Ўзбекистон Республикасининг ички кема йўлларида сузиш Қоидалари (ЎзР ВМ 11.09.2023 й. 462-сон қарорига 1-илова)

Функция недоступна

Вазирлар Маҳкамасининг

2023 йил 11 сентябрдаги

462-сон қарорига

1-ИЛОВА

Ўзбекистон Республикасининг

ички кема йўлларида сузиш

ҚОИДАЛАРИ

1-БОБ. УМУМИЙ ҚОИДАЛАР

        

1. Ушбу Ўзбекистон Республикасининг ички кема йўлларида сузиш қоидалари (кейинги ўринларда - Қоидалар) Ўзбекистон Республикасининг кема қатнайдиган сув йўлларида ҳамда табиий ва сунъий барпо этилган сув ҳавзаларида кемалар ҳаракатланишининг ягона тартибини белгилайди.

2. Қоидаларда қуйидаги асосий тушунча ва атамалардан фойдаланилади:

айланиб олиш - кеманинг тескари курсга бурилиб олиши;

айрилиш - қарама-қарши ҳаракатланиш ёки ўзиб кетиш даврида кеманинг бошқа кемага нисбатан манёвр қилиб ўтиши;

давлат назорат органлари мансабдор шахслари - Ўзбекистон Республикаси Транспорт вазирлигининг кемаларни, Фавқулодда вазиятлар вазирлигининг кичик ҳажмли кемаларни назорат қилиш ваколати берилган мансабдор шахслари;

елканли кема - шамол кучининг елканларга таъсири натижасида ҳаракатга келувчи кема. Двигателга эга бўлган елканли кемада двигателдан фойдаланмасдан, елкан ёрдамида ҳаракатланувчи кема;

кемачилик - ички кема йўлларида кемалардан фойдаланган ҳолда юк, йўловчи ва багаж, почта жўнатмаларини ташиш, кема ва бошқа сузувчи воситаларни шатакка олиш, қидирув ишларини амалга ошириш, фойдали қазилмаларни қидириш ва қазиш, қурилиш, йўл, гидротехник, сув ости техник ишларини бажариш, қутқарув ишлари, сув объектларини муҳофаза қилиш, уларни ифлослантиришнинг олдини олиш бўйича тадбирларни амалга ошириш, чўккан мулкни кўтариб олиш, балиқ овлаш, назорат, илмий изланиш, ўқув, спорт, маданий ва бошқа мақсадлар учун тадбирлар ўтказиш билан боғлиқ бўлган фаолият;

кема - кемачилик мақсадида фойдаланиладиган, асосий двигателининг қуввати 55 кВт (75 от кучи) ва ундан ортиқ, йўловчи сиғими 12 киши ва ундан ортиқ бўлган ўзиюрар, юк кўтариш қобилияти 80 регистр тонна ва ундан ортиқ бўлган ўзиюрмас сузиш воситалари;

кичик ҳажмли кема - асосий двигателининг қуввати 55 кВт (75 от кучи) ва йўловчи сиғими 12 кишидан ортиқ бўлмаган ўзиюрар кемалар, моторларнинг қуввати ва сонидан қатъи назар, осма моторли кемалар, сув мотоцикллари (гидроцикллар), юк кўтариш қобилияти 80 регистр тоннадан ортиқ бўлмаган ўзиюрмас кемалар (эшкакли қайиқлар ва сув велосипедлари (катамаранлар)), елканли кемалар, ҳаво босими билан тўлдириладиган ёки шишириладиган моторсиз эшкакли қайиқлар;

кема гувоҳномаси - кемага мулк ҳуқуқини белгиловчи ва кемада мавжуд бўлиши шарт ҳисобланган ҳужжат;

кема ҳайдовчиси гувоҳномаси - кема ёки кичик ҳажмли кемаларни бошқариш ҳуқуқига эга эканлигини тасдиқловчи ҳужжат;

кема юрадиган йўл - кемаларнинг ҳаракатланиши учун мўлжалланган ва жойларда ҳамда (ёки) харитада белгилаб қўйилган ички кема йўллари;

кема юрадиган йўл чизиғи - кема юрадиган йўлнинг кенглиги бўйича чегараловчи шартли чизиқ;

кема юрадиган асосий йўл - сув ҳавзаларининг кемалар юрадиган бошқа йўлларига нисбатан асосий ҳисобланган йўл;

кечув - одамларни, юкларни, автомашиналарни, ҳайвонларни дарёнинг ёки каналнинг бир қирғоғидан бошқа қирғоғига ўтказиш учун мўлжалланган сузиш воситалари (эшкакли, моторли қайиқлар, паромлар, баржалар, понтонлар, катерлар);

Кемачилик регистри инспектори - Ўзбекистон Республикаси Транспорт вазирлиги ва унинг ҳудудий транспорт бошқармаларидаги дарё транспорти бўйича мансабдор шахслар;

Кичик ҳажмли кемалар инспекциясининг инспектори - Ўзбекистон Республикаси Фавқулодда вазиятлар вазирлиги Кичик ҳажмли кемалар инспекциясининг бошлиғи, катта офицери ва бош мутахассиси, шунингдек, фавқулодда вазиятлар ҳудудий бошқармаларининг бош инспекторлари, Кичик ҳажмли кемалар инспекциясининг мансабдор шахси;

навигация чироқлари - кемаларнинг ҳаракатланиш даврида барча ҳаракат қатнашчиларини турли рангдаги нур таратиш орқали бўлиб турган вазият тўғрисида ахборот етказувчи махсус ёритиш чироқлари;

Регистр қоидалари - кемалардан фойдаланиш, уларни таъмирлаш ва қуриш даврида техник талаблар белгиланган норматив-ҳуқуқий ҳужжатлар;

сол - ёғочлардан, қувурлардан ёки уларни сув бўйича ташиш учун бир-бири билан ўзаро боғланган буюмлардан ташкил этилган сузиш воситаси;

тезюрар кема - соатига 30 км ва ундан ортиқ тезликка эриша оладиган кема;

траверз - кема курсига ёки унинг диаметрал текислигига перпендикуляр бўлган йўналиш. Бирор-бир объектнинг траверзида бўлиш - бу объектга йўналтирилган чизиқда бўлиш ва кема курси билан тўғри бурчак ҳосил қилиш;

фарватер - кемаларнинг хавфсиз ҳаракатланишини таъминлаш мақсадида навигация жиҳозлари билан махсус белгилаб қўйилган, чуқурлиги ва кенглиги бўйича етарли ўлчамга ҳамда борт усти суви ва бурилиш радиусига эга сув йўли;

хавфсиз тезлик - манёвр қилиш ва вазият талабларидан келиб чиқиб, белгиланган масофа чегарасида кемани тўхтатиш имконини бериш учун танланган тезлик;

хос рақам - кема реестрига киритилган ва ҳар бир кема учун бериладиган рақам;

шатакланувчи таркиб - арқон ёрдамида шатакка олинувчи, шатакка олиш учун банд бўлган шатакловчи кема (кемалар) қўшилган ҳолда бир ёки бир нечта бир-бирига ўзаро боғланган кемалар, соллар, баржалар ва бошқа сузиш воситалари;

энг кичик тезлик - кеманинг мавжуд шароитларда ва вазиятларда бошқаришни сақлайдиган тезликда ҳаракатланиши;

юқорига ҳаракатланаётган кема - сув оқимига қарши ҳаракатни амалга ошираётган кема:

дарёларда - этагидан бошига қараб;

сув омборларида - кема юрадиган асосий йўлда ва тўғондан сув қуйилиш жойига қараб, бошқа қўшимча йўлларда - кема юрадиган асосий йўлдан қирғоққа қараб;

канал ва кўлларда - шартли оқимга қарши ҳаракатланаётган кема;

ўзиюрар кема - механик қурилма ёрдамида ҳаракатга келтирилувчи кема;

ўзиюрмас кема - мустақил ҳаракатланиш учун механик қурилмага эга бўлмаган кема;

ўтказиб юбориш - кемалардан бирортаси айрилиш учун тўхташи ёки тезликни энг кичик тезликкача камайтириш ва хавфсиз айрилиш учун турли манёврларни бажариш;

қуйига ҳаракатланаётган кема - оқим бўйлаб ҳаракатланаётган кема;

ҳаракатланиш чизиғи - кема юрадиган йўлнинг ўқи ва ўнг ёки чап томон чеккаси орасидаги қисми;

ҳаракатдаги кема - лангарда турмаган, қирғоққа, причалга боғлаб қўйилмаган ва саёзликка ўтириб қолмаган кема.

3. Ички кема йўлларида ҳаракатланувчи кемалар бошқа ҳаракатланувчи сув транспорти воситаларининг ҳаракатланишига хавф туғдирмаслиги керак.

Тегишли ваколатга эга бўлмаган юридик ва жисмоний шахсларнинг навигация белгиларини ва хавфсиз ҳаракатланишни ташкил этишнинг техник воситаларини ўзбошимчалик билан олиб ташлаши, ўрнатиши, тўсиб қўйиши ва шикастлантиришига йўл қўйилмайди.

4. Кемаларнинг ва таркибларнинг габаритлари йўл габаритларига мос бўлиши керак. Ушбу талабларни бажармаганлик учун қуйидаги мансабдор шахслар жавобгар ҳисобланадилар:

диспетчер - габарити мос бўлмаган кема ва таркибни қатновга чиқариш тўғрисида берган буйруғи учун;

рейд капитани - таркибга кемаларни нотўғри жойлаштиргани ва габарити мос бўлмаган таркибни шакллантиргани учун;

кема капитани - габарити мос бўлмаган таркибни шатакка қабул қилгани ва қатновга чиққани учун.

5. Кемаларнинг механизмлари, жиҳозлари, қурилмалари, тизимлари ва таъминоти техник лойиҳа ҳужжатларига мувофиқ бўлиши, техник ҳолати сузишнинг турли шароитларида хавфсиз ишлатилишини таъминлаши, фойдаланиш шартларига мувофиқ малакали ва етарли экипаж билан бутланган бўлиши шарт.

6. Кема реестрига киритилган кемалардан ички кема йўлларида фойдаланишга белгиланган тартибда рухсат этилади.

7. Ички кема йўлларида фақат Ўзбекистон Республикаси байроғи остида сузишга йўл қўйилади.

8. Кемалар сузиш даврида Кемачилик регистри инспектори томонидан берилган сузишга яроқли эканлиги тўғрисида гувоҳнома, классификация гувоҳномаси ва кема журналлари (штатлар жадвали, кема экипажининг рўйхати (кема рўйхати), кемани кўрикдан ўтказиш китоби, вахта журнали, текширувчи шахсларнинг таклиф-тавсия журнали, ёнғин-назорат формуляри ёки формулярни алмаштирувчи бошқа ҳужжат, радиожурнал - агар кемада радиостанция ўрнатилган бўлса, мазкур Қоидалар, кемани хавфсиз бошқариш бўйича йўриқномалар, тревогалар жадвалига (ёнғин, сув, бортдан ташқарида одам) эга бўлиши керак.

2-БОБ. КЕМАЧИЛИК ЖИҲОЗЛАРИ,

НАВИГАЦИЯ ЧИРОҚЛАРИ, КЎРИШ

ВА ТОВУШ СИГНАЛЛАРИ

1-§. Умумий қоидалар

           

9. Кема эгалари қуёш ботишидан чиққунга қадар (тунда) ҳамда кўриниш чекланган вақтда (туман, чанг-тўзон, кучли ёғингарчилик) навигация чироқларидан фойдаланишлари шарт.

Навигация чироқлари каби қабул қилиниши мумкин бўлган ёки уларнинг кўринишини қийинлаштирадиган, назорат қилишга халақит берадиган бошқа чироқлар ўрнатилишига йўл қўйилмайди.

10. Навигация белгиларидан қуёш чиққандан ботгунга қадар (кундуз куни) фойдаланилади.

11. Кема таъмирлаш корхоналарининг сув йўлларида ёки тўхтаб туриш жойларида кема юрадиган сув йўллари чегарасидан ташқарида, таъмирга ёки узоқ муддатга тўхтаб турган кемалар, агар улар бошқа кемаларнинг ҳаракатланишига тўсқинлик қилмаса, белгиланган навигация чироқлари ва белгилари билан жиҳозланмаслиги мумкин.

12. Кичик ҳажмли ва елканли кемалар ўзларининг техник паспортларига мувофиқ белгиланган навигация чироқлари ва белгиларига эга бўлиши шарт.

2-§. Навигация чироқлари

         

13. Ички кема йўлларида сузувчи кемалар қуйидаги навигация чироқларига эга бўлиши шарт:

а) "тепа чироғи" - кеманинг диаметрал текислиги бўйича жойлашган, олд томонидан ўнг ва чап бортлардаги траверзнинг орқасига 22.5 градусгача горизонтни камида 8 км масофада узлуксиз нур билан 225 градус ёритадиган оқ чироқ.

"Тепа чироғи" қуйидагича ўрнатилади:

узунлиги 30 метрдан ортиқ бўлган кемаларда - юқори саҳнадан камида 6 метр баландликда ёки саҳнадаги юклардан 4 метр баландликда;

узунлиги 30 метрдан кам бўлган кемаларда - устқурмадан камида 2 метр баландликда;

"Тепа чироғи" (агар улар бир нечта бўлса, улардан пастдагиси), ҳар қандай ҳолатда ҳам борт чироқларидан камида 1 метр баландликда ва улардан олдин ўрнатилган бўлиши шарт.

Кема кўприклар, ҳаво ўтказгичлар (қувурлар, алоқа ва электр кабеллари) тагидан ўтиш учун тепа чироқлари ўрнатилган мачтани ётқизишга мажбур бўлганда, кема олд қисмида захира "тепа чироғи"ни олиб юриши мумкин.

Агар мачтада бир нечта сигнал чироқлари кўтарилса, унда вертикал бўйича уларнинг ораси 1 метрдан кам бўлмаслиги шарт;

б) "Борт чироқлари" - ўнг бортдаги яшил ва чап бортдаги қизил чироқлар; олд томонидан ҳар қайси бортдаги траверзнинг орқасига 22.5 градусгача горизонтни камида 4 км масофада узлуксиз нур билан 112.5 градус ёритади;

в) "Орқа чироқ" (гак чироғи) - кеманинг орқа қисмига жойлаштирилган, узлуксиз айланма нур билан горизонтни 135 градус ёритувчи, тўғри йўналтирилган ва орқани ҳар қайси борт бўйлаб камида 4 км масофада узлуксиз нур билан ёритувчи оқ чироқ;

г) "Гакаборт чироқлари" (кўндаланг қисми) горизонтни камида 4 км масофада 180 градус узлуксиз айланма нур билан ёритувчи чироқ. Бу чироқлар траверзнинг олдидан кўринмаслиги ва гак чироқларидан камида 0.5 метр пастда, имкон даражада бортларга яқин ўрнатилиши шарт;

д) "Айланма (клотик) чироғи" - горизонтни 360 градусда камида 4 км масофада айланма нур билан ёритадиган чироқ;

е) "Чақнайдиган ёғдули (импульсли ёғду)" - кема траверзидан унинг олдига томон тунда 4 кмдан кам бўлмаган, кундузи 2 кмдан кам бўлмаган масофани 112.5 градусда (диаметрал текисликни 22.5 градус ёпиб) айланма нур билан ёритадиган чақнайдиган оқ чироқ.

