ВСЕ ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВО УЗБЕКИСТАНА

ЎзР Конунчилиги / Хўжалик ва тадбиркорлик фаолиятининг умумий масалалари / Маҳсулот сифати. Стандартлаштириш. Сертификатлаштириш. Метрология / Метрология /

O`z DSt 3626:2023. Ўзбекистон Республикасининг Давлат стандарти. Ўзбекистон Республикаси ўлчашлар бирлилигини таъминлаш давлат тизими. Пезоэлектрик ва индукцион виброўзгартиргичли виброметрлар ҳамда пезоэлектрик ва индукцион виброўзгартиргичлар. Қиёслаш усуллари ва воситалари (АВ томонидан 24.06.2023 й. 179-сон билан рўйхатга олинган Инвестициялар саноат ва савдо вазирлиги ҳузуридаги Ўзбекистон техник жиҳатдан тартибга солиш агентлиги бош директорининг 24.05.2023 й. 05-1547-сон буйруғи билан тасдиқланган)

Функция недоступна

Данная функция доступно только для клиентов (пользователей)

Полный текст документа доступен в платной версии. По вопросам звоните на короткий номер 1172

Ўзбекистон Республикаси

Адлия вазирлигида

2023 йил 24 июнда 179-сон

билан рўйхатга олинган

Ўзбекистон Республикаси

Инвестициялар саноат ва савдо

вазирлиги ҳузуридаги Ўзбекистон

техник жиҳатдан тартибга солиш

агентлиги бош директорининг

2023 йил 24 майдаги

05-1547-сон буйруғига

ИЛОВА



O`z DSt 3626:2023



ЎЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИНИНГ

ДАВЛАТ СТАНДАРТИ

   

Ўзбекистон Республикаси ўлчашлар

бирлилигини таъминлаш давлат тизими. Пезоэлектрик

ва индукцион виброўзгартиргичли виброметрлар ҳамда

пезоэлектрик ва индукцион виброўзгартиргичлар.

Қиёслаш усуллари ва воситалари


Мазкур давлат стандарти пезоэлектрик ва индукцион виброўзгартиргичли виброметрларга (бундан буён матнда виброметрлар деб юритилади) ҳамда пезоэлектрик ва индукцион виброўзгартиргичларга (бундан буён матнда виброўзгартиргичлар деб юритилади) тааллуқли бўлиб, уларни бирламчи ва даврий қиёслаш усуллари ва воситаларини белгилайди.

Ушбу давлат стандарти сейсмометрлар ва сейсмоқабулқилгичларга нисбатан татбиқ этилмайди.



1-БОБ. ТЕХНИК ЖИҲАТДАН ТАРТИБГА

СОЛИШ СОҲАСИДАГИ НОРМАТИВ

ҲУЖЖАТЛАРГА ҲАВОЛАЛАР


1. Ушбу давлат стандартида қуйидаги техник жиҳатдан тартибга солиш соҳасидаги норматив ҳужжатларга ҳаволалар қўлланилган:


ГОСТ 8.395-80 - Ўлчашлар бирлилигини таъминлаш давлат тизими. Қиёслаш пайтида нормал ўлчаш шартлари. Умумий талаблар. (расмий манба: ГОСТ 8.395-80 Государственная система обеспечения единства измерений. Нормальные условия измерений при поверке. Общие требования);


ГОСТ 12.1.003-83 - Меҳнат хавфсизлиги стандартлари тизими. Шовқин. Умумий хавфсизлик талаблари. (расмий манба: ГОСТ 12.1.003-83 Система стандартов безопасности труда. Шум. Общие требования безопасности;


ГОСТ 12.2.007.0-75 - Меҳнат хавфсизлиги стандартлари тизими. Электротехник маҳсулотлар. Умумий хавфсизлик талаблари (расмий манба: ГОСТ 12.2.007.0-75 Система стандартов безопасности труда. Изделия электротехнические. Общие требования безопасности);


ГОСТ 12.1.036-81 - Меҳнат хавфсизлиги стандартлари тизими. Шовқин. Турар жой ва жамоат биноларидаги руҳсат этилган шовқин даражалари (расмий манба: ГОСТ 12.1.036-81 Система стандартов безопасности труда. Шум. Допустимые уровни в жилых и общественных зданиях);


ГОСТ ИСО 5348-2002 - Тебраниш ва зарба. Акселерометрларни механик маҳкамлаш (расмий манба: ГОСТ ИСО 5348-2002 Вибрация и удар. Механическое крепление акселерометров);


ГОСТ 9486-79 - Ўзгарувчан ток кўприкларини ўлчаш. Умумий техник талаблар (расмий манба: ГОСТ 9486-79 Мосты переменного тока измерительные. Общие технические условия);


ГОСТ 17168-82 - Октавали ва учоктавали электрон филтрлар. Умумий техник талаблар ва синов усуллари (расмий манба: ГОСТ 17168-82 Фильтры электронные октавные и третьоктавные. Общие технические требования и методы испытаний);


ГОСТ 23706-93 (МЭК 51-6-84) - Электр ўлчаш асбоблари ва уларга ёрдамчи қисмларни кўрсатадиган тўғридан-тўғри таъсир қилувчи аналоглар. 6-қисм: Омметрлар (эмпеданс ўлчаш асбоблари) ва фаол ўтказувчанликни ўлчашда қўлланиладиган асбоблар учун умумий талаблар (расмий манба: ГОСТ 23706-93 (МЭК 51-6-84) Приборы аналоговые показывающие электроизмерительные прямого действия и вспомогательные части к ним. Часть 6. Особые требования к омметрам (приборам для измерения полного сопротивления) и приборам для измерения активной проводимости);


ГОСТ 30296-95 - Тебраниш жараёнларининг асосий параметрларини аниқлаш учун умумий мақсадли ускуналар. Умумий техник талаблар (расмий манба: ГОСТ 30296-95 Аппаратура общего назначения для определения основных параметров вибрационных процессов. Общие технические требования);


Изоҳ. Ушбу стандартдан фойдаланганда жорий йилнинг 1-январигача тузилган тегишли стандартлар (таснифлагичлар) кўрсаткичи бўйича ва жорий йилда нашр қилинган тегишли ахборот кўрсаткичлари бўйича ҳавола қилинган стандартларнинг ва таснифлагичларнинг амал қилишини текшириш зарур. Агар ҳавола қилинган ҳужжат алмаштирилган (ўзгартирилган) бўлса, ушбу стандартдан фойдаланганда алмаштирилган (ўзгартирилган) стандартга амал қилиниши лозим. Агар ҳавола қилинган ҳужжат алмаштирилмасдан бекор қилинган бўлса, мазкур давлат стандартининг ҳавола қилинган стандартга тегишли қисми қўлланилмайди.



2-БОБ. АТАМАЛАР, ТАЪРИФЛАР

ВА ҚИСҚАРТМАЛАР


2. Мазкур давлат стандартида қуйидаги атамалар ва уларнинг таърифлари қўлланилган:


виброўзгартиргич - тўғри чизиқли илгариланма тебраниш физик катталигига бевосита таъсир кўрсатадиган бирламчи ўлчаш ўзгартиргичи.


виброўзгартиргичнинг ўзгариш коэффициенти - виброўзгартиргич чиқиш жойидаги сигнал катталиги қийматининг виброўзгартиргич кириш жойидаги тўғри чизиқли илгариланма тебраниш физик катталигининг қийматига нисбати;


виброметр - виброўзгартиргич ва ўлчаш занжиридан ташкил топган тўғри чизиқли илгариланма тебраниш физик катталиги параметрларини ўлчаш воситаси;


ўлчанаётган катталик қийматларининг ишчи диапазони - ўлчанадиган физик катталик параметрлари (амплитуда, ўртача квадратик, ўртача қиймат, кўлам) учун ўлчаш воситаси хатолигининг меъёрланган қийматлар доираси;


частоталарнинг ишчи диапазони - тўғри чизиқли илгариланма тебраниш частоталари чегарасида ўлчаш воситаларининг хатолиги меъёрланган қийматлар доираси;


базавий частота - виброўзгартиргичнинг ўзгариш коэффициенти бўлиб, максимал аниқлик билан аниқланиши керак бўлган ва виброметр ёки виброўзгартиргичнинг асосий хатолигини ҳисоблаш учун асосий сифатида ишлатиладиган частота;


қиёслаш виброускунаси - белгиланган тартибда ишчи эталон сифатида тасдиқланган ва тўғри чизиқли илгариланма вибрация физик катталиги бирлигининг ўлчамини ишчи ўлчаш воситаларига узатиш учун хизмат қиладиган ўлчаш воситалари мажмуи;


эталон виброўзгартиргич - эталон сифатида тасдиқланган, бевосита тўғри чизиқли илгариланма тебраниш виброқўзғатгичи билан таъсир кўрсатиладиган, бирлик ўлчамларини ва бошқа тебраниш параметрларини ўлчаш воситаларига узатиш учун мўлжалланган, қиёслаш виброускунасининг ўлчаш тизими таркибидаги ўлчаш виброўзгартиргичи.



3-БОБ. ҚИЁСЛАШ ОПЕРАЦИЯЛАРИ


3. Виброметрларни қиёслашдан ўтказишда 1-жадвалда кўрсатилган операциялар амалга оширилади.


1-ЖАДВАЛ



Виброметрларни қиёслашдан ўтказишда

амалга ошириладиган операциялар

        

Операция номи

Ушбу стандарт

бандининг рақами

     

Қиёслаш турлари

    

бирламчи қиёслаш

      

даврий қиёслаш

     

Ташқи кўрик ва синаш


17-21

Ҳа

Ҳа

Виброметр ўлчаш воситаси (келиштирувчи кучайтиргич, таъминот қурилмаси ва ўзгартиргич) изоляциясининг электр қаршилигини текшириш


19

Ҳа

Йўқ

Метрологик тавсифларини аниқлаш


26

Ҳа

Ҳа

Виброметрнинг нисбий хатолигини аниқлаш


27

Ҳа

Ҳа

Элементлар билан текширишда виброметрнинг асосий нисбий хатолигини аниқлаш


44

Ҳа

Ҳа

Виброметга ўрнатилган филтрларни текшириш


55

Ҳа

Ҳа

     

Изоҳлар:


1. Изоляциянинг электр қаршилиги фақат ўзгарувчан ток тармоғидан таъминланадиган виброметрлар учун аниқланади.


2. Электромеханик тескари алоқали виброметр таркибидаги индукцион виброўзгартиргичлар учун кўндаланг ўзгаришнинг нисбий коэффициенти аниқланмайди.


3. Виброметрни қиёслашдан ўтказиш усулини (бутлаб ёки элементлаб) буюртмачи белгилайди.


4. Виброўзгартиргичларни қиёслашдан ўтказишда 2-жадвалда кўрсатилган қуйидаги операциялар амалга оширилади.



