ВСЕ ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВО УЗБЕКИСТАНА

ЎзР Конунчилиги / Иқтисодиётнинг айрим соҳалари / Қишлоқ ва сув хўжалиги / Пахтачилик /

O`z DSt 634:2021. Ўзбекистон Республикасининг Давлат стандарти. Пахта толаси. Намликнинг массавий нисбатини аниқлаш усуллари (АВ томонидан 04.11.2021 й. 44-сон билан рўйхатга олинган Инвестициялар ва ташқи савдо вазирлиги ҳузуридаги Ўзбекистон техник жиҳатдан тартибга солиш агентлиги бош директорининг 20.10.2021 й. 05-1304-сон буйруғи билан тасдиқланган)

Функция недоступна

Данная функция доступно только для клиентов (пользователей)

Полный текст документа доступен в платной версии. По вопросам звоните на короткий номер 1172

Ўзбекистон Республикаси

Адлия вазирлигида

2021 йил 4 ноябрда 44-сон

билан рўйхатга олинган

Ўзбекистон Республикаси

Инвестициялар ва ташқи савдо

вазирлиги ҳузуридаги Ўзбекистон

техник жиҳатдан тартибга солиш

агентлиги бош директорининг

2021 йил 20 октябрдаги

05-1304-сон буйруғига

ИЛОВА



O`z DSt 634:2021



ЎЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИНИНГ

ДАВЛАТ СТАНДАРТИ

   

O`z DSt 634:2021

Пахта толаси. Намликнинг массавий

нисбатини аниқлаш усуллари

         

          

1. Мазкур давлат стандарти "Пахтасаноат илмий маркази" АЖ томонидан ишлаб чиқилган.


2. "Пахта" стандартлаштириш бўйича техник қўмитаси томонидан тақдим этилган.


3. Мазкур давлат стандартининг сунъий ёритиш остида пахта толасини таснифлаш хонасига бўлган талаблар қисми ASTM D 2495-07 Пахта толасининг намлигини қуритиш шкафида аниқлашнинг стандарт усули (расмий манба: ASTM D 2495-07 Standard Test Method for Moisture in Cotton by Oven-Drying) халқаро стандарт билан уйғунлашган.



1. ҚЎЛЛАНИШ ДОИРАСИ

          

Мазкур давлат стандарти пахта толасига нисбатан татбиқ этилади ҳамда қуритиш шкафлари, аппаратлари, намликни тезкор аниқловчи ўлчаш ва қуритиш қурилмаларини қўллаган ҳолда намликнинг массавий нисбатини аниқлаш усулларини белгилайди.

Қуритиш шкафлари ва қуритиш аппаратларини қўллаган ҳолда намликнинг массавий нисбатини аниқлаш усуллари арбитраж усуллар ҳисобланади.

Мазкур давлат стандарти талаблари мажбурий ҳисобланади.

       

        

2. ТЕХНИК ЖИҲАТДАН ТАРТИБГА

СОЛИШ СОҲАСИДАГИ НОРМАТИВ

ҲУЖЖАТЛАРГА ҲАВОЛАЛАР

      

ISO 13130:2011 Лаборатория шиша идишлари. Эксикаторлар (расмий манба: ISO 13130:2011 Laboratory glassware - Desiccators);


ГОСТ 450-77 Хлорли техник кальций. Техникавий шартлар (расмий манба: ГОСТ 450-77 Кальций хлористый технический. Технические условия);


ГОСТ 9871-75 Электроконтактли шиша симоб термометрлари ва ҳарорат созлагич. Техникавий шартлар (расмий манба: ГОСТ 9871-75 Термометры стеклянные ртутные электроконтактные и терморегуляторы. Технические условия);


ГОСТ 25336-82 Лаборатория шиша идишлари ва жиҳозлари. Турлари, асосий параметрлари ва ўлчамлари (расмий манба: ГОСТ 25336-82 Посуда и оборудование лабораторные стеклянные. Типы, основные параметры и размеры);


ГОСТ 28498-90 Суюқлик шиша термометрлари. Умумий техник талаблар. Синаш усуллари (расмий манба: ГОСТ 28498-90 Термометры жидкостные стеклянные. Общие технические требования. Методы испытаний);


ГОСТ 24104-2001 Лаборатория тарозилари. Умумий техникавий талаблар (расмий манба: ГОСТ 24104-2001 Весы лабораторные. Общие технические требования);


O`z DSt 581:2002 Пахтани қайта ишлаш. Атамалар ва таърифлар;


O`z DSt 614:2014 Пахта толаси. Намуна танлаб олиш усуллари.


