Ўзбекистон Республикасининг электр станциялари ва тармоқларини техник эксплуатация қилиш Қоидалари (ЎзР ВМ 18.10.2022 й. 609-сон қарорига 1-илова)

Функция недоступна

Вазирлар Маҳкамасининг

2022 йил 18 октябрдаги

609-сон қарорига

1-ИЛОВА

Ўзбекистон Республикасининг

электр станциялари ва тармоқларини

техник эксплуатация қилиш

ҚОИДАЛАРИ

       

       

1-БОБ. УМУМИЙ ҚОИДАЛАР

           

1. Ушбу Қоидалар энергетика объектларида қурилмалар, ускуналар, ишлаб чиқариш бинолари ва коммуникацияларини ишончли, хавфсиз ва самарали эксплуатация қилишни таъминлаш, шунингдек, уларни ишга яроқли ҳолатда сақлаб туришга доир талабларини белгилайди.

2. Ушбу Қоидаларда қуйидаги асосий тушунчалар қўлланилади:

ягона электр энергетикаси тизими - электр энергиясини ҳосил қилувчи корхоналар, магистрал электр тармоқлари, ҳудудий электр тармоқлари мажмуи ва уларнинг тезкор-диспетчерлик бошқаруви;

энергетика объекти - электр энергиясини ҳосил қилувчи (ишлаб чиқарувчи), узатувчи ва тақсимловчи ташкилотлар, шунингдек, электр тармоғи хўжалиги объектлари;

магистрал электр тармоқлари - электр энергиясини ҳудудлараро ва (ёки) давлатлараро узатишни таъминлаш учун фойдаланиладиган электр энергияси тармоғи хўжалиги объектлари мажмуи;

ҳудудий электр тармоқлари - тегишлича Қорақалпоғистон Республикаси, вилоятлар ва Тошкент шаҳар ҳудуди доирасидаги электр энергиясини тақсимловчи ва истеъмолчиларни электр энергияси билан таъминловчи электр тармоқ хўжалиги объектлари мажмуи;

тезкор-диспетчерлик бошқаруви - электр энергетикаси объектларининг технологик жиҳатдан ўзаро уйғун ишлашини ва ягона электр энергетикаси тизими ишончли ва барқарор ишлашининг технологик режимини марказлаштирилган тарзда узлуксиз бошқариш жараёни;

электр станцияси - электр энергиясини ҳосил қилиш учун мўлжалланган, электр энергиясини ҳосил қилувчи қурилма ва ускуналар ҳамда ёрдамчи ускуналардан ташкил топган, тегишли инфратузилмага эга ёки кўчиб юриш учун мўлжалланган (кўчма электр станция) электр қурилмалари ва ускуналари мажмуи;

электр подстанцияси - электр энергиясини қабул қилиш ва узатиш, тақсимлаш ва унинг параметрларини ўзгартириш учун мўлжалланган ҳамда трансформаторлардан ёки бошқа электр қурилмаларидан, шу жумладан, ўзгартиргичлар, бошқариш қурилмалари ва ёрдамчи ускуналардан ташкил топган электр қурилмалари ва ускуналар мажмуи;

электр тармоғи - электр энергиясини узатиш ва тақсимлаш учун мўлжалланган, подстанциялар, тақсимловчи қурилмалар ва уларни бирлаштирувчи электр узатиш тармоқлари мажмуи;

электр тармоғи хўжалиги объектлари - электр энергиясини узатишни амалга ошириш учун мўлжалланган электр узатиш линиялари, трансформатор подстанциялари, тақсимлаш пунктлари;

электр ускунаси - электр энергиясини ҳосил қилиш (ишлаб чиқариш), трансформация қилиш, узатиш, тақсимлаш ҳамда электр энергиясининг характеристикаларини ўзгартириш, бошқа турдаги энергияга айлантириш учун мўлжалланган жиҳозлар (трансформаторлар, реакторлар, моторлар ва бошқалар);

электр қурилмаси - электр энергиясини ҳосил қилиш (ишлаб чиқариш) ёки бошқа турдаги энергияга ўзгартириш, узатиш, тақсимлаш ёки истеъмол қилишнинг ўзига хос функциясини бажаришга мўлжалланган, тизимли ва (ёки) фунционал бирликда ўзаро боғлиқ бўлган электр ускуналар ва жиҳозлар мажмуи (улар ўрнатилган иншоотлар ва бинолар билан биргаликда);

комплект тақсимлаш қурилмаси - ичида ўрнатилган ускуналар, бошқарув, назорат, ҳимоя, автоматика ва сигнализация қурилмалари бор шкафлардан ёки блоклардан ташкил топган, электр тақсимловчи қурилма;

нейтрал - электр ускуналари чўлғамларининг (элементларининг) "юлдуз" схемаси бўйича уланган умумий нуқтаси;

коммутация аппарати - электр занжирларини коммутация қилиш ва ток ўтказиш учун мўлжалланган электр аппарати (ўчиргич, юклама ўчиргичи, бўлгич, ажратгич, автомат, рубильник, пакетли ўчиргич, сақлагич ва ҳоказолар);

электр узатиш кабель тармоғи - бир ёки бир неча кабеллардан ташкил топган, бевосита ерга, кабель каналларига, қувурларига ва кабель конструкцияларига ётқизилган электр узатиш тармоғи;

электр узатиш ҳаво тармоғи - очиқ ҳавода жойлашган, изолятор ва арматуралар ёрдамида таянчларга ёки муҳандислик иншоотлари (кўприклар, кўприк йўллари ва ҳоказолар) кронштейнларига ҳамда устунларига маҳкамланган симлар орқали электр энергиясини узатиш учун мўлжалланган мажмуа. Электр узатиш ҳаво тармоғининг бошланиши ва охири деб тармоқ порталлари ёки тақсимловчи қурилмалар, шохобчалар учун эса - шохобчага ажралган ердаги таянч ва тармоқ порталлари ёки тақсимловчи қурилмага кирувчи қисми қабул қилинади. Бунда, ҳаво тармоғи томонида тармоқ порталларига ўрнатилган тортувчи изоляцияловчи осмалар ҳамда ҳаво тармоғи симларида маҳкамланган барча қисқичлар, ҳаво тармоғига қарашлидир. Тармоқ порталлари, подстанция томонидан тортувчи изоляцияловчи осмалари билан ушбу порталлардаги ҳалқа, ҳаво тармоғи симларидан ҳар хил ускуналарга (ўчириш-ёқиш аппаратларига, разрядлагичларга, алоқа конденсаторларига ва ҳоказоларга) тушган симлар ҳамда юқори частотали тўсгичлар ҳаво электр узатиш тармоғига кирмайди;

электр энергияси истеъмолчиси - электр қурилмалари, ускуналари электр энергияси билан таъминловчи ташкилотнинг тармоғига бевосита уланган, у билан электр тармоқларининг мансублик чегарасига ҳамда электр энергиясини етказиб бериш бўйича тузилган шартномага эга бўлган юридик ёки жисмоний шахс;

йўл-йўриқ бериш - ходимларга хавфсиз меҳнатни ташкил этишга ва электр қурилмаларини эксплуатация қилишда хавфсизлик техникаси қоидаларига риоя қилишга қаратилган асосий талаблар мазмунини етказиш, йўл-йўриқ олаётганлар иш жойларида юз берган ёки юз бериши мумкин бўлган хатоларни таҳлил қилиш, хавфсиз ишлаб чиқариш ҳақидаги билимларни ва тажрибани чуқурлаштириш, энергетика корхоналарида ёнғин хавфсизлиги қоидалари бўйича билимларни мустаҳкамлаш ҳамда кенгайтириш;

дублёрлик қилиш (дублёрлик) - дублёрни тайёрлашга жавобгар шахс кузатуви остида иш жойида электр қурилмасини бошқариш ва бошқа функцияларни бажариш;

рухсат наряди - ишнинг мазмуни, жойи, уни бошлаш ва тамомлаш вақтларини, зарур хавфсизлик чораларини, бригада таркибини ҳамда ишни хавфсиз бажариш учун жавобгар шахсларни белгиловчи ишни хавфсиз бажариш учун махсус бланкада тузилган топшириқ;

фармойиш - ишни хавфсиз бажариш учун унинг мазмунини, иш жойини, вақтини, хавфсизлик чораларини (зарур бўлган тақдирда) бажариш топширилган шахсларни белгиловчи оғзаки топшириқ;

навбатчи ходимлар (навбатчи) - сменада навбатчилик қилаётган ва тезкор бошқарув ёки тезкор алмашлаб-улашни амалга оширишга рухсат берилган ходимлар: диспетчерлар, навбатчи муҳандислар, техниклар, смена бошлиқлари, уйда навбатчилик қилувчилар ва бошқарув шчитлари навбатчилари, тезкор чиқиш бригада аъзолари;

таъмирловчи ходимлар - электр станциялари, подстанциялар, ҳаво тармоғи, кабель тармоғи, алоқа ҳаво тармоғи, алоқа кабель тармоғи, реле ҳимояси, автоматика, ўлчаш воситалари, изоляция ва яшиндан ҳимоя қилиш воситаларида, диспетчерлик ва технологик бошқарув воситаларида эксплуатацион таъмирлаш ва созлаш ишлари билан шуғулланувчи муҳандислар, техниклар, усталар, ишчилар, электр лабораториялари ходимлари.

2-БОБ. ҚОИДАЛАРНИ ҚЎЛЛАШ ТАРТИБИ

3. Мазкур Қоидаларнинг талаблари идоравий мансублиги ва ташкилий-ҳуқуқий шаклидан қатъи назар, барча электр энергетикаси объектлари, шунингдек, энергетика объектларига тааллуқли ишларни бажарувчи илмий-тадқиқот, лойиҳалаш, қурилиш-монтаж, таъмирлаш ва созлаш ташкилотлари ҳамда уларнинг ходимлари учун мажбурий ҳисобланади.

4. Барча янгидан монтаж, реконструкция ва модернизация қилинган энергетика қурилмалари ва ускуналари Электр қурилмаларининг тузилиши қоидаларида (кейинги ўринларда - ЭҚТҚ) белгиланган талаблар ва техник жиҳатдан тартибга солиш соҳасидаги норматив ҳужжатларга мувофиқ бажарилиши шарт.

5. Энергия ишлаб чиқарувчи ускуналарнинг мажбурий сертификацияси қонунчилик ҳужжатлари билан белгиланган тартибда амалга оширилади.

6. Мазкур Қоидаларда кўзда тутилмаган электр ускуналари ва қурилмаларини техник эксплуатация қилиш соҳада ишлаб чиқилган ва Ўзбекистон Республикаси Энергетика вазирлиги (кейинги ўринларда - Энергетика вазирлиги) билан келишилган қоидаларга мувофиқ амалга оширилиши мумкин.

7. Мазкур Қоидалар стационар ва кўчма дизель электр станцияларига нисбатан татбиқ этилмайди.

8. Махсус техник эксплуатация қилиш қоидаларининг амалга киритилиши бунга ваколатли идоралар томонидан Энергетика вазирлиги билан келишилган ҳолда амалга оширилади.

9. Электр станциялари, қозонхоналар, электр ва иссиқлик тармоқларининг асосий вазифаси электр ва иссиқлик энергиясини ишлаб чиқариш, узатиш, тақсимлаш ва истеъмолчиларга етказиб беришдан (кейинги ўринларда - энергия ишлаб чиқариш) иборат.

10. Энергетика тизимининг иши устидан техник бошқарув Энергетика вазирлиги томонидан, тезкор бошқарув эса - тизим оператори ва энергетика тизимининг тегишли корхоналарининг тезкор-диспетчерлик хизматлари томонидан амалга оширилади.

11. Ҳар бир энергетика объектида ускуналар, бинолар, иншоотлар ва коммуникацияларга хизмат кўрсатиш бўйича вазифалар тузилмавий бўлинмалар ўртасида тақсимланган бўлиши шарт.

12. "Иссиқлик электр станциялари" АЖ, "Ўзбекистон миллий электр тармоқлари" АЖ, "Ҳудудий электр тармоқлари" АЖ ва "Ўзбекгидроэнерго" АЖ, шунингдек, уларнинг таркибий қисми бўлган электр энергиясини ишлаб чиқарувчи корхоналар, магистрал электр тармоқлари ташкилотлари, ҳудудий электр тармоқлари ташкилотлари ҳамда хусусий ва давлат-хусусий шериклик асосида фаолият юритувчи электр энергиясини ишлаб чиқарувчи, узатувчи, тақсимловчи ташкилотлар ўз ваколати доирасида қуйидагиларни таъминлашлари шарт:

ягона электр энергетика тизимининг хавфсиз ва ишончли ишлаб туришини таъминлаш ва истеъмолчиларнинг электр энергиясига бўлган эҳтиёжини қондириш;

кадрларнинг малакасини ошириш, илғор ишлаб чиқариш усулларини тадбиқ этиш ва тарқатишни;

электр энергиясини ишлаб чиқариш ва истеъмол қилиш балансини шакллантиришда иштирок этиш ва электр энергиясига тарифлар бўйича таклифлар киритиш;

ўзларининг генерация қилувчи қувватларини ва электр тармоқларини реконструкция қилиш, модернизациялаш, ривожлантириш ва эксплуатация қилиш бўйича тадбирларни ишлаб чиқиш ва амалга ошириш;

электр энергетикаси объектлари ва истеъмолчилар (аҳолидан ташқари) электр қурилмаларининг техник ҳолати ва уларни эксплуатация қилиш ташкил этилганлиги устидан техник ва технологик назоратни амалга ошириш;

ўрнатилган ускуналар қувватидан фойдаланиш самарадорлигини ошириш, энергияни тежаш тадбирларини амалга ошириш ва иккиламчи энергия ресурсларидан оқилона фойдаланишни ташкил этиш.

13. Электр энергетикаси объектлари ва истеъмолчилар электр ва иссиқлик қурилмаларининг техник ҳолати ва уларни эксплуатация қилиш ташкил этилиши, шунингдек, ёқилғи-энергетика ресурсларидан оқилона ва самарали фойдаланиш устидан техник ва технологик давлат назорати Ўзбекистон Республикаси Энергетика вазирлиги ҳузуридаги Электр энергетикада назорат инспекцияси (кейинги ўринларда - "Ўзэнергоинспекция") томонидан амалга оширилади.

14. Электр энергетикаси соҳаси ходимларининг асосий мажбуриятлари қуйидагилардан иборат:

истеъмолчилар энергия таъминотининг шартномавий шартларига риоя қилиш;

узатиладиган энергиянинг нормал сифатини - электр токининг меъёрланган частотаси ва кучланишини, иссиқликнинг босими ва ҳароратини сақлаб туриш;

тезкор-диспетчерлик интизомига риоя қилиш;

ускуналар, бино ва иншоотларни эксплуатация қилишга тайёр ҳолатда сақлаш;

энергия ишлаб чиқаришнинг максимал тежамкорлиги ва ишончлилигини таъминлаш;

ускуналар ва иншоотларни эксплуатация қилишда саноат ва ёнғин хавфсизлиги талабларига риоя қилиш;

меҳнатни муҳофаза қилиш ва хавфсизлик техникаси қоидалари талабларини бажариш;

табиатни муҳофаза қилиш қонунчилиги талабларини бажариш;

ишлаб чиқаришнинг одамлар ва атроф муҳитга зарарли таъсирини камайтириш;

энергетика объектларининг тежамкорлиги, ишончлилиги, хавфсизлигини ошириш, экологик ҳолатини яхшилаш мақсадида илмий-техник тараққиёт ютуқларидан фойдаланиш.

15. Электр энергетикаси соҳасидаги ҳар бир ходим энергия ишлаб чиқаришнинг ўзига хос хусусиятлари ҳақида аниқ тасаввурга эга бўлиши, меҳнат интизомига ва технологик интизомга, иш тартиби қоидаларига қатъий риоя қилиши, ўз иш жойини тоза ва саранжом сақлаши шарт.

3-БОБ. ЭНЕРГЕТИКА ОБЪЕКТЛАРИДА ҚУРИЛМАЛАР,

УСКУНАЛАР ҲАМДА БИНО ВА ИНШООТЛАРНИ

ЭКСПЛУАТАЦИЯГА ҚАБУЛ ҚИЛИШ

16. Қурилиши тўлиқ тугалланган иссиқлик электр станциялари (кейинги ўринларда - ИЭС), гидроэлектр станциялари (кейинги ўринларда - ГЭС), қуёш электр станциялари (кейинги ўринларда - ҚЭС), шамол электр станциялари (кейинги ўринларда - ШЭС), бошқа кўринишдаги альтернатив ва қайта тикланувчи табиий ресурслардан электр энергиясини ишлаб чиқарувчи ҳамда сақловчи электр станциялари, электр ва иссиқлик тармоқлари объектлари, шунингдек, энергетика объектларининг мураккаблигига қараб уларни ишга тушириш навбатлари қонунчилик ҳужжатлари билан белгиланган тартибда эксплуатацияга қабул қилиниши шарт. Мазкур талаблар, шунингдек, энергетика объектларини кенгайтириш, реконструкция қилиш ва техник қайта жиҳозлашдан кейин эксплуатацияга қабул қилишда ҳам татбиқ этилади.

17. Энергетика объектларини ишга тушириш навбатлари қурилишнинг охирги босқичида маълум электр қурилмаларига ёки умуман энергетика объектига тааллуқли бўлган бино ва иншоотлар ҳамда объектлар йиғиндисидан таркиб топган, энергетика объектлари мажмуаси тўлиқ лойиҳавий ҳажмининг белгиланган параметрларда нормал эксплуатация қилинишини таъминлайдиган қисмини ўз ичига олиши керак (аниқ электр қурилмаларига боғлиқ бўлмаган ҳолда).

Шу билан бирга, энергетика объектлари мажмуасига электр ва иссиқлик энергиясини ишлаб чиқариш, узатиш, истеъмолчиларга етказиб беришни таъминлайдиган қуйидагилар киритилиши мумкин: ускуналар, иншоотлар, асосий ишлаб чиқариш қурилмалари, ёрдамчи-ишлаб чиқариш қурилмалари, тегишли бинолар (ёрдамчи, маиший, транспорт, таъмирлаш, омборхона ва бошқа бинолар), диспетчерлик ва технологик бошқарув воситалари (кейинги ўринларда - ДТБВ), алоқа воситалари, муҳандислик коммуникациялари, умумий овқатланиш пунктлари, тиббий пунктлар ва ободонлаштирилган ҳудудлар. Мазкур энергетика объектларининг ишга тушириш лойиҳасида кўзда тутилган жами ишчи-ходимлар санитария қоидалари, нормалари ва гигиена нормативлари талаблари, ёнғин хавфсизлиги талаблари, тегишли сув ҳавзалари ва атмосфера ҳавосини ифлосланишдан ҳимоя қилиш талаблари баён қилинган йўриқномалар билан таъминланган бўлиши шарт.

Энергетика объектлари лойиҳаси лойиҳаловчи томонидан белгиланган муддатларда ишлаб чиқилиши ва тақдим этилиши, буюртмачи ва бош пудратчи билан, бошқа давлатлар электр энергетикаси тизимлари ўртасида тизимлараро аҳамиятга эга бўлган ишга тушириш энергетика объектлари мажмуаси лойиҳаси эса "Энергия" мувофиқлаштирувчи диспетчерлик маркази (кейинги ўринларда - "Энергия" МДМ) билан келишилган бўлиши ва белгиланган тартибда тасдиқланиши лозим.

18. Энергетика объектини эксплуатацияга қабул қилишдан олдин қуйидаги ишлар бажарилиши шарт:

ускуналарнинг индивидуал синовлари ҳамда асосий ва ёрдамчи ускуналарнинг синов тарзида ишга туширилиши билан тугайдиган энергоблоклар учун алоҳида тизимларнинг функционал синовлари;

ускуналарнинг комплекс синаб кўрилиши.

Бино ва иншоотларни қуриш ва монтаж қилиш вақтида ускуналар ва иншоотларнинг ташкил этувчи қисмлари, шу жумладан, яширин ишлар (бино ва иншоотларни қуриш жараёнида монтаж қилиниши ёки ўрнатилиши зарур бўлган электр тармоқлари, кабеллар, алоқа кабеллари ва бошқалар) оралиқ қабул қилиш тўғрисидаги далолатномаларни расмийлаштирган ҳолда қабул қилинган бўлиши шарт.