Чақнайдиган импульсли ёғду кечаси ҳам, кундузи ҳам қўлланилади, ёки чақнайдиган ёғду кундузи катталиги 0.6 кв.м бўлган тўртбурчак оқ байроқ билан алмаштирилади.

14. Ўзиюрмас кемалар, земснарядлар ва дебаркадерларнинг мачтасидаги навигация чироқлари айланма нур билан камида 4 км масофани 360 градус ёритиб туриши шарт.

15. Навигация чироқлари ва товушли сигналлар қурилмаларининг конструкцияси, техник характеристикаси ва кемаларга жойлаштирилиши техник лойиҳа ҳужжатларига мувофиқ бўлиши шарт.

3-§. Ҳаракатдаги ва тўхтаб турган ўзиюрар якка

кемаларнинг навигация чироқлари ва белгилари

      

16. Ҳаракатдаги ўзиюрар якка кема қуйидаги навигация чироқлари билан жиҳозланган бўлиши шарт:

олдинги мачтада кўтариладиган оқ тепа чироғи;

борт чироқлари - махсус қалқонлар билан олдинга 1 метр чиқариб ва кеманинг бошқа бортидан бу чироқларнинг бирортасини кўриш мумкин бўлмайдиган қилиб ўрнатилган ўнг бортида яшил, чап бортида қизил чироқлар. Узунлиги 30 метрдан кам бўлган кемалар учун қалқонлар 0.5 метрга қисқартирилиши мумкин.

17. Кеманинг диаметрал текислигида ёки устқурмасига орқа томондан ўрнатиладиган гак оқ чироғи, эни 5 метрдан ортиқ бўлган кемаларнинг орқа томон устқурмалари деворларига иккита оқ гакаборт чироғи ўрнатилиши шарт.

18. 1-класс нефть маҳсулотлари, портлашга хавфли ёки заҳарли воситалар, ёнғинга хавфли маҳсулотлар билан юкланган ўзиюрар кема (қуруқ юк ташийдиган ёки танкер) ҳаракат даврида борт, гак, гакаборт ва мачтада вертикал бўйича бир-бирининг тагида жойлашган учта тепа чироғини ёқиб юриши ва уларнинг юқоридагиси оқ, иккита пастдагиси эса қизил бўлиши шарт.

Кундуз куни кемада вертикаль жойлашган, ҳар бирининг катталиги 1 кв.м бўлган иккита тўртбурчак қизил байроқ бўлиши шарт.

19. 2, 3, 4-класс нефть маҳсулотлари юкланган (ёки уларнинг қолдиғи бўлган) юк кемаси ҳаракат даврида борт, гак ва гакаборт чироқларини ва мачтада бир-бирига вертикал ўрнатилган иккита тепа чироқларини ёқиб юради.

Чироқларнинг баланддагиси оқ - пастдагиси қизил бўлиши, кундуз куни бундай кема мачтасида катталиги 1 кв.м бўлган тўртбурчак қизил байроқ бўлиши шарт.

20. Ёнғин ўчирувчи кема ёнғинни ўчириш ёки ҳалокатга учраган кемага ёрдам бериш учун бораётган вақтда унда борт, гак ва гакаборт чироқлари, ундан ташқари мачтада 1 та қизил "тепа чироғи" бўлиши, кундуз куни олдинги мачтасида катталиги 1 кв.м бўлган 1 та тўртбурчак қизил байроқ кўтарилган бўлиши шарт.

Ички кема йўлларида ҳаракатланаётган барча кемалар ёнғин ўчирувчи кеманинг эркин ва тўсқинликсиз ўтиб кетишини таъминлаши шарт.

21. Бир қирғоқдан бошқа қирғоққа кечув ишларини амалга оширувчи ўзиюрар кемалар ҳаракатланиш ва тўхтаб туриш даврида ўзиюрар кемалар каби навигация чироқлари ва белгиларига эга бўлиши шарт.

22. Арқонли кечув паромининг мачтасида ёки устунида 4 метр масофадан горизонт бўйлаб 360 градусда кўриниб турадиган оқ рангли чироқ бўлиши шарт.

Қирғоқнинг икки томонида арқоннинг учига яқин жойда арқоннинг ҳолатини кўрсатиб турувчи оқ ёрқин чироқ ёқиб қўйилган, чироқнинг нурлари ўтиб кетаётган бошқа кемаларни бошқаришга халақит бермаслиги учун чироқлар тепасидан ҳимоя қалпоқлари билан тўсиб қўйилган бўлиши шарт.

Кечув паромига хизмат кўрсатувчи ходимлар доимо кемаларнинг ҳаракатини назорат қилиб туриши ва уларнинг ўтиб кетиши учун йўлни ўз вақтида бўшатиши, қирғоқда тўхтаб турган вақтда эса арқонни сувнинг тубига тушириб қўйиши шарт.

23. Ўзиюрар кемалар тўхтаб туриш вақтида қуйидаги чироқларга эга бўлиши шарт:

узунлиги 30 метр ва эни 5 метрдан ортиқ бўлган юк кемалари - олдинги мачтада горизонт бўйлаб 360 градусда кўринадиган битта оқ клотик чироғи, юриш кўприкчасининг четида юриш томонидан битта 180 градус атрофида кўринадиган оқ чироқ ва гакаборт чироқлари;

узунлиги 30 метр ва эни 5 метрдан кам бўлган юк кемалари тўхтаб турганда, мачтада горизонт бўйлаб 360 градусда кўринадиган битта айланма оқ чироқ;

кундуз куни лангарда тўхтаб турганда - олд қисмининг яхши кўринадиган жойда қора шар.

24. 1-класс нефть маҳсулотлари ҳамда ёнғинга хавфли, портловчи ёки заҳарли воситалар юкланган ўзиюрар кемаларнинг олдинги мачтасида иккита қизил чироқ, 2, 3 ва 4-класс нефть маҳсулотлари юкланган кемаларда - горизонт бўйлаб 360 градусда кўринадиган битта қизил чироқ ва қўшимча олд устунда фальшбортдан 2 метр баландликда оқ чироқ, юриш кўприкчасининг юриш томонидан битта оқ чироқ ва гакаборт чироқлари, кундуз куни эса тўртбурчак қизил байроқ бўлиши шарт.

25. Саёзликка ўтириб қолган ўзиюрар кема ўзи учун белгиланган тўхтаб туриш чироқларини, бундан ташқари унинг ёнидан бошқа кемаларнинг ўтиш имкони бўлса, сузувчан навигация белгиси баландлигидаги кема қисмида, кема юрадиган йўлга чиқиб турган - айланма оқ чироқ, агар ўтишнинг имкони бўлмаса - 3 та айланма қизил чироқ, кундуз куни - кўринадиган жойга вертикал жойлашган 3 та қора шар ёки шунга ўхшаш буюм ўрнатиши лозим.

26. 1-класс нефть маҳсулотлари юкланган кемаларнинг ёнида навбатчилик қилувчи теплоходларда ҳаракатланиш давридаги каби тепа чироқлари бўлиши шарт.

4-§. Арқонда ва борт ёнида шатакка олиш

         

27. Бошқа кемани арқонда шатакка олган кемада борт, гак ва гакаборт чироқлари ва ундан ташқари қуйидагилар бўлиши шарт:

қуруқ юк ташувчи кемаларни шатакка олиш даврида - олдинги мачтада вертикал жойлашган иккита оқ тепа чироғи;

1-класс нефть юклари ҳамда ёнғинга хавфли, портловчи ёки заҳарли воситалар юкланган ўзиюрар кемалар 3 та вертикал жойлашган тепа чироқ - битта оқ ва ундан юқорида иккита қизил чироқ, кундуз куни шатакка олган ва шатакланувчи кеманинг олдинги мачтасида иккитадан вертикал жойлашган, катталиги 1 кв.м бўлган тўртбурчак қизил байроқ бўлиши шарт;

2, 3, 4-класс нефть маҳсулотлари юкланган (ёки уларнинг қолдиғи бўлган) кемаларни шатакка олганда, мачтада иккита вертикал жойлашган тепа чироқлари - битта оқ ва ундан юқорида қизил чироқ, кундуз куни шатакловчи ва шатакка олинувчи кемаларнинг олдинги мачталарида катталиги 1 кв.м бўлган биттадан тўртбурчак қизил байроқ бўлиши шарт.

28. Таркибларни иккита шатакловчи билан шатакка олган кемаларда қуйидаги чироқлар бўлиши шарт:

шатакка олган кемалар изма-из (кильватерда) бораётган бўлса, олдингисида мазкур Қоидаларда кўзда тутилган борт, гак ва гакаборт чироқлари ва ундан ташқари мачтада шатакка олинган таркибдаги юкнинг турига қараб тепа чироқлари, шатакланувчи кемада борт чироқларидан ташқари олдинга юраётган кема каби чироқлар ва сигналлар бўлиши, айрилиш ва ўзиб кетиш вақтида ҳеч қандай товушли сигналларни бермаслиги ва байроқчани силтамаслиги шарт.

Олдинда ҳаракатланаётган шатакловчи кеманинг вахта бошлиғи таркиб ҳаракатини бошқариш, кўриш ва товушли сигналларни бериш учун жавобгар ҳисобланади.

Ёрдам кўрсатиш даврида (саёзликдан чиқариб олиш) ҳар бир шатакловчи ўзи учун мумкин бўлган сигнал чироқларини мустақил ёқиб боради.

Таркибни бошқариш учун жавобгар ёрдам кўрсатиш бўйича ишларга раҳбарлик қилаётган шахс ҳисобланади.

29. Бортлари билан ўзаро боғланган кемаларда ички борт чироқларидан ташқари уларнинг ҳар бири учун мумкин бўлган фарқловчи чироқлар ёқилган бўлиши шарт.

Товушли ва ёғдули сигналларни бериш, таркиб ҳаракатини хавфсиз бошқариш учун жавобгарлик шатакка олган кема экипажига юкланади.

30. Шатакка олган кемалардан бирининг борти ёнига боғланган ўзиюрар кеманинг мачтасида битта оқ "тепа чироқ", юриш кўприкчасининг юрадиган томонининг чекка қисмидан битта оқ чироқ, гак ва гакаборт чироқлари ёқилган бўлиши шарт.

31. Бошқа кемани борти ёнида шатакка олиб бораётган кемада гак ва гакаборт чироқлари, мачтада вертикал жойлашган учта тепа - иккита оқ ва уларнинг орасида битта яшил чироқ, шатакка олинган кеманинг мачтасида горизонт бўйлаб 360 градусда кўринадиган битта оқ ва борт ташқарисида битта оқ чироқ бўлиши шарт.

2, 3 ва 4-класс нефть маҳсулотлари юкланган бошқа кеманинг борти ёнида шатакка олган кемада яшил "тепа чироғи" қизил чироққа, шатакка олинган кеманинг мачтасидаги оқ чироқ эса қизил чироққа алмаштирилиши шарт.

32. Кичик шатакка олувчи, шатакка олиш усулидан қатъи назар ва ўзиюрар кичик кемада ҳаракатланиш даврида борт, гак ва гакаборт чироқлари, мачтасида иккита вертикал жойлашган - битта оқ ва ундан юқорида яшил "тепа чироқ" ёқилган бўлиши шарт.

33. Шатаклаш билан банд бўлган механик двигателга эга бўлган кемада қуйидаги чироқлар ёқилган бўлиши шарт:

асоси пастга йўналтирилган учбурчак шаклида жойлашган учта тепа чироқ, улардан юқоридагиси диаметрал текисликда жойлашган бўлиши шарт;

борт чироқларининг асоси пастга йўналтирилган учбурчак шаклида жойлашган учта орқадаги чироқлар бўлиши, кеманинг эни 5 метр ва ундан кам бўлса - фақат битта гак чироғи бўлиши шарт.

34. Нефть маҳсулотлари юкланган ёки уларнинг қолдиғи бўлган, портловчи ва заҳарли воситалар юкланган кемаларни шатаклаш билан банд бўлган механик двигателга эга кемада айрилиш ва ўзиб кетиш даврида мазкур Қоидаларнинг 33-бандида кўрсатилган чироқлардан ташқари битта доирасимон қизил чироқ бўлиши шарт.

5-§. Ўзиюрмас кемаларни шатакка олиш

ва тўхтаб туриш

           

35. Ўзиюрмас кемалар изма-из ёки борт ёнида шатакка олинганда ҳамда тўхтаб турган даврида (шатакка олувчи билан ёки уларсиз) қуйидаги чироқларга эга бўлиши шарт:

узунлиги 50 метргача бўлган кемалар - саҳнадаги юкдан камида 2 метр баландликда, горизонт бўйлаб 360 градусда кўриниб турадиган битта оқ чироққа;

узунлиги 50 метрдан ортиқ бўлган кемалар - саҳнадаги юкдан камида 2 метр баландликда, олд ва орқа қисмида горизонт бўйлаб 360 градусда кўриниб турадиган биттадан оқ чироққа;

умумий узунлиги 50 метрдан ортиқ, бир нечта кемадан иборат бўлган таркибни шатакка олиш даврида ҳар бир кеманинг олд қисмида биттадан оқ чироқ ва орқадаги кеманинг орқа қисмида горизонт бўйлаб 360 градусда кўриниб турадиган оқ чироққа;

1-класс нефть маҳсулотлари ҳамда портловчи ёки заҳарли воситалар юкланган кемаларда, уларнинг узунлиги ва таркибдаги кемалар сонидан қатъи назар, мачтада вертикал жойлашган иккита қизил чироқ, олд ва орқа флагштокларда биттадан оқ чироқ, кундуз куни эса мачтада катталиги 1 кв.м бўлган иккита тўртбурчак қизил байроқ бўлиши шарт. Барча чироқлар горизонт бўйлаб 360 градусда кўриниб турадиган бўлиши шарт;

2, 3, 4-класс ёнғиндан хавфли маҳсулотлар юкланган кемаларда, уларнинг узунлиги ва таркибдаги кемалар сонидан қатъи назар мачтада битта қизил чироқ, олд ва орқа устунларда биттадан оқ чироқ, кундуз куни эса мачтада катталиги 1 кв.м бўлган битта тўртбурчак қизил байроқ, барча чироқлар горизонт бўйлаб 360 градусда кўриниб турадиган бўлиши шарт.

36. Ўзиюрмас кемалар тўхтаб турган даврда улар арқонда шатакка олиниб ҳаракатланиш давридаги каби чироқларга эга бўлиши шарт.

37. Қирғоқ ёнида бир-бирига бирлаштириб боғлаб қўйилган кемалар гуруҳининг сигнал чироқлари кема йўли томонига турган барча олдиндаги кемаларнинг олд қисмида, орқада турганларининг орқа қисмида биттадан оқ чироқ бўлиши шарт.

38. Нефтни бир жойдан бошқа жойга ташувчи, нефть бункер кемалари ва тозалаш станциялари, нефть маҳсулотлари юкланадиган тегишли катталикдаги ўзиюрмас кемалар каби чироқ ва белгиларга эга бўлиши шарт.

