Ҳаво ва ер усти транспортларида умумий овқатланишни ташкил этишга қўйиладиган гигиеник талаблар (0041-22-сон СанҚваН) (ЎзР Санитария-эпидемиологик осойишталик ва жамоат саломатлиги хизматининг 13.12.2022 й. N 41-сон)

Функция недоступна

Ўзбекистон Республикаси

Санитария-эпидемиологик осойишталик

ва жамоат саломатлиги хизматининг

2022 йил 13 декабрдаги

41-сон қарорига

ИЛОВА

Ҳаво ва ер усти транспортларида

умумий овқатланишни ташкил этишга

қўйиладиган гигиеник талаблар

(0041-22-сон СанҚваН)

Мазкур санитария қоидалари, нормалари ва гигиена нормативлари (бундан буён матнда санитария қоидалари деб юритилади) ички ва халқаро қатновларни амалга оширувчи ҳаво кемалари, темир йўл ва халқаро автомобиль транспортларда борт таомларни (бундан буён матнда борт таомлари деб юритилади) ташкил этишга ва уларнинг технологиясига қўйиладиган талабларни белгилайди.

1-БОБ. УМУМИЙ ҚОИДАЛАР

          

1. Мазкур санитария қоидаларида қуйидаги асосий тушунчалар қўлланилган:

борт таомлари ишлаб чиқариш корхонаси - борт таомларини ишлаб чиқариш, сотиб олиш, қисқа муддатли сақлаш ва тарқатиш (сотиш), шу жумладан истеъмолчиларнинг (мижозларнинг) буюртмалари бўйича таомларни етказиб беришга мўлжалланган умумий овқатланиш корхонаси;

борт таомлари маҳсулотлари - ҳаво кемалари, темир йўл ва халқаро автомобил транспортларида фойдаланиладиган озиқ-овқат маҳсулотлари, борт таомлари ишлаб чиқариш корхонаси томонидан ишлаб чиқарилган умумий овқатланиш маҳсулотлари;

борт таомлари технологияси ва уларни ташкил этиш - борт таомлари маҳсулотларини ишлаб чиқариш ва етказиб беришда қўлланиладиган ҳаракатлар, жараёнлар ва материаллар мажмуи;

борт таомлари маҳсулотларини интенсив совутиш - борт таомлари маҳсулотларининг сифатини сақлаб қолиш ва сақлаш муддатини ошириш учун махсус совутиш ускуналарида амалга ошириладиган 0°C дан + 2°C гача тез совутиш;

борт таомлари маҳсулотларини музлатиш - борт таомлари маҳсулотларининг ҳароратини 0°C дан -18°C гача, узоқ вақт давомида унинг яроқлилик жиҳатидан хавфсизлигини таъминлашга қаратилган технологик қайта ишлаш;

борт таомлари рациони - авиакомпаниялар ёки бошқа буюртмачиларнинг талабига мувофиқ йўловчилар ва экипаж аъзолари учун тайёр таомлар ва/ёки пазандалик, қандолат ва нон маҳсулотлари ҳамда харид қилинадиган маҳсулотларнинг тўплами;

борт таомлари рационлари учун маҳсулотларни тақсимлаш - тайёр озиқ-овқат маҳсулотлари, борт таомлари ва маҳсулотларнинг оғирлиги бўйича қисмлар (порциялар)га ажратиш;

борт таомлари рационларини жамлаш - авиакомпаниялар ва бошқа буюртмачиларнинг хусусиятларига мувофиқ борт таомлари қўйилган патнисларни сервировкалаш ва уларни жамлаш;

борт таомлари қўйилган патнисларни сервировкалаш - озиқ-овқат маҳсулотларини, борт идишларни жойлаштириш ва авиакомпаниялар ва бошқа буюртмачиларнинг хусусиятларига мувофиқ борт таомлари патнисларини безаш;

совуқликни сақлаш камераси - ҳаво ҳарорати 6°C дан юқори бўлмаган буфет-ошхона жиҳозларига жойлаштирилган, жамланган борт таомлари маҳсулотлари қисқа вақт давомида сақловчи совуқлик камераси.

2. Борт таомларини тайёрлаш корхоналари ушбу санитария қоидалари талабларига мувофиқ бўлиши керак.