2-ЖАДВАЛ



Виброўзгартиргичларни қиёслаш ўтказишда

амалга ошириладиган операциялар

       

Операция номи

Ушбу стандарт

бандининг рақами

      

Қиёслаш турлари

    

бирламчи қиёслаш

    

даврий қиёслаш

       

Ташқи кўрик ва синаш


17-21

Ҳа

Ҳа

Пезоэлектрик виброўзгартиргич изоляциясининг электр қаршилигини текшириш


22-26

Ҳа

Ҳа

Пезоэлектрик виброўзгартиргичнинг электр сиғимини текшириш


56

Ҳа

Йўқ


Индукцион виброўзгартиргичларнинг ички қаршилигини текшириш


59

Ҳа

Ҳа

Кучланиш (ток) бўйича чиқиш жойи бўлган виброўзгартиргичлар учун бошланғич ишчи кучланиш (ток)ни аниқлаш


60

Ҳа

Ҳа

Виброўзгартиргич ўзгариш коэффициентининг ҳақиқий қийматини аниқлаш


64

Ҳа

Ҳа

Пезоэлектрик виброўзгартиргич кўндаланг ўзгаришининг нисбий коэффициентини аниқлаш


68

Ҳа

Йўқ

Виброўзгартиргич частотали тавсифининг нотекислигини аниқлаш


75-79

Ҳа

Ҳа

Виброўзгартиргич амплитудали тавсифининг ночизиқлилигини аниқлаш


80-82

Ҳа

Йўқ

Пезоэлектрик виброўзгартиргич ўрнатиш резонансининг частотасини аниқлаш


83-88

Ҳа

Йўқ

Пезоэлектрик виброўзгартиргич кўндаланг резонансининг частотасини аниқлаш


89-91

Ҳа

Йўқ

Виброўзгартиргичнинг асосий нисбий хатолигини аниқлаш


92-95

Ҳа

Ҳа

        

Изоҳлар:


1. Ток бўйича чиқиш жойи бўлган пезоэлектрик виброўзгартиргич фақат фойдаланиш бўйича қўлланмада тавсия этилган таъминот манбаи ва кучайтиргич билан бутликда текширилади, агар ушбу таъминот манбаи ва кучайтиргич виброўзгартиргич таркибига кирса.


2. Кучланиш бўйича чиқиш жойи бўлган пезоэлектрик виброўзгартиргич фақат кучайтиргич ва таъминот манбаи билан бутликда текширилади, агар ушбу таъминот манбаи ва кучайтиргич виброўзгартиргич таркибига кирса.


3. Индукцион виброўзгартиргич фақат виброметрнинг ўлчаш занжири билан бутликда текширилади.


4. Даврий қиёслаш ўрнатиш резонансининг частота қийматини аниқлаганда пезоэлектрик виброўзгартиргич частотали тавсифининг нотекислигини аниқламасликка, частотали тавсифнинг нотекислигини аниқлаганда эса ўрнатиш резонансининг частота қийматини аниқламасликка йўл қўйилади.


5. Пезоэлектрик виброўзгартиргични қиёслашни келиштирувчи кучайтиргич ёки волтметр билан биргаликда ўтказишга йўл қўйилади. Бу ҳолда қиёслаш тўғрисидаги сертификат қиёсланадиган «виброўзгартиргич - келиштирувчи заряд кучайтиргичи» ёки «виброўзгартиргич - бириктирувчи кабель - волтметр», ёки «виброўзгартиргич - бириктирувчи кабель - келиштирувчи кучланиш кучайтиргичи» бутлигига берилади.



4-БОБ. ҚИЁСЛАШ ВОСИТАЛАРИ


5. Виброметр ва виброўзгартиргичларни қиёслашдан ўтказишнинг техник ва метрологик тавсифлари 3-жадвалда келтирилган.


3-ЖАДВАЛ



Мазкур стандарт

бандининг рақами

      

Асосий ёки ёрдамчи қиёслаш воситасининг номи ва тури,

қиёслаш воситасига қўйиладиган техник талаблар ва (ёки) унинг

метрологик ҳамда асосий техник тавсифларини белгилайдиган техник

жиҳатдан тартибга солиш соҳасидаги норматив ҳужжат белгиси

       

20

ГОСТ 23706 бўйича мегаомметр


24

ГОСТ 23706 бўйича мегаомметр


47

Паст частотали генератор:

- частота 0,3 дан 20000 Нz гача;

- гармониклар коэффициенти 0,3 фоиздан кўп эмас.

Аниқлик даражаси 1 дан паст бўлмаган ўзгарувчан ток волтметри


57

ГОСТ 9486 бўйича ўзгарувчан ток ўлчаш кўприги


59

ГОСТ 23706 бўйича омметр


61

Ўзгармас ток кучланишининг манбаи (0 дан 30В гача);

Ўзгармас ток кучланиш волтметри (аниқлик класси 0,5 дан паст эмас);

Ўзгармас ток миллиамперметри (аниқлик класси 0,5 дан паст эмас)


64

МИ 2070-90 бўйича қаттиқ жисм тебранувчи ҳаракатида узунлик, тезлик ва тезланиш бирликларининг иккиламчи эталони ёки қиёсловчи виброускуна


69

МИ 2070-90 бўйича қаттиқ жисм тебранувчи ҳаракатида узунлик, тезлик ва тезланиш бирликларининг иккиламчи эталони ёки қиёсловчи виброускуна


75-79

МИ 2070-90 бўйича қаттиқ жисм тебранувчи ҳаракатида узунлик, тезлик ва тезланиш бирликларининг иккиламчи эталони ёки қиёсловчи виброускуна


80-82

МИ 2070-90 бўйича қаттиқ жисм тебранувчи ҳаракатида узунлик, тезлик ва тезланиш бирликларининг иккиламчи эталони ёки қиёсловчи виброускуна


83-88

МИ 2070-90 бўйича қаттиқ жисм тебранувчи ҳаракатида узунлик, тезлик ва тезланиш бирликларининг иккиламчи эталони ёки қиёсловчи виброускуна, ёки [3] бўйича пезоэлектрик вибратор ва паст частотали ўлчаш генератори билан массаси 180-220 грамм бўлган пўлат кубик


89-91

МИ 2070-90 бўйича қаттиқ жисм тебранувчи ҳаракатида узунлик, тезлик ва тезланиш бирликларининг иккиламчи эталони ёки қиёсловчи виброускуна, ёки ГОСТ 9486 бўйича пезоэлектрик вибратор ва паст частотали ўлчаш генератори билан массаси 180-220 грамм бўлган пўлат кубик


92-95

Ўлчаш натижалари бўйича ҳисоб-китоблар


       

6. Виброметр ва виброўзгартиргич метрологик тавсифларини аниқлашда хатоликлари 2-жадвалда кўрсатилган қийматлардан ошмайдиган бошқа аналогик ўлчаш воситаларидан фойдаланишга йўл қўйилади.


7. Қиёслаш воситалари ўрнатилган тартибда қиёсланган ва калибрланган бўлиши керак.



5-БОБ. ХАВФСИЗЛИК ТАЛАБЛАРИ


8. Қиёслаш ўтказилишида қуйидаги хавфсизлик талабларига амал қилиниши керак:

- қиёслаш воситалари ҳамда қиёсланаётган виброметр ва виброўзгартиргичлар, шунингдек ёрдамчи ускуналар ҳимояловчи ерга улаш симига эга бўлиши керак, ерга улаш воситаси сифатида кучли ток электр ва ёритиш ускуналарининг корпуси ва марказий иситиш арматурасидан фойдаланишга йўл қўйилмайди;

- қиёслашни амалга оширадиган шахслар, шовқин даражасини камида 20 дБ га пасайтирадиган акустик шовқиндан шахсий ҳимоя воситалари (қулоқчинлар)дан фойдаланиши керак;

- қиёслаш ишлари бажариладиган хона ГОСТ 12.1.036 талабларига мувофиқ шовқиндан изоляция қилинган бўлиши керак;

- қиёслаш ишлари бажариладиган хона ГОСТ 12.1.003 бўйича 2 ёки 3-гуруҳга мувофиқ бўлиши керак;

- ўлчашларга тайёргарлик ва уларни бажаришда хавфсизлик чоралари ГОСТ 12.2.007.0 талабларига мувофиқ бўлиши керак.


9. Қиёслаш воситалари, қиёсланаётган виброметр ва виброўзгартиргичлар, шунингдек ёрдамчи ускуналарни ўрнатиш ва улаш таъминот манбаи ўчирилганда амалга оширилиши лозим.



6-БОБ. ҚИЁСЛАШ ШАРТЛАРИ


10. Қиёслаш ўтказилишида ГОСТ 8.395 билан белгиланган қуйидаги нормал шароитларга амал қилиниши керак:

- хона ҳарорати 18 °С дан 25 °С гача;

- ҳавонинг нисбий намлиги 30 фоиздан 80 фоизгача;

- саноат тармоғининг таъминот кучланиши 215,6 дан 224,4 V гача;

- саноат тармоғи ўзгарувчан кучланишининг частотаси 49,5 дан 50,5 Нz гача;

- товуш босимининг даражаси 65 дБ дан кўп эмас.


11. Қиёслаш жараёнида электр таъминот тармоғида кескин кучланиш ўзгаришлари бўлмаслиги, шунингдек қиёслаш ўтказиладиган жойда кучли магнит ва электр майдонлар, тебраниш ва силкиниш манбалари бўлмаслиги керак.


12. Қиёслашни мазкур давлат стандартида назарда тутилган шароитлардан фарқ қиладиган амалда мавжуд шароитларда ўтказишга, агар улар фойдаланиш ишчи шароитлари чегарасидан чиқмаса йўл қўйилади.


13. Аниқ турдаги виброметр ёки виброўзгартиргичнинг фойдаланиш ҳужжатларида қўлланиш шароитларига алоҳида талаблар мавжуд бўлган ҳолда, қиёслаш вақтида фойдаланиш ҳужжатларида кўрсатилган шароитлар таъминланиши шарт.



7-БОБ. ҚИЁСЛАШГА ТАЙЁРГАРЛИК

ВА ҚИЁСЛАШНИ ЎТКАЗИШ


1-§. Ташқи кўрик ва синаш


14. Эталон, ишчи ва ёрдамчи ўлчаш воситалари қиёслашга уларнинг эксплуатация ҳужжатларида белгиланган талабларга мувофиқ тайёрланади.


15. Қиёсланадиган виброметр ёки виброўзгартиргич унинг эксплуатация ҳужжатларига мувофиқ виброқўзғатгичга маҳкамланади. Эксплуатация ҳужжатларида тегишли кўрсатмалар мавжуд бўлмаган тақдирда виброўзгартиргич виброқўзғатгичга ГОСТ ИСО 5348-2002 талабларига мувофиқ маҳкамланади.


17. Ташқи кўрикда виброметр ва виброўзгартиргичнинг қуйидаги талабларга мувофиқлиги аниқланади:

- корпус, улаш кабеллари ва электр ажратгичларда виброметр ва виброўзгартиргичнинг ишга яроқлилигига таъсир қиладиган механик шикастлар мавжуд эмаслиги;

- бутлик ва маркировканинг виброметр ва виброўзгартиргич паспортида белгиланган талабларга мувофиқлиги;

- виброўзгартиргичнинг контактда бўладиган юзаси ифлосланишдан тозаланган бўлиши ва бўртиб чиққан ғудурлар мавжуд эмаслиги;

- виброўзгартиргич ва электр ажратгичларнинг резбали қисмларида кўринадиган шикастлар бўлмаслиги;

- тармоқдан таъминланадиган виброметрларнинг ҳимояловчи ерга улаш воситалари механик ишончлиликка эгалиги;

- аккумуляторлардан таъминланадиган виброметрларни аккумуляторларга улаш учун контактлар тоза, ишончли бўлиши ва шикастлар мавжуд эмаслиги.


18. Виброметр ёки виброўзгартиргич юқорида кўрсатилган талабларнинг биттасига бўлса ҳам мувофиқ бўлмаган тақдирда, аниқланган нуқсонлар бартараф этилгунга қадар қиёслаш ўтказилмайди. Агар нуқсонларни бартараф этиш имкони бўлмаса, виброметр ёки виброўзгартиргич яроқсиз ҳисобланади.


