Меҳнатда майиб бўлган ёки касб касаллигига чалинган шахсларнинг касбий меҳнат лаёқати йўқотилиши даражасини белгилаш тартиби тўғрисида Низом (ЎзР ВМ 08.02.2022 й. 62-сон қарорига 10-илова)

Функция недоступна

Вазирлар Маҳкамасининг

2022 йил 8 февралдаги

62-сон қарорига

10-ИЛОВА

Меҳнатда майиб бўлган ёки касб касаллигига

чалинган шахсларнинг касбий меҳнат лаёқати

йўқотилиши даражасини белгилаш

тартиби тўғрисида

НИЗОМ

1-БОБ. УМУМИЙ ҚОИДАЛАР

1. Ушбу Низом Бош, туман, шаҳар, туманлараро, ихтисослаштирилган ва педиатрия тиббий-ижтимоий эксперт комиссиялари (кейинги ўринларда - ТИЭК) томонидан меҳнатда майиб бўлган ёки касб касаллигига чалинган шахсларнинг касбий меҳнат лаёқати йўқотилиши даражасини белгилаш тартибини белгилайди.

2. Касбий меҳнат лаёқати йўқотилиши даражаси касб фаолиятини амалга ошириш лаёқати йўқотилишини баҳолашдан келиб чиқиб меҳнатда майиб бўлган ёки касб касаллигига чалинган шахсларни кўрикдан ўтказиш санасида фоизларда белгиланади.

3. Касб касалликлари ушбу Низомга 1-иловада келтирилган касалликлар рўйхати асосида белгиланади.

4. Жабрланганда касбий меҳнат лаёқати йўқотилиши даражаси ТИЭК томонидан касбий меҳнат лаёқати йўқотилиши даражаси мазкур Низомга 2-иловага мувофиқ белгиланади.

2-БОБ. КАСБИЙ МЕҲНАТ ЛАЁҚАТИ ЙЎҚОТИЛИШИ

ДАРАЖАСИНИ БЕЛГИЛАШНИНГ

УМУМИЙ ҚОИДАЛАРИ

5. Касбий меҳнат лаёқати йўқотилиши даражаси жабрланганга меҳнатда майиб бўлганда ва/ёки касб касаллигига чалингандан олдинги касбий фаолиятни бажаришни давом эттириш имконини берадиган лаёқатлар, психофизиологик имкониятлар ва сифатлар, айни ўша мазмунда ва ўша ҳажмда ҳисобга олинган ҳолда, ёхуд малака пасайганлиги, бажариладиган иш ҳажми ва одатдаги, махсус ташкил этилган ишлаб чиқариш шароитларида ва бошқа шароитларда меҳнат оғирлиги камайиши ҳисобга олинган ҳолда меҳнатда майиб бўлганлик ёки касб касаллигига дучор бўлганлик оқибатида соғлиққа шикастнинг оқибатларидан келиб чиқиб аниқланади ва 5 фоиздан 100 фоизгача даражада белгиланади.

6. Такроран меҳнатда майиб бўлишда ёки янгидан пайдо бўлган касб касалликларида касбий меҳнат лаёқати йўқотилиши даражаси умуман олганда 100 фоиздан ортиқ бўлиши мумкин эмас ва:

кўрикдан ўтказиш пайтида касалликларнинг ҳар бири бўйича алоҳида, касалликлар бир ходимнинг ёки турли ходимларнинг иши даврида бўлганлиги ёки бўлмаганлигидан қатъи назар белгиланади;

касалликлар оқибатлари жабрланганнинг касбий билимлари ва уқувлари ҳисобга олинган ҳолда унинг такроран меҳнатда майиб бўлишдан олдинги касб фаолиятини бажариш лаёқатига таъсирига қараб белгиланади;

олдинги меҳнатда майиб бўлганликдан олдинги касбда касбий меҳнат лаёқатини тиклаш бўйича жабрланганни реабилитация қилишнинг якка тартибдаги дастурини амалга ошириш натижалари ҳисобга олинган ҳолда белгиланади.

Меҳнатда майиб бўлиш ёки касб касаллигига боғлиқ бўлмаган ҳолда янги аниқланган касаллик оқибатида ногиронлик гуруҳи оғирлаштирилганда ногиронлик сабаби "умумий касаллик" деб белгиланади, олдин аниқланган касбий меҳнат лаёқатининг йўқотилиш даражаси эса беморнинг кўрикдан ўтиш кунидаги ҳолатига асосан қайта кўриб чиқилади.

Реабилитация чора-тадбирлари натижасига кўра "меҳнатда майиб бўлиш" ёки "касб касаллиги" сабаби билан белгиланган ногиронлик гуруҳи енгиллашганда (қисман реабилитация) ногиронлик сабаби ўзгартирилмайди.

7. Қуйидагиларнинг таҳлили:

клиник-функционал мезонлар;

касб фаолиятининг хусусияти (малакаси, иш сифати ва ҳажми, уни бажариш лаёқати);

тоифалар ва ҳаёт фаолияти чекланиши даражаси жабрланганнинг касбий меҳнат лаёқати йўқотилиши даражасини экспертизадан ўтказишнинг асосий методологик принциплари ҳисобланади.

8. Клиник-функционал мезонлар қуйидагиларни ўз ичига олади:

меҳнатда майиб бўлганлик ва касб касаллигининг хусусияти ва оғирлиги;

меҳнатда майиб бўлганлик ёки касб касаллиги туфайли келиб чиққан патологик жараён кечиши хусусиятлари;

организм функциялари бузилишларининг хусусияти (тури) ва даражаси (кучли ифодаланган бузилишлар, ифодаланган бузилишлар ўртача бузилишлар ва енгил бузилишлар);

клиник, реабилитация ва клиник-меҳнат прогнози, шунингдек, психофизиологик имкониятлар.

9. Касбий меҳнат лаёқати йўқотилиши даражасини белгилашда меҳнат фаолиятига бўлган лаёқат чекланишига ва ҳаёт фаолияти чекланишининг бошқа тоифаларига олиб келадиган жабрланганнинг организми функциялари бузилишининг намоён бўлиши ҳисобга олинади.