3. Борт таомларини ишлаб чиқарадиган корхоналар таомларни ўз вақтида ва сифатли етказиб беришни таъминлаши керак.

4. Борт таомларини ишлаб чиқариш корхоналари ҳудудини тоза сақлаш, сув таъминоти ва канализацияси тармоқларининг тўғри ташкиллаштирилганлигига эътибор бериш, борт таомларини ишлаб чиқариш корхоналарида ишловчи ходимларининг меҳнат шароитлари, ишлаб чиқариш биноларининг санитария ҳолатига риоя қилиш, хом ашёни ташиш, қабул қилиш, сақлаш ва қайта ишлаш, борт таомлари ва ичимликларни тайёрлаш, зарарсизлантириш тадбирлари, борт таомларини ишлаб чиқариш корхоналарида ишловчи ходимлари ва борт кузатувчиларининг дастлабки ва даврий тиббий кўрикдан ўтиши, уларни гигиеник тайёргарликдан ўтказиш, ишлаб чиқариш назоратини ташкил этиш амалдаги техник жиҳатдан тартибга солиш ҳужжатларига мувофиқ бўлиши керак.

5. Ички ва халқаро қатновларни амалга оширувчи транспортлар томонидан борт таомларини қабул қилиш, сақлаш, сифати ва хавфсизлигини таъминлаш ҳамда айланмаси ушбу санитария қоидаларига мос бўлиши керак.

2-БОБ. АСБОБ-УСКУНАЛАР, ИНВЕНТАР, ИДИШЛАР,

ЕЧИЛАДИГАН ОШХОНА-БУФЕТ ЖИҲОЗЛАРИГА

ҚЎЙИЛАДИГАН ГИГИЕНИК ТАЛАБЛАР

           

6. Технологик ва ишлаб чиқариш асбоб-ускуналари, инвентарлари, ечиладиган ошхона-буфет жиҳозлари, ошхона анжомлари ва идишлар, қадоқлаш, ёрдамчи материалларидан тайёрланган маҳсулотлар ва улардан қатновда овқатланишни ташкил этиш ҳамда бортда фойдаланиш учун мўлжалланган маҳсулотлар, шунингдек, бир марталик қадоқлаш маҳсулотлари, шахсий иккинчи нонушта ва тушлик учун маҳаллий ва хорижда ишлаб чиқарилган қутилар озиқ-овқат маҳсулотлари учун хавфсиз ва токсик бўлмаган материаллардан тайёрланади.

7. Ечиладиган ошхона-буфет жиҳозлари (патнислар, ярим патнислар, ичимлик идишлари, қутилар, контейнерлар, термоконтейнерлар, совутгичли сумкалар, электр қайнатгичлар, контейнерсиз аравачалар ва бошқалар) техник талабларга мувофиқ ишлаб чиқарилади ҳамда тузилиши бўйича осон тозаланиши ва ювилиши керак.

Носоз, шакли бузилган контейнерлар, қайнатгичлар, сепараторлар, қутилар, чети учган, дарз кетган, юзасида ёриқлари бўлган идишлардан фойдаланилмайди.

8. Ечиладиган ошхона-буфет жиҳозлари (контейнерлар ва электр қайнатгичлар) озиқ-овқатнинг ташиш вақтида ифлосланишини олдини олиш учун маҳкам ёпилиши шарт.

9. Технологик ва ишлаб чиқариш асбоб-ускуналари ҳамда жиҳозларини санитар тозалаш (ювиш ва зарарсизлантириш) ҳар бир турдаги асбоб-ускуналар бўйича фойдаланиш йўриқномасига ва ушбу санитария қоидалари талабларига мувофиқ амалга оширилади.

3-БОБ. БОРТ ТАОМЛАРИ АССОРТИМЕНТИГА

ҚЎЙИЛАДИГАН ГИГИЕНИК ТАЛАБЛАР

         

10. Борт таомлар ва ичимликлар (бундан буён матнда маҳсулот деб юритилади) тайёрлашда, шунингдек хом ашёни сақлашда ушбу санитария қоидалари ва ишлаб чиқариш корхоналари томонидан тасдиқланган технологик йўриқнома талабларига ҳамда озиқ-овқат маҳсулотларининг яроқлилик муддатига эътибор берилиши керак.