19. Ускуналар ва алоҳида тизимларнинг якка тартибда ва функционал синовлари бош пудратчи томонидан буюртмачининг лойиҳавий схемалар бўйича ходимини жалб қилган ҳолда ушбу ташкил этувчи қисми бўйича барча қурилиш ва монтаж ишлари тугатилганидан сўнг амалга оширилади. Якка тартибда ва функционал синовлардан олдин мазкур Қоидаларнинг, шаҳарсозлик нормалари ва қоидаларининг, стандартларнинг, шу жумладан, меҳнат хавфсизлиги стандартларининг, технологик лойиҳалаш меъёрларининг, Ўзбекистон Республикаси Саноат хавфсизлиги давлат қўмитаси (кейинги ўринларда - Саноат хавфсизлиги давлат қўмитаси), Ўзбекистон Республикаси Экология ва атроф муҳитни муҳофаза қилиш давлат қўмитаси ва бошқа назорат қилувчи давлат органлари томонидан белгиланган тартибда қабул қилинган қоидалар, меъёрлар ва талабларнинг, ЭҚТҚнинг, меҳнат муҳофазаси қоидаларининг, портлаш ва ёнғин хавфсизлиги қоидаларининг, ишлаб чиқарувчи завод кўрсатмаларининг, ускуналарни монтаж қилиш бўйича йўриқномаларнинг бажарилиши текширилади.

20. Қурилиш ва монтаж қилиш давомида йўл қўйилган нуқсонлар ва камчиликлар, шунингдек, якка тартибда ва функционал синовлар жараёнида аниқланган ускуналарнинг нуқсонлари қурилиш-монтаж ташкилотлари ва ишлаб чиқарувчи заводлар томонидан комплекс синовлар бошлангунга қадар бартараф этилган бўлиши шарт.

21. Энергоблокларнинг синов тарзида ишга туширилиши буюртмачи томонидан комплекс синовларгача ўтказилиши лозим. Синов тарзида ишга туширишда ускуналар ва технологик схемаларнинг ишлаш қобилияти, уларни эксплуатация қилиш хавфсизлиги текширилиши, барча назорат ва бошқарув тизимлари, шу жумладан, автоматик ростлаш тизимлари, ҳимоя ва блокировка тузилмалари, сигнализация тузилмалари ва назорат-ўлчов асбобларини текшириш ва созлаш амалга оширилганлиги, ускуналарнинг комплекс синаб кўришга тайёрлиги текширилиши лозим.

Синов тарзида ишга туширишдан олдин энергетика объектини ишончли ва хавфсиз эксплуатация қилиш учун қуйидаги шартлар бажарилган бўлиши керак:

эксплуатация қилувчи ва таъмирловчи ходимлар тайёрланиши ва ўқитилиши (билимлари синовдан ўтказилиши), эксплуатация қилиш йўриқномалари, меҳнат муҳофазаси, меҳнатни муҳофаза қилиш йўриқномалари, тезкор схемалар, ҳисобга олиш ва ҳисобот бўйича техник ҳужжатлар ишлаб чиқилиши ва тасдиқланиши;

ёқилғи, материаллар, асбоблар ва эҳтиёт қисмларнинг захираси тайёрланиши;

алоқа тармоғи билан бирга ДТБВ, ёнғин ҳақида автоматик равишда хабар бериш ва ўчириш қурилмалари, авариявий ёритиш, вентиляция тизимлари ишга туширилиши;

назорат қилиш ва бошқариш тизимлари монтаж қилинган ҳамда соз ҳолатда бўлиши;

энергетика объектини эксплуатация қилишга тайёрлиги тўғрисида белгиланган тартибда "Ўзэнергоинспекция"дан, агар бошқа назорат органлари назоратидаги объектлар (қурилмалар) ишга туширилаётган бўлса, ушбу органлардан ҳам тегишлича хулоса ёки рухсат олиниши.

22. Комплекс синовларни буюртмачи ўтказиши лозим. Комплекс синовларда асосий агрегатлар ва барча ёрдамчи ускуналарнинг биргаликда юклама остида ишлаши текшириб кўрилиши керак.

Энергетика қурилмаси тармоққа уланган ёки унга юклама берилган вақт - энергетика қурилмасини комплекс синаб кўришнинг бошланиш вақти ҳисобланади.

Ускуналарни лойиҳада кўзда тутилмаган схемалар бўйича комплекс синаб кўриш тақиқланади.

Электр станцияларининг ускуналарини комплекс синаш иссиқлик электр станциялари учун асосий ёқилғининг (газ-турбина қурилмалари учун - табиий газнинг (кейинги ўринларда - газсимон ёқилғи) лойиҳавий кўрсаткичларида, гидроэлектр станциялари учун ишга тушириш объектида кўзда тутилган сувнинг сарфи ва босимида 72 соат мобайнида асосий ускуналарни номинал юклама билан нормал ва узлуксиз ишлатиш, шунингдек, ишга тушириш мажмуасига киритилган барча ёрдамчи ускуналарни доимий ёки навбатма-навбат ишлатиш орқали амалга оширилади.

Электр тармоқларини комплекс синаш подстанция ускуналарининг 72 соат мобайнида, электр узатиш тармоқларининг эса - 24 соат мобайнида юклама остида нормал ва узлуксиз ишлаши орқали амалга оширилади.

Бунда янги, реконструкция ва модернизация қилинган электр тармоқларига кучланиш беришдан олдин уларнинг техник жиҳатдан тартибга солиш соҳасидаги норматив ҳужжатлар талабларига мувофиқлиги "Ўзэнергоинспекция" томонидан кўриб чиқилган ва эксплуатация қилишга тайёрлиги тасдиқланган бўлиши лозим.

Иссиқлик тармоқларида ускуналарнинг юклама остида 24 соат давомида ишга тушириш мажмуасида кўзда тутилган номинал босим билан нормал ва узлуксиз ишлаши комплекс синаб кўриш ўтказилганлигининг тасдиғи ҳисобланади.

Газ-турбина қурилмалари (кейинги ўринларда - ГТҚ) учун бундан ташқари ўн марта, ГЭСнинг гидроагрегатлари учун эса уч марта муваффақиятли автоматик ишга тушириш комплекс синаб кўришнинг мажбурий шарти ҳисобланади.

Комплекс синаб кўришда лойиҳада кўзда тутилган назорат-ўлчов асбоблари, блокировка, сигнализация ва масофадан бошқариш, ҳимоя ва режим созланишини талаб қилмайдиган автоматик ростлаш тузилмалари уланган бўлиши шарт.

Агар комплекс синаб кўришни асосий ёқилғида бажариш ёки иссиқлик электр станциялари учун номинал юклама ва буғнинг (ГТҚ учун - газсимон ёқилғининг) лойиҳавий кўрсаткичларига, гидроэлектр станциялари учун сувнинг босими ва сарфига, биргаликда ёки алоҳида синаб кўришда подстанция, электр узатиш тармоқлари учун юкламага, иссиқлик тармоқлари учун иссиқликнинг кўрсаткичларига ишга тушириш мажмуасида кўзда тутилган ишлар бажарилмаганлиги билан боғлиқ бўлмаган қандайдир сабабларга кўра эришиб бўлмаса, комплекс синаб кўришни захира ёқилғисида бажариш ҳақидаги қарор, шунингдек, кўрсаткичлар ва юкламанинг чегаравий қийматлари қурилиши тугалланган объектларни фойдаланишга қабул қилиш давлат комиссияси (кейинги ўринларда - давлат комиссияси) томонидан белгиланади ва ишга тушириш мажмуасини эксплуатацияга қабул қилиш далолатномасида қайд этилади.

23. Энергетика объектини давлат комиссиясига тақдим этишга тайёрлаш учун буюртмачи томонидан қурилиши тугалланган объектларни фойдаланишга қабул қилиш ишчи комиссияси (кейинги ўринларда - ишчи комиссия) тайинланади ва ишчи комиссия ускунани якка тартибдаги синовлар ўтказилганидан сўнг комплекс синаб кўриш учун далолатнома бўйича қабул қилиб олади. Ушбу далолатнома имзоланган вақтдан бошлаб буюртмачи ускунанинг сақланиши учун жавобгар бўлади.

Ишчи комиссия комплекс синаб кўриш амалга оширилганидан ҳамда аниқланган нуқсонлар ва камчиликлар бартараф этилганидан кейин ускунани далолатнома бўйича қабул қилиб олади, шунингдек, у давлат комиссиясига тақдим этиш учун қурилиши тугалланган бино ва иншоотларнинг тайёрлиги ҳақида далолатнома тузади.

Зарур ҳолларда ишчи комиссиялар ихтисослаштирилган (қурилиш, турбина, қозонхона, гидротехник, электротехник, назорат ва бошқарув тизимлари бўйича ва бошқалар) кичик қабул комиссияларини тузиши шарт.

Ушбу кичик қабул комиссияларининг, объектнинг уларнинг ихтисосига тегишли бўлган қисми ҳолати ва ускуналарни комплекс синаб кўришга ҳамда эксплуатация қилишга тайёрлиги ҳақида хулосалар тузиши ва ушбу хулосалар ишчи комиссия томонидан тасдиқланиши шарт.

24. Ускуналар, бино ва иншоотлар ишчи комиссия томонидан қабул қилинганда бош пудратчи - қурилиш ташкилоти буюртмачига амалдаги шаҳарсозлик нормалари ва қоидаларида (кейинги ўринларда - ШНҚ) ва соҳада қабул қилиш қоидаларда кўзда тутилган ҳужжатларни тақдим этиши керак.

25. Ишчи комиссия томонидан аниқланган нуқсонлар ва камчиликларнинг бартараф этилиши устидан назорат қилиш энергетика объектларини қабул қилишга тақдим қилган буюртмачи томонидан амалга оширилади.

26. Ишга тушириш мажмуаларини, уларнинг навбатларини ёки энергетика объектларини бутунлигича эксплуатацияга қабул қилиш ишчи комиссия томонидан амалга оширилади.

27. Ускуналар, бино ва иншоотларни нуқсонлар ҳамда камчиликлар билан эксплуатацияга қабул қилиш тақиқланади.

Комплекс синаб кўриш ўтказилганидан ва аниқланган нуқсонлар ва камчиликлар бартараф этилганидан кейин ишчи комиссия ускуналарни ва уларга тааллуқли бино ва иншоотлар билан биргаликда эксплуатацияга қабул қилиш далолатномасини расмийлаштириши керак. Ишчи комиссия серияли ускуналарни ўзлаштириш даврини белгилаб беради, ушбу давр ичида зарур синовлар, созлаш ва тугаллаш ишлари ўтказилиши ҳамда ускуналар лойиҳадаги кўрсаткичлар билан эксплуатация қилиниши лозим. Ускуналарнинг бош намуналари учун ўзлаштириш муддати буюртмачи (инвесторлар) томонидан ушбу ускуналарни тугаллаш, созлаш ва ўзлаштириш ишларининг мувофиқлаштирувчи режасига кўра белгиланади.

28. Буюртмачи давлат комиссиясига амалдаги ШНҚ ва соҳада қабул қилинган қоидаларда кўзда тутилган ҳажмда ишчи комиссия томонидан тайёрланган ҳужжатларни тақдим этади.

Барча ҳужжатлар умумий каталогга киритилади, алоҳида ҳужжатлар жилдларида эса ичидаги ҳужжатларнинг тасдиқланган рўйхати бўлиши шарт. Ҳужжатлар буюртмачининг техник архивида ишчи комиссия томонидан тузилган ҳужжатлар билан бирга сақланиши шарт.

29. Қурилиши тугалланган алоҳида турган бино ва иншоотлар ҳамда электротехник тузилмалар ичига ёки ёнига қурилган ишлаб чиқариш, ёрдамчи-ишлаб чиқариш ва ёрдамчи вазифалар учун хоналар, уларда монтаж қилинган ускуналар, бошқарув ва алоқа воситалари билан бирга давлат комиссиясига тақдим этилиши учун ишга тушириш комплекси қабул қилингунга қадар, ишчи комиссия томонидан тайёрлигига қараб эксплуатацияга қабул қилинади.

30. Тажрибавий (экспериментал), тажрибавий-саноат энерго-технологик қурилмалар, агар улар лойиҳада назарда тутилган тажрибаларни ўтказиш ёки маҳсулотни ишлаб чиқариш учун тайёрланган бўлса, ишчи комиссия томонидан эксплуатацияга қабул қилиниши керак.

31. Барча гидротехник иншоотларнинг сув ости қисми (ўрнатилган назорат-ўлчов аппаратлари ва ускуналар билан) ишга тушириш мажмуаси ҳажмида бажарилган бўлиши ва ишчи комиссия томонидан улар сувга тўлдиришдан олдин қабул қилиниши лозим.

Уларнинг тўлиқ лойиҳавий ҳажмда якуний қабул қилиниши бутун энергетика объекти эксплуатацияга қабул қилинганда амалга оширилиши керак. Гидроэлектр станциялар давлат комиссияси томонидан эксплуатацияга қабул қилингандан сўнг унинг котлованига сув тўлдириш ва дарё ўзанини ёпишга рухсат берилади.

32. Давлат комиссияси томонидан далолатнома имзоланган сана объект эксплуатацияга қабул қилинган сана ҳисобланади.

4-БОБ. ХОДИМЛАРНИ ТАЙЁРЛАШ

33. Энергетика объектларида ишлашга махсус маълумотга эга бўлган ва эгаллаган лавозимининг талаблари доирасида тайёргарликдан ўтган шахсларга рухсат берилади.

34. Энергетика қурилмаларининг ускуналарини бошқаришга, уларга техник хизмат кўрсатишга ёки таъмирлашга махсус тайёргарлик курсидан ва тегишли лавозимда ишлаш учун имтиҳондан ўтган шахсларга рухсат берилади.

35. Энергетика объектларида ходимларни тайёрлаш электр энергетикаси объектларида ходимлар билан ишлашни ташкил этиш қоидалари талабларига мувофиқ ташкил этилиши шарт.

36. Энергетика объектларида тегишли лавозимга тайинланадиган, энергетика қурилмаларининг эксплуатацияси ва режимлари бўйича фаолият юритадиган ҳамда энергетика қурилмаларига бевосита хизмат кўрсатувчи шахслар ишга тайинланишидан олдин энергетика объектининг бош муҳандиси томонидан тасдиқланган индивидуал тартибдаги дастур бўйича махсус талаблар доирасида тайёргарликдан ўтиши лозим.

37. Оғир ишларда ва зарарли ёки хавфли меҳнат шароитлари билан боғлиқ ишларда банд бўлган ходимлар зиммасига топширилган ишларга лойиқлигини аниқлаш ва касбий касалликларнинг олдини олиш мақсадида мажбурий равишда дастлабки (ишга кириш вақтида) ва даврий (меҳнат фаолияти давомида) тиббий кўрикдан ўтишлари шарт.

Дастлабки ва даврий тиббий кўрикдан ўтилиши зарур бўлган ишлардаги зарарли ишлаб чиқариш омиллари ва ишларнинг рўйхати ҳамда бундай кўрикларни ўтказиш тартиби Ўзбекистон Республикаси Соғлиқни сақлаш вазирлиги томонидан белгиланади.

38. Энергетика объектларида ходимлар билан уларнинг ўз касбий вазифаларини бажаришга тайёрлигини ва малакасини оширишни таъминлашга қаратилган доимий ишлар олиб борилиши лозим. Меҳнат хавфсизлиги бўйича ўқитиш ва йўл-йўриқ бериш узлуксиз ва кўп поғонали хусусиятга эга бўлиши шарт.

39. Ходимларни тайёрлаш, малакаси талаб даражасида бўлиши ва уни ошириш жараёни устидан раҳбарлик қилиш ташкилотнинг бош муҳандиси томонидан, уларнинг амалга оширилишини назорат қилиш эса энергетика объектларининг (корхоналар, ташкилотлар) раҳбарлари томонидан амалга оширилади.

40. Энергетика объектларида техник кутубхона, техник хона, меҳнат муҳофазаси ва хавфсизлик техникаси (кейинги ўринларда - ММ ва ХТ) ва ёнғин хавфсизлиги (кейинги ўринларда - ЁХ) хоналари ишлаб туриши шарт.

41. Энергетика объектларида ходимлар билан ишлашни таъминлаш учун стационар ўқитиш қурилмалари ишлаб туриши, энергетика тизимининг тузилмасида ўқув марказлари ва бошқа ихтисослаштирилган ўқув муассасалари бўлиши шарт.

Ходимларни тайёрлаш учун ўқув-ишлаб чиқариш бўлинмалари полигонларга, ўқув синфларига, устахоналарга, лабораторияларга эга бўлиши, ўқитиш ва машқ қилишнинг техник воситалари билан жиҳозланиши шарт. Ходимларни ўқитишга юқори малакали мутахассислар жалб қилиниши шарт.

42. Хизматчиларнинг тоифасига қараб ходимлар билан ишлашнинг қуйидаги шакллари ўрнатилади:

иш жойида ўқитиш (стажировка) билан янги лавозим (касб) бўйича тайёрлаш;

техник эксплуатация, меҳнат муҳофазаси, саноат ва ёнғин хавфсизлиги бўйича қоидалар, меъёрлар ва йўриқномалар бўйича билимларни текшириш;

дублёрлик;

аварияга қарши ва ёнғинга қарши назорат машқлари;

ХТ ва ЁХ бўйича дастлабки, бирламчи, даврий, навбатдан ташқари, мақсадли йўриқномалар;

меҳнатни муҳофаза қилиш ва техника хавфсизлиги, ёнғин хавфсизлиги бўйича кириш, даврий, навбатдан ташқари, мақсадли йўл-йўриқлар ўтказиш;

махсус тайёргарлик;

малакани ошириш учун узлуксиз касбий ўқитиш.

Ходимларнинг тоифасига боғлиқ равишда ходимлар билан ишлаш шакллари электр энергетикаси объектларида ходимлар билан ишлашни ташкил этиш қоидалари талабларига мувофиқ белгиланади.

43. Ходимлар билан ишлаш энергетика объектининг (корхона, ташкилот) бош муҳандиси томонидан тасдиқланган режаларга мувофиқ, тажриба орттириш (стажировка) эса индивидуал дастурлар бўйича ташкил этилади ва ўтказилади.

44. Ишлаб чиқаришнинг технологик жараёнларида бевосита иштирок этмайдиган шахслардан ташқари барча ходимлар техник эксплуатация, меҳнатни муҳофаза қилиш ва техника хавфсизлиги, саноат ва ёнғин хавфсизлиги бўйича қоидалар, меъёрлар ва йўриқномалар бўйича билимларини текширувдан ўтказишлари шарт.

Текширувни энергетика объектидаги малака комиссияси юқори турувчи ташкилот, шунингдек, "Ўзэнергоинспекция" томонидан белгиланган талабларга риоя қилган ҳолда амалга оширади.

Билимларини текширишдан озод этилган шахсларнинг рўйхати ёки билимларини текшириш талаб қилинмайдиган лавозимлар ва касбларнинг рўйхати энергетика объектининг раҳбари томонидан тасдиқланган бўлиши шарт.

45. "Ўзэнергоинспекция" ва Саноат хавфсизлиги давлат қўмитаси назорати остидаги объектларга хизмат кўрсатувчи ишчилар ва айрим тоифадаги мутахассисларнинг билимларини текшириш ва мустақил ишлашига рухсат бериш ушбу идоралар қабул қилган норматив-ҳуқуқий ҳужжатлар талабларига мувофиқ белгиланган тартибда ташкил этилиши ва ўтказилиши шарт. Ушбу қоида талаблари доирасида "Ўзэнергоинспекция" назорати остидаги объектлар "Иссиқлик электр станциялари" АЖ, "Ўзбекистон миллий электр тармоқлари" АЖ, "Ҳудудий электр тармоқлари" АЖ ва "Ўзбекгидроэнерго" АЖ, шунингдек, уларнинг таркибий қисми бўлган электр энергиясини ишлаб чиқарувчи корхоналар, магистрал электр тармоқлари ташкилотлари, ҳудудий электр тармоқлари ташкилотлари ҳамда хусусий ва давлат-хусусий шериклик асосида фаолият юритувчи электр энергиясини ишлаб чиқарувчи, узатувчи, тақсимловчи ташкилотлар ҳисобланади

46. Таъмирлаш, созлаш ва бошқа ихтисослаштирилган ташкилотларнинг ходимлари ўз ташкилотларининг комиссияларида тайёргарликдан, билимлар текширувидан ўтадилар ва мустақил ишлаш ҳуқуқини оладилар.

47. Ходимнинг билимларини текшириш дастлабки, даврий ва навбатдан ташқари билимлар текширувидан иборат бўлади.