10. Касбий меҳнат лаёқати йўқотилиши даражасини белгилашда меҳнатда майиб бўлганлик ёки касб касаллигидан кейин жабрланганнинг одатдаги ёки махсус ташкил этилган ишлаб чиқариш шароитларида ёки бошқа меҳнат шароитларида ўзининг олдинги касби бўйича ишни тўлиқ ҳажмда бажариш лаёқати ҳисобга олинади.

11. Малака пасайишининг кўп карралиги ушбу касб фаолияти учун белгиланган тариф-малака разрядлари, даражалар, тоифалар ҳисобга олинган ҳолда белгиланади.

12. Касбий меҳнат лаёқати йўқотилиши даражаси ишларнинг мураккаблиги коэффициенти камайиши ҳисобга олинган ҳолда малака пасайиши даражасига қараб белгиланади.

13. Касбий меҳнат лаёқати йўқотилиши даражасини белгилашда ишлаб чиқариш муҳити омилларининг зарарлилиги ва хавфлилиги, меҳнат жараёнининг оғирлиги ва тиғизлиги кўрсаткичлари бўйича меҳнат шароитлари даражалари ҳисобга олинади.

3-БОБ. КАСБИЙ МЕҲНАТ ЛАЁҚАТИ ЙЎҚОТИЛИШИ

ДАРАЖАСИНИ БЕЛГИЛАШ

14. Агар жабрланувчида меҳнатда майиб бўлиш ёки касб касаллигига чалиниш натижасида организм функциялари кучли ифодаланган бузилишларда касб фаолиятига, шу жумладан, махсус ташкил этилган ишлаб чиқариш шароитларида ёки бошқа меҳнат шароитларида касб фаолиятига лаёқат тўлиқ йўқотилганда касбий меҳнат лаёқати йўқотилишининг 100 фоизи белгиланади.

15. Қуйидаги организм функцияларининг кучли ифодаланган бузилишлари касбий меҳнат лаёқати 100 фоиз йўқотилишини белгилашнинг клиник-функционал мезонлари ҳисобланади:

а) қуйи параплегия; кучли ифодаланган тетрапарез, трипарез, спастик тип ёки гипотония бўйича мушак тонуси ошган ҳолда парапарез, мустақил ҳаракатланиш мумкин бўлмаган, мускул кучи яққол пасайиши намоён бўлган (1 баллгача) оёқларнинг барча бўғимларида фаол ҳаракатлар минимал ҳажми билан (5,0-6,0 даража) гипотония, электромиография (кейинги ўринларда - ЭМГ)нинг III типи - потенциалнинг тез-тез тебраниши, электромиограмманинг тез-тез юз берадиган осцилляцияли бараварига отилган" нормал тузилишининг бузилиши (аниқ намоён бўлган парез (нимфалаж); ЭМГнинг IV типи - функционал юкламалар ҳолатида тўлиқ биоэлектрик сукут (қўл-оёқ фалажи);

б) барча бўғимларда фаол ҳаракатларнинг энг кам ҳажми билан ҳар икки қўлнинг кучли ифодаланган бузилишлар бўлган нимфалажи (елка нимфалажи - 5,5-10 даража, тирсак нимфалажи - 4,3-7,7 даража, билак-кафт нимфалажи - 5,5-8,5 даража); бош бармоқни зид қўйишнинг яққол намоён бўлган чекланиши (бош бармоқнинг дистал фаланги иккинчи бармоқ ўзагига етади), бармоқларни мушт қилиб букиш (бармоқларнинг дистал фаланглари 5-8 см масофада кафтга етмайди); қўлларнинг мушак кучи пасайиши (1 баллгача); қўллар асосий функцияларининг бузилиши: йирик ва майда буюмларни тутиб олиш ва ушлаб олиш мумкин эмаслиги, фақат ёрдамчи функция сақланган - буюмларни ушлаб туриш ва қисиш;

в) вестибуляр-мияча бузилишлари: кучли ифодаланган бузилишлари бўлган турғун, динамик атаксия; III даража айланишдан кейинги нистагма 120 секунддан ортиқ давом этадиган вестибуляр қўзғалувчанлик гиперрефлексияси, 130 секунддан ортиқ давом этадиган III даража калорик нистагма;

г) қўл панжасида барча бармоқлар бўлмаслигидан бошлаб қўл чўлтоқлиги билан биргаликда ҳар икки оёқнинг ампутацион чўлтоқлиги (протезланмаган);

д) III даража нафас етишмаслиги, III даража қон айланиши бузилиши (тинч ҳолатда нафас қисиши, 1 минутда нафас олиш тезлиги 30 ва ундан ортиқ, дастлабки даража тикланмаган ҳолда унча кўп бўлмаган жисмоний зўриқишдан кейин нафас олиш 1 минутда 10-15 марта кучайиши, кучли ифодаланган бузилишлари бўлган цианоз, тинч ҳолатда ёрдамчи нафас олиш мускуллари қатнашиши, аниқ намоён бўлган тахикардия - минутига 130 марта ва ундан ортиқ уриш, эпигастрал пульсация, жигарнинг катталашиши, периферик шиш, ўпка ҳаётий сиғимининг зарур эканлигидан 50 фоизгача пасайиши, ўпканинг максимал вентиляцияси - 50 фоизгача, нафас олишнинг 1 минутдаги ҳажми 180 фоизгача кўпайиши, Тиффно индексининг 40 фоиздан камга пасайиши ва кислороддан фойдаланиш коэффициенти 20 фоизгача камайиши, ўпка гемодинамикаси бузилган ҳолда ўнг қоринчалар миокардининг қисқартириш лаёқати пасайиши);