Изоҳ. Мазкур давлат стандартидан фойдаланганда ҳавола қилинган стандартларни Ўзбекистон ҳудудида амал қилишини жорий йилнинг 1 январь ҳолати бўйича тузилган стандартлар кўрсатгичи бўйича ёки тегишли ахборот кўрсаткичлари бўйича текшириш лозим. Агар ҳавола қилинган ҳужжатга ўзгартириш киритилган (алмаштирилган) бўлса, унда мазкур давлат стандартидан фойдаланганда ўзгартириш киритилган (алмаштирилган) давлат стандартига амал қилиниши лозим. Агар ҳавола қилинган ҳужжат ўзгартириш киритилмасдан бекор қилинган бўлса, унга ҳавола қилинган қоида ушбу ҳаволага тегишли бўлмаган қисмида қўлланилади.



3. АТАМАЛАР ВА ТАЪРИФЛАР

         

Ушбу давлат стандартида O`z DSt 581 да кўрсатилган атамалар қўлланилади.



4. ЎЛЧАШ УСУЛИ

          

Пахта толаси намуналари тарозида тортилади, ўзгармас ҳароратда қуритилади ва тарозида қайта тортилади. Намунанинг дастлабки массаси билан қуритилган массаси орасидаги фарқининг қуритилган массага нисбати фоизларда ҳисобланади (намликнинг массавий нисбати).



5. ЎЛЧАШ ВОСИТАЛАРИ ВА

ЁРДАМЧИ ҚУРИЛМАЛАР

         

5.1. Қуритиш шкафларини қўллаб, намликнинг массавий нисбатини аниқлашда қуйидаги лаборатория жиҳозлари қўлланилади:

табиий ҳаво алмаштиргичли Уз-7М ёки мажбурий ҳаво алмаштиргичли ШСХ қуритиш шкафи ёки тўпламига металл бюкслар, ГОСТ 9871 бўйича бўлиш шкаласи 2°С бўлган контактли термометр, ГОСТ 28498 бўйича бўлиш шкаласи 0,5°С дан юқори бўлмаган назорат термометр кирадиган Уз-8 туридаги намунавий ўлчаш қурилмаси. Қуритиш зонасидаги ҳарорат ўзгарувчанлиги 3°С дан ошмаган, табиий ёки мажбурий ҳаво алмаштиргичли ва ушбу стандарт талабларини таъминлайдиган, бошқа қуритиш шкафларини ишлатишга рухсат этилади;

ГОСТ 450 бўйича хлорли кальций билан ISO 13130 ёки ГОСТ 25336 бўйича эксикатор;

ГОСТ 24104 бўйича энг катта тортиш чегараси кўпи билан 500 g, шкала бўлинмалари кўпи билан 0,1 mg бўлган лаборатория тарозилари.


5.2. Қуритиш аппаратларида намликнинг массавий нисбатини аниқлашда қуйидаги лаборатория жиҳозлари қўлланилади:

АСТ, АСТ-73 туридаги қуритиш аппаратлари;

ГОСТ 24104 бўйича энг катта тортиш чегараси кўпи билан 1000 g, шкала бўлинмалари кўпи билан 10 mg бўлган лаборатория тарозилари.


