини OzDSt 2823 уруғлик дон стандартининг талабларига жавоб берувчи ва уруғлик дон шикастланишига йўл қўймайдиган даражада ишлатиш лозим.

64. Тозалашни ўтказиш тартиби, уруғлик тайёрловчи ташкилотнинг тозалаш машиналари иш режимини ташкилот бош муҳандиси белгилайди, бу ишни цех бошлиғи (омбор мудири) ва смена мастери амалга оширади.

65. Уруғлик материални тозалаш сифатига қараб, галма-гал амалга оширилади. Қуйидаги уруғлик дон тўдалари:

намлиги ва ифлосланганлиги юқори бўлганлари;

зараркунандалар ва касалликлар билан зарарланганлари;

уруғликка хос бўлмаган ҳид тарқатувчи аралашмалар билан ифлосланганлари;

уруғлик тозалаш машиналарида биринчи навбатда тозаланиши керак.

66. Навларнинг механик аралашишининг олдини олиш мақсадида бир навли, аммо турли авлодга ёки нав тозалигининг турли тоифаларига мансуб уруғлик материалнинг бир неча тўдаларига ишлов бериш олдидан аввал тозаланаётган навнинг товар донга қабул қилинган тўдасидан 10 тонна атрофида бир марта тозалангандан сўнг шнеклар, қувурлар, линия ва нориялар тозаланганлиги тўғрисида Агроинспекция ҳамда уруғлик тайёрловчи ташкилот мутахассислари иштирокида далолатнома тузилади ва журналга қайд қилинади. Шундан кейин юқори авлодли, кейин эса паст авлодли уруғликларга ишлов берилади.

67. Айниқса бошқа экин ёки бошқа нав ва авлод уруғлик материалга ишлов беришга ўтилганида технологик линия ускуналари яхшилаб тозаланади. Қабул қилиш бункерлари, нориялар, транспортерлар, элаклар ва триерли цилиндрлар тозаланишига алоҳида эътибор қаратилади.

Шундан кейин машиналар ва транспорт механизмлари якуний текширилиши ўтказилади ва ишга туширилади. Янги тўда уруғлик материалга ишлов бериш олдинги экин уруғларидан тўлиқ тозалангандан кейингина ўтказилади.

68. Уруғлик тозаловчи машиналарнинг самарали ишлашига риоя этилиши лозим ва уруғлик материални тозалаш режимига смена мастери ёки бош технолог рухсатисиз ўзгартириш киритиш мумкин эмас.

69. Уруғлик тайёрлаш цехининг бошлиғи, бош муҳандис ва агроном уруғлик материални тозалаш жараёни тўғри олиб борилиши ва уруғлик дон тозалаш машиналари ишлаши учун жавобгарликни зиммаларига олади.

70. Уруғлик материални тозалаш экин тури ва ҳолатини инобатга олган ҳолда олдиндан танлаб олинган элаклар билан бутланган уруғлик тозалаш машиналарида ўтказилади.

Уруғни қайта ишлашга мўлжалланган машиналар, технологик ускуналар, уруғ саралагичлар мажбурий тартибда давлат рўйхати ва техник кўрикдан ўтказилиб, уларга техник гувоҳнома берилганидан сўнг уруғлик тайёрлаш корхоналарига фойдаланишга рухсат этилади.

Уруғлик донларини шамоллатиб туриш

71. Навли уруғлик донлари шамоллатиб туришдан олдин ускуналар ва уларга хизмат кўрсатувчи транспорт механизмлари дон қолдиқлари, чанглардан яхшилаб тозаланади.

72. Ҳосил йиғиштирилгандан кейинги тиним даври жараёнлари кечишини жадаллаштириш мақсадида куз мавсумида уруғлик донни шамоллатиб туришда унинг намлиги имконият даражасида пасайишига эришиш лозим.

73. Уруғлик дон ҳаво ҳарорати 150С ва ундан юқори даражада бўлганда шамоллатилади.