39. Дебаркадернинг мачтасида битта доирасимон оқ чироқ ва кема юрадиган йўл томонидан кўринадиган устқурма деворида битта оқ чироқ бўлиши шарт.

40. Арқонли кечув паромида у тўхтаб турганида ва бир қирғоқдан бошқа қирғоққа ҳаракат қилиш даврида доирасимон битта оқ чироқ бўлиши, арқоннинг ҳар икки томонидан, устки қисми ҳимояловчи соябон билан ёпилган ва чироқлар ёрдамида ёритиб кўрсатилган бўлиши шарт.

41. Узунлиги 50 метрдан кам бўлган сузувчи понтонлар, насос станциялари, чўмилиш учун мўлжалланган жойларда кема юрадиган йўл томонга битта айланма оқ чироқ, узунлиги 50 метр ва ундан ортиқ бўлганда - ҳар 50 метрга айланма оқ чироқлар ўрнатилган бўлиши шарт.

42. Солларнинг узунлиги 60 метрдан кам бўлганда - солнинг юриш қисмига айланма битта оқ чироқ: агар солнинг узунлиги 60 метрдан ортиқ бўлса - солнинг узунлиги бўйлаб, ҳар 60 метрга айланма чироқлар бўлиши шарт.

43. Соллар таркибига яқинлашаётган бошқа соллар кемалари ва шатак арқонлари солларни шатакка олган кеманинг прожектори ёрдамида ёритилиши шарт.

44. Соллар кемалар юриш йўлида тўхтаб турган вақтда ҳаракатланувчи кемалар каби чироқларни ёқиши шарт.

6-§. Техник флот кемалари

         

45. Сув тубини чуқурлаштирувчи ва тозаловчи ҳар қандай конструкцияга эга земснарядларда қуйидаги чироқлар бўлиши шарт:

мачтада горизонт бўйлаб 360 градусда кўриниб турадиган битта яшил чироқ;

тупроқни ўнг соҳилга ташлайдиган рефулерли земснарядларда кема йўли томонидан кеманинг олд ва орқа қисмларида жойлашган тент баландлигида иккита доирасимон қизил чироқ, чап қирғоқда ташлаш даврида худди шу жойларда иккита оқ чироқ;

ўнг қирғоққа ишлаган даврда биттадан қизил ёки чап қирғоққа ишлаган даврда қувурлар (понтонлар) узунлигида ҳар 50 метр масофада биттадан оқ чироқ;

земснарядни ушлаб туриш учун стан занжирлари ёки мотозавозня қўлланилса унда занжир қайси қирғоққа узатилганлигига қараб, битта қизил ёки оқ чироқ бўлиши шарт.

46. Лотокли земснарядларда, қувурлардаги (понтонлардаги) чироқлардан ташқари худди рефулерли земснарядлар каби чироқлар бўлиши шарт, бундан ташқари, лоток агар у узоқлаштирилган ва бортдан кема йўли томонга чиқиб турган бўлса, тупроқ ташланадиган томонга тегишли чироқ, ўнг қирғоққа ишлаганда - қизил, чап қирғоққа ишлаганда - оқ чироқ, кема йўли чегарасидан ташқарида тўхтаб турган ва шатакка олинган вақтда чироқлар ўзиюрар кемаларнинг чироқлари каби қувурларда (понтонларда) ҳар 60 метр орасида - оқ чироқлар билан жиҳозланган бўлиши шарт.

47. Ғаввослик ишлари билан банд бўлган ботлар, кўтаргич кранлар ва сув тубини тозаловчи земснарядларда сув ости ишларини бажариш даврида тунда - мачтада горизонт бўйлаб 360 градусда кўринадиган вертикал жойлашган иккита яшил чироқ, кундуз куни - мачтада ҳар бири 1 кв.м, вертикал бўйича масофа оралиғи 0,5 метр бўлган иккита тўртбурчак яшил байроқ бўлиши шарт.

48. Земснарядларда сув ости ишлари бажарилмаётганда ва улар тўхтаб турганда, шунингдек, улар шатакка олинган вақтда ўзиюрмас кемалардаги каби сигнал чироқлари бўлиши шарт.

7-§. Балиқ овлашга мўлжалланган кемалар

          

49. Сув ҳавзаларида балиқ овлаш анжомлари билан турган, тўрларни ўрнатаётган ёхуд ташланган тўрлар билан оқим бўйича ҳаракатланувчи кемаларда тунда ўнг қирғоқда ишлаш вақтида горизонт бўйлаб 360 градусда кўринадиган вертикал жойлашган иккита қизил, чап қирғоқда - иккита оқ чироқ, кундуз куни тегишли иккита қизил ва иккита оқ байроқ бўлиши шарт.

Ташланган тўрларнинг узунлиги бўйича ҳар 100 метрда қайиқлар ёки бошқа мосламаларнинг устида тунда айланма чироқлар, кундуз куни эса - навигация белгиларига мос келадиган чироқлар каби рангдаги байроқлар ўрнатилиши шарт.

50. Балиқ овлаш билан банд бўлган кемалар ўзларининг ёнидан ўтиб кетувчи кемаларни қуйидаги сигналларни бериш орқали олдиндан огоҳлантириши шарт:

тунда - ўнг қирғоқда ишлаш даврида ёниб ўчувчи қизил чироқни, чап қирғоқда эса - ёниб ўчувчи оқ чироқни ёқиб;

кундуз куни - тегишли қизил ёки оқ байроқни силтаб.

Ўтиб кетувчи кема тегишли бортдан силташ орқали ўтиб кетиш томонини тасдиқлаши шарт.

51. Тўрлар ва ҳалқаларни ўрнатиш жойлари, сув йўллари техник участкалари, гидроиншоот эгалари билан келишилган ҳолда белгиланиши ва улар кемачилик фаолиятига халақит бермаслиги шарт.

52. Балиқ овлаш кемаларига қуйидагилар тақиқланади:

балиқ овлаш анжомларини кема йўлининг ярмидан ортиғига ташлаш;

балиқ овлаш анжомларини кема йўлига ташлаш ва ҳалқаларни ҳар қандай турдаги кўприкларда юқоридан ёки қуйидан 1 км масофадан кам масофага ўрнатиш;

чекланган кўриниш 1 км дан кам бўлганда кема йўлига чиқиш;

балиқ овлаш анжомларини яқинлашиб келаётган кемалар олдидан ташлашни бошлаш;

кемачилик жиҳозлари билан уйғун бўлган пўкакли балиқ овлаш анжомларини ўрнатиш.

53. Кўлларда ва сув омборларида тўр ва ёйма тўрда балиқ овлаш вақтида қуйидаги чироқ ва сигналлар бўлиши шарт:

тунда - мачтада 225 градусда ёйма нур билан ёритадиган уч хил рангли чироқ:

горизонт бўйлаб ёй бўйича 45 градусда (олди бўйича 22.5 градусдан ўнгга ва чапга) оқ чироқ;

ўнгдан горизонт бўйлаб 90 градусда (22.5 градусдан ўнг томон олди бўйича 22.5 градусгача траверз орқасигача) нур билан ёритадиган яшил чироқ;

чапдан шакли яшил чироққа ўхшаган қизил чироқ;

улардан пастда 135 градус нур билан ёритадиган оқ чироқ.

Агар кема сувга нисбатан ҳаракатда бўлса, мазкур бандда кўрсатилган чироқларга қўшимча яна борт ва орқа чироқлар бўлиши шарт.

Кундуз куни мачтада диаметри 0,5 метр, баландлиги 0,75 метр бўлган қора цилиндр ўрнатилади.

54. Балиқ овлаш билан банд бўлмаган, бироқ балиқ овловчи кемалар таркибига кирувчи кемалар тегишли ҳажмдаги ўзиюрар ёки ўзиюрмас кемалар каби чироқларга эга бўлиши шарт.

8-§. Товуш сигналларига умумий талаблар

         

55. Узунлиги 7 метр ва ундан ортиқ бўлган механик двигателга эга кемалар ҳамда сув тубини чуқурлаштирувчи земснарядлар давомли ва қисқа товушли сигналлар берувчи қурилмаларга эга бўлиши шарт.

Қурилмалар ёрдамида бериладиган товушли сигналлар - узунлиги 20 метр ва ундан ортиқ бўлган кемалардан берилганда 2 км дан кам бўлмаган масофада, узунлиги 20 метрдан кам бўлган кемалардан берилганда - 1.0 км масофада эшитилиши шарт.

56. Экипажга эга ўзиюрмас кема товушли сигнал бериши учун қўнғироқ ёки металл буюмга эга бўлиши шарт.

57. Товушли сигналлар қуйидагича берилади:

"Қисқа сигнал" - давомийлиги 1 сониягача бўлган товушли сигнал;

"Давомли сигнал" - давомийлиги 4 сониядан 6 сониягача бўлган товушли сигнал.

58. Мазкур Қоидалар билан кўзда тутилмаган товушли сигналлардан фойдаланиш тақиқланади.

59. Товушли сигналларидан вилоят марказлари ва катта шаҳарларда (ҳалокат сигнали ва авария ҳолатларининг олдини олиш сигналларидан ташқари) фойдаланиш маҳаллий сузиш қоидалари билан белгиланади.

60. Кема бошқа кемани хавф тўғрисида огоҳлантирмоқчи бўлса ва ундан бундай ҳолатдан келиб чиқиб (ҳаракатни тўхтатишга қадар) чора кўриш талаб этилса, камида бешта қисқа товушли сигнал бериши шарт.

Ўзиюрмас кемада тегишли товушли сигналлар бериш қурилмаси мавжуд бўлмаса, бу сигналларни қўнғироққа ёки металл буюмга тез-тез уриб бериши шарт.

61. Манёвр кўрсатиш ва огоҳлантириш сигналлари кемалар бир-бирига кўриниб турганда қуйидагича берилади:

"Мен ўз курсимни ўнг томонга ўзгартираман" - битта қисқа товушли сигнал;

"Мен ўз курсимни чап томонга ўзгартираман" - иккита қисқа товушли сигнал;

"Мен орқага ҳаракатланаман" - учта қисқа товушли сигнал;

"Мен бурилиб оламан" ёки "Мен тўхтайман" - тўртта қисқа товушли сигнал;

"Тезликни оширишни сўрайман" - битта қисқа ва битта давомли товушли сигнал;

"Тезликни пасайтиришни сўрайман" - битта давомли ва битта қисқа товушли сигнал.

Ўзиюрмас кема бу сигналларни қўнғироққа тез-тез уриб беради.

"Тўхтатишни сўрайман" - байроқни горизонт бўйлаб силташ - кундуз куни, оқ чироқ - тунда;

"Эътибор бераман" - битта давомли, учта қисқа ва битта давомли сигнал ўзига эътиборни қаратиш учун берилади. Бу сигнал арқонли кечувга яқинлашганда, агар шатакка олувчи кемалардан лангар боғланган занжир ва судралма занжир ташланган бўлса берилади.

Бу сигнални бергандан сўнг паромли кечувнинг ишчилари зудлик билан кечув арқонининг бир учини (маҳкамланган жойидан ечиши) ечиб сув тубига тушириши шарт;

"Мен Сизни тушундим" - битта давомли, битта қисқа, битта давомли, битта қисқа товушли сигнал;

"Радиоалоқага чиқишингизни сўрайман" - битта қисқа, битта давомли, битта қисқа товушли сигнал;

"Қайиқни туширишингизни ва менинг кемам борти ёнига келишингизни сўрайман" - битта давомли, битта қисқа, битта давомли товушли сигнал.

Бундай сигнал қирғоқдан бошқа кемадан, жиҳозлаш постидан қайиқни чақириш ҳамда бошқа кемадан борти ёнига келишини сўраш учун берилади;

"Бортдан ташқарида одам" - учта давомли товушли сигнал, бортдан одам йиқилиб тушганда ёки чўкаётган одамни қутқариш учун берилади;

битта давомли товушли сигнал - кема портга, шлюзга, кечувларга, сузувчан понтонларга яқинлашганда берилади;

битта давомли, учта қисқа товушли сигнал - кема портдан жўнаб кетаётганда берилади.

9-§. Кўриниш чекланган даврдаги сигналлар

         

62. 1 км дан узоқ кўришни чеклайдиган туман, чанг-тўзон, қор ёғиши, кучли ёмғир, қумли бўрон ва бошқа ноқулай шароитларда кема қуйидаги сигналларни бериши шарт:

юраётган ўзиюрар кема - ҳар 2 дақиқадан кўп бўлмаган оралиқда битта давомли товушли сигнал;

бошқа кемаларни ёки солларни шатакка олган кема - ҳар 2 дақиқадан кўп бўлмаган оралиқда битта давомли ва иккита қисқа товушли сигнал;

кема юрадиган йўлда лангарда ёки саёзликда тўхтаб қолган ўзиюрар якка кема кўриниш чекланган даврда яқинлашаётган кемаларни огоҳлантириш учун битта қисқа, битта давомли, битта қисқа товушли сигнал бериши шарт. Ўзиюрмас кема бундай ҳолатда қўнғироққа ёки металл буюмга тез-тез уриш билан товушли сигнал бериши шарт;

паромли кечувлар ва сузувчан понтонларда 2-3 дақиқалик танаффус билан қўнғироққа уриб товушли сигнал берилиши шарт.

10-§. Шатакка олинган кемалар билан

алоқа сигналлари

         

63. Шатакка олувчининг сигналлари асосий товушли сигнал қурилмалари билан қуйидаги тартибда берилиши шарт:

"Шатакни бўшат" - битта давомли ва битта қисқа товушли сигнал;

"Шатакни йиғиштир" - битта давомли ва иккита қисқа товушли сигнал;

"Шатакни ташла" - битта давомли ва учта қисқа товушли сигнал;

"Шатакни боғла" - битта давомли ва иккита қисқа ва битта давомли товушли сигнал;

"Лангарни тушир" - битта давомли, иккита қисқа ва битта давомли товушли сигнал;

"Лангарни кўтар" - иккита давомли ва битта қисқа товушли сигнал;

"Рулда тур ва изимга туш" - тўртта қисқа товушли сигнал.

Бу сигналларнинг рўйхати юриш кўприкчасига осиб қўйилган бўлиши шарт.

64. Ўзиюрмас кемалардан сигналлар кундуз куни - байроқни силташ, тунда эса - оқ чироқ билан қуйидаги тартибда берилиши шарт:

"Сигнал тушунарли, бажарилмоқда" - кундуз куни - байроқчани горизонт бўйлаб кеманинг бакидан ҳаракатлантириш: тунда эса руль рубкасига оқ чироқни ёқиш;

"Тўхта" - кундуз куни - байроқни тик силтаб ҳаракатлантириб: тунда эса - кема орқа қисмидан оқ чироқни тик ҳаракатлантириш.

Сигналларнинг рўйхати руль рубкасига осиб қўйилган бўлиши шарт.