11. Борт таомлари ассортиментига асосан ишлаб чиқарилган маҳсулотлар авиакомпаниялар ёки бошқа буюртмачилар томонидан тасдиқланган технологик йўриқномаларга мувофиқ тайёрланади. Маҳсулотни тайёрлаш технологиясига ўзгартириш киритилганда ҳамда таомларнинг ассортименти кенгайтирилганда технологик йўриқномаларга ўзгартиришлар киритилади ва қайта тасдиқланади.

12. Қайтиш рейслари учун борт таомлари ассортименти ҳаво ва ер усти транспорт турини, қатнов давомийлигини, мавжуд ва ишлайдиган ошхона-буфет жиҳозларини ҳисобга олган ҳолда тузилади.

13. Экипаж аъзолари учун тўлиқ ва хилма-хил овқатланишни таъминлаш мақсадида 10 - 14 кунлик меню ишлаб чиқилади ва борт таомлар ассортименти йўловчиларининг рационидан фарқланади.

14. Экипаж аъзоларига турли хилдаги озиқ-овқат рационлари, шу жумладан, индивидуал буюртмаларни таъминлаш тавсия этилади. Экипаж учун озиқ-овқат рационлари тайёрлашда нўхат, маккажўхори, ловия, шолғом, қовун, тарвуз, ўрик, олхўри, қўзиқорин, ошпазлик мойлари, квас, карам ва тузланган бодринг киритилмайди.

15. Ҳаво кемалари, темир йўл ва халқаро автомобил транспортларида экипаж учун ечиладиган ошхона-буфет жиҳозлари бўлмаганда, махсус тайёрланган консервант маҳсулотлари берилиши мумкин.

16. Юқумли касалликлар ва оммавий озиқ-овқатдан заҳарланишнинг олдини олиш мақсадида борт таомлари ассортиментига қуйидагилар киритилишига йўл қўйилмайди (мазкур санитария қоидаларининг 1-иловасида кўрсатилган ҳолатлар бундан мустасно):

тўғрама гўшт ва қиймадан тайёрланган гўшт маҳсулотлари, шунингдек, соусли таомлар ва паштетлар, сувда пиширилган колбаса, нон маҳсулотлари;

ўсимлик ёғи, маянез ёки бошқа соус қўшилган салатлар;

кремли пирожнийлар (пиширилган, творогли, қаймоқли, тухум оқидан тайёрланган кермлар);

1 литрдан ортиқ қадоқдаги шарбатлар ва бошқа шарбат маҳсулотлари;

шифобахш минерал сувлар;

селлофан қадоқдаги тайёр пазандачилик маҳсулотлари;

иссиқ ҳолатдаги тайёр таомларнинг сақланиши.

17. Ҳаво ва ер усти транспортларида совутиш ускуналари мавжуд бўлмаганда, борт таомлари ассортименти мазкур санитария қоидаларининг 1-иловасида кўрсатилган озиқ-овқат маҳсулотларининг яроқлилик муддатини инобатга олган ҳолда тузилиши керак.

4-БОБ. БОРТ ТАОМЛАРИ РАЦИОНИНИ ЖАМЛАШ,

УЛАРНИ ҲАВО ВА ЕР УСТИ ТРАНСПОРТЛАРИГА

ЭТКАЗИШГА ҚЎЙИЛАДИГАН ТАЛАБЛАР

        

18. Борт таомларини ишлаб чиқариш корхоналарида қадоқлаш, сервировкалаш, рационларни жамлаш, қадоқлаш компонентлари ва маҳсулотларни жойдан-жойга кўчириш билан боғлиқ операциялар максимал даражада механизацияланиши талаб этилади.

19. Маҳсулотлар буюртмаларга мувофиқ партиялар бўйича тайёрланади.

20. Иссиқлик билан ишлов беришдан ўтган ва кейинги сақлаш учун мўлжалланган барча маҳсулотлар + 65°C ҳароратга етганда, технологик жараён тугаган вақтдан бошлаб + 5°C гача тез совутилади. Қисмларга бўлинган идишларни тайёрлаш ва хизмат қилиш учун махсус тез совутиш музлатгичига жойлаштирилади. Тез совутиш вақти 1 соатдан ошмаслиги керак.