Уруғлик донни зарарсизлантириш

74. Уруғлик учун қабул қилинаётган уруғлик дон зараркунандалар билан зарарланмаган бўлиши лозим. Уруғлик тайёрловчи ташкилотларда сақланаётган дон захиралари зараркунандалар билан зарарланганлиги аниқланган уруғлик дон тўдалари ўз вақтида зарарсизлантирилиши лозим.

75. Зарарланган уруғлик дон турган омбор, унга борувчи барча йўлаклар, уруғлик тозалаш машиналари, транспорт механизмлари, омбор жиҳозлари ва уруғлик донга ишлов бериш ўтказилган ҳудудлар тозаланади ва зараркунандаларга қарши дезинфекцияланади.

76. Барча экинларнинг уруғликларини зарарсизлантиришда Ўзбекистон Республикаси Қишлоқ хўжалиги вазирлиги томонидан тавсия этилган препаратлардан фойдаланилади.

77. Кимёвий зарарсизлантириш бўйича ишларни махсус малака ошириш ўқишларида ўқитилган мутахассислар, Агроинспекция қошидаги "Республика дон маҳсулотларини ҳимоя қилиш экспедицияси" давлат унитар корхонаси амалга оширади.

78. Уруғлик дон зарарсизлантираётганда ишлов беришдан камида 10-15 кун аввал ва ишлов бериш якунлангандан 10-15 кундан кейин уруғлик доннинг экиш сифат кўрсаткичлари бўйича лаборатория таҳлиллари ўтказилиши лозим. Таҳлил учун иккита намуна танлаб олинади, улардан бири Марказга ҳамда уруғчилик кластерига жўнатилади, иккинчиси эса таҳлил натижалари олингунига қадар уруғлик тайёрловчи ташкилотда туради. "Республика дон маҳсулотларини ҳимоя қилиш экспедицияси" давлат унитар корхонасининг талабига кўра уруғлик доннинг унувчанлигини аниқлаш учун намуна танлаб олиш унинг вакили иштирокида ўтказилади. Бу ҳолда учинчи намуна танлаб олинади, у экспедицияда сақланади. Зарур бўлган тақдирда иккинчи ва учинчи намуна холисона арбитраж таҳлил қилиш учун Марказ ва уруғлик етиштирувчи субъектга топширилади.

79. Матодан тикилган ёки полипропилен қопларга қопланган уруғликни фумигация (омборхонани зараркунандалардан кимёвий дорилаш) йўли билан зарарсизлантириш қопларни бўшатмасдан амалга оширилади. Крафт (махсус қоғоз қоп) қопларга қопланган уруғликлар уларни албатта бўшатиш тариқасида ўтказилади, шундан кейин зарарланмаган қопга қайта қопланади ёки зарарланмаган омборга жойлаштирилади.

Сақлаш пайтида уруғлик ҳолати ва сифати

устидан назорат қилиш

80. Уруғликлар уруғлик дон тайёрловчи ташкилотга тушган пайтда уларнинг сифатини сақлаб қолиш мақсадида уруғликлар ва атроф муҳит ҳавоси ҳарорати ва намлиги, дон сифатининг органолептик кўрсаткичлари (ҳиди, ранги), зарарланганлиги ва унувчанлиги устидан Марказ масъул ходими мунтазам кузатув ўрнатиши зарур.

81. Назорат ҳар бир алоҳида тўда ёки ҳажм (штабель, силос, омбор ва ҳ.к.) бўйича юритилади.

82. Катта тўдалар уюмининг устки сатҳи (омборларда) шартли тарзда секцияларга ажратилади (ҳар бири 50 кв, метрдан ошмайди), уларнинг ҳар бири устидан мустақил кузатув ўтказилади.