е) кучли ифодаланган бузилишлар бўлган сенсор бузилишлар (ягона ёки яхши кўрадиган кўзнинг амалда ёки мутлоқ кўрлиги: кўриш ўткирлиги коррекция билан - 0,03-0, кўриш майдони 0-10 даражага тенг (қайд этиш нуқтасидан меридиан бўйлаб периферик чегаралар ва/ёки марказий ёки парамарказий қуйиладиган скотома); кўриш лаёқатининг кучли ифодаланган бузилишлар натижасида пасайиши ёки кўрмаслик, электрофизиологик текширишлар (кейинги ўринларда - ЭФТ) нуқсон кўрсатгичлари - 300 мкА ёки аниқланмайди, ўзгарувчанлик 20 Гц. дан кам ёки мавжуд эмас, милтиллаб кўриниш қўшилиб кетишининг хавфли тез-тез такрорланиши бир секундда 20 дан кам (меъёр 45 Гц. дан юқори) ёки мавжуд эмас - ҳар қандай ишни бажаришга монелик бўлганда;

ж) тос органлари функцияларининг кучли ифодаланган бузилишлари (сийдик, нажас тутмаслик).

16. Агар жабрланувчи организм функцияларининг ифодаланган бузилишлари оқибатида касбий меҳнатни фақат махсус ташкил этилган ишлаб чиқариш шароитларида бажариши мумкин бўлса, унга касбий меҳнат лаёқатининг 70 фоиздан 90 фоизгача йўқотилиши белгиланади.

Бунда касбий меҳнат лаёқати йўқотилиши даражаси махсус ташкил этилган ишлаб чиқариш шароитларида ишларни бажаришда малака пасайиши даражасига қараб белгиланади.

Қуйидаги ҳолларда:

а) илгари малакали ишни одатдаги ишлаб чиқариш шароитларида бажарган жабрланувчи меҳнатнинг фақат номалакали турларини махсус ташкил этилган ишлаб чиқариш шароитларида бажариши мумкин бўлса, касбий меҳнат лаёқати йўқотилишининг 90 фоизи белгиланади;

б) жабрланувчи касбий билим ва кўникмаларни ҳисобга олган ҳолда махсус ташкил этилган ишлаб чиқариш шароитларида пастроқ малакали ишни бажариши мумкин бўлса, касбий меҳнат лаёқати йўқотилишининг 80 фоизи белгиланади;

в) жабрланувчининг махсус ташкил этилган ишлаб чиқариш шароитларида меҳнатда майиб бўлиш ёки касб касаллигига чалинишдан олдинги касб бўйича ишни бажариши мумкин бўлса, касбий меҳнат лаёқати йўқотилишининг 70 фоизи белгиланади.

17. Организм функцияларининг қуйидаги ифодаланган бузилишлари бўлганда касбий меҳнат лаёқати йўқотилишининг 70-90 фоизи белгиланишининг клиник-функционал мезонлари ҳисобланади:

а) ҳар икки оёқнинг ифодаланган бузилишлари бўлган нимфалажи, тетрапарез, трипарез, оёқнинг барча бўғимларида - тос-сон бўғимларида (20 даражагача) тизза бўғимларида (10 даражагача), болдир-оёқ панжаси бўғимларида (6-7 даражагача), фаол ҳаракатлар аниқ намоён бўлган амплитуда чекланиши билан спастик тип ёки мускул гипотонияси бўйича мушак тонуси аниқ намоён бўлган ошиши билан бирга гемипарез; оёқларнинг мускул кучи аниқ намоён бўлган ҳолда пасайиши (2 баллгача), аниқ намоён бўлган варусли, эквин-варусли оёқ панжаси деформацияси; оёқ панжаси аниқ ҳалпиллаб турган ҳолда спастик, паретик, перонеал одим ташлаш; қўшимча таянч (қўлтиқтаёқ) билан ҳаракатланиш;

б) қадам ташлаш биомеханикасининг ифодаланган бузилишлари бўлганда - 100 метрга юришда қадамлар сонининг 204-226 мартагача кўпайиши (меъёр 80-120 қадам), кенг қадам ташлаш узунлиги 2,5-3,6 секундгача кўпайиши (меъёр 1,0-1,3 секунд), қадам ташлаш суръатининг 1 дақиқада 29-46 қадамгача камайиши (меъёр 80-100 қадам), юришнинг бир маромдалиги коэффициентининг 0,52-0,58 гача пасайиши (меъёр 0,94-1,00), ҳаракатланиш тезлигининг 1 соатда 1,0 километргача пасайиши (меъёр 1 соатда 4-5 км.); мускул биоэлектрик фаоллиги бузилганлиги ифодаланган бузилишлари бўлган ҳолда ЭМГнинг II типи - тинч ҳолатда ва функционал юкламаларда аниқ ритм билан "фасцикуляциялар" типидаги паст частотали потенциаллар;

в) ҳар икки қўлнинг ифодаланган бузилишлари бўлган нимфалажи, бармоқларни мушт қилиб тугиш чекланиши аниқ намоён бўлган (бармоқларнинг дистал фаланглари 3-4 см масофада кафтга етмайди), қўлларнинг асосий функцияси бузилган ҳолда 10 - 20 даража доирасида фаол ҳаракатлар ҳажми билан қўл бўғимлари контрактураси: майда буюмларни ушлаб туриш, йирик буюмларни узоқ вақт ва мустаҳкам ушлаб туриш мумкин эмаслиги, ЭМГ - II тип;

г) вестибуляр-миячанинг ифодаланган бузилишлари (тинч ҳолатда бош айланиши, бошнинг оғир ва тез-тез - бир ойда 4 ва ундан ортиқ марта айланиши), II-III даража спонтан нистагма, статика ва ҳаракатлар мувофиқлаштирилишининг аниқ намоён бўлган бузилиши, ёрдамчи воситалар (ҳасса, қўлтиқтаёқ) ёрдамида ҳаракатланиш, айланишдан кейинги II-III даража нистагма 85 - 120 секунд, II-III даража калорик нистагма (110 - 130 секунд) давом этган ҳолда вестибуляр қўзғалувчан гиперрефлексия;