11-§. Ҳалокат сигнали

         

65. Кема ҳалокатга учраган тақдирда ва бошқа кемадан ёки қирғоқдан ёрдам берилиши талаб этилса, қуйидаги сигналлардан фойдаланиши шарт:

ўзиюрар кема - бирваракай ёки алоҳида-алоҳида қатор давомли товуш сигнали ёхуд тифон билан узлуксиз сирена чалиш ва бу сигнални қўнғироққа ёки металл буюмга тез-тез уриш билан такрорлаш;

ўзиюрмас кема - қўнғироқ ёки металл буюмга тез-тез уриш;

тунда барча кемалар - айланма чироқ ёки прожекторни тез-тез ёқиб-ўчириш, кундуз куни мачтада байроқни тик ҳаракатлантириш;

туман даврида сигнал беришга мўлжалланган ҳар қандай аппарат орқали узлуксиз сигнал бериш;

қисқа вақт оралиғида (1 дақиқага яқин) қизил юлдузлар ёғдуси пайдо қилувчи ракеталар ва гранаталар отиш;

парашютли қизил рангли ракета ёки қизил рангли фальшфейер;

кемада олов ёқиш (ёнадиган битум ёки ёқилғи мой бочкасидан);

тўртбурчак байроқ ва унинг усти ёки остида турган шар ёки шарга ўхшаган шаклдан иборат сигнал;

тўқ сариқ ранг чиқарувчи тутунли сигнал;

қўлларни икки томон ёйиб, аста ва такрорий кўтариш ва тушириш;

ҳалокатнинг радио-телефон сигналлари.

66. Мазкур Қоидаларнинг 65-бандида кўрсатилган ҳалокат ёки ёрдам зарурлиги тўғрисидаги сигналларни бошқа мақсадларда қўллаш ёки ўрнатиш тақиқланади.

Ҳалокат ва ёрдам зарурлиги тўғрисидаги бирор-бир сигнал каби қабул қилиниши мумкин бўлган чалғитувчи сигналлардан фойдаланишга йўл қўйилмайди.

3-БОБ. КЕМАЛАР, ТАРКИБЛАР ГАБАРИТЛАРИ

ВА ЙЎЛЛАРНИНГ ҲОЛАТИГА УМУМИЙ ТАЛАБЛАР

         

67. Каналлар бўйлаб ҳаракатланувчи кемалар ва таркиблар эни бўйича қуйидагича захирага эга бўлиши шарт (кемаларнинг ёки таркибларнинг бортлари орасидаги масофа ҳамда кемалар ва каналлар қияси орасидаги масофа):

икки йўлак бўйлаб ҳаракатланиш даврида - барча айрилаётган кемалар ва таркибларнинг 0.3 эни;

бир йўлак бўйлаб ҳаракатланиш даврида - кема ёки таркибнинг 0.5 эни (туб бўйича);

икки томон йўналиши бўйлаб ҳаракатланаётган якка кемаларнинг узунлиги уларнинг белгиланган бурилиш радиусидан 3 баравар кичик;

қуйи томон ҳаракатланаётган, қаттиқ боғланган таркибнинг узунлиги белгиланган бурилиш радиусидан 3.5 баравар, юқори томон ҳаракатланаётганда - 2 баравар кичик.

68. Ички кема йўлларида кемачилик жиҳозларини ўрнатиш, сақлаб туриш, кемаларнинг хавфсиз ва узлуксиз ҳаракатланиши учун шароитлар яратиш сув йўллари техник участкалари томонидан амалга оширилади ҳамда улар кема эгаларини сув йўлларининг ҳақиқий ва кутилаётган ҳолати тўғрисидаги ахборотлар билан таъминлайди.

69. Сув йўллари техник участкалари ички кема йўлларида қуйидаги ишларни амалга ошириши шарт:

кемачилик жиҳозлари, сузувчи навигация чироқларининг узоқдан кўринишини таъминлаш: оқ чироқлар - камида 2.5 км, рангли чироқлар - камида 1.5 км;

сув омборларида қирғоқ жиҳозлари, сузувчан навигация чироқларининг кўриниш узунлигини уларнинг фаолияти чегарасида таъминлаш;

ички кема йўлларида ҳаво ўтиш жойлари, кўприкларнинг кема юрадиган устунлари ораси, қийин участкалардан ўтиш шароитларини белгиланган талаблар ва кемачилик хавфсизлиги қоидаларига мувофиқлигини таъминлаган ҳолда, даврий назорат қилиш ва кема эгаларини белгиланган тартибда хабардор қилиш;

ички кема йўлларида жойлашган иншоотлар (кўприклар, кечувлар, ҳаво ва сув ости ўтиш йўллари, гаванлар, причаллар, рейдлар) эгаларидан мазкур Қоидаларнинг талабларига мувофиқ уларнинг соз ҳолатда сақлаб турилиши ва кемачилик жиҳозлари билан таъминланишини талаб қилиш.

70. Ички кема йўлларида иншоотлар (кўприклар, дамбалар, ҳаво ва сув ости ўтиш жойлари, рейдлар, причаллар) барпо этишга сув йўллари техник участкалари билан келишган ҳолда йўл қўйилади.

71. Ички кема йўлларида жойлашган иншоотларнинг эгалари қуйидагиларни амалга ошириши шарт:

иншоотларда доимий назорат олиб бориш, флот ишининг ва иншоотларнинг хавфсизлигини таъминлаган ҳолда уларни соз ҳолатда сақлаб туриш;

кемачилик жиҳозларининг барча белгиларини ўрнатиш ва яроқли ҳолда сақлаб туриш;

вақти-вақти билан ва навигация даврида ҳамда иш тугагандан сўнг акватория, рейдлар, затонлар ва причалларни чиқиндилардан, такелаж ва бегона буюмлардан тозалаш;

сув йўллари техник участкалари томонидан белгиланган баландлик ва ўтиш жойининг чуқурлиги ҳамда кўтарма ва сузувчан кўприкларнинг кема юрадиган устунлар оралиғи габаритларини таъминлаш;

юклаш-тушириш ишларини амалга ошириш учун вақтинча причалларни ташкил этишга, иш тугагандан сўнг уни ташкил этган эгаси акваторияни кемачиликка халақит берадиган буюмлардан тозалаш ишларини амалга оширган ҳолда, тегишли сув йўллари техник участкасига далолатнома асосида топширганда йўл қўйилади.

72. Причал, рейд ва пана жойда сақланаётган кемаларда сув сатҳининг ҳолати бўйича доимий назорат олиб борилиши шарт.

Кемалар саёзликка ўтириб қолишининг олдини олиш учун қозиқ оёққа ва лангарда туришга шай бўлиши шарт.

Кемаларни кран таги йўллари, ёритиш устунлари ва бу мақсад учун мўлжалланмаган бошқа қурилмаларга боғлаб қўйиш тақиқланади.

73. Кемаларнинг ва бошқа сузиш воситаларининг рейдларда ва портларнинг причал олдиларида хавфсиз ҳаракатланишини назорат қилиш порт бошлиқлари ва бунга масъул этиб тайинланган шахсларга юкланади.

74. Портга келган кемалар дарё флоти диспетчери ёки рейд капитани кўрсатган жойга жойлаштирилади. Кема капитанлари дарё флоти диспетчери ёки рейд капитанидан хавфсиз ҳаракатланиш шароитлари, тўхтаб туриш, сув чуқурлиги ва бошқа зарур маълумотларни олиши шарт.

75. Кемаларнинг ҳаракатланиш ва тўхтаб туриш даврида қуйидагилар тақиқланади:

кран қулочи, шлюп-балка ва трапларни бортдан ташқарига томон ағдариб қўйиш;

шлак, чиқинди, нефть маҳсулотларининг қолдиғи, мойланган латталарни бортдан ташқарига ташлаш.

4-БОБ. КЕМАЛАРНИНГ ҲАРАКАТИ, МАНЁВР

ҚИЛИШИ ВА ТЎХТАБ ТУРИШИ

         

76. Ультра-қисқа тўлқинли (УКВ) радиостанциялар билан жиҳозланган барча кемалар ўзаро ҳаракатларни олдиндан келишиб олиш учун уларни ишлатиб кўришлари, ҳаракатланиш, манёвр қилиш ёки лангарда тўхтаб туриш даврида тегишли каналга доимо ишлаб турган бўлиши шарт.

77. Хавфли юклар билан юкланган кемалар бошқа кемалар билан УКВ-радиостанцияси орқали ўзаро ҳаракатларни келишиш даврида кемалари бортида бундай юклар мавжудлиги тўғрисида уларни хабардор қилиши шарт.

78. Кемалар билан мазкур Қоидаларга мувофиқ товуш ёки чироқ сигналлари билан алмашиш талаб этилса, бу сигналларни беришдан олдин ҳаракатларни УКВ-радиостанцияси орқали ўзаро келишгандан сўнг амалга ошириши шарт.

79. Кема тартибга келтирилмайдиган, яхши кўринмайдиган ва мураккаб участкаларга яқин келганда ва улар бўйича ҳаракатланаётган даврда кўриниш чекланган шароитларда кўришнинг ва сузишнинг қийинлашиши УКВ-радиостанцияси бўйича бошқа кемаларни ўзининг жойлашган жойи ва ҳаракати тўғрисида вақти-вақти билан хабардор қилиб туриши ва бошқа кемадан ҳам бундай ҳолатлар тўғрисида белгиланган товушли ва чироқ сигналларини олиб туриши шарт.

80. УКВ-радиостанцияси бўйича амалга оширилган чақириққа жавоб олмаган кема бошқа кемага УКВ-радиостанция йўқ деб ҳисоблаши ва шу вазиятдан келиб чиқиб ҳаракат қилиши шарт.

5-БОБ. НАЗОРАТ ВА ХАВФСИЗ ТЕЗЛИК

         

81. Кема ҳайдовчиси доимий равишда кўриш ва эшитиш орқали етарли даражада назоратни олиб бориши ҳамда вазият ва шароитларга қараб ўзи бўлиб турган вазиятни тўлиқ баҳолаши учун ўзида мавжуд бўлган воситалар ёрдамида назоратни олиб бориши шарт (тўқнашиш хавфи, урилиб кетиш, устига чиқиб кетиш, саёзликка ўтириб қолиш, курсдан оғиш).

82. Ҳар бир кема мавжуд ҳолат ва шароитларда хавфсиз сузишни таъминлаш учун зарур ва самарали ҳаракатни амалга ошириш имконини берадиган хавфсиз тезлик билан ҳаракатланиши шарт.

83. Кема ҳайдовчиси хавфсиз тезликни танлаш даврида бошқа омиллар ичида қуйидагиларга эътибор бериши шарт:

сув йўли ва кема габаритларининг нисбийлиги;

ушбу ҳудудда кемалар ҳаракатининг мавжудлиги ва интенсивлиги;

ўз кемасининг манёвр қилиш қобилияти, кеманинг тўлиқ тўхташи учун етарли бўлган масофа ва бу шароитларда бурилиш қобилияти;

оқим, шамол йўналиши тезлиги ва сувнинг тўлқинланиши;

қирғоқдаги ҳамда ўзида мавжуд чироқларининг кўриниш ҳолати, ёрқинлиги, навигация белгилари ва чироқларининг мавжудлиги.

6-БОБ. КЕМАЛАРНИНГ АЙРИЛИШИ

        

84. Кемалар кема юрадиган йўл чегарасида - фарватернинг ўнг томонидан ҳаракатланиши, айрилишлари учун барча хавфсиз чораларни кўриши шарт.

Белгиланган кема юрадиган йўл чегарасида махсус кемалардан ташқари бошқа кемаларнинг сузишига йўл қўйилмайди.

85. Кемалар ва таркиблар қарама-қарши ҳаракатланиш даврида чап бортлари билан айрилишлари шарт.

86. Қуйидан ҳаракатланаётган кема барча ҳолатларда кўриш масофасида юқоридан келаётган кемадан (кечаси - унинг фарқловчи чироқлари билан) чап бортлари билан хавфсиз айрилиш чораларини кўриши шарт.

Агар йўл шароити бўйича кемаларнинг айрилиши қийинчилик туғдирса, кемаларнинг учрашиши ва айрилиши энг қулай ва хавфсиз жойда амалга оширилиши шарт.

87. Қуйидан ҳаракатланаётган кема биринчи бўлиб, қарама-қарши келаётган кемага 1.5 км қолганда давомли товушли сигнал беради ва чап бортдан байроқчани силтайди.

Юқоридан келаётган кема айрилиш учун зудлик билан кўрсатилган томонга ўтиши, битта давомли товушли сигнал бериши ва чап томондан байроқчани силташи шарт. Бу ҳолатда ҳар бир кема тезликни етарлича камайтиради ва қарама-қарши кема ортга қолгунга қадар эҳтиёткорлик билан ҳаракатланади.

88. Сув йўлларининг маҳаллий шароити туфайли қарама-қарши келаётган кемани чап бортлар билан ўтказиб юборишнинг имкони бўлмаса, қуйидан ҳаракатланаётган кема, истисно тариқасида, олдиндан ҳаракат бўйлаб чап томондан юриши ва юришни энг паст тезликка камайтириши, ҳаракатни тўхтатиши ва юқоридан ҳаракатланаётган кемани тўсиқларсиз ўзининг ўнг борти томонидан ўтказиш учун камида 1.5 км масофада иккита қисқа товушли сигнал бериши ва ўнг томондан байроқчани силташи шарт.

Юқоридан ҳаракатланаётган кема зудлик билан иккита қисқа товушли сигнал бериши ва ўнг томондан байроқчани силташи билан сигнални қабул қилганлигини тасдиқлаши, ўтказиб юбораётган кемага яқинлашганда олдиндан тезликни пасайтириши (энг кичик тезликкача), тегишли томонга бурилиши ва қанча бу зарур ва хавфсиз ҳисобланса, ўтказиб юбораётган кема ортда қолгунга қадар ҳаракатни шундай давом эттириши шарт.

89. Орқага юраётган кема борт томонидан унинг ўқига йўналтирилган, кема юрадиган йўлдан ҳаракатланаётган кемани ўтказиб юбориши, бунинг учун у биринчи бўлиб уч маротаба қисқа товушли сигнал ва тегишли борт томонидан байроқчани силташи шарт.

90. Агар сув омборининг бошқа-бошқа трассаларидан ҳаракатланаётган иккита кема ёки таркиб бир-биридан етарли масофада эркин ўтиши мумкин бўлса, улар қирғоқ бўйича ўзларини тутиши ва курс бўйича йўналишларини сигналлар алмаштирмасдан давом эттиришлари мумкин.

91. Айрилиш, кемалар ва таркибларнинг қарама-қарши ҳаракатланиши ёки ўзиб кетиши даврида бортлари ораларидаги интервал имкон қадар катта бўлиши шарт.

92. Агар қуйи томондан ҳаракатланаётган кемага бир-бирининг орқасидан бошқа кемалар ёки таркиблар қарама-қарши ҳаракатланиб келаётган бўлса, айрилиш учун сигналлар уларнинг ҳар бирига алоҳида берилади.

7-БОБ. КЕМАЛАРДАН ЎЗИБ КЕТИШ ТАРТИБИ

         

93. Кемалардан ўзиб кетиш маневрлари ўзиб кетилаётган кеманинг (таркибнинг) чап борти томонидан амалга оширилиши шарт.