83. Уюм баландлиги 1,5 метрдан юқори бўлган омборларда уруғлик дон ҳарорати камида уч нуқтадаги термоштанга билан аниқланади. Жумладан, устки юзадан 30-50 сантиметр чуқурликда, уюм ўртасида ва полда аниқланади.

Уюм баландлиги 1,5 метрдан ошмаганда уруғлик дон ҳарорати уюмнинг икки устки ва пастки қатламларида аниқланади. Ҳар бир уруғлик дон ҳароратини аниқлашдан кейин термоштангалар секция доирасида шахмат тартибига риоя этилган ҳолда бир-биридан 2 метр масофада қайта ўрнатилади.

84. Силос туридаги сиғимларда ҳароратни аниқлаш масофадан туриб назорат қилишга мўлжалланган ускуналар ёрдамида амалга оширилади. Уруғлик донни ушбу ускуналарсиз силос туридаги сиғимларга жойлаштиришга рухсат берилмайди.

85. Уруғлик ҳароратини аниқлаш 3-иловада кўрсатилган муддатларда ўтказилади.

86. Ҳароратни аниқлаш даврийлиги уруғлик дон уюмининг алоҳида қатламларида аниқланган энг юқори ҳароратга боғлиқ ҳолда белгиланади.

87. Намлиги бўйича синфланмаган уруғлик устидан ҳарорат борасида уруғлик тайёрловчи ташкилот масъул ходими томонидан махсус кузатиш олиб бориш талаб этилади. Уруғлик дон ҳарорати ва намликнинг ошганлиги аниқланган ҳолларда (ташқи ҳаво ҳароратининг ошиши билан боғлиқ бўлмаган) уларни зудлик билан совитиш ёки қуритиш лозим.

88. Баҳорда уруғлик дон ҳарорати кузатилганда, айниқса, омборнинг жанубий деворига туташ уюм юқори қатламида ҳарорат ошишига эътибор қаратиш керак. Уруғликлар ҳарорати ташқи ҳаво ҳарорати ошиши билан боғлиқ бўлмаган ҳолда тез кўтарилганда энг аввало тез-тез шамоллатиб туриш воситаларини қўллаб, улар совитилиши борасида чора-тадбирларни зудлик билан кўриш лозим. Бундай уруғлик дон ҳолати устидан назорат ҳар куни ўтказилади.

89. Ҳар бир омбордаги ҳароратни аниқлаш учун симобли ёки спиртли девор термометри бўлиши лозим. Ташқаридаги термометр тўғридан-тўғри қуёш нурларидан албатта ҳимояланган бўлиши зарур. Ташқи ҳавони, шунингдек, омбор ичкарисидаги нисбий намликни аниқлаш учун психрометрлар бўлиши зарур.

90. Омборларда уюм ҳолда ва силос типидаги ҳажмларда сақланаётган уруғлик доннинг намлиги ҳолати устидан назорат уруғлик тайёрловчи ташкилот томонидан ойда камида икки марта, шунингдек, ҳар бир жой ўзгартириш ва ишлов беришдан кейин намуналар ва таҳлиллар олиш йўли билан амалга оширилади.

91. Намликни аниқлаш ҳар бир тўда уюмининг юқори қатламидан уч метр чуқурликдан олинган намуналарга қараб ўтказилади.

92. Уюм ҳолда сақланаётган уруғликнинг дон захиралари зараркунандалардан зарарланганлигини текширишда органоплетик кўрсаткичларни уруғлик дон ҳарорати ва намлигига боғлиқ ҳолда 4-иловада белгиланган муддатларда ўтказиш керак.

93. Унувчанликни аниқлаш ёки уруғлик дон сифатини тўла таҳлилини ўтказиш ҳар бир сақлашга ёки жўнатишга тайёрланган тўдасида уруғлик дон "Мувофиқлик сертификати" амал қилиш муддати тугаши билан ёки уруғлик дон (Вазирлар Маҳкамасининг 2014 йил 3 апрелдаги 80-сон қарори билан тасдиқланган Суғурта уруғлик фондини ташкил этиш ва ундан фойдаланиш тартиби тўғрисидаги низомга асосан) суғурта фонди сифатида узоқ сақлашга жойлаштирилганда Марказ томонидан намуналар танлаб олинади ва ўтказилади.