д) сон ёки болдирнинг турли даражалардаги ампутацион чўлтоқлиги, оёқ нуқсони билан болдирнинг ҳар икки суяги сохта бўғимлари, 140 даражадан ортиқ эгиш мумкин бўлмаган ҳолда букиш контрактурасида тизза бўғимларининг функционал ноқулай ҳолати, тоснинг кучли ифодаланган бузилишлари бўлган нуқсони ва оёқнинг 10 сантиметргача функционал калталиги билан букиш 150 даражагача ёки оёқни 165 даражадан ортиқ эгиш чекланган ҳолда тос-сон бўғимининг функционал ноқулай ҳолатида оёқларнинг нуқсонли жойлашиши, ҳаракатлар ҳажми 30 даражадан ортиқ бўлмаган аниқ намоён бўлган контрактура ёки функционал ноқулай ҳолатдаги бўғимлар анкилози;

е) II даража нафас олиш етишмовчилиги, II босқич қон айланиши бузилиши (тинч ҳолатда нафас олиш тезлиги минутига 21-29 марта, жисмоний юкламадан кейин нафас олиш тезлигининг минутига 12-16 мартага кўпайиши, ифодаланган бузилишлар бўлган цианоз, унча кучли бўлмаган жисмоний юклама вақтида нафас олишда ёрдамчи нафас олиш мускулларининг қатнашиши, юрак уришлари тезлиги минутда 100-129 зарб, унча катта бўлмаган периферик шишлар, ўпка ҳаётий сиғимининг зарур бўлгандан 50-55 фоизгача пасайиши, ўпканинг максимал вентиляцияси 5-54 фоизгача, ҳаракатнинг 1 дақиқадаги ҳажми 150 фоизгача кўпайиши, Тиффно индексининг 54-40 фоизгача пасайиши, кислороддан фойдаланиш коэффициентининг 28 фоизгача пасайиши, ўпка гемодинамикаси бузилиши қўшилган ҳолда ўнг қоринчалар миокарди қисқартириш қобилиятининг пасайиши);

ж) ифодаланган бузилишлар бўлган сенсор бузилишлар: ягона ёки яхши кўрадиган кўзнинг яхши кўрмаслиги юқори даражаи 0,08-0,04 га тенг бўлган ёки ундан кам коррекцияли кўриш ўткирлиги, кўриш майдони - 50 даражага тенг бўлган ёки ундан кам бўлган периферик чегаралар, бироқ 10 даражадан кенг бўлган ва (ёки) ягона марказий скотомалар, кўриш лаёқати - аниқ намоён бўлган пасайиш, ЭФТ нуқсон кўрсаткичлари - 200-300 мк. А нуқсон, ўзгарувчанлик 20-35 Гц, милтиллаб кўриниш қўшилиб кетишининг хавфли тез-тез такрорланиши-20-35 п/сон.;

з) тос аъзолари функцияларининг ифодаланган бузилишлар бўлган бузилиши, сийдик чиқариш ва сийдик чиқарадиган йўл бўйлаб сийдик чиқиши ҳисси қистамаслиги, цистометрияда сийдик пуфаги сиғими детрузор гипотониясида 500-600 мл., қолдиқ сийдик-400 мл. гача, детрузор гипертониясида сиғим-20-30 мл.; дефекациянинг узоқ вақт кечикиши -5 суткагача; анал рефлекс, монометрияда сфинктер тонуси ва босим пасайган, ташқи сфинктернинг анал каналида - 10-15 мм. симоб устуни, ички сфинктернинг анал каналида - 16-25 мм. симоб устуни (меъёр 35-62 мм. симоб устуни).

18. Жабрланувчи:

одатдаги ишлаб чиқариш шароитларида малаканинг ўртача бузилишлар бўлган пасайиши билан ёхуд бажариладиган иш ҳажми камайган ҳолда касбий меҳнатни бажарса;

организм функцияларининг ўртача бузилиши оқибатида касб фаолиятини давом эттириш лаёқатини йўқотган бўлса, бироқ одатдаги ишлаб чиқариш шароитларида пастроқ малакали касб фаолиятини давом эттира олса, касбий меҳнат лаёқатининг 40 фоиздан 60 фоизгача йўқотилиши белгиланади.

19. Бунда жабрланувчи малакасининг пасайиши даражасига, ишлаб чиқариш фаолияти ҳажмига ёки меҳнат оғирлиги тоифасига қараб организм функциялари ўртача бузилишли жабрланувчиларга касбий меҳнат лаёқати йўқотилишининг қуйидаги даражалари белгиланади:

а) жабрланувчида:

касб бўйича ишни бажара олса, бироқ малака тўрт тариф разрядига пасайса;

касбий билимлар, ўқув ва малакалардан фойдаланган ҳолда ишни бажара олса, бироқ малака тўрт тариф тоифасига пасайса;

иш разряди оғирликнинг тўрт тоифасига пасайган ҳолда малакасиз жисмоний меҳнатни бажариши мумкин бўлган ҳолларда - касбий меҳнат лаёқатининг 60 фоиз йўқотилиши;

б) жабрланувчида:

касб бўйича ишни малаканинг уч тариф разрядига пасайган ҳолда;

касб бўйича ишни ишлаб чиқариш фаолияти ҳажми камайган ҳолда (0,5 ставкага);

малакасиз жисмоний меҳнатни иш разряди оғирликнинг уч тоифасига пасайган ҳолда бажариши мумкин бўлган ҳолларда - касбий меҳнат лаёқатининг 50 фоиз йўқотилиши;

в) жабрланувчида:

касб бўйича ишни ишлаб чиқариш фаолияти ҳажми камайган ҳолда;

касбий билимлар, ўқувлар ва малакалардан фойдаланган ҳолда ишни, бироқ малака икки тариф разрядига пасайган ҳолда;

касб бўйича ишни малака икки тариф разрядига пасайган ҳолда;

малакасиз жисмоний меҳнатни иш разряди оғирликнинг икки тоифасига пасайган ҳолда бажариши мумкин бўлган ҳолларда - касбий меҳнат лаёқатининг 40 фоизга йўқотилиши белгиланади.