48. Билимларни дастлабки текшириш ходим ишга қабул қилинганда уни ўқитишдан ёки янги лавозим бўйича тайёрлашдан кейин, бошқа ишга (лавозимга) ёки бошқа ташкилотга ўтганда лавозимга тайинланганидан кейин икки ойдан кечиктирмай ўтказилади.

49. Барча тоифадаги ходимларнинг билимларини даврий текшириш белгиланган муддатларда, бироқ камида 3 йилда бир марта ўтказилади.

Тезкор раҳбарлар, энергетика қурилмаларини бошқариш ва уларга хизмат кўрсатиш билан бевосита боғлиқ бўлган шахслар ҳамда қурилиш-монтаж ташкилотларининг тармоғидаги муҳандис-техник ходимлар учун меҳнат муҳофазаси қоидалари ва меъёрлари бўйича билимларни текшириш камида бир йилда бир марта ўтказилиши шарт.

50. Билимлар қуйидагилар бўйича текширилади:

меҳнат муҳофазаси бўйича қоидалар, меъёрлар, йўриқномалар, агар бажариладиган иш талаб қилса, бошқа махсус қоидалар бўйича билимлар;

энергетика бўйича техник жиҳатдан тартибга солиш соҳасидаги норматив ҳужжатлар (техник эксплуатация қилиш қоидалари - ТЭҚҚ, техника хавфсизлиги қоидалари - ТХҚ, ёнғин хавфсизлиги қоидалари - ЁХҚ) бўйича билимлар;

лавозим ва ишлаб чиқариш йўриқномалари бўйича билимлар, авариялар, авариявий режимни бартараф қилиш режалари (йўриқномалари);

хавфсизликнинг техник воситаларининг тузилиши ва ишлаш принциплари, аварияга қарши ҳимоя воситалари бўйича билимлар;

ускуналар, назорат-ўлчов асбоблари ва бошқарув воситаларининг тузилиши ҳамда ишлаш принциплари бўйича билимлар;

энергия ишлаб чиқаришнинг технологик схемалари ва жараёнлари бўйича билимлар;

Саноат хавфсизлиги давлат қўмитаси, шунингдек, бошқа назорат қилувчи органлар назорати остидаги ускуналар, энергетика қурилмалари ва объектларни хавфсиз эксплуатация қилиш шартлари бўйича билимлар;

ҳимоя воситаларидан фойдаланишни ва бахтсиз ҳодисаларда шикастланганларга биринчи ёрдам кўрсатишни билиш.

Раҳбарлар ва барча тоифадаги мутахассислар учун билими мажбурий тартибда имтиҳон қилиниши учун тегишли амал қилувчи ва техник жиҳатдан тартибга солиш соҳасидаги норматив ҳужжатлар рўйхати уларнинг лавозим йўриқномалари билан белгиланади ва тегишли имтиҳон комиссиясини бошқараётган энергетика объекти (ташкилот)нинг раҳбари томонидан тасдиқланади.

51. Белгиланган муддатларда билим текширувидан ўтмаган ходимларга ускуналарни мустақил бошқариш ва эксплуатация қилиш тақиқланади.

52. Қониқарсиз баҳо олган шахс бир ой давомида қайта имтихондан ўтиши шарт.

Иккинчи марта имтиҳондан ўта олмаган мутахассиснинг эгаллаган лавозимига лойиқлиги ҳақидаги масала иш берувчи томонидан меҳнат қонунчилигига мувофиқ ҳал этилади.

53. Билимлар даражасини ошириш ҳамда авариясиз ва хавфсиз ишлаш усулларини такомиллаштириш учун ускуналар, бино ва иншоотларни эксплуатация қилиш билан бевосита боғлиқ бўлган барча ходимлар электр энергетикаси объектларида ходимлар билан ишлашни ташкил этиш қоидалари талабларига мувофиқ йўл-йўриқдан ўтишлари шарт.

54. Тезкор ва тезкор-таъмирлаш ходимлари камида 3 ойда бир марта аварияга қарши назорат машғулотларини ўтишлари шарт.

Тезкор, тезкор-таъмирлаш, таъмирлаш ва созлаш ходимлари камида ярим йилда бир марта ўз ташкилотларида ёнғинга қарши назорат машғулотларини ўтишлари шарт.

55. Мустақил ишлашга рухсат: ишга янги қабул қилинган ёки ишда 6 ойдан кўпроқ танаффус қилган тезкор ва тезкор-таъмирлаш ходимлари учун йўл-йўриқдан, стажировкадан ўтиш, билимлар текширувидан ва дублёрликдан кейин, таъмирлаш ва созлаш ходимлари учун эса - йўл-йўриқдан, стажировкадан ўтиш ва билимлар имтиҳонидан кейин берилади.

Ишида 3 ҳафтадан 6 ой муддатгача танаффусда бўлган ходимларнинг ишлашига рухсат бериш шартлари ушбу танаффуснинг давомийлигидан келиб чиқиб белгиланади.

56. Энергетика объектлари (ташкилотлари)нинг барча ходимлари электр энергетикаси объектларида ходимлар билан ишлашни ташкил этиш қоидалари талабларида белгиланган ҳажмларда ва даврийликда ўз малакаларини оширишлари шарт.

5-БОБ. ТЕЗКОР ХОДИМЛАР

57. Энергетика тизими ва энергетика объектларининг тезкор ходимлари жумласига қуйидагилар киради:

тезкор ходимлар - энергетика қурилмаларининг бошқарув органларига бевосита таъсир кўрсатувчи ва сменада энергетика қурилмаларини бошқариш ва уларга хизмат кўрсатишни амалга оширувчи ходимлар;

тезкор-таъмирлаш ходимлари - бошқарув органларига бевосита таъсир кўрсатиш ҳуқуқига эга бўлган таъмирлаш ходимлари;

тезкор раҳбарлар - сменада ўзига бириктирилган объектлар (энергетика тизими, электр тармоқлари, иссиқлик тармоқлари, электр станциялар, энергетика объекти) ва қўл остидаги ходимларнинг ишлаши устидан тезкор раҳбарликни амалга оширувчи ходимлар;

тезкор-диспетчерлик ходимлари - "Энергия" МДМ, ягона электр энергетика тизимининг тизим оператори (кейинги ўринларда - тизим оператори) ва энергетика ташкилотларининг диспетчерлари.

58. Тезкор ходимлар ишлаб чиқариш ва лавозим йўриқномаларига ҳамда юқори турувчи тезкор ходимларнинг тезкор фармойишларига мувофиқ энергетика объекти, энергетика тизими, ягона электр энергетика тизими (кейинги ўринларда - ЯЭЭТ) ускуналарининг хавфсиз, ишончли, барқарор ҳамда энергосамарадор ишлаш режимини олиб бориши шарт.

Тезкор ходимларнинг сони ва малакаси бўйича техник жиҳатдан тартибга солиш соҳасидаги норматив ҳужжатларга мувофиқ амалга оширилади.

Тезкор ходимларнинг сменада тўлиқ бўлмаган таркибда, ўриндошлик асосида ишлашига фақат энергетика тизими ёки энергетика объекти бошқариш органининг ёзма кўрсатмаси бўйича рухсат берилади.

59. Смена вақтида тезкор ходимлар ўзларининг тезкор бошқаруви ёки тасарруфидаги ускуналарнинг эксплуатацияси, шунингдек, юқори турувчи тезкор ходимларнинг фармойишлари сўзсиз бажарилиши учун мазкур қоидаларга, завод ва маҳаллий йўриқномаларга, ХТҚга ва бошқа амал қилувчи ҳужжатларга мувофиқ жавобгар бўлади.

60. Ускуналарнинг ишлаш режимлари бузилганда, шикастланганда, ёнғин пайдо бўлганда, ускуналарга шикаст етказиши мумкин бўлган нуқсонлар аниқланганда тезкор ходим зудлик билан нормал иш режимини тиклаш ёки авариявий ҳолатни бартараф қилиш ва технологик бузилишлар ривожланишининг олдини олиш чораларини кўриши, шунингдек, зудлик билан тасдиқланган рўйхат бўйича юқори турувчи тезкор ва маъмурий-техник раҳбар ходимларга хабар бериши лозим.

61. Юқори турувчи тезкор ходимнинг ваколатига кирувчи масалалар бўйича фармойиши унга бўйсунувчи тезкор ходим томонидан бажарилиши мажбурийдир.

62. Юқори турувчи тезкор ходимнинг тезкор бошқаруви ёки тезкор тасарруфи остида бўлган ускуналар унинг рухсатисиз ишлаш учун уланиши ёки ишлашдан чиқарилиши мумкин эмас. Одамлар ва ускуналар учун аниқ хавф туғилган ҳолатлар бундан мустасно.

63. Юқори турувчи тезкор ходимларнинг тезкор фармойиши аниқ ва қисқа бўлиши шарт.

Фармойишни эшитганидан сўнг бўйсунувчи тезкор ходим фармойиш матнини сўзма-сўз қайтариши ва фармойишни тўғри тушунганлиги ҳақида тасдиқни олиши шарт.

Юқори турувчи тезкор-диспетчерлик ходимларнинг фармойишлари кечиктирилмасдан ва аниқ бажарилиши шарт.

Тезкор ходим фармойишни ёки рухсатни бериб ёки олиб уни тезкор журналга ёзиб қўйиши шарт. Компьютер ёзуви бор бўлганида тезкор журналдаги ёзувнинг ҳажми тегишли раҳбарлик қилувчи маъмурий-техник ходимлар томонидан белгиланади.

64. Тезкор музокаралар техник жиҳатдан саводли олиб борилиши шарт. Барча энергетика ускуналари, уланмалар, релели ва технологик ҳимоя ва автоматика тузилмалари белгиланган диспетчерлик номларига мувофиқ тўлиқ номланиши шарт. Техник атамалардан ва даспетчерлик номланишлардан четга чиқиш қатъий тақиқланади.

Диспетчерлик бошқарувнинг барча даражаларида олиб бориладиган тезкор музокаралар ва электр станциялар ва йирик подстанциялар смена бошлиқларининг тезкор музокаралари компьютер хотирасида автоматик равишда қайд этилиши шарт.

65. Диспетчернинг электр станцияси, энергетика тизими ускуналарининг иш режимларини ўзгартириш бўйича фармойишларида ўзгартирилаётган режим параметрининг зарур миқдори ва параметрнинг кўрсатилган миқдорга эришиш учун керак бўлган вақти, шунингдек, фармойишни бериш вақти кўрсатилиши шарт.

66. Юқори турувчи тезкор ходимнинг ваколатига кирган масалалар бўйича раҳбарлик қилувчи маъмурий-техник ходимнинг фармойишини олган тезкор ходим уни фақат юқори турувчи тезкор ходимнинг розилиги билан бажариши шарт.

67. Юқори турувчи тезкор ходимнинг фармойиши бажарилмаганлиги ёки бажарилиши кечиктирилганлиги учун фармойишни бажармаган шахслар, шунингдек, уни бажармасликка ёки бажарилиши кечиктирилишига рухсат берган раҳбарлар жавобгар бўладилар.

68. Юқори турувчи тезкор ходимнинг фармойиши бўйсунувчи тезкор ходим томонидан нотўғри деб топилса, бу ҳақида у фармойишни берган шахсга дарҳол маълум қилиши шарт. Фармойиш тўғрилиги тасдиқланганда ходим уни бажаришга мажбурдир.

Юқори турувчи ходимнинг ХТҚнинг бузилишига, шунингдек, ускуналарнинг шикастланишига, электр станцияси, подстанциянинг ўз эҳтиёжи таъминотини йўқолишига ёки I тоифадаги истеъмолчиларни токсизлантиришга олиб келиши мумкин бўлган фармойишларини бажариш тақиқланади. Тезкор ходимлар бундай фармойишни бажаришдан бош тортганлиги ҳақида фармойишни берган юқори турувчи тезкор ходимга ва раҳбарлик қилувчи тегишли маъмурий-техник ходимга дарҳол маълум қилиши ва тезкор журналга ёзиб қўйиши керак.

69. Навбатчиликда бўлмаган тезкор ходимлардан бўлган шахсларни лавозим йўриқномаси доирасида энергетика қурилмаларига хизмат кўрсатиш бўйича ишларни бажаришга жалб этилишига, фақат сменадаги тегишли раҳбар тезкор-диспетчер ходимнинг рухсати билан ва бу ҳақида тегишли ҳужжатларга ёзув киритиш орқали амалга оширилиши мумкин.

70. Зарур ҳолда тезкор ходим бўлган бир шахсни иккинчиси билан алмаштириш, жадвални тасдиқлаган раҳбарлик қилувчи тегишли маъмурий-техник ходимнинг рухсати билан ва юқори турувчи тезкор ходимга маълум қилган ҳолда амалга оширилади.

Кетма-кет икки смена давомида ишлаш тақиқланади.

71. Тезкор ходим бўлган ҳар бир хизматчи ишга киришаётганда ўзидан олдин ишлаган хизматчидан сменани қабул қилиб олиши, иш тугаганидан сўнг эса - жадвал бўйича ўзидан кейинги хизматчига сменани топшириши шарт.

Сменани топширмасдан навбатчиликдан кетиш тақиқланади.

72. Сменани қабул қилишда тезкор ходимлар жумласидан бўлган хизматчи қуйидагиларни бажариши шарт:

ўзининг тезкор бошқаруви ёки тасарруфида бўлган энергетика қурилмаларининг ҳолати, схемаси ва ишлаш режими билан тегишли йўриқномаларда белгиланган ҳажмда танишиб чиқиш;

сменани топширувчидан ишда бузилишларга олиб келиши мумкин бўлган, алоҳида кузатиш талаб қиладиган ускуналар ҳақида, захирадаги ва таъмирлашдаги ускуналар ҳақида маълумотларни олиш;

ўзига бириктирилган участкада буюртмалар, нарядлар ва фармойишлар бўйича қандай ишлар бажарилаётганлигини аниқлаш;

асбобларни, материалларни, хоналарнинг калитларини, тезкор ҳужжатларни ва иш жойининг ҳужжатларини текшириш ва қабул қилиб олиш;

ўзининг охирги навбатчилигидан кейинги барча ёзувлар ва фармойишлар билан танишиб чиқиш;

қўл остидаги ходимлардан билдирги қабул қилиш, бевосита смена бўйича бошлиққа навбатчиликни қабул қилганлиги ва сменани қабул қилишда аниқланган камчиликлар ҳақида маълум қилиш;

сменани қабул қилиш-топширишни журналга ёки қайдномага ёзиб, уни қабул қилувчи ва топширувчининг имзоси билан расмийлаштириш.

73. Тезкор ходим маҳаллий йўриқномага мувофиқ вақти-вақти билан автоматика, сигнализация тузилмалари, ДТБВ алоқа ва телемеханика воситаларини синаб кўриши, шунингдек, иш жойидаги соатнинг кўрсаткичлари тўғри эканлигини ва бошқаларни текшириб кўриши шарт.

74. Тезкор ходим тасдиқланган жадваллар бўйича ишчи ускуналардан захирадаги ускуналарга ўтишни, ускуналарни синаб кўришни ҳамда профилактик кўрикдан ўтказишни амалга ошириши шарт.

75. Тезкор ва раҳбарлик қилувчи маъмурий-техник ходимлар қўл остидаги тезкор ходимни, агар у ўз вазифасини бажармаётган бўлса, ишдан четлатиш ва сменада тегишли алмаштиришни ёки вазифаларни қайтадан тақсимлашни амалга ошириш ҳуқуқига эга. Бунда тезкор журналга ёзилади ёки ёзма фармойиш чиқарилади ҳамда тезкор-диспетчерлик бошқарувнинг бўйсунув бўйича тегишли ходимларига маълум қилинади.

76. Тезкор ходим юқори турувчи тезкор ходимнинг рухсати билан қисқа вақтга шу давр учун таъмирлаш ишлари ва синовларга, навбатчиликдан озод этилган ҳолда жалб этилиши мумкин. Бунда ХТҚнинг талабларига риоя этилиши шарт.

6-БОБ. ЭНЕРГЕТИКА ТАШКИЛОТЛАРИ ИШИНИНГ

САМАРАДОРЛИГИНИ НАЗОРАТ ҚИЛИШ

77. Барча энергетика ташкилотларида ишнинг якуний натижаларини яхшилаш мақсадида қуйидагилар таъминланган бўлиши шарт:

энергия элтувчиларнинг сарфлари ва технологик кўрсаткичлари ўлчовларининг талаб даражасидаги аниқлиги;

назорат-ўлчов асбоблари ва ахборот-ўлчов тизимларининг кўрсаткичларига асосланган ҳолда ускуналарнинг ишлаш кўрсаткичларини белгиланган шакллар бўйича (сменалик, суткалик, ойлик ва йиллик) ҳисобга олиш;

ускуналарнинг ҳолатини, унинг ишлаш режимларини, ёқилғини тежаш захираларини, ўтказилаётган ташкилий-техник тадбирларнинг самарадорлигини баҳолаш учун техник-иқтисодий кўрсаткичларнинг таҳлили;

параметрлар ва кўрсаткичларнинг амалдаги қийматлари энергетик характеристикалар бўйича белгиланган қийматлардан фарқланиши сабабларини аниқлаш мақсадида смена, цех ишининг натижаларини ходимлар орасида (камида бир ойда бир марта) муҳокама қилиш, ишдаги камчиликларни аниқлаш ва уларни бартараф қилиш, энг яхши сменалар ва алоҳида ходимларнинг иш тажрибаси билан таништириш;

ускуналарнинг ишлаш ишончлилиги ва тежамкорлигини ошириш, ёқилғи-энергетика ресурсларининг нооқилона сарфлари ва йўқолишларини камайтириш бўйича тадбирларни ишлаб чиқиш ва амалга ошириш.

78. Энергетика соҳасида асосий техник-иқтисодий кўрсаткичлар сифатида қуйидагилар ўрнатилган:

ишлаб чиқарилган ва узатилган электр (актив ва реактив) ва иссиқлик энергиясининг миқдори;

ишчи электр қуввати ва ўрнатилган қувватдан фойдаланиш самарадорлигининг кўрсаткичлари;

авариялар, ишламай қолишгача бўлган ишлаш муддати;

электр ва иссиқлик энергиясининг таннархи;

энергетика тизими бўйича фойда;

узатилган электр ва иссиқлик энергияси учун шартли ёқилғининг солиштирма сарфи;

ГЭСларда ишлаб чиқарилган ва ягона энергетика тизимига узатилган электр энергияси учун сувнинг солиштирма сарфи ва сув оқимидан фойдаланиш коэффициенти;

электр энергиясини ишлаб чиқариш ва иссиқлик энергиясини узатишга алоҳида ҳисобланган электр станциясининг ўз эҳтиёжлари учун электр энергиясининг сарфи;

электр энергиясини электр тармоқларига узатиш бўйича технологик сарф;

иссиқлик тармоқларидаги иссиқлик энергияси йўқотишлари;

энергетика тизимлари орасида электр энергиясининг ўзаро оқиб ўтиши;

ишлаб чиқариш ходимларининг солиштирма сони ва хизмат кўрсатиш коэффициенти.

79. Қуввати 10 МВт ва ундан юқори бўлган ҳар бир иссиқлик электр станциясида, қуввати 30 МВт ва ундан юқори бўлган гидроэлектр станцияларда, иссиқлик ишлаб чиқариш унумдорлиги 50 Гкал/соат (209,5 ГДж/соат) ва ундан юқори бўлган қозонхонада, ускуналар ишининг техник-иқтисодий кўрсаткичларининг мутлақ ёки нисбий ҳисобланган электр ва иссиқлик юкламаларига боғлиқлигини белгиловчи энергетик характеристикалари ишлаб чиқилган бўлиши шарт.

Қуввати ва иссиқлик ишлаб чиқариш унумдорлиги камроқ бўлган электр станциялари ва туман қозонхоналари бўйича характеристикаларни ишлаб чиқишнинг мақсадга мувофиқлиги энергетика объектининг юқори турувчи ташкилоти томонидан белгиланиши шарт.

80. Энергетик характеристикалар мазкур Қоидаларнинг талабларига риоя қилган ҳолда ўзлаштирилган ускуналарнинг амалда эришиладиган иш тежамкорлигини акс эттириши шарт.

81. Ускуналарнинг энергетик характеристикалари ва алоҳида кўрсаткичларнинг меъёрлари эксплуатация қилувчи ходимларга режим хариталари, йўриқномалар, жадваллар ва графиклар шаклида тақдим этилиши шарт.