19. Виброметр (келиштирувчи кучайтиргич, таъминот ва ўзгартириш қурилмалари) изоляциясининг электр қаршилиги мегаомметр орқали текширилади.


20. Тармоқ электр таъминоти кабели вилкасининг контакти ва виброметр ўлчаш воситасининг (келиштирувчи кучайтиргич, таъминот ва ўзгартириш қурилмалари) корпуси орасига мегаомметр уланади ва электр қаршилик ўлчанади.


21. Талаб этилган синов кучланишида изоляция электр қаршилигининг қиймати ўлчаш воситаси паспортида кўрсатилган қийматдан кам бўлмаслиги керак.



2-§. Пезоэлектрик виброўзгартигич изоляциясининг

электр қаршилигини текшириш


22. Пезоэлектрик виброўзгартигич изоляциясининг электр қаршилигини текшириш улаш кабели билан биргаликда амалга оширилади.


Изоҳ. Виброметрга ўрнатилган электрон (функционал) қурилмалари бўлган виброўзгартиргичлар изоляциясининг электр қаршилиги аниқланмайди.


23. Изоляция электр қаршилигини текширишдан олдин улаш кабелининг сигнал контактини корпус билан қисқа туташтириш орқали виброўзгартигичдан статик заряд олиб ташланади.


24. Кабелли виброўзгартиргич мегаомметр кириш жойига уланади. Изоляциянинг электр қаршилиги ўлчанади. Ўлчашлар бажарилгандан сўнг улаш кабелининг сигнал контактини корпус билан қисқа туташтириш орқали виброўзгартигичдан статик заряд олиб ташланади.


25. Агар изоляция электр қаршилигининг қиймати паспортда кўрсатилган қийматдан кам бўлса, виброўзгартиргич носоз ҳисобланади ва қиёслаш тўхтатилади.


26. Қиёсланадиган виброметр ва виброўзгартиргични синаб кўришда қуйидаги операциялар бажарилади:

- виброўзгартиргич вибростолга адаптер ёрдамида ёки адаптерсиз, виброўзгартиргич сезувчанлиги асосий ўқининг йўналиши тебраниш йўналиши билан мос тушадиган тарзда ўрнатилади;

- виброўзгартиргич фойдаланиш бўйича қўлланмага мувофиқ улаш кабели билан ўлчаш занжирининг кириш жойига уланади;

- ўлчаш занжирининг ва қиёслаш виброускунасининг ўлчаш воситалари ёқилади ва қиздирилади;

- ўлчаш воситаси ёрдамида индукцион виброўзгартиргич ёки пезоэлектрик виброўзгартиргич келиштирувчи кучайтиргичининг чиқиш жойидаги халақитлар даражаси қайд этилади;

- генератордан қувват кучайтиргичи орқали виброқўзғатгичга кучланиш берилади. Бериладиган кучланиш частотаси қиёсланаётган виброметр ва виброўзгартиргич частоталар ишчи диапазони максимал қийматининг 0,25 дан ошмаслиги керак;

- виброўзгартиргич чиқиш жойидаги сигнал халақитлар даражасидан 20 дБ га (10 баробар) ошгунига қадар, бу виброметр ва виброўзгартиргичнинг ишга яроқлилик мезони бўлиб хизмат қилади, виброқўзғатгич ҳаракатланувчан ғалтагидаги кучланиш равон оширилади.



3-§. Виброметрнинг нисбий хатолигини

ўлчанаётган катталик қийматларининг

ишчи диапазонида аниқлаш


27. Виброметрнинг нисбий хатолиги нисбий хатоликни аниқлаш натижалари бўйича ҳисобланади:

а) ўлчанаётган катталик қийматларининг ишчи диапазонида;

б) частоталар ишчи диапазонида.


28. Ўлчанаётган физик катталик қийматларининг (амплитуда, ўртача квадратик, ўртача қийматлар, кўлам) ишчи диапазонида нисбий хатолик 10 Нz дан 1000 Нz гача базавий частотада аниқланади (базавий частоталарнинг афзал қийматлари 40, 80 ва 160 Нz). Ўлчашлар диапазон бўйича бир текис тақсимланган, бештадан кам бўлмаган ўлчанадиган қийматларда бажарилади. Ўлчанадиган қийматлардан бири ушбу виброметр учун диапазоннинг минимал ўлчанадиган қийматига, бошқаси - максимал қийматига тенг бўлиши керак.


Изоҳ. Агар виброқўзғатгичнинг техник имкониятлари бунга имкон берса, ўлчашлар ушбу турдаги виброўзгартиргич учун белгиланган базавий частотада бажарилади. Агар бундай имконият мавжуд бўлмаса, зарур вибротезланиш виброметр частоталари ишчи диапазонининг, унда талаб этилган вибротезланишга эришиш мумкин бўлган частоталаридан бирида қайта тикланади, ёки резонансли турдаги қиёслаш виброускунасида қайта тикланади.


29. Виброметр виброўзгартиргичи вибростолга виброўзгартиргич сезувчанлиги асосий ўқининг йўналиши вибростолнинг тебраниш йўналиши билан мос тушадиган тарзда ўрнатилади. Фойдаланиш бўйича қўлланмага мувофиқ виброўзгартиргич улаш кабели билан виброметр ўлчаш занжирининг кириш жойига уланади. Виброметр ўлчаш занжирининг ва қиёслаш виброускунасининг ўлчаш воситалари ёқилади ва қиздирилади.


30. Қиёслаш виброускунаси ёрдамида катталикнинг ҳақиқий қиймати берилади, (вибротезлик ёки вибротезланиш ёки вибросилжиш), ва виброметр ўлчаш воситасидан кўрсатишлар ўқиб олинади.


Изоҳлар:


1. Қоидага кўра пезоэлектрик виброўзгартиргичли виброметрни қиёслашда вибротезланиш, индукцион виброўзгартиргичли виброметрни қиёслашда - вибротезлик берилади.


2. Агар виброметр пезоэлектрик виброўзгартиргич билан бутланган бўлса, бироқ ичига ўрнатилган интегратор ҳамда вибротезлик ва (ёки) вибросилжиш ҳисоб шкалаларига эга бўлса, қиёслаш виброускунаси ёрдамида бериладиган вибротезлик қиймати, мм/с, (1) формула бўйича:

        

(1)

      

Sd вибросилжиш қиймати эса, µм, - (2) формула бўйича ҳисобланади:

   

(2)


бу ерда:

аd - вибротезланишнинг ҳақиқий қиймати, м/с2;

- вибротезликнинг ҳақиқий қиймати, мм/с;

Sd - вибросилжишнинг ҳақиқий қиймати, µм;

f - қиёслаш виброускунаси ёрдамида бериладиган тебранишлар частотаси, Нz;

π - 3,1416 га тенг бўлган доимий математик катталик.


3. аd, , Sd сонли қийматлар виброметр билан ўлчанаётган вибрация параметрига боғлиқ ҳолда ўлчанаётган катталикнинг (вибротезланиш, вибротезлик ёки вибросилжиш) амплитуда, ўртача квадратик, ўртача қийматлари ёки кўламларни ифодалаши керак.


4. Бериладиган катталикнинг аd, , Sd ҳар бир қийматида виброметрнинг ўлчаш воситасидан ав,в, Св кўрсатишларни камида уч марта ўқиб олиш, виброметр ўлчаш ўлчаш воситаси кўрсатишининг ўртача арифметик қийматини аниқлаш ва уни кейинги ҳисоб-китобларда қўллаш тавсия этилади.


31. Ўлчаш натижалари бўйича қиёслаш виброускунаси ёрдамида бериладиган катталикнинг и-чи қийматида ўлчанган ва ҳақиқий қийматлар фарқи, ўлчанган катталик бирлиги (3) формула бўйича:

        

, (3)

       

ва нисбий фарқ (%) (4) формула бўйича аниқланади:

       

100 , (4)

       

32. А ўлчанаётган катталик қийматларининг ишчи диапазонида, виброметр нисбий хатолиги деб (4) формула бўйича ҳисобланган максимал қиймат қабул қилинади:

      

, (5)

        

Изоҳ. Агар виброметр учун асосий келтирилган хатолик меъёрланса, физик катталикнинг ўлчанаётган қийматлари ишчи диапазонидаги хатолик, %, (6) формула бўйича аниқланади:

         

100, (6)

         

бу ерда:

- виброметр диапазон шкаласининг меъёрловчи қиймати (масалан, виброметр диапазон шкаласининг ўлчашлар амалга ошириладиган юқори чегаравий қиймати), м/с2, мм/с, µм. ўлчанаётган катталик қийматларининг ишчи диапазонида, фоиз, (7) формула, виброметрнинг келтирилган хатолиги деб (6) формула бўйича ҳисобланган максимал қиймат қабул қилинади

         

(7)

         

Агар қиёсланаётган виброметр шкаласи децибелларда даражаланган бўлса, нисбий қийматлар фарқи (дБ) (8) формула бўйича аниқланади:

      

, (8)

        

бу ерда:

- виброметр ўлчаш воситасининг децибелларда ифодаланган кўрсатиши;

- ўлчанаётган катталикнинг децибелларда ифодаланган ҳақиқий қиймати;

А0 - қайта тикланадиган катталикнинг нол даражаси.


Изоҳ. Ўлчанаётган катталик нол даражасининг қиймати виброметрнинг фойдаланиш бўйича қўлланмасида кўрсатилган бўлиши керак. Виброметрнинг фойдаланиш бўйича қўлланмасида нол даражаси ҳақида маълумотлар мавжуд бўлмаганда, нол даражаси ИСО 1683-2008 бўйича меъёрланади (вибротезланиш учун нол даражаси 1·10-6 м/с2 га тенг, вибротезлик учун - 5·10-8 м/с2 га тенг).


- ўлчанаётган катталик қийматларининг ишчи диапазонида, децибелларда ифодаланган виброметр хатолиги деб (8) формула бўйича ҳисобланган максимал қиймат, дБ, қабул қилинади:

        

(9)

       

33. Агар қиёсланаётган виброметр вибротезланиш, вибротезлик ва вибросилжишни ўлчаш учун мўлжалланган бўлса, виброметр хатолиги ҳар бир катталик учун аниқланади.

Агар виброметр бутлигига бир нечта виброўзгартиргичлар кирса ва виброметрда ҳар бир виброўзгартиргич учун коэффициент узатилишини индивидуал ростлаш кўзда тутилган бўлса, мазкур давлат стандартининг 29 - 32-бандлари бўйича операциялар ҳар бир виброўзгартиргич учун бажарилади.


34. Агар виброметр бутлигига бир нечта виброўзгартиргичлар кирса ва виброметрда коэффициент узатилишини индивидуал ростлаш кўзда тутилган бўлмаса, ўлчаш натижалари эса ҳар бир виброўзгартиргич учун индивидуал тузатиш коэффициенти ёрдамида аниқланса, нисбий фарқ, (% ларда), (10) формула бўйича ҳисобланади:

       

, (10)

         

бу ерда:

- тузатиш коэффициенти;

- шартли равишда асосий деб қабул қилинган, виброўзгартиргич ўзгариш коэффициентининг ҳақиқий қиймати;

- н-чи виброўзгартиргич ўзгариш коэффициентининг ҳақиқий қиймати;

- катталикнинг базавий қийматида (масалан, 10 м/с2), шартли равишда асосий деб қабул қилинган, виброўзгартиргич билан катталикни ўлчаш натижаси;

- н-чи виброўзгартиргич билан катталикнинг базавий қийматида виброметр кўрсатиши;

- н-чи виброўзгартиргич билан қайта тикланадиган катталикнинг и-чи қийматида виброметр кўрсатиши.