20. Организм функцияларининг қуйидаги ўртача бузилишлари касбий меҳнат лаёқати 40-60 фоиз йўқотилишини белгилашнинг клиник-функционал мезонлари ҳисобланади:

а) ҳар икки оёқнинг ўртача нимфалажи, тетрапарез, трипарез, гемипарез, сон мускулларининг 5-7 сантиметрга гипотрофияси билан монопарез, болдир - 4-5 сантиметрга, спастик тип ёки мускул гипотонияси бўйича мушак тонуси ошиши, оёқларнинг барча бўғимларида - тос-сон мускулларида (15-20 даражагача), тизза мускулларида (16-20 даражагача), болдир-оёқ панжаси бўғимларида (14-18 даражагача) фаол ҳаракатлар амплитудаси ўртача чекланган ҳолда; мускул кучининг ўртача пасайиши (3 баллгача), оёқ панжаси камроқ ёки ўртача бўшашган ҳолда спастик, паретик, перонеал қадам ташлаш; баъзан қўшимча таянчдан (ҳассадан) фойдаланган ҳолда ҳаракатланиш;

б) юриш биомеханикасининг ўртача бузилиши - 100 метрга юришда қадамлар сонининг 170-190 қадамгача кўпайиши, катта қадамнинг 2,0-3,0 секундгача кўпайиши, 1 минутда юриш суръатининг 50-60 қадамгача камайиши, юришнинг бир маромдалиги коэффициенти - 0,82-0,75 гача пасайиши, ҳаракатланиш тезлигининг 1 соатда 2,0 километргача ўртача пасайиши;

в) биоэлектрик фаолликнинг ўртача бузилиши - 25 фоиздан ортиқ доирада, бироқ меъёрдан 70 фоиздан кам;

г) қўлларнинг ўртача парези:

фаол ҳаракатлар амплитудасининг елка бўғимида (35 - 40 даража), тирсак бўғимида (30-45 даража), билак-кафт бўғимида (30 - 40 даража) чекланган ҳолда гемипарез;

қўл мускул кучининг ўртача пасайиши (3 балл), қўл панжаси бош бармоғи зич қўйилишининг чекланиши (катта бармоқнинг дистал фаланги 4 бармоқнинг асосига етади), бармоқларни мушт қилиб тугиш чекланиши аниқ намоён бўлган (бармоқларнинг дистал фаланглари 1-2 см масофада кафтга етмайди), майда буюмларни ушлаш қийинлашади;

ЭМГ - қўл мускуллари биоэлектрик фаоллиги амплитудасининг меъёрнинг 25-75 фоизи доирасида ўртача пасайиши;

д) елка бўғими контрактураси ҳаракатлар ҳажми 30-90 даража ҳажмида, тирсак бўғими - 80-130 даража, билак-кафт бўғими 120-130 даражада (букиш контрактураси ва контрактураси - 200-220 даража); функционал фойдали ҳолатда бўғимлар анкилози; майда буюмларни ушлаш қийинлашган ҳолда биринчи бармоқни истисно қилганда қўлнинг уч бармоғи йўқлиги;

е) ўртача вестибуляр-мияча бузилиши:

бош, тана ҳолати кескин ўзгарганда, транспортда юришда бош айланиши;

I ёки II даражали спонтан нистагма;

ўртача статодинамик бузилишлар (Ромберг позасида, юришда гандираклаш, товон-тизза пробасида янглишиш;

айланишдан кейинги нистагма 50-80 секунд, калорик нистагма - 90-110 сония давом этган ҳолда вестибуляр қўзғалувчан гиперрефлексия;

ж) оёқ-қўлнинг ампутацион чўлтоқлиги (сон, болдир, ҳар икки оёқ панжаси Шопар, Лисфранк бўғими даражасида), тос-сон бўғими, болдир бўғимининг ўртача букиш ёки ёйиш контрактураси; болдир суяги билан товон суягини бириктирувчи бўғин контрактураси (эквинус оёқ кафти); оёқнинг 5-7 сантиметрга калталиги; функционал қулай ҳолатда бўғимлар анкилози - тос-болдир бўғимида букиш бурчаги 160-170 даража доирасида, тизза бўғимида - 70-180 даражада, болдир суяги билан товон суягини бириктирувчи бўғимда - 95-100 даражада;

з) I-II А даража нафас етишмаслиги (ўртача жисмоний зўриқишда нафас қисиши, ўртача жисмоний юкламадан кейин цианознинг кучайиши, тинч ҳолатда нафас олиш тезлиги 1 минутда 20 мартагача, 5 минут мобайнида бирламчи даражагача тикланган ҳолда жисмоний юкламадан кейин нафас олиш тезлиги 1 минутда 12-16 мартага тезлашиши, ўпканинг ҳаётий сиғими зарур бўлганидан 56-69 фоизгача ўртача пасайиши, ўпканинг максимал вентиляцияси - 55 - 58 фоизгача, нафас олишнинг 1 дақиқадаги ҳажми 142 - 148 фоизгача кўпайиши, Тиффно индексининг 74 - 55 фоизгача, кислороддан фойдаланиш коэффициенти 36-44 фоизгача пасайиши, 1 дақиқада кислород ютилиши 277-287 мл.), I-II А босқич қон айланиши бузилиши (унча кучли бўлмаган тахикардия (1 дақиқада 90-99 марта уриш), ўпка гемодинамикаси бузилган ҳолда ўнг қоринчалар миокарди қисқартириш лаёқатининг ўртача пасайиши белгилари);

и) ўртача сенсор бузилишлар: кўриш анализатори функциялари бузилиши - яхши кўрмасликнинг ўртача даражаси: кўриш майдони 0,09-0,2 коррекцияли бўлгани ҳолда ягона кўз ёки яхши кўрадиган кўзнинг кўриш ўткирлилиги пасайиши - периферик чегаралар 40 даражадан кам, бироқ 20 даражадан кенг, кўриш лаёқати ўртача пасайган, ЭФТ нуқсон кўрсаткичлари - 100-150 мкА, ўзгарувчанлик 30-35 Гцдан 40-43 Гц.гача, милтиллаб кўриниш қўшилиб кетишининг хавфли тез-тез такрорланиши 30-35 п/сониядан 40-43 п/сониягача; эшитиш пасайишининг аниқ намоён бўлиши: сўзлашув нутқининг 0,75-1,5 метргача қабул қилиниши, эшитиш нуқсони - 61-80 дцб., нутқ тушунарлиги нуқсони 80-90 дцб.;