Ўнг борт томондан ўзиб кетишга, истисно тариқасида, агар йўл, об-ҳаво ва бошқа шароитлар туфайли чап борт томондан ўзиб кетишнинг имкони бўлмаган ёки қийинчилик туғдирган ҳолларда йўл қўйилади.

94. Бошқа кемадан (таркибдан) ўзиб кетишни кўзлаган кема ўзиб кетиладиган кеманинг ёки охирги боғланган таркибнинг орт қисмига камида 500 метр қолганда, иккита қисқа товушли ва битта давомли товушли сигнал бериш йўли билан ўзиб кетилаётган кемадан (таркибдан) рухсат сўраши шарт.

Ўзиб кетилувчи кема сўровни олгандан сўнг зудлик билан иккита қисқа товушли ва битта давомли товушли сигнал бериши ва қайси борт томондан ўтишга рухсатни байроқчани силташи, тезликни пасайтириши, қарама-қарши томонга ўтиши ва бу қанча зарур ва хавфсиз бўлса, ўзиб кетиш тугагунга қадар ҳаракатни шундай давом эттириши шарт.

Ўзиб кетишнинг имкони бўлмаганда, ўзиб кетилувчи кема "Огоҳлантириш" (камида беш марта қисқа) товушли сигнал бериши шарт. Бундай ҳолатда ўзиб кетишга сўров такрорланмасдан берилиши шарт бўлган рухсатни олгунга қадар йўл қўйилмайди.

Ўзиб кетишга рухсат олган ўзиб кетувчи кема байроқчани тегишли борт томонидан силташи ва тўлиқ ўтиб кетгунга ва кема ортда қолгунга қадар ўзиб кетилувчи кемадан ўзини хавфсиз масофада тутиши шарт.

95. Тезюрар кемалар қарама-қарши ҳаракатланиш даврида фақат чап бортлари томонидан айрилишлари шарт, бу ҳолда байроқчани биринчи бўлиб юқоридан келаётган кема силтайди.

96. Тезюрар ўзиб кетилувчи кема сўровни олгандан ва ўзиб кетишга рухсат бергандан сўнг зудлик билан тезликни пасайтириши ва ўзиб кетиш тугагунга қадар сувга ботган ҳолда ҳаракатланиши шарт.

97. Бошқа кемалар билан қайси томондан ўзиб кетиш ва айрилишни тезюрар кема кўрсатади.

Қарама-қарши ҳаракатланувчи ва ўзиб кетилувчи кемалар кўрсатилган томондан айрилиш ёки ўзиб кетишни тасдиқлаши ва айрилиш ёки ўзиб кетиш тугагунга қадар ўз йўлидан бурилмаслиги шарт.

98. Кема ҳайдовчиларига қуйидагилар тақиқланади:

бир вақтнинг ўзида уч ёки ундан ортиқ кема ён томонидан перпендикуляр жойлашганда ўзиб кетиш ва айрилиш. Кемаларнинг айрилиши даврида бир вақтнинг ўзида ўзиб кетиш учун рухсат берганлик учун ўзиб кетилувчи кеманинг вахта бошлиғи жавобгар ҳисобланади;

авария-таъмирлаш тўсиқлари, кечув паромлари, кўприк оралиқ устунларида ва бир томонлама ҳаракат участкаларида айрилиш ва кемалардан ўзиб кетиш.

8-БОБ. КЎПРИКЛАР, ЯХШИ КЎРИНМАЙДИГАН

ВА МУРАККАБ УЧАСТКАЛАР, АРҚОНЛИ КЕЧУВЛАР,

СУВ ТУБИНИ ЧУҚУРЛАШТИРУВЧИ ЗЕМСНАРЯДЛАРДАН

ЎТИБ КЕТИШ

        

99. Кемаларнинг кўприк остидан фақат бу мақсад учун мўлжалланган, тегишли навигация белгилари ва чироқлари билан жиҳозланган устунлар оралиғидан ўтишига рухсат берилади.

100. Битта кема юрадиган устунли кўприкка бир вақтнинг ўзида юқоридан ва қуйидан кемалар яқинлашганда, ундан биринчи бўлиб оқим бўйича ҳаракатланаётган кема ёки ҳаракат йўналишидан қатъи назар тезюрар кема ўтиши шарт.

Кемалар тўпланиб қолганда, авария ҳодисаларини бартараф этиш учун бораётган ва ёнғинга қарши кемалар навбатсиз ўтказилади.

101. Сузувчан кўприкларнинг кемаларни ўтказиш учун мўлжалланган секциялари уларнинг эгалари ва кемага эга корхоналар билан келишилган ҳолда, жадвал бўйича белгиланган кунлар ва соатларда куннинг ёруғ вақтларида ажратилиши шарт.

102. Темир йўл кўприкларининг устунлари уларнинг ўртасида жойлашган битта яшил чироқ билан ёритилади, кема йўли эгри бўлганда устунда биринчи чироқдан бир метр пастда эгри кема йўли йўналиши бўйича иккинчи яшил чироқ ўрнатилиши шарт.

103. Кема юрадиган йўлнинг ҳолатига, кўприклардаги, кўприк олди участкаларидаги турғун ва сузувчан белгиларга қараб туриш ҳамда чуқурликлар, баландликлар ва оқим характери тўғрисидаги ахборотларни бериб туриш, ҳар куни эрталаб ва кечқурун кўприк таги фарватерини текшириб туриш, зарур ҳолларда кейинги ўзгаришларга қараб белгиларни ўзгартириб туриш ва булар ҳақида кема эгаларини хабардор қилиб туриш сув йўллари техник участкаларига юкланади.

Кўприк олди участкаларидаги кема йўлининг чуқурлиги етарли бўлмаса, устун оралари тор ва эгри бўлса, оқим ёки шамол йўналиши устунларга уриладиган, кўриниш чекланган бўлса (туман, чанг ҳаво) сув йўллари техник участкаси кемаларнинг кўприк тагидан ҳаракатланишини тўхтатади ва бу тўғрисида кема эгаларини хабардор қилади.

104. Кема ёки таркибнинг габаритлари кўприкнинг кема юрадиган устунлари оралиғи габаритларига ва шатакка олувчининг қувватига мос бўлиши шарт.

Кўприк фермасининг энг паст қисми ва кеманинг энг баланд нуқтаси орасидаги захира 0.5 метрдан кам бўлмаслиги шарт.

Оқим бўйича кўприк тагидан юк кўтариш қобилияти 500 тоннагача бўлган иккита баржадан иборат таркибни шатакка олиб ўтказишда, улар изма-из боғланган ҳолда олд қисми қуйи томон йўналтирилган, орқа томондан занжирлар сувга туширилган бўлиши шарт.

105. Понтон кўприкларининг ажратилган секциялари орқали таркибларни ўтказиш фақат тегишли сув йўлларининг техник участкалари ва кўприк эгалари билан келишилган жадвал бўйича белгиланган вақтларда, кундуз куни амалга оширилиши шарт.

106. Понтон кўприкларнинг ажратилган қисмидан кемаларни ва таркибларни ўтказиш унга яқин жойларда ва кема юрадиган устунлар оралиғида кема тубидаги сув захираси 10 см дан кам бўлганда тақиқланади.

Саёз бўлиб қолган кема юрадиган йўлларни кеманинг ҳаракатлантириш механизмлари билан чуқурлаштиришга йўл қўйилмайди.

107. Понтон кўпригининг ажратиладиган қисмининг эни таркиб энининг уч бараваридан кам бўлмаслиги шарт.

Понтон кўприкнинг ажратилган секциялари шундай ўрнатилиши керакки, кема юрадиган оралиқ масофа қисқармаслиги шарт.

Лангарли понтонлар кема йўлининг четига олиб қўйилиши шарт.

108. Барча турдаги кўприклардан ва кечувлардан ўтиш даврида кемани капитаннинг ўзи бошқариши шарт.

Лоцманнинг хизматидан фойдаланган даврда капитандан жавобгарлик олиб қўйилмайди.

Кўприкнинг кемалар тўхташ пунктлари ва кўприк устунлари орқали ўтказиш учун таркибларни шакллантириш кўприк эгаси билан келишилади.

109. Қуйидаги ҳолларда кемалар ва таркибларни кўприкнинг ажратилган қисмидан ўтказишга рухсат этилади:

ўзиюрар кемаларнинг двигатели, ҳаракатлантирувчилари, руль ва лангар қурилмалари ҳамда масофадан автоматик бошқариш тизими соз ҳолда бўлганда;

кема техник соз ва бошқариладиган бўлганда;

ўзиюрмас кемаларнинг лангар ва шатакка олиш қурилмалари соз бўлганда;

изма-из ёки ёнма-ён боғланган ва 15 метрдан кам бўлмаган шатакка олинган 500 ва 300 тонна бўлган иккита баржа ёки 500 тоннадан бўлган иккита баржадан иборат бўлган таркибни оқим бўйлаб шатакка олганда, ҳалқасининг диаметри 17 миллиметрдан кам бўлмаган ҳар бир охирги баржадан 75 метр судралма занжир ташланиб ҳаракат қилганда;

орқа томони билан сув оқими бўйлаб битта баржадан занжир ташламасдан туширилганда;

оқимга қарши ҳаракат қилганда, кеманинг қувватига ёки таркибнинг вазнига қараб 15-20 метргача шатак арқони билан учтагача баржа шатакка олинганда, охирги баржадан узунлиги 50-75 метр судралма занжир ташланганда.

110. Боғлаш, шатакка олиш, лангар ва руль қурилмалари носоз кемаларни понтон кўприкларнинг ажратилган қисмидан ўтказишга, агар бу кемалар таъмирлаш учун бораётган ёки йўл-йўлакай юкланган бўлса, фақат капитан мураббий ёки рейд капитани раҳбарлигида йўл қўйилади.

Капитан мураббий ёки рейд капитани муайян вазият ва шароитларга қараб, авария ҳолатларининг олдини олиш чораларини кўради ва кемаларни хавфсиз ўтказиб юбориш учун тўлиқ жавобгар ҳисобланади. Унинг ихтиёрига двигателининг қуввати бу ишларни бажаришга мўлжалланган ўзиюрар кема ажратилиши шарт.

111. Оқим бўйича ҳаракатланувчи таркибларнинг оралиқ масофаси 1 км дан, оқимга қарши ҳаракатланувчиларнинг оралиқ масофаси эса 600 метрдан кам бўлмаслиги шарт.

112. Кўприкка яқин жойларда кема юрадиган йўл эгри ва понтон кўпригига сув оқими ён томондан бўлса, капитан баржани шатакка олувчининг изига йўналтириш учун ёрдамчи ўзиюрар кема талаб қилиши мумкин.

113. Кўприкка яқин жойларда ва кўприкнинг кема юрадиган устунлари орасидаги кема тубидаги сув захираси 10 сантиметрдан кам бўлса, кемалар ва таркибларни ўтказишга йўл қўйилмайди.

114. Кема капитанлари кўприк устунлари орасидан кемаларнинг хавфсиз ўтишини таъминлаш учун кема бошқариш амалиётида ёки алоҳида вазиятларда қўлланиладиган барча чораларни кўришлари шарт.

115. Арқонли кечув паромлари келаётган кемаларга ўз вақтида кема юрадиган йўлни бўшатиши ва улар яқинлашганда қирғоқдан ҳаракатни бошламаслиги шарт.

116. Семафорлар юқори томондан кўприк устунларигача камида 2.5 км масофада, қуйидан - кўприкдан камида 500 метр олдин ўрнатилади.

Навигация белгилари айрилиш ва ўзиб кетиш мураккаб бўлган йўл участкаларига яқин жойларга ўрнатилади.

Понтон кўприкларга кириш жойида кема юрадиган йўлнинг габаритларини кўрсатиш учун сигнал мачталари бўлиши шарт.

Кўприкдаги сигналларга қараб туриш, семафор ва навигация белгиларига хизмат кўрсатиш сув йўллари техник участкалари томонидан амалга оширилади.

117. Кемалар қарама-қарши келаётган кемаларни олдиндан кўриб бўлмайдиган, тартибга келтирилмайдиган яққол кўринмайдиган, ёйилиб оқадиган, эгри ва тор жойга кириш даврида тезликни пасайтириши ва битта давомли товушли сигнал бериши шарт.

Кечки вақт бу сигнал юқорига йўналтирилган прожектор чироқлари нури билан такрорланиши шарт.

Кемалар бундай участкаларга киргандан сўнг иккита давомли товушли сигнал бериши, бундай участка катта масофада бўлса иккита давомли товушли сигнални ҳар 2-3 дақиқада такрорлаши шарт.

118. Қарама-қарши ҳаракатланаётган кема участканинг бандлигига ишонч ҳосил қилгандан сўнг хавфсиз айрилишни (ўтказиб юбориш) таъминлаш учун чоралар кўриши, агар участка бир томонлама бўлса, қарама-қарши кемани ўтказиб юбориш учун тўхташи шарт.

119. Ҳаракат бир томонлама бўлган участкага кириш учун оқимга қарши ҳаракатланаётган кема хавфсиз жойга тўхташи ва оқим бўйича ҳаракатланаётган кемани ўтказиб юбориши шарт.

120. Кема юрадиган йўлда ишлаётган земснарядга яқинлашган кема камида 1 км масофадан битта давомли товушли сигнал бериши шарт.

121. Земснаряд кемани ўтказиб юбориш учун унга етарли бўлган кема йўли қисмини бўшатиши, битта давомли товушли сигнал бериши ва ўтиш томонини байроқча ёки импульсли чироқни силтаб кўрсатиши, қоронғи вақтда эса тент чироқларини ёқиб-ўчириб - агар земснаряд чап қирғоққа ўтган бўлса - оқ, ўнг қирғоққа ўтган бўлса - қизил чироқларни ёқиб-ўчириб сигнал бериши шарт.

122. Қоронғи вақтда кема юрадиган йўлнинг чап томони чеккасида ишлаётган земснаряд битта айланма оқ, ўнг томон чеккасида - битта айланма қизил чироқни ёқиб-ўчириб сигнал бериши шарт.

123. Земснаряд ёнидан ўтиб кетишга рухсат берувчи сигнални олган кема товушли сигнал бермасдан байроқчани силтаб жавоб қайтариши ва эҳтиёт чораларини кўриб ўтиши шарт.

124. Бир вақтнинг ўзида земснарядга оқим бўйича ва оқимга қарши кемалар яқинлашганда, оқим бўйича ҳаракатланаётган ёки йўналишидан қатъи назар, тезюрар кема биринчи навбатда ўтказиб юборилиши шарт.

125. Ўтказиб юборишнинг имкони бўлмаганда, земснаряд яқинлашиб келаётган кемага камида 1 км қолганда 5 марта қисқа товушли сигнал ёки тез-тез қўнғироқ уриб огоҳлантириш сигналини бериши шарт.

Бундай сигнални олган кема зудлик билан такроран сўров бермасдан рухсат олгунга қадар ҳаракатни тўхтатиши шарт.

126. Кема юрадиган йўлларда сув ости ёки ғаввослик ишлари билан банд бўлган кемалар ёнидан ўтиш земснарядларнинг ёнидан ўтиш каби сигналлар алмашиш орқали амалга оширилади.