94. Сақланаётган уруғлик доннинг унувчанлиги Марказда икки ойда камида бир марта ўтказилади. Бундан ташқари, уруғликлар уруғлик тайёрловчи ташкилот лабораториясида уларнинг унувчанлиги текширилишидан қатъи назар, Марказнинг марказий лабораториясида таҳлиллардан ўтказилади, улардан ҳар бирига бериб юборишга ёки юклаб жўнатишга тайёрланган уруғлик донга "Мувофиқлик сертификати" олиниши лозим.

95. Уруғлик донларнинг унувчанлиги пасайиши аниқланган тақдирда сабабларни шошилинч аниқлаш ва уруғлик доннинг кечиктирмай совитилиши ёки қуритилиши, шунингдек, уларнинг биринчи навбатда сотилиши борасида чора-тадбирлар кўриш лозим. Амалдаги техник жиҳатдан тартибга солиш соҳасидаги норматив ҳужжатларга мувофиқ бошоқли ва ёғли экинлар учун унувчанликка нисбатан уруғлик доннинг кондициялилиги тўғрисида гувоҳнома (намлик ва ифлослиги чегирилган ҳолда расмийлаштирилган ҳужжат) ёки мувофиқлик сертификати амал қилиш муддати тўрт ой этиб белгиланган. Бироқ, экишга бериш ёки юклашдан олдин экин ҳужжатининг амалдаги муддати ҳали ўтиб кетмаган ёки бориш йўлида ўтиши мумкин бўлган у ёки бу уруғлик тўда ҳужжатда кўрсатилган унувчанлик сақланганига ишонч ҳосил бўлмаса, бундай ҳолда ана шу тўда Марказ ва уруғлик тайёрловчи ташкилот лабораториясида муддатидан олдин текширилиши лозим.

96. Матоли қопларда сақланаётган уруғликларнинг ҳолати устидан назорат қилиш учун ҳар 15 кунда уруғлик дон ҳарорати 10°С дан юқори бўлганда ва 30 кунда уруғлик дон ҳарорати 10°С дан паст бўлганда қоплардан намуна олинади ва уруғлик тайёрловчи ташкилот лабораториясида уруғлик доннинг ранги, ҳиди, намлиги ва дон зараркунандаларидан зарарланганлиги текширилади.

97. Уруғлик дон ҳолати устидан назорат ўтказилаётганда барча кузатувлар уюм юқорисида қуйилган траплардан олиб борилади.

98. Зарарланган тўдаларни кўздан кечиргандан кейин текширувчи ўз кийими ва пойабзалини яхшилаб тозалаши шарт.

99. Уруғлик дон ҳарорати, зараркунандалар билан зарарланганлигини, ҳиди ва ранги кўрсаткичларини лаборатория ходимлари штабеллар, секциялар бўйича хронологик тартибда ва қатламлар бўйича алоҳида-алоҳида белгиланган шаклдаги кузатувлар журналига киритади.

100. Уруғлик дон ҳар бир тўдаисига лаборатория ходимлари белгиланган шаклда штабель ёрлиқлари ёзиб қўяди, уларда уруғликнинг навининг номи, авлоди, тоифаси, нав тозалиги фоизи, синфи ва бошқа кўрсаткичлар кўрсатилади. Штабель ёрлиқлари омбор мудирига топширилади, омбор мудири уларни омборда сақланаётган уруғлик дон тўдаси ёнига осиб қўяди.