Катталикларни ўлчаш ишчи диапазонида виброметр нисбий хатолиги (5) формула бўйича аниқланади.

Агар (10) формулага кирадиган катталиклар децибелларда ифодаланган бўлса, нисбий фарқ, дБ, (11) формула бўйича ҳисобланади:

        

(11)

         

бу ерда:

- тузатиш коэффициенти, дБ;

- физик катталикнинг базавий қийматида, шартли равишда асосий деб қабул қилинган, виброўзгартиргич билан катталикни ўлчаш натижаси, дБ;

- н- чи виброўзгартиргич билан катталикнинг базавий қийматида виброметр кўрсатиши, дБ;

- н- чи виброўзгартиргич билан қайта тикланадиган катталикнинг и-чи қийматида виброметр кўрсатиши, дБ.

Катталикларни ўлчаш ишчи диапазонида децибелларда ифодаланган виброметр хатолиги (9) формула бўйича аниқланади.


35. Ўлчанаётган катталик рақамда чиқариладиган виброметр ГОСТ 30296-95 талабларига мос бўлган чиқиш сигналига эга бўлиши керак.

Фақат битта виброўзгартиргич билан виброметрнинг нисбий ёки келтирилган хатолигини ҳар бир катталикнинг ва катталик қийматларидан ҳар бирининг (амплитуда, ўртача, ўртача квадратик қиймат, кўлам) ўлчаш ишчи диапазонида аниқлашга йўл қўйилади. Виброметр бутлигига кирадиган қолган виброўзгартиргичлар билан нисбий ёки келтирилган хатоликни катталикнинг фақат битта қийматида аниқлашга йўл қўйилади.



4-§. Виброметрнинг нисбий хатолигини

частоталарининг ишчи диапазонида аниқлаш


36. Частоталарнинг ишчи диапазонидаги нисбий хатолик ўлчанадиган катталикнинг (вибротезланиш, вибротезлик, вибросилжиш) доимий қийматларида, виброметр частоталарининг ишчи диапазони чегараларида ёки частоталарининг узлуксиз спектрида жойлашган ўнта ва ундан ортиқ частота қийматларида аниқланади. Бунда частотанинг иккита қиймати диапазон бошида ва иккитаси - диапазон охирида бўлиши керак, шунингдек ишчи диапазоннинг юқори ва паст частота қийматлари бўлиши шарт.

Частота қийматлари (0,1; 0,125; 0,16; 0,2; 0,25; 0,315; 0,4; 0,5; 0,63; 0,8; 1; 1,25; 1,6; 2; 2,5; 3,15; 4; 5; 6,3; 8; 10; 12,5; 16; 20; 25; 31,5; 40; 50; 63; 80; 100; 125; 160; 200; 250; 315; 400; 500; 630; 800; 1000; 1250; 1600; 2000; 2500; 3150; 4000; 5000; 6300; 8000; 10000; 12500; 16000; 20000) Нz қатордан танланади.

Алоҳида частоталар орасида бир октавадан кам бўлмаган интервал сақланишида частота қийматларининг кўрсатилган қатор қийматларидан четга чиқишига йўл қўйилади.

Виброметрни бирламчи қиёслаш учдан бир октавали қатор частоталарида амалга оширилади. Даврий қиёслашни бир октавали қатор частоталарида амалга оширишга йўл қўйилади.


37. 20 Нz дан юқори частоталарда қиёслаш виброускунаси ёрдамида бериладиган вибротезланишнинг амплитуда қиймати 10 м/с2 дан кам бўлмаслиги, вибротезликнинг амплитуда қиймати - 10 мм/с дан кам бўлмаслиги, вибросилжишнинг амплитуда қиймати 5 µм дан кам бўлмаслиги керак. 20 Нz дан паст частоталарда бериладиган вибротезланиш вибротезлик, вибросилжиш максимал қиймати қиёслаш виброускунасининг техник имкониятларига боғлиқ. Бунда, виброметрнинг ичига ўрнатилган филтрлари ўчирилган бўлиши керак. Агар ичига ўрнатилган филтрларни ўчириш имкони бўлмаса, қиёслаш ичига ўрнатилган филтрлар билан амалга оширилади ҳамда мазкур давлат стандартининг 55-бандида баён этилган услубиётга мувофиқ филтрларни текшириш эса бажарилмайди.


38. Қиёслаш виброускунаси ёрдамида базавий частотада ўлчанадиган катталикнинг (вибротезланиш, вибротезлик, вибросилжиш) мазкур давлат стандартининг 44-бандида кўрсатилгандан кам бўлмаган ҳақиқий қиймати берилади. Виброметр ўлчаш воситасининг кўрсатишлари ўқиб олинади. базавий частотада ўлчаш натижалари бўйича виброметр билан ўлчанган ва ҳақиқий қиймат орасидаги фарққа тенг бўлган тузатма (12) формула бўйича аниқланади:

, (12)

Виброметр конструкциясида ростлаш элементи мавжудлигида қиёсланаётган ўлчаш воситаси шкаласи бўйича бериладиган қийматнинг аниқ ҳақиқий қиймати чиқарилади. Бу ҳолда тузатма . мазкур давлат стандартининг 39-бандида кўрсатилган частотаталар қаторида кетма-кет қиёслаш виброускунаси ёрдамида катталикнинг (вибротезланиш, вибротезлик, вибросилжиш) мазкур давлат стандартининг 37-бандида кўрсатилгандан кам бўлмаган ҳақиқий қиймати берилади. Виброметр ўлчаш воситасидан кўрсатишлар ўқиб олинади. Диапазоннинг ҳар бир частотасида камида уч марта ўлчашни амалга ошириш, учта ўлчаш натижаларининг ўрта арифметик қийматини аниқлаш ва ундан кейинчалик частоталар ишчи диапазонида виброметр нисбий хатолигини ҳисоблашда фойдаланиш тавсия этилади.


39. частота қийматида ўлчаш натижалари бўйича тузатмани ҳисобга олган ҳолда, ўлчанган ва ҳақиқий қийматлар фарқи, ўлчанадиган катталик бирлиги, (13) формула бўйича:

       

, (13)

     

ва нисбий фарқ (% ларда), (14) формула бўйича аниқланади:

        

, (14)

       

40. Частоталар ишчи диапазонида виброметр ф нисбий хатолиги деб (14) формула бўйича ҳисобланган максимал қиймат (% ларда) қабул қилинади:

      

(15)

         

41. Агар қиёсланаётган виброметр шкаласи децибелларда даражаланган бўлса, фи частота қийматида виброметр ф нисбий хатолиги, (дБ), (16) формула бўйича аниқланади:

        

, (16)

        

бу ерда: - и- чи частотада виброметр билан ўлчанган катталик қиймати, (дБ бирлигида ўлчанади);

- бериладиган катталикнинг ҳақиқий қиймати, (дБ бирлигида ўлчанади);

- базавий частотада аниқланган тузатма, (дБ бирлигида ўлчанади).

Частоталар ишчи диапазонида виброметр нисбий хатолиги деб фи максимал қиймати (дБ да) қабул қилинади.

       

, (17)

        

42. Агар бериладиган катталикнинг ҳақиқий қиймати частотага боғлиқ ҳолда ўзгарса, ўлчанган ва ҳақиқий қийматлар фарқи (% ларда), (18) формула бўйича аниқланади:

        

, (18)

      

бу ерда:

      

- тузатиш коэффициенти.

      

Изоҳ. Агар тузатма =0 бўлса, Кфи тузатиш коэффициенти қўлланмайди.


Агар қиёсланаётган виброметр шкаласи децибелларда даражаланган бўлса, ўлчанган ва и-чи частотадаги фи ҳақиқий қийматлар фарқи, бериладиган катталик қийматининг базавий частотадаги қийматдан фарқ қилиши шарти билан, дБ, (19) формула бўйича ҳисобланади:

 

, (19)

         

бу ерда: - тузатиш коэффициенти.


43. Агар виброметр конструкцияси билан вибрациянинг бир нечта параметрларини (масалан, амплитуда ва ўртача квадратик қиймат) ўлчаш кўзда тутилган бўлса, частоталар ишчи диапазонида виброметр нисбий хатолиги ўлчанадиган параметрнинг ҳар бир қиймати учун аниқланади. Агар виброметр бир нечта виброўзгартиргичлар билан бутланган бўлса, частоталар ишчи диапазонида виброметр хатолигини аниқлаш бўйича операциялар ҳар бир виброўзгартиргич учун бажарилади.



5-§. Элементлаб қиёслашда виброметрнинг асосий

нисбий хатолигини ва амплитуда-частотали

тавсифининг нотекислигини аниқлаш


44. Элементлаб қиёслашда виброметрнинг асосий нисбий хатолиги мазкур давлат стандартининг 45 - 54-бандлари бўйича виброметр ўлчаш воситасининг амплитуда-частотали тавсифининг (бундан буён матнда АСНТ деб юритилади) нотекислиги аниқлангандан ва мазкур давлат стандартининг 92-банди бўйича виброметр таркибига кирадиган виброўзгартиргичнинг асосий хатолиги аниқлангандан кейин ҳисобланади.


45. Виброметр ўлчаш воситасининг АСНТ нотекислиги пезоэлектрик виброўзгартиргичли виброметрни элементлаб қиёслашда аниқланади.


46. Виброметр ўлчаш воситасининг АСНТ нотекислиги виброметр частоталарининг ишчи диапазони чегарасида ёки частоталарнинг узлуксиз спектрида жойлашган частоталарнинг камида ўнта ёки ундан ортиқ қийматларида аниқланади. Бунда частотанинг иккита қиймати диапазон бошида ва иккитаси - диапазон охирида бўлиши керак, шунингдек ишчи диапазоннинг юқори ва паст частота қийматлари бўлиши шарт. Частота қийматлари мазкур давлат стандартининг 36-бандида кўрсатилган қатордан танланади.


47. Виброметр ўлчаш воситасининг АСНТ аниқлаганда унинг кириш жойига базавий частотада паст частотали ўлчаш генераторидан сигнал узатилади. Виброметр ўлчаш воситасининг кириш жойига узатиладиган кучланиш қиймати виброметр нисбий хатолигини аниқлашда базавий частотада бериладиган вибротезланиш, вибротезлик ва вибросилжиш қийматларига мос бўлиши керак. Виброметр ўлчаш воситасининг АВбаз кўрсатишлари ўқиб олинади. Диапазоннинг ҳар бир частотасида камида уч марта ўлчашни амалга ошириш, учта ўлчаш натижаларининг ўрта арифметик қийматини аниқлаш ва ундан кейинчалик частоталар ишчи диапазонида виброметр нисбий хатолигини ҳисоблашда фойдаланиш тавсия этилади.

Виброметр ўлчаш воситасининг АСНТ аниқлашда унинг кириш жойига паст частотали ўлчаш генераторидан базавий частотадаги сигнал берилади. Виброметр ўлчаш воситасининг кириш жойига бериладиган кучланиш қиймати виброметр нисбий хатолигини аниқлашда базавий частотадаги сигнал бериладиган вибротезланиш, вибротезлик ва вибросилжиш қийматларига мос бўлиши керак. АВбаз виброметр ўлчаш воситасининг кўрсатишлари ўқиб олинади. Диапазоннинг ҳар бир частотасида камида уч марта ўлчашни амалга ошириш, учта ўлчаш натижаларининг ўрта арифметик қийматини аниқлаш ва ундан кейинчалик частоталар ишчи диапазонида виброметр нисбий хатолигини ҳисоблашда фойдаланиш тавсия этилади.