5.3. Намликни тезкор аниқловчи ўлчаш ёки қуритиш қурилмаларида намликнинг массавий нисбатини аниқлашда қуйидаги лаборатория жиҳозлари қўлланилади:

таркибида, полистиролдан қилинган бюкс бўлган УСХ-1, ёки ВХС-1 ёки ВХС-М1 туридаги, қуритиш камераси марказидаги иситиш юзасининг ўртача ҳарорати (195 ± 2)°С бўлган намликни тезкор аниқловчи ўлчаш қурилмалар, ёки шуларга ўхшаш қўлланиш учун белгиланган тартибда рухсат этилган қурилмалар;

ГОСТ 24104 бўйича энг катта тортиш чегараси кўпи билан 1000 g, шкала бўлинмалари кўпи билан 10 mg бўлган лаборатория тарозилари;

секундомер, агар намликни тезкор аниқловчи ўлчаш қурилмаси 3 минутга мосланган сигнал берувчи мослама билан таъминланмаган бўлса;

куракча;

чўтка.



6. ЎЛЧАШЛАРНИ ЎТКАЗИШГА ТАЙЁРГАРЛИК

          

6.1. Намликни тезкор аниқловчи ўлчаш ёки қуритиш қурилмалари синов натижаларини белгиланган тартибда тасдиқланган қўлланма бўйича вақти-вақти билан қуритиш шкафлари синов натижаларига солиштириш йўли орқали текшириб турилиши керак.


6.2. Ўлчаш бажарилишидан аввал қуритиш шкафлари (110 ± 1,5)°С, қуритиш аппаратлари (107 ± 2)°С, намликни тезкор аниқловчи ўлчаш ва қуритиш қурилмалари (195 ± 2)°С гача қиздирилиши керак.


6.3. Намликнинг массавий нисбатини аниқлаш учун бирлаштирилган намуна танлаб олиш O`z DSt 614 га мувофиқ бажарилади.

Қўлланилаётган асбобга мувофиқ, ҳар бир бирлаштирилган намунадан, синаш учун, 1-жадвалда кўрсатилган масса ва миқдорга мувофиқ намуна танлаб олинади.

Қуритиш шкафларида синаладиган ҳар бир синаш учун намуна бирлаштирилган намунанинг ҳар еридан тахминан тенг қилиб олинган тутамчаларни ташкил этади. Синаш учун танланган намуналар дарҳол тортилади.


1-ЖАДВАЛ



Қуритиш шкафи

Намуна массаси,

g камида

      

Намуна сони, дона

Тортиш аниқлиги,

кўпи билан, mg

        

     

Қуритиш аппарати

Ўлчаш ёки қуритиш қурилмаси

         

5

200

20

4

1

2

5

100

10

           

           

7. ЎЛЧАШЛАРНИ ЎТКАЗИШ ТАРТИБИ

        

      

7.1. Қуритиш шкафлари ёрдамида

аниқлаш усули

       

Очиқ бюкслардаги синаш учун намуна қуритиш шкафларига жойлаштирилади ва 2 h мобайнида қуритилади. Кейин бюкслар чиқарилади, қопқоқлари ёпилиб совитиш учун эксикаторда 15 min сақланади. Совитилган бюкслар синаш учун намуна билан бирга тортилади, кейин бўш бюкслар тортилади.



7.2. Қуритиш аппаратлари ёрдамида

аниқлаш усули

         

Оғирлиги ўлчанган синаш учун намуна қуритиш аппарати саватчасига титилган ҳолда текис қаватларга ифлос аралашмаларни йўқотмасдан жойлаштирилади. Саватча қуритиш аппаратига жойлаштирилади, кейин уни беркитиб ҳаво оқими ўтказилади. Бир соатдан кейин ҳаво оқими беркитилади ва синаш учун намунанинг массаси кўпи билан 0,1% хатоликда ўлчанади. Синаш учун намунанинг иккита кетма-кет ўлчанган массаси 0,1% юқори бўлмаган катталикда фарқ қилгунга қадар, массасини ўлчаш ҳар 20 минутда такрорланади.



7.3. Намликни тезкор аниқловчи ўлчаш ёки

қуритиш қурилмалари ёрдамида ўлчаш усули

         

Ишга тайёр намликни тезкор аниқловчи ўлчаш ёки қуритиш қурилмасининг қуритиш зонасига синаш учун намуна бир текис қилиб ёйилиб, қопқоғи ёпилади ва секундомер юрғизилади. Қуритиш бошлангандан 3 минутдан сўнг қуритиш камераси қопқоғи очилиб, синаш учун намуна чиқариб олинади, тўкилган ифлос аралашма куракча ва чўтка ёрдамида йиғиштирилади. Синаш учун намуна билан ифлос аралашма бюксга жойланади, қопқоғи беркитилиб дарҳол массаси ўлчанади. Сўнгра бўш бюкс қопқоғи билан бирга тортилади.