к) тос аъзолари функцияларининг ўртача бузилиши:

сийдик пуфаги тўлишини ҳис этмаслик, цистометрияда сийдик пуфаги сиғими детрузор гипотониясида 500-400 мл., қолдиқ сийдик-100 мл. дан ортиқ, детрузор гипертониясида - 20-125 мл.;

дефекациянинг узоқ вақт кечикиши - 3-4 суткагача;

сфинктер етишмовчилиги - газлар ушлаб турилмаслиги, анал рефлекс пасайган, анус ва сфинктернинг қисқаришлари заифлашган, манометрия ташқи сфинктер босимининг ўртача пасайишини аниқлайди - 16-25 мм. симоб устуни, ички сфинктерники - 26-40 мм. симоб устуни.

21. Жабрланувчи, агар у одатдаги ишлаб чиқариш шароитларида малака ўртача ёки енгил ҳолда, ёхуд бажариладиган иш ҳажми камайган ҳолда, ёхуд жабрланувчининг иш ҳақи пасайишига олиб келган меҳнат шароитлари ўзгарганда, ёки унинг касбий фаолиятини бажариш олдингига қараганда кўпроқ тиғизликни талаб қилган ҳолда касбий меҳнатни бажара олса, унга касбий меҳнатга лаёқатнинг 5 фоиздан 30 фоизгача йўқотилиши белгиланади.

22. Бунда малака даражаси малака, ишлаб чиқариш фаолияти ҳажми ёки меҳнат оғирлиги тоифаси пасайиши даражасига қараб организм функциялари енгил бузилишлари бўлган жабрланувчига касбий меҳнат лаёқати йўқотилишининг қуйидаги даражаси белгиланади:

а) касбий меҳнатга лаёқатнинг 30 фоиз йўқотилиши - қуйидаги ҳолларда, агар жабрланувчи:

бир тарификация разрядига паст малакали касб бўйича ишни;

иш разряди оғирликнинг бир тоифасига пасайган ҳолда малакасиз жисмоний меҳнатни;

касбий фаолият ҳажми енгил бузилишлар бўлган ҳолда касб бўйича ишни (ишлаб бериш меъёри олдинги юкламанинг 1/3 қисмига пасайиши) бажариши мумкин бўлган ҳолларда;

б) касбий меҳнатга лаёқатнинг 20 фоиз йўқотилиши - агар жабрланувчи ишни касбий фаолият ҳажми олдинги юкламанинг 1/5 қисмига пасайиши билан бажариши мумкин бўлган ҳолларда;

в) касбий меҳнатга лаёқатнинг 5-10 фоиз йўқотилиши - агар жабрланувчи касб бўйича ишни касбий фаолият ҳажми олдинги юкламанинг 1/10 қисмига пасайиши билан бажариши мумкин бўлган ҳолларда.

23. Организм функцияларининг қуйидаги енгил бузилишлари касбий меҳнатга лаёқатнинг 5 - 30 фоиз йўқотилишини белгилашнинг клиник-функционал мезонлари ҳисобланади:

а) енгил бузилишли парапарез, тетрапарез, гемипарез, сон ва болдир мускуллари гипотрофияси 1,5-2,0 см бўлгани ҳолда (бўшашган парез) оёқ монопарези, барча бўғимларда ҳаракатларнинг тўлиқ ҳажми билан мускул кучининг пасайиши (4 баллгача), юриш биомеханикасининг енгил бузилиши - 100 метрга юришда қадамлар сонининг 150-160 қадамгача кўпайиши, катта қадам узунлигининг 1,5-1,7 секундгача кўпайиши, 1 минутда юриш суръатининг 64-70 қадамгача камайиши, юришнинг бир маромдалиги коэффициенти 0,85-0,90 гача пасайиши, 1 соатда ҳаракатланиш тезлигининг 3,0 км. гача пасайиши; биоэлектрик фаоллик тебранишлари ЭМГ амплитудасига меъёрнинг 25 фоизигача енгил бузилиши;

б) мускул кучининг бир ёки ҳар икки қўл бўлимларида 4 баллгача пасайган, бўғинларда фаол ҳаракатлар тўлиқ ҳажмда ва қўл панжасининг асосий функцияси - буюмларни ушлаб олиш ва ушлаб қолиш сақланган ҳолда елка, елкаолди мускуллари гипотрофияси 1,5-2,0 см бўлгани ҳолда (бўшашган парез) бир ёки ҳар икки қўлнинг унча кучли бўлмаган парези; ЭМГга - қўл мускуллари биоэлектрик фаоллиги амплитудаси меъёрнинг 25 фоизгача енгил бузилиши;

в) елка, тирсак, ёки билак-кафт бўғимларининг енгил контрактураси; қўл панжасининг асосий функцияси сақланиб қолган ҳолда биринчи бармоқни истисно қилган ҳолда қўлнинг бир-икки бармоғи йўқлиги;

г) енгил вестибуляр-мияча бузилишлари:

вақти-вақти билан пайдо бўладиган бош айланиши;

баъзан I даражали спонтан нистагма;

д) енгил статодинамик бузилишлар (Ромберг позасидаги нобарқарорлик), айланишдан кейинги нистагма 50-80 сония, калорик нистагма 80-90 сония давом этган ҳолда вестибуляр қўзғалувчан гиперрефлексия;

е) оёқ бўғимларининг енгил контрактураси: болдир-панжа бўғимида 100 даражагача бурчакка ёзиш оёқ панжаси эквинус ҳолатида бўлгани ҳолда (букиш контрактураси), 80 даражагача бурчакка букиш - товон панжа (ёзиш контрактураси);