101. Уруғлик дон ҳарорати кўрсаткичлари штабель ёрлиқларига омбор мудирлари ва уларнинг ёрдамчилари томонидан белгиланган муддатдаги ҳар бир текширувдан кейин мунтазам равишда ёзиб борилади. Бу кўрсаткичлар штабель ёрлиқларига умумийлигича алоҳида қатламларнинг паст ва юқори ҳароратини кўрсатган ҳолда алоҳида тўдалар бўйича (секцияларга ажратмасдан) ёзиб борилади.

102. Уруғлик дон устидан назорат олиб бориладиган қолган барча сифат кўрсаткичларини (намлиги, зарарланганлиги, ранги, ҳиди) штабелларга лаборатория ходими ёзиб боради.

Уруғлик донни дорилаш ва қадоқлаш тартиби

103. Бошоқли дон уруғлари экишга тайёрлашдан олдин кимёвий препаратлар билан дориланади.

Бунда:

Ўзбекистон Республикаси Қишлоқ хўжалиги вазирлиги томонидан берилган тавсия этилган уруғ дорилагичлардан фойдаланилади;

дориланаётган уруғлик тўдалари тозаланган, сараланган, экиш сифат кўрсаткичлари амалдаги техник жиҳатдан тартибга солиш соҳасидаги норматив ҳужжатлар талаби даражасида бўлиши керак;

бошоқли дон уруғларини пуркаб дорилаш мосламалари яхши ва бир текисда ишлаши таъминланиши керак.

104. Бошоқли дон уруғларини дорилаш жараёнида Ўсимликлар карантини ва ҳимояси агентлиги мутахассислари томонидан кимёвий препаратларнинг туридан келиб чиққан ҳолда белгиланган меъёрда суспензия тайёрланиши керак дорилаш сифати доимий назорат қилинади.

Бунда рухсат этилган кимёвий препаратларнинг тавсиялардан келиб чиққан ҳолда препаратларнинг сарфи меъёрларда белгиланиши ва ишчи аралашма суспензиясининг талаб даражасида тайёрланиши ҳамда уруғликнинг сифатли дориланиши учун Ўсимликлар карантини ва ҳимояси агентлиги томонидан бириктирилган мутахассислар масъул ҳисобланади.

105. Дориланган бошоқли дон уруғлари қоплангандан кейин 7 - 10 кун муддатда омборларда сақланиши шарт.

Дориланган бошоқли дон уруғлари қадоқланаётган қоплар кимёвий воситалар ўтказмайдиган мустаҳкам сифатли материаллардан тайёрланиши, ортиш ва тушириш, пайтида чидамли бўлиши ҳамда қоплар оғзини тикиш ишларини механик равишда амалга ошириш талаб этилади. Дориланган уруғлик дон қопларига "Заҳарли модда билан дориланган" огоҳлантирувчи сўзлари қизил рангда аниқ акс эттирилган ҳолда ёзилиши шарт.

Қопланган уруғлик дон ГОСТ 14192 бўйича белгиланади, ҳар бир қоп устига ёрлиқ ёпиштирилади (тикилади).

Ёрлиқлар тўртбурчак шаклида, ўлчамлари камида 110 х 70 мм ва авлодлар бўйича қўйидаги рангда бўлиши керак:

- оргинал уруғлар (ОУ) - сариқ;

- элита уруғлар (ЭУ)- оқ;

- репродукцион уруғлар (РУ1 ёки РУ-2) - қизил

- репродукцион уруғлар (РУТ) - кўк.

Уруғлик дон тўдалари дориланиб тайёрлангандан сўнг қўшимча равишда ишлов беришни (тозалаш, саралаш, калибрлаш ва бошқа техникалар) амалга оширилишига йўл қўйилмайди.

Цехларда тайёрланган уруғлик дон тўдаларининг тозалиги сифат кўрсаткичи элаш йўли билан аниқланади.

Бунда охирги элакнинг ячейкалари ўлчами 2,2 x 20 миллиметр бўлиши лозим. Назорат намуналари Агроинспекция, Марказ ва уруғлик дон тайёрловчи ташкилот мутахассислари билан биргаликда махсус комиссия иштирокида амалга оширилади.