82. Ёқилғи ва сувнинг энергетик характеристикалари ва солиштирма сарфи жадваллари, шунингдек, электр станцияси ускуналарининг ҳар бир гуруҳи бўйича узатилган электр энергияси учун тегишли экология меъёрлари камида 5 йилда бир марта, шунингдек, электр станциясининг техник жиҳатдан қайта жиҳозланиши ва реконструкция қилиниши, ишлатиладиган ёқилғининг тури ёки маркаси ўзгариши натижасида электр ва иссиқлик энергиясини узатишда ёқилғининг солиштирма сарфлари тегишлича 2 ва 1 фоиздан ортиқ ўзгарганида қайта кўриб чиқилиши лозим.

83. Энергетика ташкилотларининг ёқилғидан фойдаланишни яхшилаш ва тежамкорликни ошириш борасидаги фаолияти натижалари ускуналарнинг амалдаги ишлаш шароитларини ҳисобга олган ҳолда норматив характеристикаларда кўзда тутилган сарфларга нисбатан тежалган ёқилғининг (сувнинг, электр энергиясининг) ҳажми бўйича баҳоланиши шарт.

84. Иссиқлик тармоқларида энергетик характеристикалар қуйидаги кўрсаткичлар бўйича тузилиши шарт:

иссиқлик йўқолишлари;

иссиқлик энергиясини узатишда электр энергиясининг солиштирма сарфи;

тармоқ сувининг ўртача бир соатлик сарфи;

узатувчи ва қайтувчи қувурлардаги ҳароратларнинг фарқи;

тармоқ сувининг йўқотилиши.

Энергетик характеристикани узатувчи ва қайтувчи қувурлардаги ҳароратларнинг фарқи ўрнига қайтувчи қувурдаги тармоқ сувининг ҳарорат кўрсаткичи бўйича тузишга йўл қўйилади.

85. Электр энергияси узатилишини ҳисобга олган ҳолда унинг технологик сарфи электр тармоғи учун меъёрий кўрсаткич ҳисобланади.

86. Энерготехник характеристикалар ҳажми, шакли ва мазмуни амалдаги норматив ҳужжатлар ва методик кўрсатмаларнинг талабларига мувофиқ бўлиши шарт.

7-БОБ. ТЕХНИК НАЗОРАТ. ЭНЕРГЕТИКА ОБЪЕКТЛАРИ

ЭКСПЛУАТАЦИЯСИНИ ТАШКИЛ ЭТИШ УСТИДАН

ТЕХНИК ВА ТЕХНОЛОГИК НАЗОРАТ

87. Ҳар бир энергетика объектида энергетика қурилмаларининг (ускуналар, бино ва иншоотларнинг) техник ҳолатини мунтазам ва даврий назорат қилишнинг (кўрикдан ўтказиш, техник шаҳодатлаш) ташкил этилиши, уларнинг ҳолати ва хавфсиз эксплуатацияси учун жавобгар шахслар белгиланиши, шунингдек, техник ва технологик назорат бўйича ходим тайинланиши ва унинг лавозим вазифалари қуйидаги йўналишлар бўйича тасдиқланиши шарт:

технологик жараёнларни бошқариш;

ускуналар, бино ва иншоотларнинг техник ҳолати устидан назоратни ташкил этиш;

объектнинг хавфсиз ва тежамкорлик билан эксплуатация қилинишини таъминловчи чора-тадбирларнинг ишлаб чиқилиши, ташкил этилиши ва ҳисобга олиниши;

эксплуатациядаги барча бузилишларни текшириш ва ҳисобга олиш;

эксплуатация қилиш, таъмирлаш ва созлаш бўйича норматив-ҳуқуқий ҳужжатлар, техник жиҳатдан тартибга солиш соҳасидаги норматив ҳужжатлар талабларига риоя этилишини назорат қилиш.

Энергетика тизими таркибида электр ва иссиқлик энергиясини ишлаб чиқариш, ўзгартириш, узатиш ва тақсимлашни амалга оширувчи барча энергетика объектлари махсус ваколатли орган томонидан идоравий техник ва технологик назорат қилиниши лозим.

88. Барча технологик тизимлар, ускуналар, бино ва иншоотлар, шу жумладан, энергетика объекти таркибига кирувчи гидроиншоотлар даврий техник шаҳодатлашдан ўтказилиши шарт.

Техник шаҳодатлаш энергетика объектининг бош муҳандиси ёки унинг ўринбосари бошчилигида тузилган энергетика объектининг комиссияси томонидан амалга оширилади. Комиссияга энергетика объектининг тузилмавий бўлинмалари, энергетика тизимининг бошқариш органи ва энергетика тизимининг марказий хизматлари функциясини бажараётган бўлинмаларнинг раҳбарлари ва мутахассислари, тегишли вазирлик ва идораларнинг ва энергетикада назорат бўйича ташкилотларнинг мутахассислари (шартнома бўйича) киритилади.

Техник шаҳодатлашнинг вазифаси энергетика қурилмаларининг ҳолатини баҳолаш, эксплуатация муддатларини ва шартларини белгилаш, шунингдек, энергетик қурилманинг белгиланган ресурсини таъминлаш учун зарур бўлган чораларни аниқлашдан иборатдир.

Даврий техник шаҳодатлашнинг ҳажмига амалдаги норматив ҳужжатлар асосида қуйидагилар киритилиши шарт:

ташқи ва ички кўриклар;

техник ҳужжатларни текшириш;

ускуналар, бино ва иншоотларнинг хавфсизлик шартларига мувофиқлигини синаш (гидравлик синашлар, сақлагич клапанларини созлаш, хавфсизлик автоматлари, юк кўтариш механизмлари, ерга улаш контурлари ва шунга ўхшаш синашлар).

Техник шаҳодатлаш билан бир вақтда назорат органларининг ёзма кўрсатмалари бажарилиши, энергетика объекти ишидаги бузилишлар ва унга хизмат кўрсатишда юз берган бахтсиз ҳодисаларни текшириш натижалари бўйича тузилган, шунингдек, бундан олдинги техник шаҳодатлашда ишлаб чиқилган чора-тадбирларнинг бажарилиши текширилади.

Техник шаҳодатлаш амалдаги йўриқномалар билан белгиланган муддатларда, лекин камида 5 йилда бир марта ўтказилиши лозим.

Техник шаҳодатлашнинг натижалари энергетика объектининг техник паспортига киритилиши шарт.

Назорат жараёнида хавфли авариявий нуқсонлари аниқланган, шунингдек, навбатдаги техник шаҳодатлаш муддатлари ўтиб кетган энергетика қурилмаларини эксплуатация қилиш тақиқланади.

89. Энергетика объектининг тезкор ва тезкор-таъмирлаш ходимлари томонидан ускуналарнинг техник ҳолати устидан доимий назорат амалга оширилиши шарт.

Назорат қилиш ҳажми норматив ҳужжатлар талабларига мувофиқ белгиланади.

Назорат қилиш тартиби маҳаллий ишлаб чиқариш ва лавозим йўриқномалари асосида белгиланади.

90. Ускуналар, бино ва иншоотларнинг даврий кўрикдан ўтказилиши уларнинг хавфсиз эксплуатацияси учун жавобгар шахслар томонидан амалга оширилиши шарт.

Кўрикларнинг даврийлиги энергетика объектининг бош муҳандиси томонидан белгиланади. Кўрикдан ўтказиш натижалари махсус журналда қайд этилиши шарт.

91. Ускуналар, бино ва иншоотларнинг ҳолати ва хавфсиз эксплуатация қилиниши учун жавобгар шахслар энергетика объектларини эксплуатация қилишда техник шартларга риоя этилиши, уларнинг ҳолати ҳисобга олиниши, энергетика қурилмалари ва уларнинг элементлари ишламай қолишининг текширилиши ва ҳисобга олиниши, эксплуатация-таъмирлаш ҳужжатларининг юритилишини таъминлашлари шарт.

92. Ускуналар, бино ва иншоотларнинг эксплуатация қилиниши устидан техник ва технологик назоратни амалга оширувчи энергетика объектининг ходимлари қуйидагиларни бажаришлари шарт:

ускуналар ва иншоотларни эксплуатация қилишдаги бузилишларни ҳисобга олиш ва текширишни ташкил этиш;

ускуналар ишидаги авариялар ва технологик бузилишлар ҳисобини олиб бориш;

техник ҳужжатларнинг ҳолати ва юритилишини назорат қилиш;

аварияга ва ёнғинга қарши профилактик чора-тадбирларнинг бажарилиши ҳисобини олиб бориш;

ходимлар билан ишлашни ташкил қилишда иштирок этиш.

93. Энергетика тизимини бошқариш органларининг вазифаларига қуйидагилар киради:

энергетика объектлари эксплуатацияси ташкил этилиши устидан мунтазам назорат қилиш;

энергетика объектларининг ускуналари, бино ва иншоотларининг ҳолати устидан даврий назорат қилиш;

даврий техник шаҳодатлашлар;

ўрта ва мукаммал (капитал) таъмирлашнинг техник меъёрларда белгиланган муддатларига риоя этилишини назорат қилиш;

норматив ва ташкилий-фармойиш ҳужжатларининг талаблари ва чора-тадбирларининг бажарилишини назорат қилиш;

энергетика объектларида ёнғинлар ва технологик бузилишларнинг пайдо бўлиши сабабларини текширишни ташкил этиш ва назорат қилиш;

ишлаб чиқариш хавфсизлиги масалалари бўйича объектда қўлланиладиган огоҳлантирувчи ва профилактик чораларнинг етарлилигини баҳолаш;

энергетика объектларида ёнғин ва аварияларнинг олдини олиш бўйича чора-тадбирларнинг ишлаб чиқилиши, ўтказилиши ва энергетика объектларида уларни бартараф қилишга тайёргарликни таъминлаш устидан назорат қилиш;

идоравий техник ва технологик назорат қилиб ваколатига эга органларнинг ёзма кўрсатмалари бажарилиши устидан назорат қилиш;

бузилишларни, шу жумладан, "Ўзэнергоинспекция" ва Саноат хавфсизлиги давлат қўмитаси назорати остидаги объектлардаги бузилишларни ҳисобга олиб бориш;

"Ўзэнергоинспекция" ва Саноат хавфсизлиги давлат қўмитаси назорати остидаги объектларда аварияга ва ёнғинга қарши тадбирларнинг бажарилишини ҳисобга олиб бориш;

энергетика қурилмаларининг ускуналарини тайёрлаш ва етказиб бериш учун техник шартларни қайта кўриб чиқиш;

ТЭҚ, ХТҚ, ЁХҚ ва эксплуатация қилиш бўйича йўриқномаларга риоя этилишини назорат қилиш;

энергетика объектларини хавфсиз эксплулатация қилишни таъминлаш бўйича норматив-ҳуқуқий ҳужжатлар, техник жиҳатдан тартибга солиш соҳасидаги норматив ҳужжатлар ишлаб чиқилишини назорат қилиш;

ташкилотлар томонидан экологик меъёрларга риоя этилишини назорат қилиш.

94. Идоравий техник ва технологик назорат Қоидаларнинг 13-бандида кўрсатиб ўтилган ташкилотлар томонидан амалга оширилади ҳамда унинг асосий вазифалари қуйидагилардан иборат:

техник хизмат кўрсатиш ва таъмирлаш бўйича белгиланган талабларга риоя этилишини назорат қилиш;

режимни технологик ва экологик жиҳатдан хавфсиз ҳамда тежамли олиб бориш бўйича қоидалар ва йўриқномалар бажарилишини назорат қилиш;

электр станциялари, тармоқлар ва энергетика тизими ишидаги технологик бузилишлар ва ёнғинларнинг сабаблари текширилишини ташкил этиш, назорат қилиш ва натижаларини тезкор таҳлил қилиш;

энергетика ускуналарининг ишидаги ёнғинлар, авариялар ва бошқа технологик бузилишларнинг пайдо бўлишини профилактика қилиш, эксплуатацияни такомиллаштириш бўйича тадбирларни ишлаб чиқиш ҳамда амалга ошириш устидан назорат қилиш;

даврий техник шаҳодатлаш ўтказилишини назорат қилиш;

атроф муҳит, саноат ва ёнғин хавфсизлиги, меҳнат муҳофазаси, ускуналар эксплуатациясини такомиллаштириш ва ишончлилигини ошириш масалалари бўйича норматив-ҳуқуқий ҳужжатлар, техник жиҳатдан тартибга солиш соҳасидаги норматив ҳужжатлар ишлаб чиқилишини ташкил этиш ва ҳамкорлик қилиш.

95. Хўжалик бирлашмалари уларга тегишли бўлган энергетика объектларига тегишли давлат органлари ва ташкилотлари вакиллари қаршиликсиз ўрнатилган тартибда киришини таъминлашлари шарт.

8-БОБ. ЭНЕРГЕТИКА ОБЪЕКТЛАРИГА ТЕХНИК

ХИЗМАТ КЎРСАТИШ, УЛАРНИ ТАЪМИРЛАШ

ВА МОДЕРНИЗАЦИЯ ҚИЛИШ

96. Ҳар бир энергетика объектида ускуналар, бино ва иншоотларга ҳамда энергетика қурилмаларининг коммуникацияларига техник хизмат кўрсатиш, режали таъмирлаш ва модернизация қилиш ташкил этилган бўлиши шарт.

97. Ускуналар, бино ва иншоотларнинг техник ҳолати, эксплуатация қилишнинг белгиланган кўрсаткичлари барқарорлигини таъминловчи таъмирлаш ишларининг ҳажмлари бажарилиши, тайёргарлик ишлари тўлиқ бажарилиши, режалаштирилган таъмирлаш ишлари ҳажмларининг эҳтиёт қисмлар ва материаллар билан ўз вақтида таъминланиши, шунингдек, бажарилган таъмирлаш ишларининг муддатлари ва сифати учун жавобгарлик энергетика объектларининг раҳбарлари зиммасига юклатилган бўлиши шарт.

98. Энергетика объектларига техник хизмат кўрсатиш ва таъмирлаш ишларини бошқариш тузилмалари таъмирлаш ишларига тайёргарлик кўриш ва ўтказиш бўйича тегишли бўлинмаларни ташкил этиш йўли билан функциялар ва ижрочиларнинг тақсимланишини кўзда тутиши шарт.

99. Техник хизмат кўрсатиш ва режали таъмирлаш ҳажми ускуналар, бино ва иншоотларнинг ҳақиқий техник ҳолатини ва ўзгариб турувчи иш шароитларини ҳисобга олган ҳолда амалдаги норматив-ҳуқуқий ҳужжатлар, техник жиҳатдан тартибга солиш соҳасидаги норматив ҳужжатларга мувофиқ уларни соз ва ишга яроқли ҳолатда сақлаш зарурати билан белгиланади.

100. Электр станциялари, қозонхоналар ва тармоқларнинг асосий ускуналари, бино ва иншоотларнинг барча турдаги таъмирлаш ишлари учун истиқболли (беш йиллик) ва йиллик жадваллар тузилиши шарт.

Энергетика объектларидаги қурилмаларнинг, ускуналарнинг, бино ва иншоотларнинг таъмирлаш ишларини бажариш режа-жадваллари электр ҳамда иссиқлик энергиясини ишлаб чиқаришнинг прогноз параметрларига ёки электр ва иссиқлик энергиясини тармоққа узатиш режимларига ва шартларига таъсир этадиган бўлса, ушбу таъмирлаш ишларини бажариш режа-жадваллари энергетика объекти тегишли бўлган хўжалик бирлашмалари томонидан тасдиқланиши шарт. Ёрдамчи ускуналар бўйича йиллик ва ойлик таъмирлаш режа-жадваллари тузилади ва улар энергетика объектининг бош муҳандиси томонидан тасдиқланади.

101. Барча турдаги таъмирлаш ишларининг даврийлиги ва давомийлиги ускуналарнинг ушбу турини таъмирлаш бўйича ички идоравий ҳужжатларга асосан белгиланади.

102. Мукаммал (капитал) таъмирлашлар орасидаги энергоблокларни эксплуатация қилиш даврини ошириш ёки камайтириш ва қуввати 160 МВт ва ундан юқори бўлган энергоблокларни мукаммал (ўрта) таъмирлаш даврини меъёрларга нисбатан ошириш ускуналарнинг ушбу турини таъмирлаш бўйича ички идоравий ва ускуналарнинг техник паспорт ҳужжатлари билан белгиланган тартибда амалга оширилиши шарт.

103. Таъмирлаш ишлари бажарилишини ташкил этиш, таъмирлаш ҳужжатларини ишлаб чиқиш, таъмирлашни режалаштириш ва унга тайёргарлик кўриш, таъмирлашга чиқариш ва таъмирлашни бажариш, шунингдек, ускуналарни қабул қилиш ва таъмирлаш сифатини баҳолаш ускуналарнинг ушбу турини таъмирлаш бўйича ички идоравий ҳужжатларга мувофиқ амалга оширилиши шарт.

104. Энергетика объектларида мукаммал (капитал) ва жорий таъмирлаш ишларини энергетика объектлари мутахассислари ҳам белгиланган тартибда амалга оширишлари мумкин. Агар энергетика объектларида таъмирлаш ишларини амалга ошириш учун пудратчи ташкилотларни жалб этиш талаб этилса пудратчи ташкилотларни харидларга оид қонунчиликда белгиланган тартибда аниқланади.

Таъмирлаш ишларининг ҳажми олдиндан ижрочи ташкилотлар (пудратчи ташкилотлар) билан келишилган бўлиши шарт.

105. Таъмирлашни бошлашдан олдин ва уни ўтказиш вақтида, энергетика объектининг бош муҳандиси тасдиқлаган комиссия таркиби томонидан барча нуқсонлар аниқланиши шарт. Таъмирланган ускуна, бино ёки иншоот норматив-ҳуқуқий ҳужжатларда, техник жиҳатдан тартибга солиш соҳасидаги норматив ҳужжатларда белгилаб берилган мезонларга мос келиши лозим.

106. Ускуналар ва иншоотларни таъмирлашга чиқариш ҳамда уларни ишга тушириш йиллик таъмирлаш жадвалларида кўрсатилган бўлиши ва улар тезкор бошқарув ёки тезкор тасарруф остида бўлган ташкилот билан келишилган муддатларда бажарилиши шарт.

107. Мукаммал (капитал) ва ўрта таъмирлашдан кейин қурилма ва ускуналар, бино ва иншоотларни қабул қилиб олиш комиссияси томонидан, таъмирлаш ишларини амалга оширган бўлинма ёки пудратчи ташкилотлар билан келишилган ва энергетика объектининг бош муҳандиси тасдиқлаган дастур бўйича амалга оширилиши шарт. Қабул қилиш комиссиясининг таркиби энергетика объекти бўйича буйруқ билан белгиланиши шарт.

108. Электр станциялари, электр ва иссиқлик тармоқларининг мукаммал ва ўрта таъмирлашдан ўтган ускуналари 48 соат давомида юклама остида қабул қилиш-топшириш синовларидан ўтказилиши керак.

Таъмирлашдан сўнг ускуналарни юклама остида қабул қилиш-топшириш синовларисиз захирага ўтказиш юқори турувчи ташкилот ва "Ўзэнергоинспекция" билан келишилган ҳолда, синов тариқасида ишга тушириб кўрилганидан кейин амалга оширилиши шарт.

109. Ускуналарни таъмирлашдан кейин қабул қилишда таъмирлашнинг сифати қуйидагиларни ҳисобга олган ҳолда баҳоланиши лозим:

таъмирланган ускунанинг сифати;

бажарилган таъмирлаш ишларининг сифати;

ёнғин хавфсизлиги ҳолати.

Сифатни баҳолаш қуйидагича белгиланади:

дастлабки - қабул қилиш-топшириш синовлари тугаганидан сўнг;

якуний - назорат остида бир ой эксплуатация қилиш натижалари бўйича. Бу вақт давомида ускуналарнинг барча режимларда ишлашини текшириш тугатилган, барча тизимларда синашлар ва созлашлар ўтказилган бўлиши шарт.

Таъмирланган ускуналарнинг сифати бўйича расмийлаштирилган тегишли ҳужжат ёки далолатнома тўғрилигини текшириш ва назорат қилиш энергетика объектининг юқори турувчи ташкилоти ҳамда "Ўзэнергоинспекция" томонидан амалга оширилади.