ж) I даража нафас етишмаслиги, I босқич қон айланиши бузилиши (анча кучли жисмоний зўриқишда, тез юришда нафас қисиши, тинч ҳолатда нафас олиш тезлиги 1 дақиқада 16-20 гача меъёр доирасида, жисмоний юкламадан кейин 1 минутда нафас олиш тезлигининг 10-12 мартага кўпайиши - 3 минут мобайнида бошланғич даражагача тикланган ҳолда тананинг 10 марта чўкка тушиши ёки тананинг олдинга томон эгилиши, жисмоний юкламадан кейин цианознинг кескин бўлмаган кучайиши, ўпка ҳаётий сиғимининг зарур бўлганнинг 80-90 фоизгача унча кўп бўлмаган пасайиши, ўпканинг максимал вентиляцияси - 60-74 фоизгача, нафас олиш бир минутлик ҳажмининг 130-40 фоизгача кўпайиши, 1 минутда 260-270 мл. гача кислород ютилиши, ўнг қоринчалар миокарди компенсатор гиперфункцияси белгилари);

з) енгил сенсор бузилишлар:

кўриш анализатори функциялари бузилиши - ягона ёки энг яхши кўрадиган кўз ёмон кўришининг кичик даражаси, коррекция 0,3 дан ортиқ бўлган ҳолда кўриш ўткирлиги, кўриш майдони - периферик чегаралар меъёрида ёки майдон 40 даражагача қисқарган, кўриш лаёқати меъёрида, ЭФТ нуқсон кўрсаткичлари - 80 мкАдан 100 мкАгача, ўзгарувчанлик 40 Гц.дан ортиқдан - 43-45 Гц.гача, милтиллаб кўриниш қўшилиб кетишининг хавфли тез-тез такрорланиши 40 п/сониядан ортиқдан - 43-45 п/сониягача; эшитишнинг ўртача пасайиши, сўзлашув нутқини 2-3 метргача қабул қилиш, шивирлаган нутқни - 0,5-0 метргача қабул қилиш, ўртача эшитиш нуқсони - 41-60 дцб., нутқ тушунарлилиги нуқсони - 50-70 дцб.;

и) тос органлари функцияларининг енгил бузилиши: сийиш қисташини ҳис этишнинг суст намоён бўлиши, цистометрияда сийдик пуфаги сиғими 200-250 мл., қолдиқ сийдик - 50 мл. гача;

дефекациянинг кечикиши - 2-3 сутка мобайнида;

газларнинг тутилмаслиги, анал рефлекс пасайган, сфинктер тонуси пасайган, монометрия ташқи сфинктер босими пасайишини аниқлайди - 22-33 мм. симоб устуни, ички сфинктерники - 41-58 мм. симоб устуни.

24. Навбатдаги қайта тиббий кўрикдан ўтказишда касбий меҳнатга лаёқатнинг йўқотилиши даражаси жабрланувчини тиббий ва касбий реабилитация қилиш натижалари ҳисобга олинган ҳолда белгиланади.

Изоҳ: қисқартма сўзлар:

1. ЭФТ - электрофизиологик текширишлар;

2. ЭМГ- электромиография;

3. Тиффно индекси - нафасни бирданига кучли чиқаргандаги сиғими ўпка ҳаётий сиғимига бўлган нисбати. (соғлом одамда 75-85%);

4. Детрузор - сийдик қопининг гипер ва гипотония ҳолатдаги босими.

Низомга

1-ИЛОВА

Касб касалликлари

РЎЙХАТИ

1. Заҳарли кимёвий моддалар таъсирида пайдо бўладиган касалликлар:

1.1. Нафас олиш аъзоларининг заҳар таъсирида зарарланиши:

1.1.1. Ринофаринголарингит;

1.1.2. Юқори нафас йўллари шиллиқ пардаларининг яллиғланиши;

1.1.3. Бурун парда деворининг тешилиши;

1.1.4. Трахеит;

1.1.5. Бронхит (барча шакллари);

1.1.6. Пневмосклероз.

1.2. Заҳарли анемия.

1.3. Заҳарли гепатит.

1.4. Заҳарли нефропатия.

1.5. Асаб тизимининг зарарланиши:

1.5.1. Полиневропатия;

1.5.2. Энцефалопатия;

1.5.3. Неврозсимон ҳолат.

1.6. Кўзларнинг заҳар таъсирида зарарланиши:

1.6.1. Катаракта;

1.6.2. Конъюктивит;

1.6.3. Кератоконъюктивит.

1.7. Суякларнинг заҳар таъсирида зарарланиши:

1.7.1. Остеопороз;

1.7.2. Остеосклероз;

1.7.3. Жағ суякларининг некрози.

1.8. Тери касалликлари:

1.8.1. Эпидермоз;

1.8.2. Контактли дерматит;

1.8.3. Фотодерматит;

1.8.4. Онихия;

1.8.5. Паранихия;

1.8.6. Заҳарли меланодермия;

1.8.7. Ёғли фолликулитлар;

1.8.8. Экзема.

1.9. Металл ва фторопластли (тефлонли) безгак.

2. Саноат аэрозоллари ва чанглари таъсирида пайдо бўладиган касалликлар:

2.1. Пневмокониозлар:

2.1.1. Силикоз;

2.1.2. Силикатозлар;

2.1.3. Металлокониозлар;

2.1.4. Аралаш чангдан пайдо бўладиган пневмокониозлар ва бошқалар;

2.1.5. Гиперсезилувчан пневмонитлар.

2.2. Биоссиноз.

2.3. Касб билан боғлиқ сурункали бронхитлар (ноқулай об-ҳаво шароитлари билан боғлиқ барча чангли, заҳарли-чангли шакллари): нообструктив, обструктив, астматик.

2.4. Янгидан пайдо бўлган ўсмалар.