21. Борт таомларини порциялаш, иш юзаси совутилган столларда +16°C дан юқори бўлмаган ҳароратли хонада амалга оширилади. Ушбу хонада ходимларнинг иш вақти ишлаб чиқариш хоналарининг микроиқлимига қўйиладиган гигиеник талаблар билан белгиланади.

22. Борт таомларини қўлда сервировкалаш ва порциялаш бир марталик резина қўлқопларда амалга оширилади. Қўлқоплар фақат битта турдаги маҳсулот учун ишлатилади. Порциялаш ва сервировкалаш жараёнида махсус сервировкалаш воситалари максимал даражада қўлланилади.

23. Бир вақтнинг ўзида сервировкаланадиган порциялар сонини танлашда, хизмат қилиш вақтида бўлинган маҳсулотларнинг ҳарорати +10°C дан ошмаслиги лозим. Сервировкадан кейин ҳар бир таом дарҳол қадоқланади ва музлатгичга қўйилади.

24. Контейнерлар ва аравачаларни сервировкалаш минимал вақт ичида, ҳарорати +6 °C дан ошмаган ҳолда амалга оширилади.

25. Барча маҳсулотлар, шу жумладан иссиқлик билан ишлов беришдан ўтказилмаганлари сервировка қилишдан ва порциялашдан олдин +5°C ҳароратгача совутилади.

26. Тез музлатилган тайёр овқатларни тайёрлаш уларни тайёрлашга қўйиладиган талабларга мувофиқ амалга оширилади.

Тез музлатилган тайёр таомлар 1 соат давомида -18° - -20°C гача бўлган ҳароратда музлатгичларда сақланади. Корхоналардан чиқарилган тайёр овқатлар маҳсулот ичи -18°C дан юқори бўлмаган ҳароратга эга бўлиши керак.

Совутгич камералари техник жиҳатдан тартибга солувчи ҳужжатлар талабларига мувофиқ ҳарорат ва намлик шароитларини таъминлайди.

27. Тарелка ва патнисларга солинган совуқ таомлар учун мўлжалланган гастрономик маҳсулотлар контейнерларга жойлаштирилади, алоҳида махсус қадоқланган маҳсулотлар термоконтейнерларга ёки совутувчи модда (хладоагент) солинган совутгичли сумкаларга жойлаштирилади, рацион таркибий қисмлари алоҳида қадоқларга жойлаштирилиши мумкин. Озиқ-овқат қутиларини етказиб бериш учун контейнерларга жойлаштирилади.

28. Борт таомлари ишлаб чиқариш корхоналарида тайёр таомларни белгилашда маҳсулотни тайёрлаш санаси (ҳафта куни) ҳақидаги маълумотни ҳафтанинг кунларига мос келадиган рангли ленталар ёки пишириш санаси ва вақтини кўрсатиш учун рангли маркердан фойдаланилади, масалан: душанба - сариқ, сешанба - яшил, чоршанба - кўк, пайшанба - қизил, жума - жигарранг, шанба - тўқ сариқ, якшанба - оқ.

29. Контейнерлар ва аравачаларни жамлаш ҳаво ва ер усти транспорти ҳаракатидан 3 соат олдин бошланади.

30. Қадоқланган маҳсулотлар (патнислар, озиқ-овқат қутилар, тушлик қутилари ва бошқалар) контейнер ва аравачаларга жойлаштиргандан сўнг, дарҳол эшиклари очиқ бўлган тайёр маҳсулотлар музлатгичларига ўрнатилади ҳамда ҳаво ва ер усти транспорти жўнаб кетгунга қадар унда сақланади.

31. Бортга жўнатилишдан олдин барча жиҳозларнинг эшиклари (контейнерлар, қутилар, термоконтейнерлар, совутгич сумкалар) муҳрланади ва уларга ёрлиқ ёпиштирилади ва қуйидагилар кўрсатилади: таркибининг номи, борт таомлари ишлаб чиқариш корхонасининг номи, қатнов рақами ва вақти, таомларининг яроқлилик муддати, шунингдек қатновни жамлаш учун масъул шахснинг муҳри ва имзоси. Ёрлиқлар қатнов охиригача сақланади.

32. Буфет пештахталарининг совутгичи бўлмаган ҳаво ва ер усти транспортларида борт таомлари жойлаштирилган контейнерлар ва аравачаларга жўнатилишдан олдин, аравачага - 2 kg, ярим аравачага - 1 kg ва ҳар 20 та контейнерга - 1 кгдан қуруқ муз жойлаштирилиши керак.