Изоҳлар:


1. Ўлчаш тизими бўлмаган генератордан фойдаланилган тақдирда генератор чиқиш жойидаги кучланиш ўзгарувчан ток волтметри билан назорат қилинади.

2. Пезоэлектрик виброўзгартиргичли виброметр ўлчаш воситасининг АСНТ нотекислигини аниқлашда сигнал, сиғими ± 5 фоиз хатолик билан улаш кабелига эга пезоэлектрик виброўзгартиргич сиғимига тенг бўлган, изоляция қаршилиги эса 1•1010 Ω дан кам бўлмаган ажратиш конденсатори орқали паст частотали генератордан келиштирувчи кучайтиргич кириш жойига берилади.


3. Токли чиқиш жойига эга пезоэлектрик виброўзгартиргичли виброметр ўлчаш воситасининг АСНТ нотекислигини аниқлашда сигнал паст частотали генератордан кучайтиргич (имкон бўлганда) ёки ўлчаш воситасининг кириш жойига берилади.


4. Кучланиш бўйича чиқиш жойига эга пезоэлектрик виброўзгартиргичли виброметр ўлчаш воситасининг АСНТ нотекислигини аниқлашда сигнал паст частотали генератордан кучайтиргич кириш жойига берилади.


48. Виброметр ўлчаш воситасининг кириш жойига бериладиган сигнал частотаси мазкур давлат стандартининг 46-бандига мувофиқ виброметр частоталар ишчи диапазонининг паст қийматидан юқори қийматигача ўзгартирилади ва виброметр ўлчаш воситасининг кўрсатишлари ўқиб олинади. Виброметр ўлчаш воситасининг кириш жойига бериладиган сигналнинг кучланиш қиймати частота ўзгаришида доимий ва мазкур давлат стандартининг 47-банди бўйича аниқланган қийматга тенг бўлиши керак. Виброметр ўлчаш воситасининг кўрсаткичлари берилган частотада базавий частотадан оғиши, ўлчанаётган катталик бирлиги, (20) формула бўйича:

      

(20)

     

ва нисбий оғиши , ( % ларда ), (21) формула бўйича аниқланади.

       

100 , (21)


бу ерда: - виброметр ўлчаш воситасининг базавий частотадаги кўрсатиши;

- виброметр ўлчаш воситасининг берилган частотадаги кўрсатиши.


49. Виброметр ўлчаш воситасининг  АСНТ нотекислиги, сифатида (21) формула бўйича ҳисобланган максимал мутлақ қиймат қабул қилинади.

        

(22)

        

50. Агар виброметр ўлчаш воситасининг шкаласи децибелларда даражаланган бўлса, АСНТ нотекислиги (дБ ларда), (23) формула бўйича аниқланади:

      

, (23)

        

бу ерда:

Авб - виброметр ўлчаш воситасининг базавий частотадаги кўрсатиши, дБ и- виброметр ўлчаш воситасининг берилган частотадаги кўрсатиши, дБ.


51. Виброметр билан вибрация параметрларининг ҳар хил қийматлари (амплитуда, ўрта квадратик, ўртача қиймат, кўлам) ўлчанишида виброметр ўлчаш воситасининг АСНТ нотекислигини параметр қийматларининг фақат биттаси учун аниқлашга йўл қўйилади.

Агар виброметр бир нечта турдаги виброўзгартиргичлар билан бутланган бўлса, виброметр ўлчаш воситасининг АСНТ нотекислиги уланадиган виброўзгартиргичнинг ҳар бир тури учун аниқланади, агар уланадиган виброўзгартиргич тури ўзгаришида виброметр ўлчаш занжирининг параметрлари ўзгарса (масалан, қўлланаётган ажратиш конденсаторининг сиғими ўзгарса).


52. Виброметр ўлчаш воситасининг АСНТ нотекислик қиймати виброметр паспортида кўрсатилган қийматлардан ошмаслиги керак.


53. Элементлар билан қиёслашда виброметр δϑ асосий нисбий хатолигининг чегаралари фоизларда ҳисобланади ва 0,95 ишончли эҳтимолликда (24) формула бўйича аниқланади:

       

, (24)

      

бу ерда:

- виброўзгартиргичнинг ишончли хатолиги, %;

- кучланиш берилишида паст частотали ўлчаш генераторининг хатолик чегаралари, %.


Изоҳ. Генератор чиқиш кучланишини назорат қилиш учун ўзгарувчан волтметрдан фойдаланилган тақдирда элемент билан қиёслашда виброметр асосий нисбий хатолигининг чегаралари фоизларда ҳисобланади ва 0,95 ишончли эҳтимолликда (25) формула бўйича аниқланади:

     

, (25)

        

бу ерда, - ўзгарувчан ток волтметрининг хатолик чегаралари фоизларда ҳисобланади.


54. Виброметр асосий нисбий хатолигининг чегаралари виброметр паспортида кўрсатилган қийматлардан ошмаслиги керак.



6-§. Пезоэлектрик виброўзгартиргичнинг

ичига ўрнатилган филтрларни ва электр

сиғимини текшириш


55. Филтрларни текшириш ўлчаш воситасига ўрнатилган ўчириладиган полосали (шу жумладан, октавали, учдан бир октавали) филтрлари бўлган виброметрлар учун амалга оширилади. Текшириш полосали филтрлар ёқилганда амалга оширилади. Филтрларнинг текшириладиган параметрлари ва уларни аниқлаш тартиби мазкур давлат стандартининг иловасида келтирилган.


56. Пезоэлектрик виброўзгартиргчининг электр сиғими улар таркибида ичига ўрнатилган электрон қурилмалар мавжуд бўлмаганда аниқланади. Агар пезоэлектрик виброўзгартиргич кабель билан ажратилмайдиган тарзда уланган бўлса, виброўзгартиргич сиғими ажратилмайдиган кабель билан бирга аниқланади. Бу ҳолда унинг ажратилмайдиган кабель билан умумий сиғими виброўзгартиргич сиғими деб ҳисобланади.


57. Пезоэлектрик виброўзгартиргичининг электр сиғимини аниқлаш учун у улаш кабели билан паст частотали ўзгарувчан ток ўлчаш кўпригининг кириш жойига уланади. Кабель билан виброўзгартиргичнинг электр сиғими ўлчанади. Сўнг кабель виброўзгартиргичдан ажратилади ва кабель сиғими ўлчанади. Биринчи ва иккинчи ўлчаш натижалари орасидаги фарқ виброўзгартиргич сиғими бўлади.


58. Виброўзгартиргич сиғимининг қиймати виброўзгартиргич паспортида кўрсатилган қийматга мос бўлиши керак.



7-§. Индукцион виброўзгартиргичнинг ички қаршилигини

ва кучланиш (ток) бўйича чиқиш жойи учун бошланғич

ишчи кучланишни (токни) аниқлаш


59. Индукцион виброўзгартиргичнинг сигнал ғалтаги билан уланган ажратиш контактларига омметр уланади ва сигнал ғалтагининг ички қаршилиги ўлчанади. Сигнал ғалтагининг қаршилик қиймати виброўзгартиргичнинг паспортида кўрсатилган қийматга мос бўлиши керак.


60. Кучланиш (ток) бўйича чиқиш жойи бўлган виброўзгартиргичлар учун бошланғич ишчи кучланиш (ток), чиқиш жойидан виброўзгартиргич кириш жойидаги физик катталикнинг ўлчанадиган параметрига пропорционал бўлган кучланиш олинадиган кучайтиргич-қўзғатгич (масалан, драйвер ёки адаптер) бутликда мавжуд бўлмаганда аниқланади.


61. Бошланғич ишчи кучланишни (токни) аниқлаш учун кучланиш (ток) бўйича чиқиш жойи бўлган виброўзгартиргич фойдаланиш бўйича қўлланма талабларига мувофиқ таъминот манбаига уланади. Ток чиқиш жойига Рnagr юклаш резистори, миллиамперметр (мА), кучланиш бўйича чиқиш жойига эса - волтметр (В) уланади. Юклаш резисторининг электр қаршилик қиймати паспорт (фойдаланиш бўйича қўлланма) маълумотларига мос бўлиши керак.

Паспортда кўрсатилган таъминот кучланиши ўрнатилади ва виброўзгартиргичга узатилади ва виброўзгартиргич чиқиш жойидаги бошланғич ишчи ток ва бошланғич ишчи кучланиш қиймати ўлчанади.


62. Виброўзгартиргичларнинг бошланғич ишчи кучланиш (ток) қиймати виброўзгартиргич паспортида кўрсатилган қийматга мос бўлиши керак.



8-§. Виброўзгартиргич ўзгариш коэффициентининг

ҳақиқий қийматини аниқлаш


63. Қиёсланадиган виброўзгартиргич вибростолга виброўзгартиргич сезувчанлиги асосий ўқининг йўналиши вибростолнинг тебраниш йўналиши билан мос тушадиган тарзда ўрнатилади. Қиёсланадиган виброўзгартиргич қиёслаш ускунасининг вибростолига фойдаланиш бўйича қўлланмада ўрнатилган талабларга мувофиқ маҳкамланади (пезоэлектрик виброўзгартиргичлар учун ГОСТ ИСО 5348-2002 талаблари бажарилган бўлиши керак. Индукцион ва пезоэлектрик виброўзгартиргичлар учун резбали бирикув ёрдамида (шпилка, виброўзгартиргич фланесини болтлар ёрдамида қотириш) маҳкамлаш афзалроқ).

Фойдаланиш бўйича қўлланмага мувофиқ виброўзгартиргич улаш кабели билан иккиламчи ўлчаш воситаларига уланади. Иккиламчи ўлчаш воситалари, шунингдек қиёслаш виброускунасининг ўлчаш ва техник воситалари ёқилади ва қиздирилади.

Келиштирувчи электрон қурилмалари бўлмаган пезоэлектрик виброўзгартиргич чиқиш жойи улаш кабели келиштирувчи кучайтиргичнинг кириш жойига ва келиштирувчи кучайтиргичнинг чиқиш жойи волтметр кириш жойига уланади.

Кучланиш бўйича чиқиш жойи бўлган пезоэлектрик виброўзгартиргич бевосита волтметрга, ток бўйича чиқиш жойи бўлгани - миллиамперметрга уланади. Индукцион виброўзгартиргич бевосита волтметрга уланади. Виброўзгартиргич турига боғлиқ ҳолда қиёслаш ускунасининг вибростолида физик катталикнинг қуйидаги ҳақиқий қиймати берилади:

- пезоэлектрик виброўзгартиргич учун - 20 Нz дан 1000 Нz гача частотада 10 м/с2 дан кам бўлмаган ад вибротезланиш (виброўзгартиргич паспортида кўрсатилган базавий частота афзалроқ);

- индукцион виброўзгартиргич учун - 5 Нz дан 200 Нz гача базавий частотада амплитудаси 10 мм/с дан кам бўлмаган вибротезлик.


64. Волтметр кўрсаткичлари ўқиб олинади. Ўзгариш коэффициентини аниқлаганда ҳар бир частотада маълумотга автоматлаштирилмаган тарзда ишлов бериладиган қиёслаш виброускунасидан фойдаланганда камида уч марта ўлчашни, автоматлаштирилган ускунадан фойдаланганда - камида 12 марта ўлчашни амалга ошириш, ўлчаш натижаларининг ўртача арифметик қийматидан кейинги ҳисоб-китобларда фойдаланиш тавсия этилади.