Тайёрланган уруғлик бошоқли дон тўдаси сифат кўрсаткичлари, яъни уруғ тозалиги, бошқа ўсимлик ва бегона ўт уруғлари аралашмалари белгиланган авлод талабларига жавоб бермаган ёки номувофиқ деб топилган тақдирда, тегишли ташкилотлар вакилларидан иборат комиссия назорати остида уруғлик бошоқли дон тўдаси қайта тозаланади ва сараланади.

106. Кимёвий препаратни қабул қилиш, сақлаш ва ундан фойдаланиш ишлари меҳнат муҳофазаси ва техника хавфсизлиги қоидаларига риоя қилган ҳолда амалга оширилиши лозим.

Уруғлик донни юклаб жўнатиш ва расмийлаштириш

107. Уруғлик дон темир йўл орқали жўнатилганда унинг сифати тўғрисидаги ҳужжатлар уч нусхада ёзиб берилади, улардан бир нусхаси темир йўл ҳужжатига тиркалади, бу ҳақида ҳужжат рақами, санаси ва уни берган корхона номи кўрсатилган ҳолда белги қўйилади. Иккинчи нусхаси юкланган уруғлик донга берилган йўл варағига қўшиб қўйилади, учинчиси эса Марказ лабораториясининг йиғма жилдида қолади.

Навли уруғларнинг ҳар бир тўдасиини юклаб жўнатишда Марказ томонидан қуйидаги ҳужжатлар:

уруғликка аттестат - барча ўсимликларнинг оригинал ва элита уруғига, шунингдек, маккажўхорининг ўзидан - ўзи чангланган линиялари уруғига;

уруғликка гувоҳнома - қолган барча репродукциялар уруғига;

маккажўхорининг дурагай уруғларига гувоҳнома - маккажўхорининг дурагай уруғларига расмийлаштирилади.

108. Навли ва дурагай уруғлик дон юклаб жўнатилишида ишлатиладиган вагонлар бутунлай соз, яхшилаб тозаланган ва зарарсизлантирилган бўлиши лозим. Корхоналар навли ва дурагай уруғлик дон темир йўл транспорти орқали юклаб жўнатилганда ва темир йўлдан автотранспортга тушириб юклаганда навлари ва сифати ҳар хил бўлган уруғликларнинг аралашиб кетишига йўл қўймаслик чора-тадбирларини кўришлари шарт.

109. Уруғлик дон автотранспорт билан бир жойдан иккинчи жойга ташилганда олинаётган ёки бериб юборилаётган уруғликларнинг ҳар бир тўдаси товар-транспорт юкхати, шунингдек, уруғлик дон сифатини тасдиқловчи мувофиқлик сертификати билан кузатиб борилиши лозим. Мувофиқлик сертификатининг асл нухаси лаборатория йиғма жилдида қолади, унинг нусхаси эса уруғлик дон олувчига берилади.

110. Уруғлик дон темир йўл орқали олиб келинганда олувчи - ташкилот зудлик билан Марказ вакилини чақиради, у уруғлик дон сифатини кейинги аниқлашлар учун намуналар, шунингдек, қўшимча таҳлил талаб этиладиган ҳолатлар учун намуналар олади.

111. Марказ вакили томонидан ўртача намуналар олиниши уруғлик дон етиб келганидан беш кундан кечиктирмасдан амалга оширилиши ва ҳар бири уч нусхада тузиладиган белгиланган шаклдаги далолатномалар билан расмийлаштирилиши лозим.

112. Ўртача намуналар далолатноманинг бир нусхаси билан бирга у олинган кундан бошлаб икки кундан кечиктирмасдан олинган уруғлик доннинг сифатини текшириш учун Марказ ва уруғлик тайёрловчи ташкилотнинг синов лабораториясига ва минтақалараро аккредитацияланган (сертификат бериш ҳуқуқига эга бўлган ташкилот) синов лабораторияларига юборилади.