110. Қуйидагилар мукаммал (капитал, ўрта) таъмирлашни тамомлаш вақти ҳисобланади:

энергоблоклар, ИЭС ва ИЭМнинг кўндаланг алоқа тизимида ишлайдиган буғ турбиналари, гидроагрегатлар ва трансформаторлар учун - генераторни (трансформаторни) тармоққа улаш вақти;

ИЭС ва ИЭМнинг кўндаланг алоқа тизимида ишлайдиган буғ қозонлари учун - қозонни станциянинг ўткир буғ қувурига улаш вақти;

икки корпусли қозонлари (дубль-блоклари) бўлган энергоблоклар учун - энергоблокни қозон корпусларидан бири билан юклама остида тармоққа улаш вақти. Бунда агар таъмирлаш жадвалида таъмирлашнинг кечиктирилиши кўзда тутилмаган бўлса, иккинчи корпусни қиздириш ва улаш вақти энергоблокни юклаш жадвалига мувофиқ амалга оширилиши шарт;

иссиқлик тармоқлари учун - тармоққа улаш ва унда тармоқ суви айланиши барқарорлашиш вақти;

электр тармоқлари учун - тармоққа улаш вақти, агар кучланиш бериш вақтида бузилиш юз бермаган бўлса; кучланиш олинмасдан таъмирлашда - иш раҳбари (иш бажарувчи) томонидан навбатчи диспетчерга ишлар тугатилганлиги ҳақида маълум қилиш вақти.

Агар қабул қилиш-топшириш синовлари давомида ускуналарнинг номинал юклама билан ишлашига тўсқинлик қилувчи нуқсонлар ёки ускуналарни зудлик билан тўхтатишни талаб қилувчи нуқсонлар аниқланган бўлса, таъмирлаш ушбу нуқсонлар бартараф этилиши ва қабул қилиш-топшириш синовлари такрор ўтказилишига қадар тугатилмаган деб ҳисобланади.

Қабул қилиш-топшириш синовлари жараёнида ускунанинг алоҳида таркибий қисмлари нормал ишлашида дарҳол тўхтатишни талаб қилмайдиган бузилишлар пайдо бўлса, қабул қилиш-топшириш синовларини давом эттириш масаласи бузилишларнинг хусусиятига қараб, энергетика объектининг техник раҳбари томонидан таъмирловчи ижрочиси билан келишилган ҳолда ҳал этилади. Бунда аниқланган нуқсонлар таъмирловчи ижрочи томонидан энергетика объекти билан келишилган муддатларда бартараф қилинади.

Агар ускунани юклама остида қабул қилиш-топшириш синовлари нуқсонларни бартараф этиш учун тўхтатилган бўлса, таъмирлашни тамомлаш вақти - синовлар жараёнида ускунани охирги марта юклама остига қўйиш вақти ҳисобланади.

111. Энергоблок таркибига кирувчи барча асосий ускуналарни таъмирлаш бир вақтда ўтказилиши шарт.

112. Энергетика объектлари, таъмирлаш ва таъмирлаш-созлаш ташкилотлари ускуналар, бино ва иншоотларни таъмирлаш ҳамда уларга техник хизмат кўрсатишнинг техник-иқтисодий кўрсаткичларини мунтазам ҳисобга олишлари ва мазкур кўрсаткичларни яхшилаш бўйича ташкилий-техник тадбирларни ишлаб чиқиши шарт.

113. Энергетика объектлари қуйидаги бино-иншоотлар, қурилма ва ускуналар ҳамда жиҳозлар билан таъминланган бўлиши шарт:

электр станцияларида - бош бино, ёрдамчи бино ва иншоотлар, марказий таъмирлаш устахоналари, таъмирлаш майдончалари ва таъмирлаш ходимларининг ишлаб чиқариш хоналари;

электр тармоқларида - марказий таъмирлаш устахоналари, таъмирлаш майдончалари ва таъмирлаш ходимларининг таъмирлаш-ишлаб чиқариш хоналари.

Энергетика объектларининг ускуналарига бош бино, ёрдамчи бино ва иншоотларда стационар ва инвентар юк кўтариш машиналари ҳамда таъмирлашни механизациялаш воситалари билан хизмат кўрсатилиши шарт.

114. Энергетика объектлари, таъмирлаш ва таъмирлаш-созлаш ташкилотлари таъмирлашни ўз вақтида ва сифатли ўтказиш учун таъмирлаш ҳужжатлари, асбоблар ва таъмирлаш ишларини бажариш воситалари билан таъминланган бўлиши шарт.

115. Саноат хавфсизлиги давлат кўмитасининг назорати остидаги энергетика объектларини қуриш, таъмирлаш ва таъмирлаш-созлаш ишларини бажарадиган ташкилотлар қонунчиликда белгиланган тартибда Саноат хавфсизлиги давлат қўмитасидан рухсатнома олиши лозим.

116. Энергетика объектлари режалаштирилган таъмирлаш ҳажмини ўз вақтида таъминлаш учун эҳтиёт қисмлар, материаллар, узеллар ва ускуналарнинг алмаштириш фондига эга бўлиши шарт.

Бир хил турдаги агрегатларнинг эҳтиёт ускуналари ва деталлар йиғмаси (турбиналар, турбогенераторлар, таъминлаш насосларининг роторлари, диафрагмалар, турбиналар парраклари, генератор статорларининг чулғамлари тўплами ва бошқалар) энергетика тизими ташкилотларининг марказлашган омборлари захирасида туриши шарт.

Энергетика объекти омборига тушаётган ва омборда, цехларда ва участкаларда мавжуд бўлган барча эҳтиёт қисмлар, эҳтиёт ускуналари ҳамда материалларнинг кирим назорати ҳамда ҳисобга олиниши ташкил этилиши шарт. Уларнинг ҳолати ва сақлаш шароитлари вақти-вақти билан текшириб турилиши шарт.

Эҳтиёт қисмлар ва ускуналарни сақлаш базаларида уларнинг сақланиши ва мунтазам равишда тўлдириб борилиши таъминланиши шарт. Ташқи атмосфера шароитлари таъсирида сақланиши бузиладиган ускуналар, эҳтиёт қисмлари ва материаллар ёпиқ омборларда сақланиши шарт.

9-БОБ. ТЕХНИК ҲУЖЖАТЛАР

117. Ҳар бир энергетика объектида қуйидаги ҳужжатлар бўлиши шарт:

ер участкаларини ажратиш далолатномалари;

участканинг бош режаси, унда бино ва иншоотлар, шу жумладан, ерости хўжалиги киритилган ҳамда санитария-ҳимоя ҳудуди кўрсатилган бўлиши шарт;

ҳудуд ҳақидаги геологик, гидрогеологик ва бошқа маълумотлар, уларда тупроқ синовлари ва ерости сувларининг таҳлили натижалари бўлиши шарт;

шурфлар кесимлари билан пойдеворларни ўрнатиш далолатномалари;

яширин ишларни қабул қилиш далолатномалари;

бино ва иншоотларнинг ҳамда ускуналар остидаги пойдеворларнинг чўкиши ҳақидаги бирламчи далолатномалар;

иншоотларнинг портлаш хавфсизлиги, ёнғин хавфсизлиги, яшиндан ҳимоя ва коррозияга қарши ҳимояни таъминловчи тузилмаларни синаш бўйича бирламчи далолатномалар;

ички ва ташқи сув таъминоти, ёнғин ўчириш сув қувурлари, канализация, газ таъминоти, иссиқлик таъминоти, иситиш ва вентиляция тизимларини синаш бўйича бирламчи далолатномалар;

ускуналар ва технологик қувурларни индивидуал ишлатиб кўриш ва синашлар бўйича бирламчи далолатномалар;

давлат ва ишчи қабул комиссияларининг далолатномалари;

тасдиқланган лойиҳа ҳужжатлари, уларга кейинчалик киритилган барча ўзгартиришлар билан ва уларга олинган давлат экспертиза хулосалари;

бино ва иншоотлар, технологик тугунлар ва ускуналарнинг техник паспортлари;

ускуналар ва иншоотларнинг ишчи ижро чизмалари, бутун ерости хўжалигининг чизмалари;

бирламчи ва иккиламчи электр уланмаларининг ишчи ижро схемалари;

технологик ишчи ижро схемалари;

ускуналарга эҳтиёт қисмларнинг чизмалари;

ёнғин ўчириш тезкор режаси;

давлат назорати органларининг талабларига мувофиқ ҳужжатлар;

ускуналар, бино ва иншоотларнинг эксплуатацияси бўйича йўриқномалар, барча тоифадаги мутахассислар ва навбатчи ходимлар жумласига кирувчи ишчилар учун лавозим йўриқномаларининг комплекти;

меҳнат муҳофазаси бўйича йўриқномалар комплекти;

атроф муҳитга кўрсатиладиган таъсирни баҳолаш ҳужжатлари бўйича давлат экологик экспертизасининг хулосаси;

экологик меъёрлар.

Юқорида кўрсатилган ҳужжатларнинг комплекти энергетика объектининг техник архивида "ҲУЖЖАТЛАР" штампи билан сақланиши шарт ва мулк эгаси ўзгарганда унинг доимий сақланишини таъминлаш шарти билан янги мулк эгасига тўла ҳажмда топширилади.

118. Барча энергетика объектларида ҳар бир цех, подстанция, туман, участка, лаборатория ва хизматлар учун зарур бўлган йўриқномалар, низомлар, технологик ва тезкор схемалар рўйхати белгиланган бўлиши шарт. Рўйхат энергетика объектининг бош муҳандиси томонидан тасдиқланади ва камида уч йилда бир марта қайта кўриб чиқилиши шарт.

119. Электр станциялари, қозонхоналар ва подстанцияларнинг асосий ва ёрдамчи ускуналарида уларнинг номинал маълумотлари бор ёрлиқлар ўрнатилган бўлиши шарт.

120. Барча асосий ва ёрдамчи ускуналар, шу жумладан, қувурлар, шиналар тизимлари ва секциялари, шунингдек, арматура, газ ва ҳаво ўтказувчи қувурларнинг шиберлари рақамланган бўлиши шарт. Танланма бошқарув тизими (кейинги ўринларда - ТБТ) мавжуд бўлганда арматуранинг рақамланиши ижро схемаларида ва жойи бўйича икки марта бажарилиши шарт, бунда уларнинг биттаси тезкор схемага ва иккинчиси ТБТ бўйича мос рақамга эга бўлиши лозим.

Асосий ускуналар тартиб рақамларига эга бўлиши шарт, ёрдамчи ускуналар эса - асосий ускуналарнинг тартиб рақамига "А", "Б", "В" ва ҳоказо ҳарфлар қўшилган ҳолда белгиланади. Ускуналарнинг рақамланиши бинонинг ўзгармас ён томонидан ва "А" қаторидан бошлаб бажарилиши шарт. Дубль-блокларда ҳар бир қозонга блокнинг рақамига "А" ва "Б" ҳарфлари қўшиб ёзилади. Ёқилғи узатувчи тизимнинг алоҳида бўғинлари кетма-кет ва ёқилғининг йўналиши бўйича рақамланиши, параллел занжирлар эса ёқилғи ҳаракатининг йўналиши бўйича чапдан ўнгга "А" ва "Б" ҳарфларини қўшиб рақамланиши шарт.

121. Схемалардаги рақамлар ва белгилар ҳақиқатда ёзилган рақамлар ва белгиларга мувофиқ келиши шарт.

122. Эксплуатация жараёнида энергетика қурилмаларида бажарилган барча ўзгартиришлар жавобгар шахснинг лавозими ва ўзгартириш киритилган сана кўрсатилиб, унинг имзоси билан йўриқномалар, схемалар ва чизмаларга киритилиши шарт.

Йўриқномалар, схемалар, чизмалардаги ўзгартиришлар ҳақидаги ахборот шу йўриқномалар, схемалар ва чизмаларни билиши шарт бўлган барча ходимларга (фармойишлар журналига ёзиш билан) етказилиши шарт.

123. Технологик схемалар (чизмалар) камида 2 йилда бир марта ҳақиқий эксплуатация маълумотларига мувофиқлиги бўйича текширилиши ва текширув ҳақида уларга белги қўйилиши шарт.

Худди шу муддатларда йўриқномалар ва технологик схемалар ҳамда керакли йўриқномаларнинг рўйхати қайта кўриб чиқилади.

124. Керакли схемаларнинг комплекти "Энергия" МДМ, тизим оператори, электр ва иссиқлик тармоқлари диспетчерларида, электр станциясининг смена бошлиғида, ҳар бир цех ва энергоблок смена бошлиғида, подстанция навбатчисида ва тезкор-чиқиш бригадасининг устасида туриши шарт.

Схемаларни сақлаш тартиби маҳаллий шароитларга кўра белгиланиши шарт.

125. Барча иш жойлари мазкур Қоидаларнинг талабларига мувофиқ, завод ва лойиҳа маълумотларига, намунавий йўриқномаларга ва бошқа норматив-ҳуқуқий ҳужжатлар, техник жиҳатдан тартибга солиш соҳасидаги норматив ҳужжатларга, эксплуатация тажрибасига ва синов натижаларига асосан маҳаллий шароитларни эътиборга олиб тузилган зарур йўриқномалар билан таъминланган бўлиши шарт. Йўриқномалар тегишли ишлаб чиқариш бўлинмасининг (цехлар, подстанциялар, туман, участка, лабораториялар ва хизматлар) бошлиғи томонидан имзоланган ва энергетика объектининг бош муҳандиси томонидан тасдиқланган бўлиши шарт.

Тизим аҳамиятига эга бўлган йўриқномалар тизим оператори билан келишилган ва Энергетика вазирлиги томонидан тасдиқланган бўлиши керак.

126. Ускуналар, бино ва иншоотларни, релели ҳимоя, телемеханика, алоқа воситаларини ва автоматлаштирилган бошқарув тизимининг (кейинги ўринларда - АБТ) техник воситалари комплексини эксплуатация қилиш бўйича йўриқномаларга ҳар бир қурилма бўйича қуйидагилар киритилган бўлиши шарт:

ускуналар, бино ва иншоотларнинг қисқача тавсифи;

қурилма ёки қурилмалар комплексининг хавфсиз ҳолати ва ишлаш режимларининг мезонлари ва чегаралари;

ишга туширишни тайёрлаш тартиби;

ускунани ишга тушириш, тўхтатиш ва унга хизмат кўрсатиш тартиби, нормал эксплуатация қилиш ва ишдаги бузилишлар вақтида бино ва иншоотларни соз ҳолатда сақлаш тартиби;

ускуналар, бино ва иншоотларни кўрикдан ўтказиш, таъмирлаш ва синашга рухсат бериш тартиби;

меҳнат хавфсизлиги, портлаш ва ёнғин хавфсизлиги бўйича мазкур қурилма учун ўзига хос талаблар.

127. Ҳар бир иш жойи бўйича лавозим йўриқномаларида қуйидагилар кўрсатилган бўлиши шарт:

мазкур лавозимдаги ходимларнинг билиши мажбурий бўлган, ускуналарга хизмат кўрсатиш бўйича йўриқномалар, ускуналар ва тузилмалар схемаларининг рўйхати;

ходимнинг ҳуқуқлари, мажбуриятлари ва жавобгарлиги;

хизмат бўйича боғлиқ бўлган юқори турувчи, бўйсинувчи ва бошқа ходимларнинг ўзаро муносабатлари.

128. Меҳнат муҳофазаси бўйича йўриқномада қуйидагилар кўрсатилган бўлиши шарт:

умумий хавфсизлик талаблари;

ишни бошлашдан олдин, иш давомида ва иш тугагандан кейин хавфсизлик талаблари;

авария вазиятларида хавфсизлик талаблари.

129. Йўриқномалар 5 йилда бир мартадан кам бўлмаган, хавфлилиги юқори бўлган касбларда ёки ишларни бажараётган ходимлар учун йўриқномалар 3 йилда бир мартадан кам бўлмаган муддатда қайта кўриб чиқилиши лозим. Ускуналарнинг ҳолати ёки эксплуатация шароитлари ўзгарган ҳолларда йўриқномаларга тегишли қўшимчалар киритилиши ва ушбу йўриқномаларни билиши шарт бўлган ходимларга етказилиши лозим, бу ҳақида фармойишлар журналига ёзув киритилиши шарт.

130. Тезкор ҳужжатларда мазкур Қоидаларга иловага мувофиқ навбатчи ходимлар томонидан иш фаолиятида фойдаланиладиган техник ҳужжатлар рўйхати ҳамда ушбу рўйхатдаги ҳамма ҳужжатлар бўлиши шарт.

Маҳаллий шароитларга қараб тезкор ҳужжатларнинг ҳажми энергетика объекти бош муҳандисининг қарори бўйича ўзгартирилиши мумкин.

131. Электр станцияси цехларидаги тезкор-диспетчер ходимларининг иш жойларида, доимий навбатчи ходимлари бўлган бошқарув шчитларида, диспетчерлик пунктларида белгиланган шакл бўйича суткалик ахборотномалар тўлдирилиши шарт.

132. Маъмурий-техник ходимлар ҳар куни тезкор ҳужжатларни текшириши ҳамда ускуналар ва ходимларнинг ишидаги нуқсонлар ва бузилишларни бартараф қилиш учун зарур чораларни кўриши шарт.

133. "Энергия" МДМ, тизим оператори, тармоқ корхоналарининг диспетчерлик пунктлари, электр станцияларининг бош шчитлари барча тезкор музокараларни автоматик равишда компьютер хотирасига ёзиб олиш қурилмалари билан жиҳозланган бўлиши шарт.

134. Тезкор ҳужжатлар, назорат-ўлчов асбобларининг қайд этувчи диаграммалари, тезкор-диспетчерлик музокараларининг компьютер хотираси ёзувлари ва тезкор-ахборот АБТ комплекси томонидан шакллантириладиган чиқиш ҳужжатлари қатъий ҳисобга олиш ҳужжатлари жумласига киритилади ва белгиланган тартибда сақланиши керак.

Ҳужжатлар қуйидаги муддаталарда сақланиши шарт:

қайд этувчи асбобларнинг кўрсатмалари туширилган хотира - 3 йил;

нормал шароитларда тезкор музокараларнинг компьютер хотирасидаги ёзувлари, агар муддатни узайтириш ҳақида кўрсатма бўлмаса - 10 сутка;

авариялар ва ишдаги бошқа бузилишлар вақтида олиб борилган тезкор музокараларнинг компьютер хотирасидаги ёзувлари, агар муддатни узайтириш ҳақида кўрсатма бўлмаса - 3 ой.

10-БОБ. АВТОМАТЛАШТИРИЛГАН

БОШҚАРУВ ТИЗИМЛАРИ

135. Электр ва иссиқлик энергияси ишлаб чиқаришда технологик ишлаб чиқариш бўйича тезкор-диспетчерлик ва ташкилий-иқтисодий бошқарув мос равишда автоматлаштирилган бошқарув тизимлари орқали қуйидагилар билан таъминланиши шарт:

технологик жараённинг автоматлаштирилган бошқарув тизимлари (кейинги ўринларда - ТЖ АБТ) билан;

автоматлаштирилган диспетчерлик бошқаруви тизимлари (кейинги ўринларда - АДБТ) билан;

ишлаб чиқаришнинг автоматлаштирилган бошқарув тизимлари (кейинги ўринларда - ИЧ АБТ) билан.

136. Қуввати 160 MВт ва ундан юқори бўлган энергоблокларга эга бўлган иссиқлик электр станциясида, ўрнатилган қуввати 1000 MВт ва ундан юқори бўлган гидроэлектр станциясида, электр тармоқларини экплуатация қилувчи ҳар бир ташкилотда ТЖ АБТ ишлаб туриши шарт. Маҳаллий шароитларга, иқтисодий ва ишлаб чиқариш нуқтаи назаридан мақсадга мувофиқлигига қараб қуввати кўрсатилган қийматдан кам бўлган агрегатларга эга бўлган электр станциялари ТЖ АБТ билан жиҳозланиши мумкин.

137. Электр ва иссиқлик тармоқларини эксплуатация қилувчи ташкилотларнинг диспетчерлик пунктларида (кейинги ўринларда - ДП), тизим операторида ва "Энергия" МДМда АДБТ ишлаб туриши шарт.

138. АБТни эксплуатация қилишда қуйидагиларга:

энергетика тизимларининг АБТни ишлаб чиқиш, жорий этиш ва эксплуатация қилиш бўйича амал қилувчи кўрсатмаларига;

энергетика тизимларининг кўп поғонали интеграцияланган ташкилий-технологик АБТни яратиш бўйича амал қилувчи кўрсатмаларига амал этилиши лозим.