Пезоэлектрик виброўзгартиргич учун ўзгариш коэффициентининг ҳақиқий қиймати, мВ/мс-2 (улаш кабели ва келиштирувчи кучайтиргич билан), (26) формула бўйича аниқланади:

        

(26)

        

бу ерда: - келиштирувчи кучайтиргич чиқиш жойига уланган волтметр кўрсаткичи, бирлиги. (мВ) олинади;

- қиёслаш виброускунаси билан бериладиган вибротезланиш, бирлиги (м/с2) олинади

Агар пезоэлектрик виброўзгартиргич ўзгариш коэффициентининг ҳақиқий қиймати заряд бирликларида ифодаланиши керак бўлса, пКл/(м·с-2), у (27) формула бўйича ҳисобланади:

        

(27)

        

бу ерда:

- келиштирувчи кучайтиргичнинг узатиш коэффициенти, мВ/пКл.

Индукцион виброўзгартиргич учун ўзгариш коэффициентининг () ҳақиқий қиймати, мВ/(мм·с-1), (28) формула бўйича ҳисобланади:

        

, (28)

        

бу ерда:

индукцион виброўзгартиргич чиқиш жойига уланган волтметр кўрсаткичи, (мВ) ларда ўлчанади;

- қиёслаш виброускунаси билан бериладиган вибротезлик, (мм/с) тезлик бирлигида ўлчанади.

Ўзгармас (ўзгарувчан) ток унификацияланган чиқиш сигналига эга виброўзгартиргич ўзгариш коэффициентининг ҳақиқий қиймати (мА) ўлчанадиган катталик бирлиги, (29) формула бўйича ҳисобланади:

       

(29)

        

бу ерда:

- виброўзгартиргичга таъсир қилувчи физик катталикнинг ҳақиқий қиймати (вибротезланиш, (м/с2 ), вибротезлик, (мм/с), вибросилжиш, (µм));

- виброўзгартиргич чиқиш жойидаги ток ва силжиш токининг ўлчанган қиймати, (мА).


65. Агар пезоэлектрик виброўзгартиргич ўзгариш коэффициентининг ҳақиқий қиймати 100 мВ/(мм·с-2) [пКл/(м·с-2)] дан кўп бўлса, уни келиштирувчи кучайтиргичнинг кириш (чиқиш) бўйича ортиқча юкланишсиз ишлашини таъминлайдиган вибротезланишнинг кичикроқ қийматларида аниқлашга йўл қўйилади.

Агар пезоэлектрик виброўзгартиргич ўзгариш коэффициентининг ҳақиқий қиймати 0,1 мВ/(мм·с-2) [пКл/(м·с-2)] дан кам бўлса, у 80 Нz дан 1000 Нz гача базавий частотада 100 м/с2 ёки ундан ортиқ вибротезланишда аниқланади.


66. (26)-(29) формулалардан бири бўйича аниқланган ўзгариш коэффициентининг ҳақиқий қиймати ва виброўзгартиргич паспортида кўрсатилган номинал қиймат орасидаги нисбий фарқ, (% ларда), (30) формула бўйича аниқланади:

         

(30)

        

67. Ўзгариш коэффициентининг ҳақиқий қиймати ва номинал қиймат орасидаги нисбий фарқ () виброўзгартиргич паспортида кўрсатилган чегараларидан ошмаслиги керак.



9-§. Пезоэлектрик виброўзгартиргичнинг кўндаланг

ўзгариш нисбий коэффициентини аниқлаш


68. Пезоэлектрик виброўзгартиргичнинг кўндаланг ўзгаришининг нисбий коэффициенти 10 Нz дан 200 Нz гача бўлган частотада аниқланади. Қиёсланадиган виброўзгартиргич махсус қурилма ёрдамида қиёслаш ускунасининг вибростолига виброўзгартиргич сезувчанлигининг асосий ўқи тебранишлар йўналишига перпендикуляр бўладиган тарзда ўрнатилади.

Виброўзгартиргичнинг чиқиш жойи келиштирувчи кучайтиргичнинг кириш жойи билан, келиштирувчи кучайтиргичнинг чиқиш жойи - волтметр билан уланади. Махсус қурилма виброўзгартиргичнинг 30°дан кўп бўлмаган интервал билан унинг сезувчанлик ўқи атрофида 360° га айланишини таъминлаши керак.


69. Вибростолга 10 Нz дан 200 Нz гача частотада 20 м/с2 дан 50 м/с2 гача вибротезланиш берилади. Пезоэлектрик виброўзгартиргичлар учун вибротезланиш қиймати кўндаланг йўналишдаги чегаравий қийматлардан ошмаслиги керак. ad вибротезланиш қиймати вибростол вибрациясининг виброўзгартиргич кўндаланг сезувчанлик коэффициенти максимумининг йўналиши билан мос тушадиган йўналишида, кучланиш келиштирувчи кучайтиргичининг чиқиш жойида ўлчанган қийматнинг унинг чиқиш жойидаги шовқин қийматига нисбати 14 дБ (5 баробар) дан кам бўлмайдиган қилиб танланади. Виброўзгартиргичнинг сезувчанлик ўқи атрофида 0°, 30°, 60°, 90°, 120°, 150°, 180°, 210°, 240°, 270°, 300°, 330° га айланишига мос бўлган ҳар бир ҳолати учун Уи волтметр кўрсаткичлари ўқиб олинади. Процедура яна бир марта такрорланади ва Uʹisp волтметр кўрсаткичлари ўқиб олинади. Волтметр кўрсаткичларининг ўртача арифметик қиймати, (мВ ларда), (31) формула бўйича ҳисобланади:

       

(31)

       

Виброўзгартиргичнинг ҳар бир ҳолати учун Кор кўндаланг ўзгариш нисбий коэффициенти, (% ларда), (32) формула бўйича ҳисобланади:

        

, (32)

           

бу ерда: - виброўзгартиргич ўзгариш коэффициентининг, базавий частотанинг кўндаланг ўзгариш нисбий коэффициенти аниқланишидаги қиймати билан бир хил қийматида (27) формула бўйича аниқланган ҳақиқий қиймати, пКл/(м·с-2).

Агар виброўзгартиргич ўзгариш коэффициентининг ҳақиқий қиймати (26) формула бўйича аниқланса, кўндаланг ўзгариш нисбий коэффициенти, (% ларда), виброўзгартиргичнинг ҳар бир ҳолати учун (33) формула бўйича ҳисобланади:

         

, (33)

        

70. - кўндаланг ўзгариш нисбий коэффициенти сифатида (32) ёки (33) формула бўйича ҳисобланган максимал қиймат, (% ларда), қабул қилинади.

         

(34)

        

71. Агар виброўзгартиргич кўндаланг ўзгариш нисбий коэффициентини аниқлаш учун виброўзгартиргични ўқи атрофида, берилган вибротезланишни узлуксиз сақлаб турган ҳолда, тебранишлар йўналишига перпендикуляр айлантиришга имкон берадиган ихтисослашган қиёслаш вибростенди қўлланса, мазкур давлат стандартининг 72 - 73-бандларида кўрсатилган операциялар бажарилади.


72. Қиёсланадиган виброўзгартиргич қиёслаш ускунасининг вибростолига виброўзгартиргич сезувчанлигининг асосий ўқи тебранишлар йўналиши билан мос тушадиган тарзда ўрнатилади. Виброўзгартиргичнинг чиқиш жойи келиштирувчи кучайтиргичнинг кириш жойи билан, чиқиш жойи волтметр билан уланади. Вибростолга ад вибротезланиш берилади ва Uo волтметр кўрсатишлари ўқиб олинади.


73. Қиёсланадиган виброўзгартиргич қиёслаш ускунасининг вибростолига виброўзгартиргич сезувчанлигининг асосий ўқи тебранишлар йўналишига перпендикуляр бўладиган тарзда ўрнатилади. Виброўзгартиргичнинг чиқиш жойи келиштирувчи кучайтиргичнинг кириш жойи билан, чиқиш жойи волтметр билан уланади. Вибростолга ад вибротезланиш берилади. Қиёсланадиган виброўзгартиргични ўқи атрофида 360° га айлантирган ҳолда, U`imaх волтметр максимал кўрсаткичи ўқиб олинади. Процедура яна бир марта такрорланади ва U`imaх волтметр кўрсаткичлари ўқиб олинади. U`imaх ва U`imaх волтметр кўрсаткичларининг ўртача арифметик қиймати, (мВ), (35) формула бўйича ҳисобланади:

        

(35)

         

Виброўзгартиргич кўндаланг ўзгариш нисбий коэффициенти, (% ларда), (36) формула бўйича ҳисобланади:

         

, (36)

          

бу ерда:

- виброўзгартиргич сезувчанлик ўқининг тебранишлар йўналиши билан мос тушадиган ҳолатида келиштирувчи кучайтиргичнинг узатиш коэффициенти, (мВ/пКл) ;

- виброўзгартиргич сезувчанлик ўқининг тебранишлар йўналишига нисбатан перпендикуляр ҳолатида келиштирувчи кучайтиргичнинг узатиш коэффициенти, (мВ/пКл).


74. (34) ва (36) формулалар бўйича аниқланган кўп қийматлар виброўзгартиргич паспортида кўрсатилган қийматлардан ошмаслиги керак.



10-§.Виброўзгартиргич частотали тавсифининг

нотекислигини аниқлаш


75. Частотали тавсифнинг (СНТ) нотекислиги мазкур давлат стандартининг 36-бандида кўрсатилган учдан бир октавали қатор частоталарида, частоталарнинг ишчи диапазонида физик катталикларнинг қуйидаги қийматларида аниқланади:

- пезоэлектрик виброўзгартиргичлар учун вибротезланиш амплитудаси 10 м/с2 дан кам бўлмаслиги керак;

- индукцион виброўзгартиргичлар учун вибротезлик амплитудаси 10 м/с дан кам бўлмаслиги керак.


Изоҳ. Кўрсатилган тезланишни олишга техник жиҳатдан имкон бўлмаган частоталарда ўзгариш коэффициенти виброқўзғатгич учун эришиб бўладиган тезланишларда вибростол ҳаракатининг 10 фоиздан кўп бўлмаган гармоникалар коэффициенти билан аниқланади.


76. Частотали тавсифнинг нотекислиги аниқланадиган частоталар қатори виброўзгартиргич ишчи диапазони частоталарининг паст ва юқори қийматларини ўз ичига олиши керак. Виброўзгартиргични бирламчи қиёслаш учдан бир октавали қатор частоталарида амалга оширилади. Даврий қиёслашни бир октавали қатор частоталарида амалга оширишга йўл қўйилади.


77. Қиёсланадиган виброўзгартиргич қиёслаш ускунасининг вибростолига ўрнатилади ва у мазкур давлат стандартининг 63-банди талабларига мувофиқ уланади. Виброўзгартиргич ишчи диапазонининг частоталарида кетма-кет катталик қийматлари берилади ва волтметр бўйича Уи кучланиш қийматлари ҳисобланади. Частотанинг ҳар бир қиймати учун виброўзгартиргич турига боғлиқ ҳолда (29)-(33) формулалар бўйича ўзгариш коэффициентининг қиймати ҳисобланади.

Ўзгариш коэффициентларининг олинган қийматларидан фойдаланиб, мазкур банд талабларига мувофиқ ўрнатилган, қаторнинг барча частоталарида мазкур давлат стандартининг 36-банди талабларига мувофиқ базавий частотада аниқланган ўзгариш коэффициентининг ҳақиқий қийматидан и оғишлари, (% ларда), (37) формула бўйича ҳисобланади:

        

(37)

     

78. Виброўзгартиргич частотали тавсифининг нотекислиги сифатида (38) формула бўйича ҳисобланган максимал мутлақ қиймат, (% ларда), қабул қилинади:

      

(38)

     

79. Частоталар ишчи диапазонида частота тавсиф нотекислигининг қиймати виброўзгартиргичнинг паспортида кўрсатилган қийматлардан ошмаслиги керак.