9-БОБ. АМУДАРЁ ДАРЁСИДА СУЗИШ

       

127. Кема йўлининг чуқурлиги, кенглиги, бурилиш радиуси, кемаларнинг туби бўйича ўрнатилган сув захираси бўлган кема йўли габаритлари орасидаги нисбийлик мувофиқ келмаганда, дарёда қуйидаги ишлар амалга оширилгандан сўнг кемалар ва таркибларнинг ҳаракатланишига рухсат берилади:

барча кемалар сувга ботиши бўйича кема ёки таркибни кўп сувли участкага ўтиш имконини бермайдиган чуқурликни кўрсатувчи сигнал мачтасига ёки қирғоқ белгисига яқинлашганда тўхташлари ва вахта бошлиқлари сув йўллари техник участкаси ходимларидан сув йўлининг ҳолати тўғрисида ахборот олишлари, агар сув йўллари хизматининг ходимлари бўлмаса, йўлнинг саёз участкасини текшириши;

сув йўллари техник участкалари ходимлари томонидан саёз участкадан ўтишга қаршилик бўлмаса, сувнинг ёйилиб оқиш участкаси бошқа кема билан банд эмаслигини, сув тубидаги ер юмшоқ ва осон ювиш мумкин эканлигини текшириши;

кема тубида захира сув бўлмаган саёз участкага киришдан олдин шатакка олинган кемаларнинг командасини олдиндан саёзлик орқали ҳаракатланиши тўғрисида огоҳлантириши;

саёз участкага киришдан олдин вахта бошлиғининг рухсати билан таркибни ечиш, боғланган занжирларни йиғиб олиш, лангарларни кўтариш ҳамда хавфсиз сузишни таъминловчи бошқа чораларни кўриш.

Сув ёйилиб оққан участкада бир нечта таркиб йиғилиб қолганда, уларни ёйиқ жойдан ўтказиш учун сув йўллари техник участкаси ходими раҳбарлик қилади.

128. Кема тубида захира сув бўлмаган ва сув тубида тош борлигини билдирувчи белги билан белгиланган ва сув йўллари техник участкаларининг радио бюллетенларида эълон қилинган қаттиқ ерли участкада (тош, шағал) ҳаракатланиш тақиқланади.

Бундай ҳолатларда кемаларнинг тубидаги сув захираси қуйидаги жадвалда кўрсатилганидан кам бўлмаслиги шарт:

         

        

129. Таркиблар ва сув йўлларининг габаритлари орасидаги энг кам етарли номувофиқлик тегишли сув йўллари техник участкалари томонидан дарёнинг тўлқинланиши, навигация даври, шатакловчиларнинг тортиш қуввати ва ҳаракат йўналишига қараб белгиланиши шарт.

Сув йўлларининг шароитлари ва дарё бўйлаб ҳаракатланиш йўналишига қараб, навигациянинг турли даврларида таркибларнинг узунлиги ва сувга ботиши қисқариши мумкин.

130. Сув йўллари техник участкалари дарёнинг назорат гидропостида сув сатҳининг 1 метрдан ортиқ пасайганлигини аниқласалар, бу участкани мураккаб жойининг юқори ёки қуйи қисмида ҳақиқий чуқурлик кўрсатилган сигнал мачтаси ёки қирғоқ белгиси ўрнатиб, эркин ҳаракатланиш учун ёпиб қўйишлари шарт.

Эркин ҳаракатланиш учун огоҳлантирувчи чораларни кўрмасдан кемаларнинг хавфсиз ҳаракатланишига таҳдид солувчи, етарли чуқурликка эга бўлган, бироқ тор ёки айланма йўл, сув усти ёки сув ости тўсиқларига эга бўлган участкалар ҳам ёпилиши шарт.

131. Агар кемаларнинг эркин ҳаракатланишига чекланишлар ўрнатилган бўлса, у ҳолда сув йўллари техник участкаларининг масъул ходимлари чекланишлар ўрнатилган участкада ўзан шаклининг ўзгариши ва флот ҳаракати устидан доимий назорат ўрнатиши ва сув сатҳини тез-тез ўлчаб туриши, энг чуқур жойларни ишора қозиғи ва бакенлар билан ўраб қўйиши, ўтиб кетаётган кемаларни кузатиб қўйиши ва кема бошқарувчиларини сув йўллари ҳолати тўғрисида хабардор қилиши шарт.

132. Кема йўлларида ҳаракатланиш учун чекланиш жорий этилганлиги тўғрисида сув йўллари техник участкаларининг бошлиқлари ва бу участкаларда ҳаракатланаётган кема эгалари хабардор қилиниши шарт.

133. Кема капитанлари ички кема йўллари бўйича кемачилик жиҳозларининг мавжудлиги ва бу жиҳозларнинг тўғри ўрнатилганлигини кузатиб бориши ва кема йўлларининг ўзгариб туришига қараб, кема ҳаракатини вазият бўйича мувофиқлаштириб бориши шарт.

134. Ички кема йўлларини белгилашда номутаносиблик ёки кемачилик жиҳозлари белгиларини стандарт ва туридан четга оғишганлиги аниқланганда, кема капитани сув йўллари техника участкасига мавжуд ҳолат бўйича хабар бериши ва бу участкада сузадиган барча кемалар учун огоҳлантириш юбориш йўли билан авария ҳолатларини бартараф этишни таъминлайдиган чоралар кўриши шарт.

Сув йўлларининг техник участкалари бу ҳақда кемачилик регистри инспектори ва кема эгаларини хабардор қилиши шарт.

135. Ички кема йўлларида кузатилган носозликлар ва кўрилган чоралар тўғрисида капитан вахта журналига қайд этиши шарт.

Ички кема йўлининг саёз, ёйиқ ва тўлқинли ёйиқ участкаларида тезлик пасайтирилиши шарт.

136. Вахтани олиб бориш вақтидан қатъи назар, қуйидаги участкаларда кемани капитаннинг ўзи бошқариши шарт:

Айважнинг қуйи қисми, Качигузар, Олтин ороли, Хатиробод ирмоғи, Ҳайратон темир йўл кўприги, Айритом, Оқ тоғ, Ғиштепа, Эски Термиз, Туямўйин, Тахиатош, Тўрткўл кўприги, Беруний кўприги, Қипчоқ кўприги, Қипчоқ буруни, 152-постнинг сув ости тошли йўли, Тахиатош шлюзининг юқори бьеф йўли, Хўжайли - Нукус автомобиль йўли, Бегаб, Қизил жар.

10-БОБ. ТАРКИБЛАРНИ ШАКЛЛАНТИРИШ

        

137. Таркибларни шакллантириш ишлари ички кема йўлларининг габаритлари, кемаларнинг техник ҳолати, уларнинг юк кўтариш қобилияти ва сувга ботиши, ҳар бир кеманинг алоҳида ишлатиш сифатлари ва ташилаётган юкнинг турини инобатга олиб амалга оширилади.

Таркибнинг бошида биринчи бўлиб боғланадиган энг узун, энли ва сувга кўпроқ ботишга эга бўлган кема қўйилади.

Юкланган кемалар билан бирга бўш кемалар ҳам таркибга киритилса, улар таркибнинг охирига жойлаштирилади.

138. Кемаларни таркибга сиртмоқ ёки бошқа узун боғламлар билан боғлаш ҳамда саҳнадан очилган тешик, комингс, карлингс, шпил, клюз ва кемаларнинг бу мақсадга мўлжалланмаган қурилмаларига боғлаш қатъиян тақиқланади.

Ҳар бир боғланган арқон исталган вақтда алоҳида эркин ечилиш ёки бўшатиш имконини бериши шарт. Таркибни боғлаш учун баржа шкипери жавобгар ҳисобланади.

139. Шатакка олувчи теплоходнинг капитани теплоходнинг қувватидан юқори даражада фойдаланиши, шатакка олишнинг энг самарали услубларини қўллаши, таркибга кемаларни қулай жойлаштириши, шатак, боғлаш арқонларининг узунлиги ва қалинлигини тўғри танлаши ҳамда ҳаракат тезлигига риоя этиши, оқимга қарши ҳаракатланганда тинч оқимли участкадан фойдаланиши шарт.

140. Таркибларнинг оқим бўйича ҳаракатланиш даврида сув йўлининг тўсатдан ўзгариши натижасида шатакка олувчи саёзликка ўтириб қолган вақтда, шатакка олинган кемалар ўз инерцияларини камайтириш ва шатакка олувчига урилишнинг олдини олиш мақсадида таркибнинг барча кемалари орқа томонидан судралма занжирлар ёки махсус тайёрланган лот ташлаши шарт.

Қуввати 300 - 400 от кучига эга бўлган ҳар бир шатакка олувчи кемада 200 метрдан кам бўлмаган, қуввати 100 - 180 от кучига эга бўлган кемада 75 метрдан кам бўлмаган занжирлар бўлиши шарт.

141. Кемаларни лотсиз бошқаришда қисқа участкаларда, қачонки шатакка олувчи шатакка олинувчи кемаларга нисбатан камроқ сувга ботишга эга бўлса, сузишга рухсат этилади.

11-БОБ. ЧЕГАРА ҲУДУДЛАРИДА СУЗИШ

         

142 Чегара ҳудудларида сузиш Халқаро битимлар ва Ўзбекистон Республикасининг чегара ҳудудларида фаолият юритишни тартибга солувчи қонунчилик ҳужжатлари ҳамда мазкур Қоидалар билан тартибга келтирилади.

143. Ёритувчи кемачилик жиҳозлари мавжуд бўлмаган участкаларда кемаларнинг сузишига кеча-кундуз рухсат этилади ва ушбу участкаларда қоронғилик ва кундуз куни ҳавонинг ўзгариши туфайли ҳаракатланиш мураккаблашса, кема лангарда ёки белгиланган қирғоқда тўхтаб туриши шарт.

Тўхтаб туриш жойлари Чегара назорати бўлинмалари томонидан сув йўллари техник участкаси билан келишилган ҳолда белгиланади.

Фарватерда тўхтаб турган вақтда ов, чўмилиш ҳамда одамларни бортга олиш ва тушириш, юкларни юклаш ва тушириш тақиқланади.

Кемаларни чегарадош давлат қирғоғига яқин жойларда лангарда тўхтаб туришига йўл қўйилмайди.

144. Чет элга сузадиган кемаларга чегарани кесиб ўтиш ҳуқуқини берувчи ҳужжатлар мавжуд бўлганда, хориж давлат портлари ёки пристанларига тўхтаб туришга рухсат берилади.

Кемада авария ҳолати ёки табиий офат сабабли махсус тўхтаб туриш жойида тўхташнинг имкони бўлмаса, ўнг қирғоқнинг бирор-бир жойида лангарда туриши ёки боғлашга йўл қўйилади, бу ҳолда кема капитанлари Чегара назорати бўлинмаларига чақирув сигнали беришлари шарт.

145. Ўнг қирғоқда боғлаш даврида кема командасига боғлаш арқони узунлигидан ортиқ узоқликка бориши тақиқланади.

Қирғоқда олов ёқиш, ўтин тайёрлаш, ҳар хил буюмларни қолдириш ҳамда зарурат бўлмасдан қирғоқ ва саёзликка чиқиш тақиқланади.

Тўхтаб туриш жойидан жўнаб кетганда, вахта бошлиғи ва баржа шкипери кемада команданинг тўлиқлиги ва қирғоқнинг ҳолатини текшириши шарт.

146. Кемадан қайиқларни сувга туширишга "Борт ортида одам" тревогаси бўйича саёз жойларни ўлчаш ишларини амалга оширишда белгиларга хизмат кўрсатиш, уларни бошқа жойга кўчиришда ва авария ҳолатларида рухсат берилади.

Қайиқда камида икки киши бўлиши, кема қайиқларида баландлиги 10 сантиметрдан кам бўлмаган ҳарфлар билан кеманинг борт рақами, номи ва кема эгасининг номи ёзилган бўлиши, тунда қайиқлар оқ чироқ олиб юришлари шарт.

147. Кемаларнинг Чегара назорати бўлинмалари билан алоқалари қуйидаги сигналлар ёрдамида ўрнатилади:

"тўхташни талаб этаман" - тунда битта қизил ракета отиш, кундуз куни - оқ байроқни силташ;

"Чегара назорати бўлинмалари вакилларини чақириш" - иккита давомли товушли сигнал, битта қисқа ва битта давомли товушли сигнал бериш;

кўриш сигнали - кундуз куни - мачтада қизил байроқни тушириш ва кўтариш, тунда - мачта чироқларини ёқиб ўчириш.

148. Чегара ҳудудларида кемачилик жиҳозлари ва белгиларини ўрнатиш сув йўллари техник участкаси томонидан Чегара назорати бўлинмалари билан келишилган ҳолда амалга оширилади.

149. Кемалар ва уларнинг экипаж аъзоларини чегара ҳудудларида сузишга ўрнатилган тартибда расмийлаштирилган кема хизматига асосан рухсат берилади. Кема капитани чегара нарядининг биринчи талаби бўйича кема хизмати ҳамда тегишли ҳужжатларни тақдим этиши шарт.

150. Ўзбекистон Республикаси Давлат чегараси ҳудудидаги дарё флоти диспетчерлари ва кема капитанлари кема эгасига ва чегара назорати бўлинмаларига қуйидаги маълумотларни етказишлари шарт:

чегарадош давлат ҳудуди томонидан кемаларни ёки объектларни эгаллаб олишга уринишлар;

қирғоққа чегара бузувчиларни тушириши ёки тушириш аломатлари сезилганда ёки чегара бузувчиларнинг қирғоқдан жўнаб кетиши;

одамларнинг сузиш воситалари ёки уларсиз дарёдан сузиб ўтиши;

кема бортидан одамларнинг ёки сузиш воситаларининг йўқолиши;

қирғоқдан кемани олиб қочиш ёки ўғирлаш, шунингдек, белгиланган вақтда причалга қайтмаганлиги ёки ҳужжатларни расмийлаштирмасдан жўнаб кетиши;

сузиш воситаси ёки уларсиз сузаётган одамларни бортга олишнинг барча ҳолатлари.

Кўрсатилган маълумотлар алоқа каналлари бўйича Чегара назорати бўлинмалари билан келишилган пароль бўйича узатилиши шарт.

151. Кемаларга эга корхоналарнинг маъмурияти ва дарё флоти диспетчерлари канал орқали хабарномани олгандан сўнг зудлик билан Чегара назорати бўлинмаларининг тезкор хизматларини ҳамда ўтказиш пункти назорат бўлимини хабардор қилишлари шарт.

152. Кема капитанлари дарёда қўлбола воситаларда ёки уларсиз, сузувчи воситаларда сузувчиларни аниқласа - сузувчиларни бортга олиши, сузувчи воситаларини эса ушлаб қолиши ва зудлик билан кема эгалари ва Чегара назорати бўлинмаларига келишилган пароль орқали хабар бериши ва кейин уларнинг кўрсатмалари бўйича ҳаракат қилиши шарт.