139. Энергетика тизимининг барча энергетика объектларида, корхоналарида ва ташкилотларида қуйидаги вазифалар мажмуасини бажариш учун ИЧ АБТ ишлаб туриши шарт:

техник-иқтисодий режалаштириш;

энергетик таъмирлашни бошқариш;

электр ва иссиқлик энергиясини сотишни бошқариш;

энергетика ишлаб чиқариши ривожланишини бошқариш;

маҳсулот сифати, стандартлаштириш ва метрологияни бошқариш;

моддий-техник таъминотни бошқариш;

ёқилғи таъминотини бошқариш;

транспорт ва юк ташишни бошқариш;

кадрларни бошқариш;

эксплуатация қилувчи ходимларни тайёрлаш;

бухгалтерия ҳисоби;

умумий бошқариш;

турли ташламалар, оқизмалар, чиқиндиларнинг, шунингдек, фойдаланиладиган табиий ресурсларнинг миқдори ва таркибини бошқариш.

Технологик жараёни автоматлаштирилган бошқарув тизимлари, АДБТ ва ИЧ АБТ мустақил тизимлар сифатида, шунингдек, энергетика тизиминиг интеграцияланган АБТнинг кичик тизимлари сифатида ҳам ишлаши мумкин.

140. Ҳар бир энергетика объектида АБТнинг алоҳида вазифалари мажмуасини танлаш мавжуд бўлган намунавий лойиҳалар, амалий дастур тўпламлари ва техник воситаларнинг имкониятларидан оқилона фойдаланишни ҳисобга олиб, ишлаб чиқариш ва иқтисодий жиҳатдан мақсадга мувофиқлигидан келиб чиққан ҳолда аниқланиши шарт.

141. АБТнинг техник воситалари мажмуасига қуйидагилар киритилиши шарт:

ахборотни тўплаш ва узатиш воситалари (ахборот датчиклари, алоқа каналлари, телемеханика тузилмалари, маълумотларни узатиш аппаратураси ва ҳоказо);

ахборотни қайта ишлаш ва уни акс эттириш воситалари;

бошқариш воситалари (контроллерлар, электр техникаси аппаратураси ва бошқалар);

ёрдамчи (узлуксиз электр таъминоти, ҳавони мўътадиллаштириш, автоматик ёнғин ўчириш ва бошқа) тизимлар.

142. АБТни эксплуатацияга киритиш белгиланган тартибда қабул қилиш комиссиясининг далолатномасига асосан амалга оширилиши шарт.

АБТни саноат эксплуатациясига киритишдан олдин уни давомийлиги 6 ойдан ошмаган тажриба эксплуатациясидан ўтказиш мумкин. АБТни яратиш ва эксплуатацияга киритиш бир ёки икки босқичда амалга оширилиши мумкин.

АБТни саноат эксплуатациясига қабул қилиш ишга туширилаётган босқич учун кўзда тутилган барча масалаларни саноат эксплуатациясига қабул қилиш тугатилганидан сўнг ўтказилиши шарт.

143. АБТнинг эксплуатациясини ташкил этишда техник воситалар мажмуаси ва дастур таъминотига хизмат кўрсатиш бўйича тузилмавий бўлинмаларнинг вазифалари энергетика объектлари раҳбарларининг буйруқлари билан белгилаб берилиши шарт.

Ҳар бир бўлинма томонидан хизмат кўрсатиладиган ускуналарнинг рўйхати хизмат кўрсатиш чегаралари белгиланган ҳолда тегишли энергетика объекти ёки ташкилотнинг бош муҳандиси томонидан тасдиқланган бўлиши шарт.

144. АБТга хизмат кўрсатувчи бўлинмалар қуйидагиларни таъминлашлари шарт:

АБТнинг техник воситалари, ахборот ва дастурий таъминотининг ишончли эксплуатация қилиниши;

компьютер (электрон ҳисоблаш машинаси)да ишлов берилган ахборотни жадвалга мувофиқ мос бўлинмаларга тақдим этилиши;

ҳисоблаш техникасидан фойдаланиш бўйича амалдаги талабларга мувофиқ самарали фойдаланилиши;

бошқарув тизимини такомиллаштириш ва ривожлантириш, жумладан, эксплуатациядаги янги вазифаларни жорий этиш, дастурларни модернизациялаш, бошланғич ахборотни тўплаш ва тайёрлашнинг илғор технологияларини ўзлаштириш;

меъёрий-маълумот ахборотларини синфлаштиришни амалга ошириш;

АБТнинг қўшни иерархияли даражалари билан ўзаро ахборот ҳамкорлигини ташкил этиш;

АБТнинг ишлаб туриши учун зарур бўлган йўриқнома ва методик ҳужжатларни ишлаб чиқиш;

АБТ ишлашини, унинг иқтисодий самарадорлигини таҳлил қилиш, ҳисоботларни ўз вақтида тақдим этиш.

145. Ҳар бир АБТ бўйича хизмат кўрсатувчи ходим лойиҳа ва завод ҳужжатларидан ташқари энергетика объектининг бош муҳандиси тасдиқлаган рўйхат бўйича техник ва эксплуатацион ҳужжатларни юритиши шарт.

146. АБТнинг техник воситаларида таъмирлаш-профилактика ишлари тасдиқланган жадвалларга мувофиқ бажарилиши, уларни таъмирлашга чиқариш тартиби тасдиқланган низом билан белгилаб берилиши шарт.

147. Электр энергетикаси соҳасидаги махсус ваколатли орган, диспетчерлик хизматлари, энергетика ташкилотларининг раҳбарияти АБТ ишлашини, унинг самарадорлигини таҳлил қилиши, эксплуатация қилиш устидан назоратни амалга ошириши ва АБТни ривожлантириш ва такомиллаштириш, ўз вақтида техник қайта жиҳозлаш бўйича чора-тадбирларни ишлаб чиқиши шарт.

11-БОБ. МЕТРОЛОГИЯ ТАЪМИНОТИ

148. Ҳар бир энергетика объектида ўлчовларнинг талаб қилинадиган бирлигини ва аниқлигини таъминловчи чора-тадбирлар мажмуаси бажарилиши шарт. Ҳар бир энергетика объектида бажариладиган метрология таъминоти бўйича чора-тадбирлар мажмуаси ўз ичига қуйидагиларни олиши керак:

давлат текшируви ва назоратидан ўтказилиши керак бўлган ўлчов воситаларини (кейинги ўринларда - ЎВ) ўз вақтида қиёслашга тақдим этиш;

қиёслаш ўтказилмайдиган ЎВни калибровкалаш бўйича ишларни ўтказиш;

ўлчовларни бажаришда аттестацияланган усуллардан фойдаланиш;

қўлланилаётган ЎВда аниқлик тавсифларининг технологик кўрсаткичларини ўлчаш аниқлигига қўйиладиган талабларга мувофиқлиги ва лойиҳа ҳужжатларининг метрология экспертизаси ўтказилишини таъминлаш;

ЎВга хизмат кўрсатиш, уларни таъмирлаш, метрология назоратини амалга ошириш.

149. Метрология таъминоти бўйича ишларни бажариш, уларнинг бажарилиши устидан назорат метрология хизматлари:

энергетика тизимининг метрология хизмати;

тармоқлардаги асосий метрология хизмати;

асосий метрология хизмати;

энергетика ташкилотларининг метрология хизматлари томонидан амалга оширилиши шарт.

150. Энергетик қурилмаларнинг ЎВ билан жиҳозланганлиги лойиҳага мувофиқ бўлиши шарт.

Электр қурилмаларини ЎВ билан жиҳозлаш ҳажми ускунанинг техник ҳолати ва унинг ишлаш режими, олинган ва сарфланган ресурсларни, ишлаб чиқилган, сарфланган ва узатилган электр ва иссиқлик энергиясининг ҳисобга олиниши, меҳнат хавфсизлиги шароитига ва санитария нормаларига риоя этиш ҳамда атроф муҳитни муҳофаза қилиш устидан назоратни таъминлаши шарт.

151. Ёқилғи сарфи, электр ва иссиқлик энергияси ишлаб чиқарилиши ва истеъмол қилинишини ҳисобга олишнинг технологик параметрлари ўлчаш воситалари давлат синовларидан ёки метрологик аттестациядан ўтказилиши ва Ўлчаш воситаларининг давлат реестрига киритилиши шарт.

Белгиланган тартибда метрологик аттестациядан ўтказилган ностандарт ЎВни қўллашга рухсат берилади.

152. Барча ЎВ, шунингдек, ўлчаш тизимлари доимий соз ҳолатда ва ўлчашларни бажаришга тайёр туриши шарт. Технологик ускуналар ишлаб турганда ўлчов воситаларини таъмирлаш учун аввал захирадаги воситалар ўрнатилиши шарт.

153. Саноат эксплуатациясига киритилишидан олдин, шунингдек, энергетика объектларининг асосий ускуналарини эксплуатация қилиш жараёнида ЎВ ўлчаш каналлари қиёслаш ва калибровка қилинган ҳолда метрологик аттестациядан ўтказилиши ёки индикаторлар туркумига ўтказилиши керак.

Қиёслашдан ўтказилмаган ёки калибровка қилинмаган ўлчаш тизимларидан ишда фойдаланиш тақиқланади.

154. Ўзбекистон Республикасининг "Метрология тўғрисида"ги Қонунининг 25-моддасига мувофиқ давлат метрология текшируви ва назорати амал қиладиган соҳада фойдаланиладиган барча ўлчаш воситалари ва намунавий ЎВ қиёслашдан ўтказилиши шарт. ЎВни қиёслашдан ўтказишни ташкил этиш тартиби ва услуби қонунчилик ҳужжатларига мувофиқ бўлиши шарт.

155. Қиёслашдан ўтказилиши керак бўлган ЎВнинг аниқ рўйхати ҳар бир энергетика объектида тузиб чиқилиши ва ҳар йили энергетика объекти жойлашган ҳудудга хизмат кўрсатувчи давлат метрология органига юборилиши шарт.

156. Ўлчаш воситалари энергетика объекти томонидан тасдиқланган ва давлат метрология хизматлари билан келишилган жадвалларга мувофиқ ўз вақтида қиёслашга тақдим этилиши шарт.

157. ЎВни қиёслашдан ўтказиш натижалари ишончли тамға ёки қиёслаш ҳақидаги гувоҳнома билан тасдиқланиши шарт, уларнинг шакли ва ҳужжатларга тушириш тартиби қонунчилик ҳужжатларига мувофиқ белгиланади.

158. Қиёслашдан ўтказилмайдиган, лекин энергетика объектларида ускуналарнинг ишончли ва тежамли ишлашини назорат қилиш учун фойдаланиладиган барча ЎВ калибровка қилиниши керак.

159. ЎВнинг калибровкаси юридик шахснинг калибровка қилиш ҳуқуқи учун аккредитация қилинган метрология хизматлари томонидан белгиланган тартибда расмийлаштирилган калибровкалаш жадвалига мувофиқ амалга оширилади.

160. Энергетика объектининг метрология хизмати томонидан ЎВни калибровкалаш ишларини бажариш имконияти бўлмаса, калибровкалаш соҳадаги асосий метрология хизмати томонидан бажарилиши керак.

161. ЎВни калибровкалаш даврийлиги энергетика объектининг бош метрологи ва бош муҳандиси билан келишилган ҳолда энергетика объекти бўйича буйруқ билан белгиланади.

162. ЎВни калибровкалаш натижалари ЎВга тушириладиган калибровкалаш белгиси ёки калибровка ҳақидаги сертификат билан, шунингдек, амалдаги норматив ҳужжатга мувофиқ эксплуатация ҳужжатларига ёзув киритиш билан тасдиқланади.

163. Тегишли тарзда расмийлаштирилган ЎВни калибровкалаш натижалари судда, ҳакамлар судида, давлат бошқаруви органларида низоларни кўриб чиқиш пайтида энергетика объекти томонидан далил сифатида фойдаланилиши мумкин.

164. Энергетика объектларида технологик кўрсаткичларни ўлчашлар белгиланган тартибда аттестациядан ўтказилган ўлчашларни бажариш усулларига мувофиқ амалга оширилиши шарт.

165. ЎВни ва уларнинг аниқлик тавсифларини танлаш технологик кўрсаткичлар ва ўлчовларни ўтказиш тартибига мувофиқ ўлчовлар аниқлигига қўйиладиган талабларни белгилаб берувчи стандартлаштириш бўйича норматив ҳужжатларга асосан лойиҳалаш босқичида амалга оширилиши шарт.

166. Ишчи лойиҳа таркибидаги лойиҳа ҳужжатлари қонунчилик ҳужжатларининг талабларига мувофиқ метрологик экспертизадан ўтказилиши шарт.

167. Энергетика ускуналарини эксплуатация қилиш жараёнида технологик кўрсаткичларнинг қўшимча (лойиҳада кўзда тутилмаган) ўлчашларини ўтказиш зарур бўлганда ЎВни танлаш мазкур Қоидаларнинг 164-166-бандларига мувофиқ амалга оширилиши лозим.

168. Ўлчашлар аниқлиги меъёрланмайдиган техник кўрсаткичларни кузатиш учун қўлланиладиган ишчи ЎВ қонунчилик ҳужжатлари талабларига мувофиқ индикаторлар туркумига ўтказилиши мумкин.

169. Шчитларда ва панелларда ўрнатилган ва ускуналарнинг ишлаш режимларини назорат қилиш учун мўлжалланган қайд этувчи ва кўрсатувчи ўлчов асбобларининг кўрсаткичлари билан ўлчанаётган катталикнинг номинал қийматига тўғри келадиган белги қўйилиши шарт. Белгини қўйиш ўлчамлари ва усули ўлчов асбоблари учун белгиланган стандарт талабларига мувофиқ бўлиши керак. Ташқи манбадан электр таъминотига эга бўлган асбоблар таъминот йўқолганлигини маълум қилувчи сигнализация билан жиҳозланган бўлиши шарт.

170. ЎВга тезкор хизмат кўрсатиш энергетика объекти раҳбариятининг қарори билан белгиланган бўлинмаларнинг навбатчи ёки тезкор-таъмирлаш ходимлари томонидан амалга оширилиши шарт.

171. ЎВни даврий кўрикдан ўтказиш, уларга техник хизмат кўрсатиш ва таъмирлаш энергетика объектининг метрология хизмати вазифаларини бажарувчи бўлинма ходимлари томонидан амалга оширилиши шарт.

172. Таҳлил олинадиган тузилмалардаги бирламчи беркитувчи қисмларни таъмирлаш, торайтирувчи ва сарфни ўлчовчи бошқа тузилмаларни, ҳароратни ўлчаш воситасининг ҳимоя ғилофларини очиш ва ўрнатиш технологик ускуналарни таъмирлаш ишларини амалга оширувчи ходимлар томонидан бажарилиши шарт, қабул қилиш эса қонунчиликка мувофиқ амалга оширилади.

173. ЎВ ўрнатилган ускуналарга хизмат кўрсатувчи ходимлар уларнинг сақланиши ва ташқи элементларининг тозалиги учун жавобгардир. ЎВнинг ишидаги барча бузилишлар ҳақида энергетика объектида метрология хизмати вазифасини бажарувчи бўлинмага хабар берилиши шарт.

174. Бир маромда ёзишини таъминлаш билан боғлиқ бўлмаган қайд этувчи асбобларни очиш учун фақат энергетика объектининг метрология хизмати вазифасини бажарувчи бўлинманинг ходимларига, таъминловчилар ёки истеъмолчилар билан ҳисоб-китоб қилиш учун фойдаланиладиган ЎВни эса - уларнинг вакиллари билан биргаликда очишга рухсат этилади.

175. Қиёслашдан ўтказилиши шарт бўлган ЎВнинг ҳолати ва қўлланилиши, метрология қоидалари ва меъёрларига риоя этилиши устидан давлат метрология назорати давлат метрология хизмати органлари томонидан амалга оширилади.

176. Қиёслашдан ўтказилиши шарт бўлмаган ЎВнинг ҳолати ва қўлланилиши, метрология қоидалари ва меъёрларига риоя этилиши устидан метрология текшируви ва назорати энергетика ташкилотларининг метрология хизматлари томонидан амалга оширилади.

12-БОБ. ЭЛЕКТР ҚУРИЛМАЛАРИДА

АЛМАШЛАБ УЛАШЛАР

177. Энергетика объектларининг электр тармоқлари ва электр қурилмаларининг электр улаш схемаларидаги, релели ҳимоя ва автоматика (кейинги ўринларда - РҲА) тузилмалари занжирларидаги алмашлаб улашларда бажарилган барча ўзгаришлар, шунингдек, ерга уланишлар ўрнатилган жойларда алмашлаб улашлар тугатилганидан сўнг тезкор схемада ёки макет-схемада акс эттирилиши шарт.

178. Мураккаб алмашлаб улашлар, шунингдек, блокировка тузилмалари билан жиҳозланмаган ёки носоз блокировка тузилмаларига эга бўлган электр қурилмалари алмашлаб улаш дастурлари, бланкалари бўйича бажарилиши шарт.

179. Коммутация аппаратлари, ерга улайдиган ажраткичлар ва релели ҳимоя, аварияга қарши ва режим автоматикаси тузилмалари билан операцияларнинг қатъий кетма-кетлигини талаб қилувчи алмашлаб улашлар мураккаб алмашлаб улашларга киради.

Тегишли энергетика объектларининг техник раҳбарлари ва ушбу объектларнинг юқори турувчи ташкилотлари томонидан тасдиқланадиган мураккаб алмашлаб улашларнинг рўйхати тизим операторида, энергетика объектларининг диспетчерлик пунктларида, электр станциялари ва подстанцияларнинг марказий (бош) бошқарув шчитларида сақланиши шарт.

Мураккаб алмашлаб улашларнинг рўйхати схемалар, ускуналарнинг, ҳимоя ва автоматика тузилмаларининг таркиби ўзгарганда қайта кўриб чиқилиши шарт.

180. Такрорланадиган мураккаб алмашлаб улашлар учун намунавий дастурларда, алмашлаб улашлар бланкаларидан фойдаланилиш шарт.

Технологик бузилишларни бартараф этишда ёки уларнинг олдини олиш учун алмашлаб улашларни алмашлаб улаш бланкаларисиз амалга оширишга тезкор журналга ёзиш шарти билан рухсат берилади.

181. Тезкор ҳужжатлар бўлиб ҳисобланадиган алмашлаб улаш дастурлари ва бланкаларида электр қурилмаларининг электр уланмалари схемалари ва РҲА занжирларида алмашлаб улашларни ўтказиш операцияларини амалга ошириш тартиби ва кетма-кетлиги белгиланган бўлиши шарт.

Алмашлаб улашларни бевосита бажарувчи тезкор-диспетчер ходимлари алмашлаб улаш бланкаларидан (намунавий бланкалардан) фойдаланишлари шарт.

Алмашлаб улаш дастурларини (намунавий дастурларни) тезкор раҳбарлар турли бошқарув даражаларидаги ва турли энергетика объектларидаги электр қурилмаларида алмашлаб улашларни бажаришда қўллашлари шарт.

Дастурларни деталлаштириш даражаси диспетчерлик бошқарувининг даражасига мувофиқ келиши зарур.

Алмашлаб улашларни бевосита бажарувчи шахсларга диспетчер ва электр қурилмаларининг тезкор ходими даражасидаги алмашлаб улашлар бланкалари билан тўлдирилган дастурларни қўллашга рухсат этилади.

Янги ускуналарни ишга тушириш ёки эскирган ускуналарни демонтаж қилиш, тақсимлаш тузилмаларининг реконструкцияси билан боғлиқ электр қурилмаларининг электр уланмаларининг бош схемасида ўзгаришлар бўлганда, шунингдек, янги РҲА тузилмаларини улаш ёки ўрнатилган РҲА тузилмаларида ўзгаришлар бўлганда алмашлаб улашларнинг намунавий дастурлари ва бланкаларига тузатишлар киритилиши лозим.

182. "Энергия" МДМ ва тизим операторининг ишлаб чиқариш хизматлари бошқарувида бўлган ягона электр энергетикаси тизимида (кейинги ўринларда - ЯЭЭТ), энергетика тизимининг схемаларида ва иш режимларида режалаштирилган ўзгартиришлар, шунингдек, РҲА тузилмаларида ўзгартиришлар бўлганда тезкор бошқарувнинг тегишли даражаларида алмашлаб улашларнинг намунавий дастурлари ва бланкаларига зарур бўлган ўзгартиришлар ва қўшимчалар олдиндан киритилиши шарт.

183. Электр станциялари ва подстанциялардаги барча алмашлаб улашлар алмашлаб улашларни бажариш бўйича маҳаллий йўриқномаларга мувофиқ амалга оширилиши шарт.