11-§. Виброўзгартиргич амплитудали

тавсифининг ночизиқлилигини аниқлаш


80. Виброўзгартиргич а амплитудали тавсифининг ночизиқлилиги виброўзгартиргич ишчи диапазонининг қайдланган частотасида физик катталикнинг, биттаси ушбу виброўзгартиргич учун минимал, бошқаси - максимал бўлиши керак бўлган бештадан кам бўлмаган қийматларида аниқланади. Амплитудали тавсифнинг ночизиқлилигини аниқлаш учун базавий частота афзалроқ ҳисобланади. Базавий частотада талаб этилган катталик қийматларини бериш имкони бўлмаган тақдирда, амплитудали тавсифнинг ночизиқлилиги, унда катталикнинг талаб этилган қийматини бериш мумкин бўлган, виброўзгартиргич частоталарининг ишчи диапазонига тегишли бўлган частоталарнинг бирида аниқланади. Қиёсланадиган виброўзгартиргич қиёслаш ускунасининг вибростолига ўрнатилади, мазкур давлат стандартининг 63-банди талабларига мувофиқ уланади. Танланган частотада кетма-кет физик катталик қийматлари берилади. Уи кучланиш қийматлари ўқиб олинади ва катталикнинг ҳар бир қиймати учун виброўзгартиргич турига боғлиқ ҳолда (26)-(29) формулалар бўйича ўзгариш коэффициентининг қиймати () аниқланади. Виброўзгартиргич ўзгариш коэффициентининг ўртача арифметик қиймати , ((мВ), (пКл), (мА) катталик бирликларида) (39) формула бўйича аниқланади:

        

(39)

     

бу ерда:

n - амплитудали тавсифнинг ночизиқлилигини аниқлашда бериладиган катталик қийматларининг сони.

Бериладиган физик катталикнинг ҳар бир қиймати учун [4]га мувофиқ, ўзгариш коэффициентининг ўртача арифметик қийматдан и нисбий оғиши, % (40) формула бўйича аниқланади:

       

, (40)

     

бу ерда: i = 1, 2, 3, …, н


81. Виброўзгартиргич амплитудали тавсифининг ночизиқлилиги деб (40) формула бўйича ҳисобланган максимал қиймат қабул қилинади.

        

, (41)

          

Изоҳ. Амплитудали тавсифнинг ночизиқлилигини қиёсланадиган виброўзгартиргич ишчи диапазонини ташкил қиладиган физик катталик қийматларининг бир нечта кичик диапазонлари учун кўрсатишга йўл қўйилади.


82. амплитудали тавсифнинг ночизиқлилик қиймати виброўзгартиргичнинг паспортида кўрсатилган қийматлардан ошмаслиги керак.



12-§. Пезоэлектрик виброўзгартиргич ўрнатиш

резонансининг частотасини аниқлаш


83. Пезоэлектрик виброўзгартиргич ўрнатиш резонансининг частота қийматини тебраниш режимида аниқлаш учун электродинамик қиёслаш виброускуналари ёки пезоэлектрик вибраторлар қўлланади. Қиёслаш виброускунасидан фойдаланилганда қиёсланадиган виброўзгартиргични қиёслаш виброускунасининг вибростолига маҳкамлаш уни эксплуатация қилишда қўлланадиган усул билан амалга оширилади (масалан, резбали бирикув, елимли ва ҳ.к.).

«Вибростол - эталон виброўзгартиргич» резонанс частота тизимининг қиймати қиёсланадиган виброўзгартиргич ўрнатиш резонансининг частота қийматидан камида 1,2 баробар кўп бўлиши керак. Қиёсланадиган виброўзгартиргич қиёслаш ускунасининг вибростолига ўрнатилади ва волтметр кириш жойига уланади. Вибростолга, қиёсланадиган виброўзгартиргич ўрнатиш резонансининг тахмин қилинган частотасидан камида 10 баробар паст бўлган частотада қиймати 5 м/с2 дан кам бўлмаган вибротезланиш берилади. Қиёсланадиган виброўзгартиргич келиштирувчи кучайтиргичининг чиқиш жойидан кучланиш қиймати ўқиб олинади. Икки нурли оссиллограф бўйича ўрнатилган эталон ва қиёсланадиган виброўзгартиргич келиштирувчи кучайтиргичларининг чиқиш сигналлари орасида фазалар силжиши мавжудлиги текширилади.

Бериладиган вибротезланишни ўзгармас (тахминан 5 м/с2 дан кам бўлмаган) ҳолда сақлаб туриб, вибростол частотаси бир хил қийматда (ёки 100 Нz дан кўп бўлмаган дискретлилик билан) оширилади. Қиёсланадиган виброўзгартиргич келиштирувчи кучайтиргичининг чиқиш жойидан кучланишни ўлчайдиган волтметр кўрсаткичи максимал, ўрнатилган эталон ва қиёсланадиган виброўзгартиргич келиштирувчи кучайтиргичларининг чиқиш сигналлари орасидаги фазалар силжиши эса 90° га яқин бўлган частота белгиланади.


84. Ўлчашлар якунлангандан сўнг виброўзгартиргич вибростолдан ечиб олинади ва у қайта ўрнатилади, қиёсланадиган виброўзгартиргич келиштирувчи кучайтиргичининг чиқиш жойидан кучланишни ўлчайдиган волтметр кўрсаткичи максимал, ўрнатилган эталон ва қиёсланадиган виброўзгартиргич келиштирувчи кучайтиргичларининг чиқиш сигналлари орасидаги фазалар силжиши эса 90° га яқин бўлган частота қийматини аниқлаш операцияси такрорланади.

Резонанс частоталарнинг олинган қийматлари биринчи ва иккинчи ҳолатларда 5 фоиздан кўпга фарқ қилмаслиги керак.


85. Ўрнатиш резонансининг частота қиймати сифатида мазкур давлат стандартининг 83 - 84 бандлари бўйича ўлчаш жараёнида олинган натижалар бўйича аниқланган ўрта арифметик қиймат қабул қилинади.


86. Пезоэлектрик вибратордан фойдаланилганда қиёсланадиган виброўзгартиргични асосга маҳкамлаш уни эксплуатация қилишда қўлланадиган усул билан амалга оширилади (масалан, резбали бирикув, елимли ва ҳ.к.). Асоснинг қарама-қарши томонида, асоснинг қиёсланадиган виброўзгартиргичга таъсир кўрсатадиган тебранишларини қўзғатадиган пезоэлектрик вибратор маҳкамланади. Пезоэлектрик вибратор сифатида, электр контактларига қувват кучайтиргичи уланадиган пезопластинадан фойдаланиш мумкин. «Асос-қиёсланадиган виброўзгартиргич» тизими резонанс частотасининг қиймати қиёсланадиган виброўзгартиргич ўрнатиш резонанс частотасининг қийматидан камида 1,2 баробар юқори бўлиши керак. Асос сифатида томони 25 мм ва массаси 180 - 220 грамм бўлган пўлат кубдан фойдаланиш мумкин. Қиёсланадиган виброўзгартиргич вибратор асосига ўрнатилади.


87. Қиёсланадиган виброўзгартиргич ўрнатиш резонансининг тахмин қилинган частотасидан камида 10 баробар паст бўлган частотада йўналиш берувчи генератор ёрдамида пезоэлектрик вибратор қўзғатилади. Қиёсланадиган виброўзгартиргич келиштирувчи кучайтиргичининг чиқиш жойидан кучланиш қиймати ўқиб олинади. Икки нурли оссиллограф бўйича ўрнатилган эталон ва қиёсланадиган виброўзгартиргич келиштирувчи кучайтиргичларининг чиқиш сигналлари орасида фазалар силжиши мавжудлиги текширилади. Бериладиган кучланишни ўзгармас ҳолда сақлаб туриб, йўналиш берувчи генератор чиқиш жойидан пезоэлектрик вибраторнинг қўзғатиш частотаси равон (ёки 100 Нz дан кўп бўлмаган дискретлилик билан) оширилади.

Қиёсланадиган виброўзгартиргич келиштирувчи кучайтиргичининг чиқиш жойидан кучланишни ўлчайдиган волтметр кўрсаткичи максимал, ўрнатилган эталон ва қиёсланадиган виброўзгартиргич келиштирувчи кучайтиргичларининг чиқиш сигналлари орасидаги фазалар силжиши эса 90° га яқин бўлган частота белгиланади.


88. Ўлчашлар якунлангандан сўнг виброўзгартиргич асосдан ечиб олинади ва у қайта ўрнатилади. Қиёсланадиган виброўзгартиргич келиштирувчи кучайтиргичининг чиқиш жойидан кучланишни ўлчайдиган волтметр кўрсаткичи максимал, ўрнатилган эталон ва қиёсланадиган виброўзгартиргич келиштирувчи кучайтиргичларининг чиқиш сигналлари орасидаги фазалар силжиши эса 90° га яқин бўлган частота қийматини аниқлаш операцияси такрорланади. Резонанс частоталарнинг олинган қийматлари биринчи ва иккинчи ҳолатларда 5 фоиздан кўпга фарқ қилмаслиги керак.

Ўрнатиш резонансининг частота қиймати сифатида ўлчаш жараёнида олинган натижалар бўйича аниқланган ўрта арифметик қиймат қабул қилинади.



13-§. Пезоэлектрик виброўзгартиргичнинг

кўндаланг резонанс частотасини аниқлаш


89. Пезоэлектрик виброўзгартиргич кўндаланг резонанс частотасининг қиймати мазкур давлат стандартининг 63 - 67-бандларида баён этилган усуллар билан аниқланади.


90. Қиёсланадиган пезоэлектрик виброўзгартиргич тебранишларни қўзғатадиган қурилмада (қиёслаш виброускунаси асосида ёки ишчи жисмда) қўзғатиладиган тебранишлар йўналиши қиёсланадиган виброўзгартиргич сезувчанлигининг асосий ўқига нисбатан перпендикуляр бўладиган ва мазкур давлат стандартининг 68 - 74-бандлари бўйича аниқланган кўндаланг ўзгариш нисбий коэффициентининг максимал қиймати йўналиши билан бир ўқда ётадиган тарзда ўрнатилади.


91. Кўндаланг резонанс частотасининг қиймати виброўзгартиргич паспортида кўрсатилган қийматдан кам бўлмаслиги керак.



14-§. Виброўзгартиргичнинг асосий

нисбий хатолигини аниқлаш


92. 0,95 ишончли эҳтимолликда виброўзгартиргичнинг асосий нисбий хатолик чегаралари вип, (% ларда), (42) формула бўйича аниқланади:

       

(42)

          

бу ерда:

вип - қиёслаш виброускунаси таркибига кирадиган, тебраниш параметрларини эталон ўлчаш воситасининг хатолиги, (% ларда) ҳисобланади.

- қиёслаш виброускунаси вибростолининг кўндаланг ҳаракати мавжудлигидан юзага келган хатолик, (% ларда) ҳисобланади.

- қиёслаш виброускунаси вибростолининг кўндаланг ҳаракатини тавсифловчи коэффициенти, (% ларда) ҳисобланади.

- қиёсланадиган виброўзгартиргичнинг кўндаланг ўзгариш нисбий коэффициенти (% ларда) ҳисобланади.