8. ЎЛЧАШЛАР НАТИЖАЛАРИГА

ИШЛОВ БЕРИШ

             

8.1. Пахта толаси намлигининг массавий нисбатини (W) фоизларда қуйидаги формула бўйича ҳисобланади:

қуритиш шкафлар ва аппаратлар қўлланилганда:

          



W =

mо - mk

х 100







mk


(1)


      

УСХ-1, ВХС-1 ёки ВХС-М1 намликни тезкор аниқловчи ўлчаш ёки қуритиш қурилмалар қўлланилганда:

        



W =

mо - mk

х 100 - 0,4







mk


(2)


      

Бу ерда:

          

mо - пахта толаси намунасининг қуритишгача бўлган массаси, g;

       

mk - пахта толаси намунасининг қуритишдан кейинги массаси, g;

        

0,4 - ўлчаш қурилмалари натижаларига киритиладиган тузатиш.


8.2. Ҳисоблаш вергулдан кейинги иккинчи ўнлик белгисигача аниқлик билан амалга оширилади ва биринчи ўнлик белгисигача яхлитланади.


8.3. Агарда ўлчашлар бир нечта параллел намуналарда олиб борилган бўлса, охирги натижа қилиб олиб борилган ўлчашларнинг ўртача арифметик қиймати олинади.


8.4. Пахта толасининг намлигини аниқлашда келишмовчиликлар юзага келган ҳолларда, у фоизларда қуйидаги формула бўйича аниқланади:

       



W =

30 W1 + 70 W2







100


(3)


       

Бу ерда:

          

W1 - 3-5 сm чуқурликдаги қатламдан олинган бирлаштирилган намуна намлигининг массавий нисбати (тойнинг 30% ни ташкил қилувчи қатламларнинг ўртача намлигига тўғри келади),%;

           

W2 - 20 сm чуқурликдаги қатламдан олинган бирлаштирилган намуна намлигининг массавий нисбати (тойнинг 70% ни ташкил қилувчи қатламларнинг ўртача намлигига тўғри келади),%.



9. ЙЎЛ ҚЎЙИЛАДИГАН ЎЛЧАШ ХАТОЛИГИ

          

9.1. Параллел намуналарнинг натижалари орасидаги рухсат этилган тафовут (усулнинг яқинлиги) намликнинг массавий нисбати бўйича, ишончлилик эҳтимоллиги 0,95 бўлганда 0,5% абс. дан ошмаслиги керак.


9.2. Қуритиш шкафларига нисбатан намликни тезкор аниқловчи ўлчаш қурилма ёки қуритиш қурилмаси ёрдамида намликнинг массавий нисбатини аниқлашдаги доимий мунтазам хатолик ишончлилик эҳтимоллиги 0,95 бўлганда ± 0,5% абс. дан ошмаслиги керак.


9.3. Икки турли лабораторияларда олинган синаш натижалари ёки бир лабораторияда турли хил шароитда олинган синаш натижаларининг орасидаги тафовут (усулнинг қайтарилувчанлиги) намликнинг массавий нисбати бўйича, ишончлилик эҳтимоллиги 0,95 бўлганда 0,5% абс. дан ошмаслиги керак.



БИБЛИОГРАФИК МАЪЛУМОТЛАРИ

        

СУТ 59.060.10

Муҳим сўзлар: стандарт, пахта толаси, намликнинг массавий нисбати, аниқлаш усули, қуритиш шкафи, қуритиш аппарати, намликни тезкор аниқлаш учун ўлчаш қурилмаси.

         

          

Қонун ҳужжатлари маълумотлари миллий базаси (www.lex.uz).

         

         

















































































Время: 0.1904
по регистрации МЮ строгое соответствие
  • Все
  • действующие
  • утратившие силу
  • Русский
  • Ўзбекча
  • Оба языка
  • любая дата
  • точная дата
  • период
  • -

Свернуть поиск