184. Юқори турувчи тезкор-диспетчер ходимларининг тезкор бошқаруви остида бўлган электр ускуналари ва РҲА тузилмаларидаги алмашлаб улашлар диспетчернинг фармойиши бўйича бажарилиши шарт.

Фақат кечиктириб бўлмайдиган (бахтсиз ҳодиса, табиий офат, ёнғин, авария) вазиятларда алмашлаб улашларни юқори турувчи тезкор-диспетчер ходимининг фармойишисиз ва рухсатисиз, уларни кейинчалик хабардор қилган ҳолда бажаришга рухсат этилади.

Ёнғин ва аварияни бартараф қилиш вақтида тезкор-диспетчер ходимлари маҳаллий йўриқномаларга ва ёнғин ўчиришнинг тезкор режасига мувофиқ ҳаракат қилишлари шарт.

185. Алмашлаб улашлар тўғрисидаги фармойишда электр қурилмалари схемасидаги ва РҲА занжирларидаги операцияларнинг кетма-кетлиги юқори турувчи тезкор-диспетчер ходимлар томонидан керакли даражада деталлаштирилиб кўрсатилиши шарт.

Алмашлаб улашларнинг ижрочисига битта мақсадли операцияни ўз ичига олган тезкор алмашлаб улашларни ўтказиш бўйича бир вақтда биттадан ортиқ бўлмаган топшириқ берилиши лозим.

186. Мураккаб алмашлаб улашларни одатда икки киши бажариши, улардан биттаси назорат қилувчи бўлиши шарт.

Алмашлаб улашлар икки киши томонидан бажарилганда, одатда, лавозими катта ходим назорат қилувчи бўлиши керак. Алмашлаб улашларнинг тўғри бажарилиши учун жавобгарлик алмашлаб улашларни амалга оширувчи иккала шахс зиммасига юкланади.

Мазкур электр қурилмасининг схемасини алмашлаб улашларни бажариш қоидаларини биладиган, энергетика объекти бўйича фармойиш билан алмашлаб улашларни бажаришга рухсат берилган, маъмурий-техник ходимлар таркибидан бўлган ходим назорат қилувчи шахс бўлиши мумкин.

Мураккаб алмашлаб улашларда РҲА занжирларидаги операцияларни амалга ошириш учун РҲА хизмати ходимларидан бўлган учинчи шахсни жалб қилишга рухсат берилади. Ушбу ходим алмашлаб улашларнинг бланкаси билан олдиндан танишиб чиқиши ва уни имзоланганидан сўнг ҳар бир операцияни алмашлаб улашларни бажарувчи шахснинг фармойиши бўйича амалга ошириши шарт.

Қолган барча алмашлаб улашлар ишга яроқли блокировка тузилмаси бўлганида, смена таркибидан қатъи назар, бир киши томонидан бажарилиши мумкин.

187. Электр қурилмасида кучланиш йўқ бўлиб қолганида тезкор-диспетчер ходими кучланишнинг огоҳлантиришсиз берилишига тайёр туриши шарт.

188. Занжирида ўчиргичи бўлган уланмага кучланиш бериш билан ишга тушириш ва узиш ўчиргич орқали амалга оширилиши шарт.

Комплект тақсимлаш қурилмаларининг (кейинги ўринларда - КТҚ) ажраткичлари, бўлгичлари ва уланмаларни ажратадиган контактлари билан қуйидагиларни:

110-220 кВ куч трансформаторларини, тармоқда ерга туташиш бўлмаган тақдирда, ёй сўндирувчи 6-35 кВ ерга уловчи реакторларнинг нейтралларини;

6-500 кВ куч трансформаторларининг магнитловчи токини;

электр узатувчи ҳаво ва кабель тармоқларидаги заряд ва ерга туташиш токини;

шиналар тизимининг заряд токини, шунингдек, норматив-ҳуқуқий ҳужжатлар, техник жиҳатдан тартибга солиш соҳасидаги норматив ҳужжатларнинг талабларига риоя қилган ҳолда уланмаларнинг заряд токини улашга ва узишга рухсат этилади.

Ҳалқали 6-10 кВ тармоқларда 70 Агача бўлган тенглаштирувчи токларни ажраткичлар билан узишга ҳамда ажраткичларнинг ажралган контактларида кучланишларнинг фарқи 5 фоиздан ошмаганда тармоқни ҳалқа қилиб туташтиришга рухсат этилади.

Ташқи ўрнатилган уч қутбли ажраткичлар билан 10 кВ ва ундан паст кучланишда 15 Агача бўлган юклама токини улашга ва узишга рухсат берилади.

Агар ўчиргичнинг ўчирилиши унинг бузилишига ёки подстанциянинг кучланишсиз қолишига сабаб бўлиши мумкин бўлса, 220 кВ ва ундан юқори кучланишли битта ўчиргич ёки шиналар тизимининг (тўртбурчак схемаси, бир яримталик схема ва ҳоказо) бошқа уланмаларининг бир нечта ўчиргичлари билан шунтланган носоз ўчиргични ажраткичлар билан масофадан узиб қўйишга рухсат этилади.

Ажраткичлар билан узиладиган ва уланадиган токларнинг рухсат этилган қийматлари норматив-ҳуқуқий ҳужжатлар, техник жиҳатдан тартибга солиш соҳасидаги норматив ҳужжатлар билан белгилаб берилиши керак. Турли электр қурилмалари учун операцияларни бажариш тартиби ва шартлари маҳаллий йўриқномалар билан тартибга солиниши шарт.

189. Алмашлаб улашларни бевосита бажарувчи тезкор ходимларга хавфсизлик блокировкаларини ўзбошимчалик билан ишдан чиқариш тақиқланади.

Фақат ўчиргичнинг ўчиқ ҳолати жойида текширилиб, блокировканинг ишдан чиқиш сабаби аниқланганидан сўнг энергетика объекти бўйича ёзма кўрсатма билан ваколат берилган шахсларнинг рухсати ва раҳбарлиги остида блокировкадан чиқариш учун рухсат берилади.

Блокировкадан чиқариш зарур бўлган тақдирда, алмашлаб улашлар бланки тўлдирилади ва унга блокировкадан чиқариш бўйича операциялар киритилади.

13-БОБ. ЭЛЕКТР СТАНЦИЯЛАРИ

ВА ИССИҚЛИК ТАРМОҚЛАРИНИНГ ИССИҚЛИК

СХЕМАЛАРИДА АЛМАШЛАБ УЛАШЛАР

190. Иссиқлик схемаларидаги барча алмашлаб улашлар эксплуатация бўйича маҳаллий йўриқномаларга мувофиқ бажарилиши ва тезкор ҳужжатларда акс эттирилиши шарт.

191. Йўриқномаларда кўзда тутилмаган ҳолатларда, шунингдек, икки ва ундан ортиқ тасарруф остида бўлмаган ижрочилар ёки энергетика объектлари иштирок этганда алмашлаб улашлар дастур бўйича бажарилиши шарт.

Мураккаб алмашлаб улашлар ҳам алмашлаб улашлар бланкалари ёки дастурлари бўйича бажарилиши шарт.

192. Мураккаб алмашлаб улашларга:

мураккаб алоқали иссиқлик схемаларидаги;

вақт бўйича узоқ давом этадиган;

катта масофали объектлардаги;

камдан-кам бажариладиган улашлар киради.

Камдан-кам бажариладиган алмашлаб улашларга қуйидагилар киритилиши мумкин:

асосий ускуналарни монтаж ва реконструкциядан кейин ишга тушириш;

ускуналар ва иссиқлик тармоқларининг гидравлик синовлари;

янги ишлаб чиқарилган ва фойдаланиш учун олинган соф буғ қувурлари ва таъминловчи қувурларнинг схемаларидаги ўзгаришлар;

ускуналарнинг махсус синовлари;

ускуналарни эксплуатация қилишда ноанъанавий бўлган янги усулларни текшириш, синаб кўриш ва ҳоказо.

Алмашлаб улашлар мураккаблигининг даражаси ва уларни бажариш учун дастурларни тузиш зарурияти энергетика объектининг бош муҳандиси томонидан иш шароитларининг ўзига хос хусусиятларидан келиб чиқиб белгилаб берилади.

193. Ҳар бир энергетика объектида бош муҳандис томонидан тасдиқланган мураккаб алмашлаб улашларнинг рўйхати ишлаб чиқилиши шарт. Рўйхатдаги ускуналарнинг ишга туширилиши, реконструкция ёки демонтаж қилинишига технологик схемалар ҳамда технологик ҳимоя ва автоматика схемаларидаги ўзгаришлар ва бошқаларни ҳисобга олган ҳолда тузатишлар киритилиши шарт.

Рўйхат 3 йилда бир марта қайта кўриб чиқилиши керак. Рўйхат нусхалари цех ва энергетика объектининг катта тезкор ходимларининг иш жойида туриши шарт.

194. Энергетика объектининг бош муҳандиси томонидан маъмурий-техник ходимлардан бланкалар ва дастурлар бўйича алмашлаб улашларнинг бажарилишини назорат қилиш ҳуқуқига эга бўлган шахсларнинг рўйхати тасдиқланган бўлиши зарур. Ходимларнинг таркиби ўзгарганда рўйхатга тузатишлар киритилиши керак. Рўйхатнинг нусхалари цех ва энергетика объекти катта тезкор ходимларининг иш жойида туриши шарт.

195. Алмашлаб улашлар бланкалари бўйича мазкур Қоидалар билан белгилаб берилган намунавий ишлар бажарилади.

Алмашлаб улашлар бланкасида қуйидагилар кўрсатилиши шарт:

алмашлаб улашлар объекти;

алмашлаб улашларнинг бошланиш ва тугаш вақти;

алмашлаб улашларни ўтказиш учун керакли шароитлар;

алмашлаб улашларни бажариш кетма-кетлиги;

беркитувчи ва ростловчи арматуранинг алмашлаб улашлар тугатилганидан кейинги ҳолати;

алмашлаб улашларнинг бажарилиши устидан назоратни амалга оширувчи ва улар учун жавобгар бўлган ходим.

196. Эксплуатация йўриқномаларида кўзда тутилмаган, намунавий бўлмаган ишлар дастурлар бўйича бажарилиши шарт.

Дастур энергетика объектининг бош муҳандиси томонидан, дастурнинг амал қилиши бир энергетика объекти доирасидан чиққанида эса - энергетика тизимининг бошқарув органи томонидан тасдиқланади.

197. Алмашлаб улашларни бажариш дастурида қуйидагилар кўрсатилган бўлиши шарт:

алмашлаб улашлар бажарилишининг мақсади;

алмашлаб улашлар объекти;

алмашлаб улашларни бажариш учун тайёргарлик бўйича тадбирларнинг рўйхати;

алмашлаб улашларни бажарилиш шартлари;

зарур бўлганда алмашлаб улашлар объектининг схемаси (объект элементларининг схемадаги номи ва рақамланиши объектда қабул қилинган номлар ва рақамланишларига тўлиқ мувофиқ бўлиши шарт);

технологик ҳимоя ва автоматика занжирлари элементларининг ҳамда беркитувчи, ростловчи қисмларининг ҳолатини кўрсатган ҳолда операцияларни бажариш тартиби ва кетма-кетлиги;

алмашлаб улашларни бажарувчи тезкор ходимлар;

алмашлаб улашларни бажаришга жалб қилинган ходимлар;

алмашлаб улашларнинг бажарилишига раҳбарлик қиладиган тезкор-диспетчер ходимлар;

алмашлаб улашларда энергетика объектининг икки ва ундан ортиқ бўлинмалари иштирок этганда - умумий раҳбарлик қилувчи маъмурий-техник ходим;

дастурда кўрсатилган шахсларнинг мажбуриятлари ва жавобгарлиги;

ишларнинг хавфсиз ўтказилишини таъминлаш бўйича чора-тадбирлар рўйхати;

авария ҳолатлари ёки одамлар ҳаётига ва ускуналарнинг бутлигига хавф солувчи вазиятлар юзага келганда ходимларнинг ҳаракатлари.

198. Мазкур Қоидаларнинг 194-бандида кўрсатиб ўтилган такрорланувчи алмашлаб улашлар учун энергетика объектларида олдиндан тузилган намунавий дастурлар ва бланкалар қўлланилиши лозим. Улар камида 3 йилда бир марта қайта кўриб чиқилиши ҳамда ускуналарнинг ишга туширилиши, реконструкция ёки демонтаж қилиниши, технологик схемалар ва технологик ҳимоя ва автоматика схемаларининг ўзгартирилиши билан уларга тузатишлар киритилиши лозим.

199. Алмашлаб улашлар дастурлари ва бланкалари тезкор ходимлар томонидан қўлланилади ва алмашлаб улашларни бажаришда тезкор ҳужжат бўлиб ҳисобланади.

200. Объектда макет-схема мавжуд бўлганда алмашлаб улашлар ўтказиб бўлинганидан кейин унда барча ўзгартиришлар акс эттирилади.

201. Алмашлаб улашлар дастурлари бошқа тезкор ҳужжатлар билан бир қаторда сақланиши лозим.

14-БОБ. ХАВФСИЗЛИК ТЕХНИКАСИ

202. Хавфсизлик техникаси бўйича барча ишлар ишлаб чиқаришнинг хавфли омилларининг ишлаётганларга таъсир этишининг олдини олишга қаратилган ташкилий чора-тадбирлар ва техник воситалар тизимини яратишга қаратилган бўлиши шарт.

203. Энергетика объектларининг ускуналари, бино ва иншоотларнинг тузилиши, эксплуатацияси ва таъмирланиши меҳнат муҳофазаси бўйича норматив-ҳуқуқий ҳужжатлар, техник жиҳатдан тартибга солиш соҳасидаги норматив ҳужжатларнинг талабларига жавоб бериши керак.

204. Энергетика объектларининг ускуналари, бино ва иншоотларига хизмат кўрсатиш учун қўлланиладиган ҳимоя воситалари, мосламалар ва асбоблар меҳнат муҳофазаси бўйича амалдаги норматив-ҳуқуқий ҳужжатларга, техник жиҳатдан тартибга солиш соҳасидаги норматив ҳужжатларга мувофиқ ўз вақтида кўрикдан ва синовлардан ўтказилиши шарт.

205. Ташкилотларда алоҳида касб ходимлари (электр пайвандчилар, дастгоҳчилар, чилангарлар, электр монтёрлар, лаборантлар, фаррошлар ва бошқалар) учун ҳамда алоҳида турдаги ишлар (баландликдаги ишлар, монтаж, созлаш, таъмирлаш ишлари, синовларни ўтказиш ва бошқалар) учун меҳнат муҳофазаси бўйича йўриқномаларни ишлаб чиқиш тўғрисидаги низомда баён қилинган талабларга мувофиқ йўриқномалар ишлаб чиқилиши ва тасдиқланиши шарт.

206. Ҳар бир ходим хизмат кўрсатаётган ускуналарга ва иш жойида меҳнатни ташкил этишга тааллуқли бўлган меҳнат хавфсизлиги талабларини билиши ва уларга қатъий амал қилиши шарт.

207. Энергетика ташкилотларида техника хавфсизлиги бўйича ишлар меҳнат муҳофазасини бошқариш тизими ҳақидаги соҳа низомига мувофиқ ташкил этилиши керак.

Хавфсизлик техникаси бўйича ишларга умумий раҳбарлик қилиш ва ишлар хавфсизлиги учун шахсий жавобгарлик энергетика объектининг биринчи раҳбари (иш берувчи) зиммасига юкланади.

Энергетика объектлари ва ташкилотларининг раҳбарлари ҳамда мансабдор шахслари иш жойларида, ишлаб чиқариш хоналарида ҳамда энергетика объектлари ва ташкилотларининг хоналари ва ҳудудида хавфсиз ва соғлом ишлаш шароитларини таъминлашлари, уларнинг амалдаги хавфсизлик ва ишлаб чиқариш санитарияси талабларига мувофиқлигини назорат қилишлари, шунингдек, ходимларнинг ўқитилиши, билимлар синовидан ўтиши ва йўл-йўриқ олишини ўз вақтида ташкил этишлари, ходимлар томонидан меҳнат муҳофазаси бўйича талабларга риоя этилишини назорат қилишлари шарт.

Хавфли ва зарарли ишлаб чиқариш омилларининг ходимларга кўрсатадиган таъсирини бартараф қилиш имкони бўлмаганида раҳбар ва мансабдор шахслар ходимларни шахсий ҳимоя воситалари билан таъминлашга мажбурдирлар.

208. Ҳар бир бахтсиз ҳодиса, шунингдек, меҳнат хавфсизлиги талабларини ҳар қандай бузиш ҳолатлари яхшилаб текшириб чиқилиши: уларнинг юзага келиш сабаблари ва айбдорлар аниқланиши ва бундай ҳолатлар келгусида қайтарилмаслиги учун чоралар кўрилиши шарт. Бахтсиз ҳодисалар ҳақида хабар бериш, уларнинг текширилиши ва ҳисобга олиниши Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 1997 йил 6 июндаги 286-сон қарори билан тасдиқланган Ишлаб чиқаришдаги бахтсиз ҳодисалар ва ходимлар саломатлигига бошқа хил шикаст етказилишини текшириш ва ҳисобга олиш тўғрисидаги низомга мувофиқ амалга оширилиши шарт.

Бахтсиз ҳодисаларнинг тўғри ва ўз вақтида текширилиши ҳамда ҳисобга олиниши, Н-1 шаклидаги далолатномаларнинг расмийлаштирилиши, бахтсиз ҳодиса сабабларини бартараф қилиш бўйича чора-тадбирларнинг ишлаб чиқилиши ва амалга оширилиши учун жавобгарлик энергетика объектининг (ташкилотнинг) раҳбари зиммасида бўлади.

209. Бахтсиз ҳодисалар, шу жумладан, ходимлар томонидан меҳнат вазифаларини бажариш билан боғлиқ ҳолда саломатлигига шикаст етказиш ҳолатлари учун энергетика объектининг, ташкилотнинг хавфсизлик ва ишлаб чиқариш санитарияси талабларининг бажарилишини таъминламаган, бахтсиз ҳодисаларнинг олдини олиш учун тегишли чораларни кўрмаган раҳбарлари ва мансабдор шахслари, шунингдек, техника хавфсизлиги қоидалари талабларини ёки меҳнат муҳофазаси бўйича йўриқномаларни бевосита бузган ходимлар жавобгардирлар.

210. Ўлим билан тугаган ва оғир оқибатли ҳамда гуруҳли бахтсиз ҳодисаларни текшириш ҳужжатлари бўйича бахтсиз ҳодисаларнинг шарҳлари чиқарилиши ва улар энергетика объектлари, ташкилотларининг ходимлари билан ўрганиб чиқилиши ҳамда бахтсиз ҳодисалар шарҳларида кўзда тутилган чора-тадбирлар ўтказилиши шарт.

211. Энергетика объектлари, ташкилотларининг барча ходимлари биринчи тиббий ва экстремал реанимация ёрдамини кўрсатиш усулларига амалда ўқитилган бўлишлари ҳамда бевосита бахтсиз ҳодиса рўй берган жойда соҳадаги йўриқноманинг талабларига мувофиқ жабрланганларга биринчи ёрдам кўрсатиш усулларини ўрганган бўлишлари шарт. Жабрланганларга биринчи ёрдам кўрсатиш бўйича билимлар синови хавфсизлик техникаси қоидалари ёки меҳнат муҳофазаси бўйича йўриқномалар юзасидан даврий билим синови пайтида ўтказилиши шарт. Ҳар йили замонавий тренажерлардан фойдаланган ҳолда биринчи тиббий ёрдамни кўрсатиш бўйича кўникмаларга эга бўлиш учун ходимларга реанимация усулларини ўқитиш машғулотлари ўтказилиши шарт.

212. Электр станциясининг ҳар бир цехида, подстанцияларда, тармоқларнинг участкаларида, лабораторияларда ва бошқа объектларда, шунингдек, тезкор-чиқиш бригадаларининг автомашиналарида дори-дармонлар ва тиббий воситаларнинг доимий захираси солинган биринчи ёрдам дори воситалари қутилари ёки сумкалари бўлиши шарт.

Ходимлар бажариладиган ишларнинг хусусиятига қараб махсус кийим, махсус пойабзал ва шахсий ҳимоянинг бошқа воситалари билан таъминланган бўлишлари шарт ва иш давомида улардан фойдаланишга мажбурдирлар.

Ходимлар маълум ишларни бажариш учун берилган ҳимоя воситаларидан мақсад бўйича фойдаланмаган тақдирда, улар шу сабабдан рўй берган бахтсиз ҳодиса учун жавобгардирлар.