153. Кема эгаларининг дарё флоти диспетчерлари хабарни олгандан сўнг зудлик билан Чегара назорати бўлинмалари ва ўтказиш пункти назорат бўлими тезкор хизматини хабардор қилиши ҳамда ҳар куни соат 08:00 ва 20:00 да хориж давлати портларида турган кемаларни қўшган ҳолда ўтиш жойларида турган кемаларнинг жойлашганлиги тўғрисида маълумот беради. Барча маълумотлар лоцман харитаси (километр билан) ёки манзил (аҳоли пункти, тоғлар, қирғоқ белгилари) бўйича берилади.

154. Кема капитанлари "Генерал Мўмин" ва Айваж портлари кўприкларидан ўтиш даврида Чегара назорати бўлинмалари талабларига қатъий амал қилиши шарт.

12-БОБ. КЕМАЛАРДА ХАВФЛИ ЮКЛАР ВА ЗАРАРЛИ

ГАЗ АЖРАТИБ ЧИҚАРУВЧИ ЮКЛАРНИ ТАШИШ

       

155. Хавфли юкларга нефть маҳсулотлари, портловчи ва тез аланга оладиган воситалар ҳамда сув билан қўшилганда реакцияга киришиб, юқори температура ажратиб чиқарадиган ёки аланга оладиган кимёвий юклар киради. Зарарли газ ажратиб чиқарадиган кимёвий юкларга сув ёки ҳаво билан қўшилганда, зарарли газ ёки кимёвий юкнинг ўзи чангланиб кетадиган юклар киради.

156. Мазкур Қоидаларнинг 155-бандида кўрсатилган юклар билан юкланган ёки туширгандан сўнг уларнинг қолдиғи бўлган кемалар портда ёки рейдларда бошқа кемалардан алоҳида қўйилиши шарт. Бундай кемаларни рейдда икки ёки ундан кўп ёнма-ён боғлаш ёки қўйиш қатъиян тақиқланади.

157. Хавфли юклар юкланган кемалар тўхтаб турганда мачтасида: кундуз куни - қизил тўртбурчак байроқ, тунда - аккумулятор батареяси манбасидан ёритиладиган, бутун горизонт бўйича кўринадиган битта қизил чироқ, шатакка олинган даврда эса бутун горизонт бўйича кўринадиган битта оқ чироқ бўлиши шарт.

13-БОБ. КЎРИНИШ ЧЕКЛАНГАН ШАРОИТЛАРДА

КЕМАЛАРНИНГ СУЗИШИ

      

158. Горизонт бўйлаб кўриниш масофаси 1 кмдан кам бўлганда кемаларнинг ҳаракатланиши тақиқланади.

159. Кўриниш чекланган даврда кема ёки таркиб фақат лангарда тўхтаб туриш учун жойни танлаш учун ўзининг ҳаракатини давом эттириши мумкин. Бу ҳолатда кема мунтазам кўриш ва эшитиш орқали вазиятни назорат қилиб бориши, тегишли товушли сигналларни бериши ҳамда радиоалоқа бўйича эфирда, ўзи бўлиб турган вазият ва жойлашуви тўғрисида хабар бериши шарт.

160. Кейинги ҳаракат тўғрисида қарор қабул қилишда ҳақиқий кўриш масофаси, ҳаракат интенсивлиги, кемалар (таркиблар) габаритларининг сув йўли габаритларига нисбийлигига алоҳида эътибор қаратиши шарт.

161. Радиоалоқа бўйича мулоқот олиб бориш даврида ўзаро ҳаракатлар айнан шу кема билан келишиб олаётганлигини аниқ билиши шарт.

162. Ҳаракатланувчи ва тўхтаб турган кемалар кўриниш чекланган даврда қуйидаги сигналларни бериш орқали атрофдаги кемаларни огоҳлантириши шарт:

ҳаракатдаги кемалар ҳар 2 дақиқадан кўп бўлмаган оралиқда - битта давомли товушли сигнал;

кемаларни ёки солларни шатакка олган кема ҳар 2 дақиқадан кўп бўлмаган оралиқда - битта давомли ва иккита қисқа товушли сигнал;

кўриниш чекланган даврда кема юрадиган йўл чегарасида лангарда ёки саёзликда турган ўзиюрар кема яқинлашаётган кемаларни огоҳлантириш учун битта қисқа, битта давомли ва битта қисқа товушли сигнал бериши шарт. Экипажга эга бўлган ўзиюрмас кема бундай ҳолда қўнғироққа ёки металл предметга тез-тез уриш билан сигнал беради.

14-БОБ. КЕМАЛАРДАН АЙРИЛИШ

(ЎТКАЗИБ ЮБОРИШ) ВА ЎЗИБ КЕТИШ

         

163. Кўриш масофаси 1 кмдан кам бўлган даврда қарама-қарши ҳаракатланаётган кемалар бир-бирларидан айрилиш вақтида улар олдиндан радиоалоқа бўйича қулайроқ жойни келишиб олишлари ва фақат чап бортлари билан айрилишлари шарт.

164. Оқимга қарши ҳаракат қилувчи кема келишилган жойга етиб келганда, қанча зарур ва хавфсиз бўлса ўнг томонга ўтиши, тўхташи ёки тезликни энг кам тезликкача пасайтириши ва қарама-қарши келаётган кемани (таркибни) чап борти томонидан ўтказиб юбориши шарт.

165. Оқим бўйича ҳаракат қилувчи кема келишилган жойга етиб келганда, олдиндан тезликни энг кам тезликкача пасайтириши, қанча зарур ва хавфсиз бўлса ўнг томонга ўтиши ва қарама-қарши кема ортга қолгунга қадар шундай тезликда ҳаракат қилиши шарт.

166. Кўриш масофаси чекланган даврда кемаларнинг бир-биридан ўзиб кетишига йўл қўйилмайди.

15-БОБ. КЕМАЛАРНИНГ ТЎХТАБ ТУРИШИ

ЛАНГАРДА ТЎХТАБ ТУРГАН КЕМАЛАРГА

ҚЎЙИЛАДИГАН ТАЛАБЛАР

         

167. Кемалар, таркиблар ва соллар махсус ажратилган рейдларда жойлашиш ва тўхтаб туриш тартибига риоя этган ҳолда лангарда туришлари шарт.

168. Рейдларда кемалар, таркиблар ва солларнинг жойлаштирилиши ва тўхтаб туриши маҳаллий сузиш шароитлардан келиб чиқиб ишлаб чиқилган маҳаллий қоидалар ва мазкур Қоидалар билан ўрнатилган тартибда белгиланади. Рейдлар навигация хариталарида кўрсатилган бўлиши шарт.

169. Кемалар, таркиблар ва солларнинг ҳаракатланиш йўлида ёки рейдлар бўлмаган жойларда лангарда туриш учун зарурат пайдо бўлганда, улар кема юрадиган йўлга яқинроқ бўлган, бошқа кемаларнинг ҳаракатланишига ва манёвр қилишига халақит бермайдиган хавфсиз жойда лангарда тўхтаб туриш жойини танлаши шарт.

170. Кемалар, соллар, дебаркадер, земснаряд, сузувчан кўприк ва бошқа сузувчи воситалардан ташланган лангарлар ҳаракатланаётган кемаларга хавф туғдирмаслиги шарт.

Кемалардан ташланган тўрт шохли ва адмиралти лангарлар оқ ва қизил ҳошия билан бўялган буйлар (қалқович) билан белгиланган бўлиши шарт.

Буйнинг узунлиги шундай бўлиши лозимки, лангар ташлангандан сўнг буй ортиқча захирасиз сувнинг юзида бўлиши шарт.

Лангар ва боғлаш занжирларини буйсиз ташлаш тақиқланади. Ҳар бир лангарда, унинг вазни ва мансублиги кўрсатилган тамға бўлиши шарт.

171. Барча кемалар тўхташ зарур бўлганда фарватердан ташқарида, устун ва кема йўли ўзгаришини кўрсатиб турадиган белгилардан 100 метрдан кам бўлмаган масофада ва бошқа кемаларнинг ҳаракатланишига халақит бермайдиган жойда тўхташи шарт.

Кўприк, сув иншоотлари олдидаги саёз, бурилиш ва тор жойлар, дебаркадер ҳудуди, йўловчи ва юк причалларига кириш жойлари, кечув жойлари, навигация белгилари, сув ости кабеллари ётқизилган жойлар, сув ости ўтиш жойлари, сув олинадиган жойлар, сув қисилиб оқадиган қирғоқлар ва сув йўллари техник участкаси томонидан алоҳида эълон қилинган жойларда тўхтаб туриш тақиқланади.

Кемачиликни сиқиб қўяётган кемалар ва бошқа сузувчи иншоотлар ушбу кемалар ва сузувчи иншоотлар эгалари томонидан бошқа жойга ўтказиб қўйилиши шарт.

Худди шундай причал ёнида турган, юклаш операциялари билан банд бўлмаган ёки юклаш операцияларини бажаришга ёки бошқа кемаларнинг ҳаракатланишига халақит бераётган кемалар ҳам бошқа жойга ўтказилади.

Кемалар йўловчи дебаркадерлари ва доклардан 200 метрдан кам бўлмаган масофада лангарда тўхтаб туриши ёки причалга боғланиши шарт.

172. Нефть маҳсулотлари (ёки уларнинг қолдиғи бўлган), портловчи, заҳарловчи воситалар ва тез аланга оладиган юклар билан юкланган кемалар портлар ва рейдларда, кемаларга ишлов бериш бўйича маҳаллий қоидалар билан белгиланган махсус жойларда алоҳида туради. Бошқа кемалар бу кемалардан 300 метрдан кам бўлмаган масофада жойлаштирилади.

173. Кемалар фарватерда ёки унга яқин жойда тўхтаб турганда, қирғоққа боғланган ёки лангарда тўхтаб турганда доимо назорат остида бўлиши, вахтадагилар эса мазкур Қоидалар билан белгиланган сигналларни бериб бориши шарт.

174. Шатакка олувчи кема шатакка олинган кемани боғлаш ёки уни лангарга қўйиш даврида у кема юрадиган йўлни озод этмагунга қадар қолдириши мумкин эмас ва шатакка олувчининг вахта бошлиғи шатакка олинган кеманинг ишончли ва хавфсиз тўхтаб туришига ишонч ҳосил қилиши шарт.

16-БОБ. АМУДАРЁ ДАРЁСИДА

КОМАНДАСИ БЎЛМАГАН БАРЖАЛАР ВА

БОШҚА КЕМАЛАРНИНГ ТЎХТАБ ТУРИШИ

175. Командаси бўлмаган баржалар ва бошқа кемаларнинг уларда сигнал чироқлари бўлмаганда, тўхтаб туришига кема юрадиган сув йўлларидан ташқарида, ишончли боғлаш қурилмалари билан жиҳозланган тўхтаб туриш учун махсус ажратилган жойларда рухсат этилади.

176. Командаси бўлмаган баржалар ва бошқа кемаларнинг уларда сигнал чироқлари бўлмаганда, кема юрадиган сув йўллари чегарасида тўхтаб туришига фақат шатакка олувчи билан қуйидагилар мавжуд бўлганда рухсат этилади:

узунлиги 50 метрдан кам бўлган кемалар билан тўхтаб турганда - сигнал чироқлари мазкур Қоидаларга мувофиқ;

узунлиги 50 метрдан ортиқ бўлган кемалар билан тўхтаб турганда - сигнал чироқлари мазкур Қоидаларга мувофиқ ва унга қўшимча шатакка олган кема яқинлашаётган ва ўтиб кетаётган кемаларга тўхтаб турган кемалар ёки таркибнинг жойлашганлигини кўрсатувчи кема прожектори ёки бошқа нур таратувчи қурилмалар.

Командаси бўлмаган баржалар ва бошқа кемаларни назоратсиз қолдиришга йўл қўйилмайди.

17-БОБ. ХАВФСИЗЛИК ВА ЁРДАМ

КЎРСАТИШ ЧОРАЛАРИ

1-§. Ёрдам кўрсатиш чоралари

         

177. Кема бошқарувчилари ва шкиперлари кемачилик жиҳозлари ва белгиларининг шикастланганлиги ҳамда ички кема йўлларида лангар, боғловчи занжир, судралма занжир ва бошқа буюмларнинг йўқотилганлиги сабабли бошқа кемаларнинг хавфсиз сузишига таҳдид пайдо бўлганлиги тўғрисидаги барча ҳолатларни пост ва қарама-қарши келаётган кемаларга буюм йўқотилган жойни аниқ кўрсатиб хабар бериши, зудлик билан чўккан буюмни кўтариши ёки огоҳлантирувчи белгилар билан тўсиб қўйиши ва бу ҳақда сув йўллари техник участкаси ҳамда кема эгаларини хабардор қилиши шарт.

178. Кемада чўкиш хавфи туғилганда, кема капитани ёки шкипери ҳамда уни шатакка олган кема фарватерни бўшатиш ва аварияга учраган кемани бирор қирғоққа ёки саёз жойга олиб бориш учун барча чораларни кўриши шарт.

179. Сувда бахтсиз ҳодиса юз бериб, одамлар ҳаёти хавф остида бўлганда, унинг яқин атрофида жойлашган барча кемалар зудлик билан ўзларида мавжуд воситалар билан ёрдам беришлари шарт.

180. Агар кеманинг ҳалокати муқаррар бўлса, капитан йўловчиларни қутқариш бўйича барча чораларни кўргандан сўнг экипажга кемани тарк этишга рухсат беради. Капитаннинг ўзи кемани охирида тарк этиши шарт.

181. Авария ҳолати бўйича кема капитани ёки бошқа сузиш воситасидаги масъул шахслар схематик чизмалар, айбдорлар ва жабрланганларнинг ҳамда гувоҳларнинг (агар улар бўлса) тушунтириш хатлари билан уч нусхада мазкур Қоидаларга иловага мувофиқ шаклда Кемада содир этилган авария тўғрисида далолатнома тузади ва вахта журналидан ҳодиса тўғрисидаги ёзувдан кўчирма олади.

Далолатноманинг бир нусхаси ҳужжатларни қайд этиб яқин жойлашган кемачилик регистри инспекторига, иккинчи нусхаси қайд этилган ҳужжатларни илова этиб кема эгасига берилади, учинчи нусхаси эса ўзида қолдирилади.

Ҳужжат тузиш даврида капитан бу ишга флот бошлиғи ёки капитан-мураббийнинг иштирок этишини таъминлаши шарт.

182. Техник носозликлар натижасида юзага келган авария ҳодисалари тўғрисида кема капитани яқин жойлашган Кемачилик регистри инспекторини хабардор қилиши ва зудлик билан унинг талабларини бажариш чораларини кўриши шарт.

183. Мазкур Қоидаларда кўзда тутилмаган барча ҳолатларда кема бошқарувчиси кемани бошқариш амалиётидан келиб чиққан ёки бу ҳолатнинг алоҳида вазиятларини ҳисобга олган ҳолда, сузиш хавфсизлигини таъминлаш бўйича чораларни кўриши шарт.

184. Экипаж аъзолари қуйидаги тревогалар бўйича ўз вазифаларини билиши ва аниқ бажариши шарт:

ёнғин тревогаси;

сув тревогаси;

"Бортдан ташқарида одам" тревогаси.