Экипажлар учун тайёрланадиган борт таомлари алоҳида контейнерларга ва боксларга солиниб жамланади, устига "экипаж учун борт таомлар" белгиси қўйилади.

Бортда ечиладиган ошхона-буфет жиҳозлари ва музлатгич ускуналари мавжуд бўлганда ҳамда маҳсулотларнинг яроқлилик муддатига амал қилган ҳолда қатновлар вақтида экипаж аъзолари учун икки баравар миқдордаги иссиқ овқат берилиши мумкин.

33. Бортда бериладиган идишлар ва анжомлар (санчиқи, қошиқ ва бошқалар) сони, бортдаги идишларнинг бир марта ишлатилишидан келиб чиққан ҳолда, борт таомларининг порция сонига мувофиқ жамланади.

Ичимлик учун тоза идишлар захираси барча йўловчиларнинг сув ва бошқа ичимликларни 2-3 маротаба ичишини ҳисобга олган ҳолда жамланади.

34. Яхна ичимликлар идиши йўловчиларга таклиф қилишдан олдин артилади, ичида чўкма йўқлиги ва устида ёрлиғи мавжудлиги текширилади.

35. Тайёрланган ва жамланган борт таомлари қисқа муддатли сақлаш хонасида - рационлар жамлаш хонаси ва рационларни бериш (экспедиция) хонаси орасида 15 дақиқа сақланиб, аравачаларга жойлаштирилади. Қутиларнинг ўлчамлари маълум бир қатнов учун керакли миқдорда пештахтали аравачалар ва контейнерсиз аравачаларни жойлаштириш имконини бериши керак.

Бокслардан борт таомлар солинган аравачалар экспедиция ҳамда юкни чиқарувчи ва туширувчи қия платформа орқали ташилади.

5-БОБ. ҲАВО ВА ЕР УСТИ ТРАНСПОРТЛАРИДА

БОРТ ТАОМЛАРНИ САҚЛАШ ВА ЕТКАЗИШГА

БЎЛГАН ГИГИЕНИК ТАЛАБЛАР

           

36. Борт таомларини қабул қилиш махсус ажратилган борт кузатувчи томонидан амалга оширилади, муҳрларнинг мавжудлиги ва яроқлилик муддатига алоҳида эътибор берилади, ёрлиқларнинг тўғри тўлдирилганлигини текширилади. Юк хатида борт кузатувчиси таомларининг бортга қабул қилиш вақтини қайд этади. Муҳрлари бузилган контейнерлар ёки яроқлилик муддати ўтган маҳсулотлар бортга қабул қилинмайди.

37. Озиқ-овқат солинган контейнерлар, идишлар, ичимликлар солинган сепараторлар, термослар ва сув қайнатгичи билан ечиладиган ошхона-буфет қурилмасига (ошхона) жойлаштирилади ҳамда мустаҳкам ўрнатилади. Уларни сақлашда юк бўлимлари ёки ушбу мақсадлар учун ажратилмаган жойлардан фойдаланилмайди. Ҳаво ва ер усти транспортининг ҳар бир тури тегишли ечиладиган жиҳозлар билан таъминланади.

38. Агар тўғридан-тўғри қатновда борт таомлари миқдори йўловчилар сонидан кўп бўлса, қўшимча порциялар олиб қўйилмайди, балки амал қилиш муддати тугагунга қадар қатновда тақдим этилади. Ортиб қолган борт таомлари ишлаб чиқариш корхоналарига қайтарилмайди.

39. Борт кузатувчилари таомларни тарқатишдан олдин қўлларини совун билан яхшилаб ювишлари ва махсус кийимларни кийишлари шарт. Қўлларни артиш учун бир маротабалик сочиқ (салфетка) лардан фойдаланилади.

40. Ҳаво ва ер усти транспортида контейнерлар (касалетка), сотейниклардаги борт таомлари махсус электр печларда 75° - 80°C ҳароратда иситилади.

Қайтиш қатновида (иккинчи рацион) иссиқ овқат учун мўлжалланган тез музлатилган маҳсулотлар контейнерларда (касалетка) музлатгичда +5°C ҳароратда сақланиши ва тарқатилишидан олдин иситилиши керак.