3. Физик омиллар таъсирида пайдо бўладиган касалликлар:

3.1. Ионловчи нурланиш таъсирида пайдо бўладиган касалликлар:

3.1.1. Нур касаллиги:

3.1.1.1. Оғир нурланиш касаллиги;

3.1.1.2. Сурункали нурланиш касаллиги.

3.1.2. Маҳаллий нурланиш (оғир ва сурункали).

3.2. Ноионловчи нурланишлар таъсиридан пайдо бўладиган касалликлар:

3.2.1. Вегето-қон томирлари дистонияси;

3.2.2. Астеник синдром;

3.2.3. Астено-вегетатив синдром;

3.2.4. Гипоталамик синдром.

3.3. Лазерли нурланиш билан тўқималарнинг маҳаллий шикастланиши:

3.3.1. Терининг куйиши;

3.3.2. Кўз мугуз пардасининг шикастланиши;

3.3.3. Кўз тўр пардасининг шикастланиши.

3.4. Тебраниш касаллиги.

3.5. Кохлеар неврит (нейросенсор карлик).

3.6. Қўлнинг вегетатив-сенсор (ангионевроз) ёки сенсомотор полиневропатияси.

3.7. Электроофтальмия.

3.8. Катаракта.

3.9. Декомпрессион (кессон) касаллиги ва унинг асоратлари.

3.10. Қизиб кетиш:

3.10.1. Офтоб уриши;

3.10.2. Томир тортишиши синдроми.

3.11. Паст ҳарорат таъсирида пайдо бўладиган касалликлар:

3.11.1. Облетирилловчи эндартериит;

3.11.2. Вегетатив-сенсор полиневропатияси.

3.12. Ониходистрофия, механик эпидермиозлар (омозолеллик ва бошқалар).

4. Алоҳида аъзолар ва тизимларнинг жисмоний зўриқиши ва толиқиши туфайли келиб чиқадиган касалликлар:

4.1. Координаторли неврозлар, шу жумладан, писчий спазм.

4.2. Периферик асаб тизими касалликлари:

4.2.1. Моно-ва полиневропатия, шу жумладан, қўлларнинг компрессион ва вегетатив-сенсор полиневропатияси;

4.2.2. Бўйин ва бел-думғаза рефлектор синдромлари (нейротомир, миотоник, нейродистрофик);

4.2.3. Бўйин-елка, бел-думғаза радикулопатияси;

4.2.4. Бўйин-елка, бел-думғаза радикуломиелопатияси;

4.3. Таянч-ҳаракатланиш аппарати касаллиги:

4.3.1. Елка олди ва елка камари сурункали миофиброзлари, тендовагинитлар;

4.3.2. Стенозловчи лигаментозлар, стилоидозалар (тирсак ва елка) эпикондилозлари;

4.3.3. Функциялар бузилган ҳолда периартрозлар (елка-курак, тирсак, тизза, айнан ўша локализациянинг деформацияловчи остеоартрозлари); бурситлар, асептик остеонекрозлар.

4.4. Бачадон, мойлик деворларининг тубан силжиши ва тушиши.

4.5. Оёқлардаги томирларнинг варикоз кенгайиши, яллиғланиши (тромбофлебит) ва трофик ўзгаришлар асорати.

4.6. Овоз аппаратларининг зўриқишидан пайдо бўладиган касалликлар:

4.6.1. Сурункали ларингит;

4.6.2. Вазомоторли монохордит;

4.6.3. Овоз бурмалари тугунлари ("хонандалар тугунчалари");

4.6.4. Овоз бурмаларининг контактли яралари;

4.6.5. Фоностения.

4.7. Узоқни яхши кўрмасликнинг кучайиши.

4.8. Ўпка эмфиземаси.

4.9. Неврозлар.

5. Биологик омиллар натижасида келиб чиқадиган касалликлар:

5.1. Ходимлар иш жараёни билан боғлиқ бўлган юқумли ва паразит касалликлар:

5.1.1. Сил касаллиги;

5.1.2. Бруцеллёз;

5.1.3. Манқа касаллиги;

5.1.4. Куйдирги;

5.1.5. Кана энцефалити;

5.1.6. Орнитоз;

5.1.7. Сут соғувчилар тугуни;

5.1.8. Токсоплазмоз;

5.1.9. Вирусли гепатит;

5.1.10. Тери микози;

5.1.11. Розенбах эризепилоиди;

5.1.12. Қичитма, қўтир;

5.1.13. Сифилис-захм.

5.2. Дисбактериоз, тери ва шиллиқ пардалар кандидомикози, висцерал кандидоз.

5.3. ОИВ касаллиги (ОИТС) - тиббиёт ходимлари ҳамда соғлиқни сақлашнинг бошқа ходимларига улар хизмат вазифаларини адо этиши чоғида юққан бўлса.

6. Аллергик касалликлар:

6.1. Конъюктивит.

6.2. Ринит, ринофарингит, ринофаринголарингит, риносинусит.

6.3. Бронхиал астма.

6.4. Астматик бронхит.

6.5. Экзоген альвеолит.

6.6. Дерматит, экзема, токсикодермия.

6.7. Квинке шиши, эшакем, анафилактик шок.

6.8. Заҳарли-аллергик гепатит.

6.9. Марказий ва периферик асаб тизими зарарланиши ва бошқалар.

7. Иш жойида канцероген моддалар таъсирида пайдо бўладиган янги ўсмалар:

7.1. Тери ўсмаси (гиперкератозлар, эпителиомалар, папилломалар, саратон, лейкокератозлар).

7.2. Оғиз бўшлиғи ва нафас олиш аъзоларининг ўсмаси.

7.3. Жигар ўсмаси.

7.4. Ошқозон раки.

7.5. Лейкозлар.

7.6. Буйрак, қовуқ ўсмаси (папилломалар, саратон).

7.7. Суяк ўсмаси.

Низомга

2-ИЛОВА

Касбий меҳнат лаёқати йўқотилиши даражасини

белгилашнинг клиник-функционал

МЕЗОНЛАРИ

    

           

                   

Қонун ҳужжатлари маълумотлари миллий базаси (www.lex.uz),

2022 йил 8 февраль