Кемада тревогалар бўйича умумий жадваллар қуйидаги жойларда осилган бўлиши шарт:

кўприкчада;

ошхона ёки коридорда, барча экипаж кўриши мумкин бўлган жойда.

Алоҳида жадваллар варақаси каюталар бўйича осиб қўйилган бўлиши шарт.

Вахта жойлашган жойда телефонлар рўйхати, порт маъмурияти ва ёнғин командасини хабардор қилиш учун кўрсатиб қўйилган тревогалар бўйича жадвал осиб қўйилган бўлиши шарт.

2-§. Командаси бўлмаган баржани шатакка

қабул қилиш даврида хавфсизликни таъминлаш

         

185. Кема бошқарувчиси баржани шатакка қабул қилишдан олдин ўзиюрмас флот бўйича қирғоқ инспектори билан биргаликда ҳар бир баржанинг техник ҳолатини аниқлаш учун уларни кўрикдан ўтказади.

Кўрик даврида қуйидагилар аниқланиши шарт:

қобиқнинг сув ўтказмаслиги;

боғлаш, шатакка олиш ва лангар қурилмаларининг созлиги;

тўхтаб туриш учун ўрта қисм бруслари ва кринолин бутунлиги;

бириктирилган инвентарнинг мавжудлиги;

кемани сақлаб қолиш учун курашга мўлжалланган ва қўл остида доим бўлиши керак бўладиган материаллар ва авария инвентарининг мавжудлиги;

сувга ботиши, крен, дифферент ва юкнинг тўғри жойлашганлиги.

186. Баржалардан иборат таркибни шакллантиришдан ва шатакка олишдан олдин капитан (вахта бошлиғи) уларнинг техник ҳолатини текшириши ва "Кема журнали"га қайд этиши шарт.

187. Шатакка олувчининг экипажи баржаларни қабул қилиб олганлиги тўғрисидаги далолатнома расмийлаштирилган вақтдан бошлаб, командаси бўлмаган баржаларнинг техник ҳолати, сақланиши ва уларга хизмат кўрсатилиши учун жавобгар ҳисобланади.

Командаси бўлмаган баржаларни назоратсиз қолдириш тақиқланади.

188. Шатакка олувчининг капитани (вахта бошлиғи) командасиз баржаларни доим назорат қилиб туриши ва бундай кемалар қандай ҳолатда бўлмасин, улардан ҳалокат сигнали келмаслигини эътиборга олиши шарт.

Шатакка олувчининг экипажи доимо юқори сафарбарликка тайёр туриши ва кемани сақлаб қолиш учун курашиш инвентари, аслаҳа ҳамда бошқа воситалар тўлиқ ва штат жойларида бўлишини таъминлаши шарт.

189. Йўлнинг мураккаб участкасини ўтиш даврида кемалар сув ости тўсиқларига дуч келганда, унга чиқиб кетганда ёки саёзликка ўтириб қолган ҳолатларда вахта бошлиғи зудлик билан ҳаракатни тўхтатиши ва кемаларнинг ҳолатини текшириши шарт.

190. Белгиланган пунктга келгандан сўнг капитан (вахта бошлиғи) кемалар билан содир этилган ҳолатлар тўғрисида тузилган далолатномаларни илова этган ҳолда (агар қатнов давомида содир этилган бўлса), кема эгасига бажарилган қатнов бўйича билдирги тақдим этади.

3-§. Қайиқларни теплоход борти ёнига

қабул қилишда хавфсизлик чоралари

          

191. Ҳаракатланаётган теплоход борти ёнига қайиқларнинг келишига йўл ҳолати ва бошқа сабаблар бўйича хабардор қилиш зарур бўлганда йўл қўйилади.

Ҳаракатланаётган ғилдиракли теплоход ёнига қайиқларнинг келишига йўл қўйилмайди.

192. Қайиқ бошқарувчиси теплоход борти ёнига келишдан олдин кема олдидан камида 1 км масофада "Қайиқни қабул қилишингизни сўрайман" сигналини қуйидаги тартибда беради:

Кундуз куни - оқ чироқ ёки оқ байроқни боши тепасига кўтариб;

тунда - оқ чироқни доира қилиб айлантириб.

193. Вахта бошлиғи қайиқни қабул қилишга розилигини ёки рад этишни қуйидаги товушли сигналлар билан беради:

қайиқни ўнг борт томондан қабул қилишда - битта қисқа товушли сигнал;

қайиқни чап борт томондан қабул қилишда - иккита қисқа товушли сигнал;

қайиқни қабул қилишга рад этиш - бешта тез-тез қисқа товушли сигнал.

194. Бортига қабул қилиш учун теплоходнинг розилигини олган қайиқ теплоходнинг бортига узатиш учун махсус лангар ёки арқонни тайёрлаб теплоходнинг ҳаракат йўналиши бўйлаб бурилиши шарт.

Қайиқни кема бортига қуйидаги жойлардан қабул қилиб олишга йўл қўйилади:

ғилдиракли теплоходда - олд борт кнехтлари жойлашган олд қисмидан;

ғилдиракли паст бортли теплоходларда - вахта бошлиғининг қарори бўйича олд қисми ёки ғилдиракнинг орқа қисмидан. Бунда қайиқ қабул қилинаётган шу бортнинг ғилдираги тўхтатиб қўйилган бўлиши шарт;

винтли теплоходларда - бортнинг ўртасидан.

195. Борт ёнига қайиқни қабул қилиш даврида вахта бошлиғи хавфсиз қабул қилишни таъминлаш бўйича қуйидаги чораларни кўриши шарт:

махсус лангарни ёки арқонни қабул қилиб олиш учун чангак билан одам юбориши, оқимга қарши бурилиши ёки тинч оқар сувга ўтиши;

машина бўлимининг вахта бўйича раҳбарини машиналар иш режимини ўзгартиришга тайёр туриши ҳақида огоҳлантириши.

4-§. Кечувларга қўйилган талаблар

          

196. Кечувлардан фойдаланиш ва уларга қараб туриш мазкур Қоидалар талабларига мувофиқ бўлиши шарт.

197. Дарё ва бошқа сув ҳавзаларида кечувларни ташкил этишда қуйидаги ишларни амалга оширгандан кейин йўл қўйилади:

дарё суви оқимининг тезлиги энг кам ва оқим йўналиши қирғоққа параллель бўлган ҳамда кема йўли томонидан қулай ва хавфсиз келиш учун етарли узунликдаги сув йўли участкаси бўлиши;

одамларни ва автомобилларни кемага келиши учун қаттиқ қопламага эга бўлган текис ер майдони ва унга кириш йўллари бўлиши;

кемаларнинг турига қараб, қирғоқда швартов қурилмаларининг тўғри ва мустаҳкам ўрнатилган бўлиши.

Кемаларни дарахтларга, юқори кучланишдаги электр устунларига ва қирғоқдаги бошқа тасодифий нарсаларга боғлаш тақиқланади;

одамларни қирғоқдан кемага қулай ва хавфсиз ўтишини таъминлайдиган, баландлиги 1 метрдан, эни 0.6 метрдан кам бўлмаган, ҳар бир метрда 80 кг юк кўтариш қобилиятига эга, узунлиги бўйлаб ёй бўйича 0.04 метрдан ортиқ эгилмайдиган, тутқич ва леерлар билан жиҳозланган, мустаҳкам конструкцияга эга бўлган кўприкчалар мавжуд бўлиши;

қия ўрнатиладиган кўприкчаларда, уларнинг узунлиги бўйлаб ҳар 300 - 400 мм оралиғида ўлчамлари 300 - 500 мм х 50 х 30 мм бўлган кўндаланг ёғоч рейка ўрнатилган бўлиши;

кундуз куни аниқ кўринадиган ва тунда ёритадиган огоҳлантирувчи белгиларнинг (сув чуқурлиги, кечув учун фойдаланишда бўлган кеманинг юк кўтариш қобилияти) мавжуд бўлиши;

кечув ишларини хавфсиз амалга ошириш бўйича йўриқномалар мавжуд бўлиши, кемага чиқишдан олдин ва кема бортида одамларга йўриқнома ўтказилиши.

198. Кечув учун фойдаланиладиган кемалар қуйидаги талабларга жавоб бериши шарт:

кемалар Кемачилик регистри инспекторлари томонидан техник кўриклардан ўтказилган ва Регистрнинг кема ҳужжатларига эга бўлиши;

кечув ишларини амалга ошираётган шахс кема ҳайдовчиси гувоҳномасига эга бўлиши ва кема экипажининг барча аъзолари сузишни, чўкаётган одамни қутқариш усулларини ва биринчи ёрдам беришни билиши;

кечув ишларига жалб этилган кемалар қутқарув воситалари, автомашина ва ҳайвонларни маҳкамлаш воситалари билан жиҳозланган бўлиши;

борт ҳимоя тўсиқлари техник лойиҳа ҳужжатларига мувофиқ бўлиши ва одамларни бортдан ташқарига тушиб кетишини истисно этиши;

эшкакли ва моторли қайиқлар юк ватерлиниясидан 10 сантиметрдан баланд бўлган қутқарув ҳимоя тўсиғи билан жиҳозланган бўлиши;

кема бортига кириш жойи яқинида қутқарув доираси, шунингдек, узунлиги 25 метрдан кам бўлмаган ташланадиган арқон боғланган битта қутқарув доираси бўлиши;

кеманинг кўринадиган жойида йўловчи сиғими ва юк кўтариш қобилияти тўғрисидаги ахборот осиб қўйилган ҳамда қуйидаги маълумотлар бўлиши:

"Ҳайдовчилар! Машиналарни тормозга ва биринчи узатмага қўйинглар, боғичларни текширинг";

"Бортга яқинлашманг, ҳимоя тўсиқларига суянманг!";

"Силкинишдан эҳтиёт бўлинг!".

199. Хавфсизлик талабларига жавоб бермаган кечувларнинг ишлатилиши Кемачилик регистри инспектори томонидан тақиқланади.

Кечувлар фаолиятини тиклашга фақат камчиликларни бартараф этгандан ва Кемачилик регистри инспектори томонидан тегишли ҳужжатлар расмийлаштирилгандан сўнг йўл қўйилади.

200. Йўловчи ва юклар хавфсиз ва ишончли ташилиши учун кечув ишларини ташкил этган корхона раҳбари ва уни амалга ошираётган кема капитани жавобгар ҳисобланади.

18-БОБ. ЯКУНЛОВЧИ ҚОИДА

          

201. Мазкур Қоидалар талабларининг бузилишида айбдор бўлган шахслар қонунчилик ҳужжатларида белгиланган тартибда жавоб берадилар.

          

          

Қоидаларга

ИЛОВА

Кема билан содир этилган авария тўғрисида

ДАЛОЛАТНОМА

            

           

             

             

қуйидагилар тўғрисида далолатнома туздик:

         

            

           

            

          

          

             

          

Агар соллар таркиби шатакка олинган бўлса, унинг рақами ва эгаси ҳамда габарит ўлчамлари (узунлиги, эни, сувга ботиши, бириктириш усули кўрсатилсин)

            

           

Олиб бораётган кеманинг палуба бўйича вахтадагилари

              

           

        

Об-ҳаво ҳолати: шамол йўналиши ва кучи, кўриниши, фарватердаги кемачилик жиҳозларининг ҳолати: лозим бўлган қирғоқ ва сузувчи белгиларнинг мавжудлиги, уларнинг жойлашиши ва ёритиши, навигация белгисида кўрсатилган чуқурликнинг ҳақиқий чуқурлик билан мослиги.

Авария қуйидаги шароитларда содир этилди (авария содир этилган жойнинг аниқ манзили, вақти, бажарилган барча манёврлар, авариягача ва авария вақтида юриш тезлиги, шатакка олган кеманинг вахта бошлиғи томонидан авария содир этилишидан олдин ва авария вақтида кема шкипери ёки сол бригадирига берилган барча кўрсатмалар батафсил кўрсатиб баён этилсин).

Аварияни зудлик билан бартараф этиш бўйича кўрилган чоралар кўрсатилсин. Агар кемалар ва солларнинг тўқнашуви содир этилган бўлса, қарама-қарши ёки ўзиб кетаётган кемалар (соллар) тегишли товуш ва кўриш сигналлари билан жиҳозланганлиги, уларнинг тўғри қўлланилганлиги, сигналлар билан ўзаро алмашиш вақтлари баён этилсин.

Агар авария кема ёки сол тўхтаб турган жойда содир этилган бўлса (сув сатҳининг тушиб кетиши, сув кирганлигидан чўкиб қолиши, ёнғин ва бошқалар), у содир этилган барча шароит ва вазиятлар баён этилсин.

Механизм ёки уларнинг деталлари, ҳаракатлантирувчи ва кеманинг бошқа қурилмалари синганда ёки шикастланганда, шикастланиш нимадан иборатлиги, механизмлар ва деталларнинг авариягача тўғри ишлаганлиги, охирги қишки тўхтаб туриш даврида ва қайси кема таъмирлаш устахонаси ёки заводда шикастланган детал таъмирга жалб этилганлиги баён этилсин.

Сол шикастланганда унинг бириктирилиши. Бириктириш, шакллантириш ва жиҳозлаш қоидалари талабларига мувофиқлиги кўрсатилсин (шатакка олинган сол билан авария содир бўлганда авария тўғрисидаги далолатнома сол бригадири иштирокида тузилади).

Далолатноманинг хулоса қисмида қуйидагилар кўрсатилсин:

а) одамлар билан бахтсиз ҳолатлар бўлганми, агар юз берган бўлса, бахтсиз ҳодисаларнинг олдини олиш ва одамларни қутқариш учун қандай чоралар кўрилганлиги қайд этилсин; Ҳалок бўлганларнинг ёки жароҳатланганларнинг фамилияси, исми, отасининг исми ва яшаш манзили;

б) юклар йўқотилиши ёки ишдан чиқиши, хусусан, қайсилари ва қанча миқдорда;

в) аварияда иштирок этган кемаларнинг тўхтаб қолганлиги вақти (соатларда);

г) аварияни бартараф этиш бўйича ёрдам кўрсатиш учун бошқа кемаларнинг сарфлаган вақти (соатларда).

Далолатномани тузган шахслар ва уни тузишда иштирок этган шахсларнинг (авария ҳолати гувоҳларининг) имзолари.

Далолатномага авария жойининг қуйидагилар кўрсатилган схематик чизмаси илова қилинади:

Оқим йўналиши, кемаларнинг авариягача, авария вақтида ва авариядан кейинги жойлашуви, фарватер жиҳозлари белгиларининг жойлашуви.

             

Изоҳ. Сол таркиблари билан авария содир этилганда, авария тўғрисидаги далолатномага сол қисмларини йиғиштириш натижалари ва уни йиғиштиришга қаршилик қилган сабаблар тўғрисида, агар шундай ҳолатлар мавжуд бўлса, қўшимча далолатнома тузилади (чўкканлик, кучли тўлқин билан тарқалиб кетиши ва бошқалар) ва ушбу далолатнома авария тўғрисидаги асосий далолатномага илова қилинади.

         

            

Қонун ҳужжатлари маълумотлари миллий базаси (www.lex.uz),

2023 йил 12 сентябрь