41. Қатновдан олдин ювиб артилган столлар устига индивидуал патнислар ёки қутилар қўйилади.

42. Борт таомлари ва озиқ-овқатлар солинган патнислар (борт таомлари рациони солинган қутилари) дарҳол йўловчиларга тарқатилади.

43. Иссиқ борт таомларини бортда тарқатишда таомларнинг ҳарорати камида +65°C, совуқ борт таомлари эса камида +14°C ҳароратга эга бўлиши керак.

44. Ишлатилган идишлар патнис устида, қадоқда қолади, контейнерларга жойлаштирилади; бир марта ишлатиладиган идишлар ва озиқ-овқат чиқиндилари пластик қопларга солинади.

Ишлатилган идишларни йиғиб олгандан сўнг, буфет хонасининг столлари салфеткалар билан артилади. Бунинг учун борт кузатувчиларда идишларни ювиш учун махсус шимгичлар (губка) ёки чўткалар ва совун, белги қўйилган тоза салфеткалар бўлиши керак. Ишлатилган идишлар, жиҳозлар ва бошқалар ошхона-буфет хонасида алоҳида сақланади. Қатнов якунида тозалаш учун корхонага юборилади.

45. Ҳаво ва ер усти транспорти қатнови кечиктирилган тақдирда, йўловчиларни овқатлантириш учун бортдаги озиқ-овқат маҳсулотлари олиниб, муҳрланган ҳолда бошқа транспортга ёки борт таомлари ишлаб чиқариш корхонага, таомларнинг яроқлилик муддати тугашидан 2 соат олдин топширилади.

46. Қатнов вақтида ишлатилмаган (қадоғи бузилмаган) янги сабзавот ва мевалар, консервалар (гўштли, балиқли, компотлар, шарбатлар ва бошқалар), қандолат маҳсулотлари (шоколад, печене, вафли), шакар, туз, қалампир, шунингдек ичимликлар, минерал сув ва вино кейинчалик ҳаво ва ер усти транспортларида тақдим этиш учун борт таомлари ишлаб чиқариш корхонага топширилади.

47. Яроқлилик муддати ўтган озиқ-овқат маҳсулотлари ўз мақсади бўйича фойдаланишга берилмайди ва таъминотдан чиқарилади.

6-БОБ. БОРТ ТАОМЛАРИ МАҲСУЛОТЛАРИНИНГ

ХАВФСИЗЛИГИ ВА НАЗОРАТИНИ ТАЪМИНЛАШГА

ҚЎЙИЛАДИГАН ГИГИЕНИК ТАЛАБЛАР

        

48. Борт таомлари ишлаб чиқариш корхонаси хом ашёни қабул қилишдан тайёр маҳсулотни сотишгача бўлган ишлаб чиқаришнинг барча технологик босқичларида озиқ-овқат маҳсулотлари хавфсизлигини таъминлаши керак.

49. Борт таомлари ишлаб чиқариш корхоналарида маҳсулотларнинг сифати ва хавфсизлиги бўйича келишмовчиликлар юзага келганда синовдан ўтказиш учун ҳар куни таомлар рациони ва алоҳида таомлар таркибий қисмларининг назорат намуналарини тасодифий танлаш орқали амалга оширилади. Маҳсулотларнинг назорат намуналарини танлаш ва сақлаш ишлаб чиқарувчи томонидан белгиланган тартибда амалга оширилиши керак.

50. Мазкур санитария қоидаларини ишлаб чиқувчилар рўйхати мазкур санитария қоидаларининг 2-иловасида келтирилган.

        

        

Гигиеник талабларига

1-ИЛОВА

Совутиш ускуналари билан жиҳозланмаган

ҳаво ва ер усти транспортларида озиқ-овқат

маҳсулотларининг яроқлилик муддати

          

        

Изоҳ. Борт таомларнинг яроқлилик муддати юклашдан олдин йиғиш тугаган пайтдан бошлаб транспорт бортида берилиш пайтигача бўлган оралиқда ҳисобланади.

       

         

Гигиеник талабларига

2-ИЛОВА

Ишлаб чиқувчилар рўйхати:

         

             

          

Қонун ҳужжатлари маълумотлари миллий базаси (www.lex.uz).