113. Уруғликлар экспорт-импорт қилинганда уруғлик сифат кўрсаткичларида ноаниқлик ҳолати кузатилганда қўшимча таҳлил учун намуналар танлаб олиш ва расмийлаштириш "Қишлоқ хўжалиги экинларининг уруғликлари сифатни арбитраж (ноаниқликлар пайдо бўлганда ўтказиладиган таҳлиллар) аниқлаш қоидалари" техник жиҳатдан тартибга солиш соҳасидаги норматив ҳужжатларга мувофиқ ўтказилиши лозим. Қўшимча таҳлил натижалари уруғлик дон олувчи ва жўнатувчига юборилиши лозим.

Қопланган уруғлик дон ташиш учун турли хилдаги усти ёпиқ, тегишли қоидаларга жавоб берувчи темир йўл ва транспорт воситаларидан фойдаланилди. Агар уруғлик дон очиқ транспорт воситаларида ташилса, қопларнинг усти брезент билан ёпилиши керак.

Дориланган уруғлик дон тўдаларини уюлган (тўкилган) ҳолда ташиш ва очиқ майдончаларда сақлаш ман этилади.

Уруғлик тайёрловчи субъектлардан экиш учун олинган уруғлик доннинг сифатли сақланишига ва экилишига хўжаликларнинг раҳбарлари жавобгар ҳисобланади.

Уруғлик дон тўдаларини реализация қилишга уларнинг генетик (нав) ва экинбоплик сифатлари кўрсатилган мувофиқлик сертификати мавжуд бўлган тақдирда рухсат берилади.

Қуйидаги ҳолатларда уруғлик дон тўдаларидан экиш ва реализация қилишда фойдаланиш тақиқланади:

Ўзбекистон Республикаси ҳудудида экиш учун тавсия қилинган қишлоқ хўжалиги экинларининг давлат реестрига киритилмаган бошоқли дон экинлари навлари ва дурагайларининг уруғликлари;

ўсимликлар карантини объектлари билан зарарланган уруғликлар;

техник жиҳатдан тартибга солиш соҳасидаги норматив ҳужжатлар талабларига мувофиқ келмайдиган уруғликлар.

Об-ҳаво ноқулай келган йилларда янги ва истиқболли навларнинг уруғликларига бўлган талабдан келиб чиққан ҳолда Ўзбекистон Республикаси Қишлоқ хўжалиги вазирлигининг ёки унинг ваколатли органининг рухсати билан уруғликлар реализация қилиниши мумкин.

Муомалага киритилаётган уруғликлар техник жиҳатдан тартибга солиш соҳасидаги норматив ҳужжатларга мувофиқ тамғаланган ва қадоқланган бўлиши керак.

4-БОБ. ЯКУНЛОВЧИ ҚОИДА

114. Ушбу Низом талаблари бузилишида айбдор бўлган шахслар қонунчилик ҳужжатларида белгиланган тартибда жавоб берадилар.

Низомга

1-ИЛОВА

Уруғлик донни қабул қилиш, жойлаштириш, сақлаш,

қайта ишлаш ва экиш учун тарқатиш

СХЕМАСИ

Низомга

2-ИЛОВА

Уруғлик донни сақлашда штабель баландлиги

Низомга

3-ИЛОВА

Уруғлик донларнинг ҳароратини

аниқлаш муддатлари

Низомга

4-ИЛОВА

Сақланаётган уруғлик дон захираларини

зараркунандалардан зарарланганлигини

текширишда органоплетик кўрсаткичларни

уруғлик дон ҳарорати ва намлигини

аниқлаш муддатлари

Қонун ҳужжатлари маълумотлари миллий базаси (www.lex.uz),

2021 йил 13 октябрь