15-БОБ. ЁНҒИН ХАВФСИЗЛИГИ

213. Ускуналар, бино ва иншоотларнинг тузилиши ва эксплуатацияси Вазирлар Маҳкамасининг 2020 йил 11 ноябрдаги 711-сон қарори билан тасдиқланган Энергетика ташкилотлари учун ёнғин хавфсизлиги қоидаларида белгиланган талабларга мувофиқ бўлиши шарт.

Энергетика объектлари тегишли норматив ҳужжатлар талабларига мувофиқ ёнғинга қарши сув таъминоти тармоқлари, ёнғинни аниқлаш ва ўчириш қурилмалари билан жиҳозланган бўлиши шарт.

214. Ҳар бир ходим ЁХҚ ва энергетика объектида ёнғинга қарши ўрнатилган режим талабларини аниқ билиши ва бажариши, шахсан ўзи ва бошқа шахслар томонидан ёнғин келтириб чиқариши мумкин бўлган ҳаракатларга йўл қўймаслиги шарт.

215. Энергетика объектларининг ходимлари ёнғинга қарши йўл-йўриқ олиши, малакасини ошираётганда ёнғин хавфсизлиги бўйича билимларини такомиллаштириши, ёнғинга қарши машғулотларда мунтазам иштирок этиши, мазкур Қоидаларнинг талабларига мувофиқ ЁХҚ бўйича даврий билим синовидан ўтиши шарт.

Ёнғинга қарши машғулотларнинг даврийлиги, мавзуси ва ҳажмлари ходимларнинг ускуналарни бошқаришни тўхтатмасдан, ёнғин ўчириш бўлинмалари билан биргаликда ёнғин ўчиришнинг амалий кўникмаларига эга бўлишини ҳисобга олган ҳолда белгиланиши шарт. Ёнғинга қарши машғулотларни объектда ва ёнғин полигонида алмашиб ўтказиш кўзда тутилган бўлиши керак.

216. Ҳар бир энергетика объектида ёнғинга қарши режим ўрнатилиши ва ишлаб чиқаришнинг хусусиятларидан келиб чиққан ҳолда ёнғинга қарши чора-тадбирлар бажарилиши, шунингдек, энергетика объектининг ёнғиндан сақлаш ходимлари билан биргаликда ёнғинни ўчиришнинг тезкор режаси ишлаб чиқилиши шарт.

Ёнғинни ўчиришнинг тезкор режаси ёнғин пайдо бўлган вақтда энергетика объекти ходимларининг ҳаракатларини, кучланиш остидаги электр қурилмаларида ёнғинни ўчириш тартибини, келадиган ёнғин ўчириш бўлинмаларининг шахсини таркиби билан биргаликда ҳаракат қилиш тартибини ҳамда ёнғинни ўчиришнинг бошқа кучлари ва воситаларини белгилаб берувчи асосий ҳужжат бўлиши шарт.

217. Сменадаги катта ходим (электр станциясининг смена бошлиғи, подстанциянинг навбатчи муҳандиси) ёки энергетика объектининг раҳбари энергетика объектига биринчи ёнғин-қутқарув бўлинмаси етиб келишига қадар ёнғинни ўчиришнинг раҳбари бўлиб ҳисобланади.

Биринчи ёнғин-қутқарув бўлинмаси етиб келиши билан сменанинг катта ходими (энергетика объектининг раҳбари) ёнғин-қутқарув бўлинмаси навбатчи смена бошлиғига ёнғинни ўчириш бўйича кўрилган чоралар ҳақида ахборот ва ёзма рухсатни бериши билан унга ёнғин ўчириш бўйича раҳбарликни топшириши шарт.

218. Энергетика объектининг ҳар бир цехида, лабораториясида, устахонасида, бўлимида ва бошқа бўлинмасида ёнғин хавфсизлигининг аниқ чоралари ва ёнғинга қарши режим ҳақида йўриқнома ишлаб чиқилган, объектдаги ёнғиндан сақлаш бўлинмаси (агар бор бўлса) билан келишилган ва энергетика объектининг раҳбари томонидан тасдиқланган бўлиши шарт.

219. Барча энергетика объектларида ва таъмирлаш корхоналарида бош муҳандис томонидан бошқариладиган ёнғин-техник комиссиялари, шунингдек, зарур ҳолларда ўз ишини амалдаги қоидаларга мувофиқ олиб борувчи кўнгилли ёнғиндан сақлаш хизмати бўлинмалари ташкил этилган бўлиши шарт.

220. Автоматик ёнғин ўчириш ва хабар бериш тизимининг автоматик ва бошқа қурилмаларига техник хизмат кўрсатиш маҳаллий йўриқномаларга мувофиқ энергетика объектининг ходимлари томонидан аварияга қарши ва релели ҳимоя қурилмаларига хизмат кўрсатиш тартибига ўхшаш ўтказилиши лозим.

Ёнғинни ўчиришнинг бирламчи воситалари ишлатиш учун доимий тайёр ҳолатда сақланиши, уларга техник хизмат кўрсатиш соҳадаги йўриқномага мувофиқ амалга оширилиши шарт.

Автоматик ёнғин ўчириш ва хабар бериш тизимига техник хизмат кўрсатиш объект томонидан (махсус лицензияга эга бўлган тақдирда) ёки махсус лицензияга эга бўлган ташкилот томонидан шартнома асосида амалга оширилади.

221. Ёнғинга қарши сув қувури участкаларини узиб қўйиш, йўл ва ўтиш йўлакларини тўсиш, ёнғинга қарши сув таъминотининг технологик ускуналарини таъмирлаш, шунингдек, ёнғинга қарши автоматика ва сигнализацияни ўчириб қўйиш билан боғлиқ ишлар энергетика объекти бош муҳандисининг ёзма рухсати олинган ҳолда ва объектдаги ёнғиндан сақлаш бўлинмаси (агар бор бўлса) хабардор қилинганидан кейин, тегишли, участкаларнинг (қурилмаларнинг) ёнғин хавфсизлиги ва эксплуатацияси учун жавобгар шахс билан келишиб амалга оширилади.

222. Энергетика объектидаги пайвандлаш ва бошқа ёнғин чиқиши хавфи бўлган ишлар, шу жумладан, таъмирлаш, монтаж ва бошқа пудрат ташкилотлари томонидан бажариладиган ишлар тармоқ йўриқномаларида белгиланган талабларга мувофиқ ўтказилиши шарт.

223. Объектларда ёнғинга қарши режим ташкил этилганда жавобгарлик қуйидагилар зиммасига юкланади:

энергетика объектлари ва ташкилотларнинг раҳбарлари - умумий ёнғинга қарши ҳолат, ёнғинга қарши чора-тадбирларнинг ва ёнғинга қарши режим талабларининг бажарилиши, объектда ташкил этилган кўнгилли ёнғин ўчириш бўлинмаларининг иши учун;

бош муҳандислар - ёнғин-техник комиссияларнинг иши, ёнғин ўчириш воситалари ва ёнғинга қарши автоматика тизимларининг техник ҳолати, ёнғинга қарши меъёрий талабларнинг бажарилиши ва ходимларнинг тайёргарлиги учун;

бўлинмаларнинг раҳбарлари ва муҳандис-техник ходимлари - уларга бириктирилган объектлар ёки участкаларнинг ёнғинга қарши ҳолати ҳамда ходимларнинг тайёргарлиги учун жавоб беради.

224. Ҳар бир ёнғин (олов чиқиши) ҳолати махсус тайинланган комиссия томонидан ёнғин сабабларини, етказилган зарарни, ёнғин (олов чиқиши) учун жавобгарларни аниқлаш ҳамда тармоқнинг бошқа объектлари учун ёнғинга қарши чора-тадбирларни ишлаб чиқиш мақсадида соҳадаги йўриқномада белгиланган талабларга мувофиқ текшириб чиқилиши шарт.

16-БОБ. ТАБИАТНИ МУҲОФАЗА ҚИЛИШ

ТАЛАБЛАРИГА РИОЯ ЭТИЛИШИ

225. Энергетика қурилмалари ишлаганида атроф муҳитга зарарли таъсирнинг олдини олиш ёки чеклаш, атмосферага чиқариладиган ва сувга оқизиладиган ифлослантирувчи моддалар, энергетика ташкилотлари ҳудудида тўпланган саноат чиқиндилари, шовқин, тебраниш, электр ва магнит майдонлари ва бошқа зарарли физик таъсирларнинг олдини олиш ёки чеклаш учун ҳамда сув исрофгарчилиги ва истеъмол қилиш ҳажмларини камайтириш бўйича чоралар кўрилиши шарт.

226. Атмосферага чиқариладиган, сувга оқизиладиган ифлослантирувчи моддалар миқдори ҳар бир объект учун ва Ўзбекистон Республикаси Экология ва атроф муҳитни муҳофаза қилиш давлат қўмитаси томонидан тасдиқланган ва ўрнатилган, йўл қўйилиши мумкин бўлган меъёрлардан (лимитлардан) ошмаслиги лозим.

Электр ва магнит майдонларининг кучланганлиги мазкур омиллар учун йўл қўйилиши мумкин бўлган даражадан, шовқин таъсири - ускуналар учун тегишли санитария меъёрлари ва стандартлари билан белгиланган шовқин қуввати меъёрларидан ошмаслиги шарт.

227. Ҳар бир иссиқлик электр станцияси ва иситиш қозонхонаси, алоҳида об-ҳаво шароитлари эълон қилинганда атмосферага зарарли чиқиндилар чиқаришни камайтириш бўйича ҳудудий табиатни муҳофаза қилиш идоралари билан келишилган чора-тадбирлар режасига эга бўлиши лозим.

228. Ҳар бир энергетика объектида атроф муҳитга авария ва бошқа хил ифлослантирувчи моддаларнинг бирданига кўп миқдорда чиқарилиши ва оқизилишининг олдини олиш бўйича чора-тадбирлар ишлаб чиқилган бўлиши керак.

229. Энергетика ташкилотларининг чиқиндиларни доимий сақлаш жойлари (қуйқум-култепалари ва ҳоказо) бор туманлардаги ер ости сувлари ва атмосфера ҳавосининг ҳолатининг доимий мониторинги ташкил этилиши лойиҳавий меъёрларга ва қоидаларга риоя қилган ҳолда бажарилиши ва чиқиндиларнинг хавфсиз сақланишини, уларнинг утилизация қилинишини, зарарсизлантирилишини ва заҳарли чиқиндиларнинг кўмилишини таъминлаши лозим.

230. Белгиланган санитария нормалари ва табиатни муҳофаза қилиш талабларига риоя этилишини таъминламайдиган энергетик қурилмаларини эксплуатация қилиш тақиқланади.

231. Энергетика қурилмаларининг асосий ва ёрдамчи ускуналарини эксплуатация қилишда сув иншоотларини ифлосланишдан муҳофаза қилиш мақсадида Ўзбекистон Республикасининг "Табиатни муҳофаза қилиш тўғрисида", "Сув ва сувдан фойдаланиш тўғрисида"ги қонунлари, техник жиҳатдан тартибга солиш соҳасидаги норматив ҳужжатлар, ишлаб чиқарувчи завод йўриқномалари, маҳаллий шароитларга қараб амалдаги намунавий йўриқномалар асосида ишлаб чиқилган йўриқномаларга амал қилиниши зарур.

232. Ифлосланган оқар сувларни тозалаш ва уларга ишлов бериш қурилмалари иссиқлик энергетика ускуналарини ишга туширишдан олдинги тозалаш бошланишидан аввал эксплуатацияга қабул қилиниши шарт.

233. Электр станциялари ва иситувчи қозонхоналарнинг газдан тозаловчи ва чанг тутувчи ускуналарини эксплуатация қилишда Ўзбекистон Республикасининг "Табиатни муҳофаза қилиш тўғрисида", "Атмосфера ҳавосини муҳофаза қилиш тўғрисида", "Чиқиндилар тўғрисида"ги қонунлари, давлат ва тармоқ стандартлари, тармоқ қоидалари, ишлаб чиқарувчи заводнинг йўриқномалари, маҳаллий шароитларга мослаб тузилган йўриқномаларга амал қилиниши лозим.

234. Электр тармоқлари ва подстанцияларни эксплуатация қилишда аҳолини ўзгарувчан токли электр узатиш ҳаво тармоқларида ҳосил бўладиган электр майдонининг таъсиридан ҳимоя қилишнинг санитария нормалари ва қоидаларига ҳамда электр узатиш тармоқлари ва подстанцияларни лойиҳалаштириш, қуриш ва эксплуатация қилишда экологик меъёрларга риоя этилишини таъминлаш бўйича норматив-ҳуқуқий ҳужжатларга риоя этилиши лозим.

235. Энергетика объектлари чиқиндилари, сув манбаларидан олинадиган ва уларга оқизиладиган чиқиндилар ва сув ҳажмлари, чиқиндиларни сақлаш жойлари, ҳаво тармоқларининг санитария-ҳимоя зонасида электр ва магнит майдонлари, акустика таъсири қонунчилик ҳужжатларига мувофиқ назорат қилиниши ва ҳисобга олиниши шарт.

236. Атроф муҳитга чиқариладиган ифлослантирувчи моддалар, чиқиндилар, олинадиган ва чиқариладиган сув ҳажмларини назорат қилиш учун ҳар бир энергетика объекти доимий ишлаб турувчи автоматик асбоблар билан жиҳозланган бўлиши шарт, улар мавжуд бўлмаса ёки қўллаш имконияти бўлмаса, бевосита даврий ўлчовлардан ва ҳисоб-китоб усулларидан фойдаланилиши керак. Электр тармоқлари электр ва магнит майдонлари кучланганлигини ўлчаш асбоблари билан жиҳозланган бўлиши шарт.

17-БОБ. ТЕХНИК ЭКСПЛУАТАЦИЯ ҚИЛИШ

ҚОИДАЛАРИНИНГ БАЖАРИЛИШИ

УЧУН ЖАВОБГАРЛИК

237. Энергетика объектлари, энергетика тизими корхоналари ва ташкилотларининг барча ходимлари ҳамда (мулкчилик шаклларидан қатъи назар) созлаш, қурилиш, монтаж, лойиҳа ва илмий-тадқиқот ташкилотларининг ходимлари учун мазкур қоидаларни тегишли лавозим, касб учун керакли ҳажмда билиши ва бажариши мажбурийдир.

238. Энергетика объектларини нормал эксплуатация қилиш учун мулк эгаси (энергетика объектининг раҳбари) жавобгар ҳисобланади. Ҳар бир энергетика объектида тузилмавий бўлинманинг низоми ва раҳбарнинг буйруғи билан ускуналар, бино ва иншоотлар ҳамда коммуникацияларга хизмат кўрсатиш бўйича вазифалар ишлаб чиқариш бўлинмалари (цехлар, туманлар, участкалар, лабораториялар ва ҳоказо) ўртасида тақсимланган, энергетика қурилмаларининг барча элементларининг ҳолати ва хавфсиз эксплуатация қилиниши учун жавобгар шахслар тайинланган бўлиши ҳамда барча ходимларнинг лавозим вазифалари белгилаб берилиши шарт.

239. Ускуналар, бино ва иншоотларнинг ҳолати ва хавфсиз эксплуатация қилиниши учун жавобгар шахслар энергетика объектлари қонунчилик талабларига мувофиқ эксплуатация қилинишини, энергетика қурилмалари ҳолатининг назорат қилинишини, ишдаги, қурилмадаги ва унинг элементларидаги носозликларни текшириш ва ҳисобга олишни, эксплуатацион-таъмирлаш ҳужжатлари юритилишини таъминлашлари шарт.

240. Энергетика объектлари, электр станциялари ва тармоқларининг қурилмалари, ускуналари, бино ва иншоотлари хавфсиз эксплуатация қилиш қоидаларига, ЁХҚ ва ХТҚга мувофиқ бўлишини таъминлаш, ташкилотнинг ва корхонанинг мулкини эҳтиёт қилиш ва сақлаш ҳар бир ходимнинг асосий вазифаларидан бири ҳисобланади.

241. Энергетика ташкилотлари ва уларнинг бўлинмалари раҳбарлари қўл остидаги ходимларнинг мазкур Қоидаларга риоя қилиши учун жавобгар ҳисобланади.

242. Мазкур Қоидаларни бузган шахслар қонунчиликка мувофиқ жавобгар ҳисобланади.

243. Мазкур Қоидаларга риоя қилмаслик оқибатида энергетика қурилмаларининг ишида бузилишга, ёнғин чиқишига ёки одамлар билан бахтсиз ҳодиса содир бўлишига йўл қўйилса, қуйидаги ходимлар:

ускуналар, бино ва иншоотларга бевосита хизмат кўрсатувчи ва таъмирловчи хизматчилар - уларнинг айби билан содир этилган ҳар бир бузилиш учун;

смена бошлиқлари, шунингдек, навбатчи ва тезкор-таъмирлаш ходимлари, энергетика тизимининг электр ва иссиқлик тармоқлари диспетчерлари - бевосита қўл остидаги ходимлар ёки уларнинг кўрсатмаси (фармойиши) бўйича ишни бажарувчи ходимлар томонидан йўл қўйилган бузилишлар учун;

электр станциялари ҳамда таъмирлаш корхоналари цехлари ва бўлинмаларининг бошлиқлари, уларнинг ўринбосарлари, усталари ва муҳандислари, маҳаллий ишлаб чиқариш хизматларининг, электр тармоқлари участкалари ва таъмирлаш-мехника хизматларининг бошлиқлари, уларнинг ўринбосарлари, усталари ва муҳандислари - ўзлари ёки қўл остидаги ходимлар томонидан йўл қўйилган бузилишлар учун;

корхоналарнинг (ташкилотларнинг) директорлари ва бош муҳандислари, уларнинг ўринбосарлари - улар раҳбарлик қилаётган корхоналарда (ташкилотларда) содир этилган бузилишлар учун;

энергетика тизимининг марказий хизматлари вазифасини бажарувчи ишлаб чиқариш хизматларининг бошлиқлари ва муҳандис-техник хизматчилари - ўзлари томонидан йўл қўйилган ҳамда энергетика объектининг уларга бириктирилган участкалари ёки ускуналарида хизмат кўрсатувчи бўлинмаларнинг ходимлари айби билан содир этилган бузилишлар учун;

энергетика тизимининг бошқарув органи раҳбарлари ва уларнинг ўринбосарлари - энергетика объектларида ва энергетика тизимининг ташкилотларида юз берган бузилишлар учун;

лойиҳа, конструкторлик, таъмирлаш, созлаш, илмий-текшириш ва монтаж ташкилотларининг раҳбарлари ҳамда муҳандис-техник хизматчилари - ўзлари ва қўл остидаги ходимлари томонидан содир этилган бузилишлар учун шахсан жавобгар бўладилар.

244. Бўлинма, энергетика объекти ёки ташкилотнинг раҳбари мазкур Қоидаларга зид ҳолда қабул қилинган қарори ёки фармойиши учун шахсан жавобгар ҳисобланади.

245. Энергетика объектларининг раҳбарлари қурилиши тугалланган ва фойдаланишга қабул қилинган объектларни ишлаб чиқарувчи завод, лойиҳа, қурилиш ва монтаж ташкилотларининг айби билан завод нуқсонлари ва содир этилган ускуналар, бино ва иншоотларда рўй берган бузилиш ҳолатлари бўйича белгиланган тартибда эксплуатация қилиниши ва кафолат муддатларидан келиб чиққан ҳолда эътирозномалар тақдим этишлари шарт.

246. Энергетика объектлари тасарруфидаги ҳаво ва кабель электр тармоғи объектлари, гидротехник иншоотлар ва уларнинг назорат-ўлчов воситалари, приборлари ва аппаратуралари, ер ости ва усти коммуникациялари ва ускуналари бегона ташкилотлар ва жисмоний шахслар томонидан шикастланганда, ушбу энергетика объектларининг раҳбарлари далолатномалар тузишлари ва уларни айбига кўра чора кўриш учун ҳуқуқни муҳофаза қилиш идораларига ҳужжатларни топшириши керак.

18-БОБ. ЯКУНЛОВЧИ ҚОИДА

247. Мазкур Қоидалар талаблари бузилишида айбдор бўлган шахслар қонун ҳужжатларига мувофиқ жавоб берадилар.

           

           

Қоидаларга

ИЛОВА

Навбатчи ходимлар томонидан иш фаолиятида

фойдаланиладиган техник ҳужжатлар

РЎЙХАТИ

           

           

           

Қонун ҳужжатлари маълумотлари миллий базаси (www.lex.uz),

2022 йил 19 октябрь