қиёслаш виброускунаси вибростолининг ҳаракат қонунида энг юқори гармоника ташкил этувчилари мавжудлигидан юзага келган хатолик (% ларда) ҳисобланади.

- қиёслаш виброускунаси вибростолининг ҳаракат режимида бериладиган гармоникалар коэффициенти (% ларда) ҳисобланади.

- қиёсланадиган виброўзгартиргич (ёки келиштирувчи кучайтиргич) чиқиш жойидан олинган электр сигнални ўлчаш воситасининг хатолиги (% ларда) ҳисобланади.


93. Даврий қиёслашда қиёсланадиган пезоэлектрик виброўзгартиргич частотали тавсифининг нотекислигини () (% ларда) ҳисоблаш (43) формула бўйича аниқланади.

     

(43)

         

бу ерда:

- қиёсланадиган пезоэлектрик виброўзгартиргичнинг ишчи частоталар диапазони частотасининг юқори қиймати;

- қиёсланадиган пезоэлектрик виброўзгартиргичнинг ўрнатиш резонанси частотасининг даврий қиёслашда аниқланган қиймати.


Изоҳлар:


1. Асосий нисбий хатолик чегараларининг аниқланиши кейинги фойдаланишда қиёсланган виброўзгартиргич ўзгариш коэффициентининг Кн номиналга тенг қиймати билан қўлланишини тахмин қилади.

2. Даврий қиёслашда қиёсланадиган виброўзгартиргичнинг кўндаланг ўзгариш нисбий коэффициенти ва амплитуда тавсифининг ночизиқлилиги қийматлари паспорт маълумотлари бўйича аниқланади.


94. Қиёслаш тўғрисидаги сертификатга қиёслаш вақтида аниқланган ўзгариш коэффициентининг ҳақиқий қиймати (Кд) ёзилиши шарти билан, виброўзгартиргичнинг асосий нисбий хатолик чегаралари вип, (% ларда), (44) формула бўйича аниқланади:

       

(44)

         

95. Асосий нисбий хатолик чегаралари қиёсланадиган виброўзгартиргичнинг паспортида кўрсатилган қийматлардан ошмаслиги керак.

       

          




Давлат стандартига

ИЛОВА

(маълумот учун)



Виброметр ўлчаш воситасига ўрнатилган

филтрларни текшириш


1. Полосали филтрларни текширишда:

- кесимнинг юқори ва паст частоталари соҳасида АСНТ сўниши;

- кесимнинг юқори частотасидан баланд ва паст частотасидан паст частоталарида филтр АСНТ сўниши виброметрнинг фойдаланиш ҳужжатлари талабларига мувофиқлиги аниқланади.

Бир октавали ва учдан бир октавали филтрларни текширишда:

- филтрнинг номинал ўрта геометрик частотасида сигналнинг асосий сўниши;

- филтр АСНТ виброметрнинг фойдаланиш ҳужжатлари талабларига мувофиқлиги аниқланади.


2. Вибросилжиш, вибротезлик ва вибротезланишни ўлчаш учун мўлжалланган, виброметр ичига ўрнатилган филтрларни текширишда ўлчанадиган физик катталик турининг қайта улагичи вибротезланишни ўлчаш ҳолатига ўрнатилади. Виброметр билан тебраниш физик катталикларининг турли қийматларини (амплитуда, ўртача квадратик, ўртача қиймат, кўламга оид) ўлчашда ичига ўрнатилган филтрларни текширишни тебраниш параметрининг қийматларидан фақат биттаси учун бажаришга йўл қўйилади.


3. Виброметр ичига ўрнатилган полосали филтрлар кесимнинг юқори ва паст частоталари соҳасида АСНТ сўнишини текшириш учун виброметр ўлчаш воситасининг кириш жойига ўлчаш генераторидан, частотаси тахминан қиёсланадиган полосали филтр for.g ўрта геометрик частотасига тенг бўлган сигнал берилади. Виброметр ўлчаш воситасининг кириш жойига бериладиган кучланиш амплитудасининг қиймати виброметр нисбий хатолигини аниқлашда базавий частотада бериладиган вибросилжиш, вибротезлик ва вибротезланиш қийматларига мос бўлиши керак. Виброметр ўлчаш воситасининг Аovor.g кўрсаткичлари ўқиб олинади. Ўлчаш натижалари 1-жадвалнинг биринчи сатрига ёзилади.

Виброметр ўлчаш воситасининг кириш жойига ўлчаш генераторидан узатиладиган сигналнинг амплитуда қийматини ўзгартирмасдан, полосали филтр кесимининг паспорт маълумотларига мос fychs юқори ва fpchs паст частоталари ўрнатилади. Виброметр ўлчаш воситасининг Aovychs ва Aovpchs кўрсаткичлари ўқиб олинади.

Ҳисоб-китоб натижалари 1-жадвалнинг тегишли сатрларига ёзилади.



1-ЖАДВАЛ


Виброметр полосали филтрларининг

параметрларини аниқлаш натижалари

        

Бериладиган частота қиймати fi,, (Нz)

        

Виброметр билан ўлчанган

катталик қиймати

      

Полосали филтр АСНТ сўниши

γovychsovpchs, (dB)

  

for.g


Aovor.g


fychs


Aovychs


fpchs


Aovpchs


Aovqpchs



Aovqychs





        

Виброметр ўлчаш воситасининг полосали филтр АСНТ сўниши, дБ, кесимнинг юқори ва паст частоталари соҳасида (1) формула бўйича аниқланади:

        

(1)

         

Кесимнинг юқори ва паст частоталари соҳасида АСНТ сўниши виброметр ўлчаш воситаси бутлигига кирадиган барча полосали филтрлар учун аниқланади.

Виброметр ўлчаш воситасининг бутлигига кирадиган барча полосали филтрлар кесимининг юқори ва паст частоталари соҳасида АСНТ сўниш қийматлари виброметр паспортида кўрсатилган қийматлардан ошмаслиги керак.


4. Полосали филтр кесимининг паст частотасидан паст ва юқори частотасидан баланд частоталарида АСНТ сўнишини текшириш учун виброметр ўлчаш воситасининг кириш жойига, частоталари паспорт маълумотларига мувофиқ (масалан, агар виброметр паспортида сўнишни октавага децибелларда меъёрлаш кўзда тутилган бўлса, кесимнинг паст частотасидан икки баробар паст частота ва полосали филтр кесимининг юқори частотасидан икки баробар юқори частота ўрнатилади) ўрнатилган сўниш интервали билан белгиланадиган сигналлар юборилади. Ўлчаш генераторидан бериладиган сигнал амплитудасининг қиймати мазкур илованинг 3-банди бўйича текширишда ўрнатилган амплитуда қийматига тенг бўлиши керак. Виброметр ўлчаш воситасининг Aqpchs ва Aqychs кўрсаткичлари ўқиб олинади.

Ўлчаш натижалари 1-жадвалнинг тегишли сатрларига ёзилади мазкур илованинг 3-бандига мувофиқ (2) формула бўйича, кесимнинг пастки частотасидан паст ва юқори частотасидан баланд частоталари соҳасида, дБ, виброметр ўлчаш воситаси полосали филтрининг АСНТ сўниши аниқланади:

       

(2)

         

Ҳисоб-китоб натижалари 1-жадвалнинг тегишли сатрларига ёзилади.

Кесимнинг пастки частотасидан паст ва юқори частотасидан баланд частоталари соҳасида АСНТ сўниши виброметр ўлчаш воситаси бутлигига кирадиган барча полосали филтрлар учун аниқланади.

Виброметр ўлчаш воситасининг бутлигига кирадиган барча полосали филтрлар кесимининг пастки частотасидан паст ва юқори частотасидан баланд частоталари соҳасида АСНТ сўниш қиймати виброметр паспортида кўрсатилган қийматларга мос бўлиши керак.


5. Бир октавали ва учдан бир октавали филтрларнинг номинал ўртача геометрик частотасида сигналнинг асосий сўнишини текшириш учун виброметр ўлчаш воситасининг кириш жойига, частотаси текширилаётган филтрнинг (бир октавали ёки учдан бир октавали) for.g ўртача геометрик частотасига тенг бўлган ўлчаш генераторидан сигнал юборилади. Виброметр ўлчаш воситасининг кириш жойига бериладиган ўлчаш генераторининг чиқиш жойидаги Ugor.g кучланиш амплитудасининг қиймати виброметрнинг нисбий хатолигини аниқлашда базавий частотада бериладиган вибротебраниш, вибротезлик ва вибротезланиш қийматларига мос бўлиши керак.


6. Виброметр ўлчаш воситасида кучланиш бўйича чиқиш жойи мавжуд бўлганда, унга ўзгарувчан ток волтметри уланади ва Ugor.g чиқиш кучланиши аниқланади.

Виброметр ўлчаш воситасида кучланиш бўйича чиқиш жойи мавжуд бўлмаганда виброўзгартиргич ўзгариш коэффициенти ёрдамида Ugor.g кучланишга мос бўлган Agor.g  эквивалент тебраниш параметри (3) формула бўйича аниқланади:


(1.3)


бу ерда: - виброўзгартиргич ўзгариш коэффициентининг ҳақиқий қиймати, .


7. Виброметр ўлчаш воситасининг чиқиш жойига (мавжуд бўлганда) уланган волтметр Ugor.g кўрсатишлари, ёки виброметр ўлчаш воситасининг Agi or.g кўрсатишлари ўқиб олинади. Ўлчаш натижалари 2-жадвалнинг биринчи сатрига ёзилади.



2-ЖАДВАЛ


Виброметр бир октавали ёки учдан бир октавали

филтрларининг параметрларини аниқлаш натижалари

      

Бериладиган частота

қиймати fi, (Hz)

      

Волтметр кўрсатиши Uoʻv ёки

ўлчанган қиймат Aoʻv, (mV)

      

Бир октавали ёки учдан бир

октавали филтрнинг АСНТ

сўниши γoʻvor.g, (dB)

     

for.g

Uoʻvor.g ёки Aoʻv or.g



foʻvngch  .....

Uoʻvor.g ёки Aoʻv or.g



foʻvvgch ......

Uoʻvor.g ёки Aoʻv or.g



foʻv0.5 or.g

Aoʻv zrch



foʻv2 or.g

Aoʻv qych





        

Бир октавали ёки учдан бир октавали филтрларнинг номинал ўртача геометрик частотасида сигналнинг асосий сўниши, дБ, виброметр ўлчаш воситасида кучланиш бўйича чиқиш жойи мавжуд бўлганда, (4) формула бўйича:

       

(4)

        

бўлмаганда эса - (5) формула бўйича аниқланади:

     

(5)

     

Ҳисоблаш натижалари мазкур илованинг 2-жадвалининг тегишли сатрига ёзилади.


8. Сигналнинг номинал ўртача геометрик частотадаги асосий сўниши виброметр ўлчаш воситасининг бутлигига кирадиган барча октавали ва учдан бир октавали филтрлар учун аниқланади.


9. Виброметр ўлчаш воситасининг бутлигига кирадиган октавали ва учдан бир октавали филтрлар сигналининг номинал ўртача геометрик частотадаги асосий сўниш қиймати виброметр паспортида кўрсатилган қийматларга мос бўлиши керак.


10. Октавали ва учдан бир октавали филтрларнинг АСНТ виброметрнинг фойдаланиш ҳужжатлари талабларига мувофиқлигини аниқлаш учун филтр ўтказиш полосасининг ГОСТ 17168-82 билан ўрнатилган қуйи ва юқори чегаравий частоталарида, шунингдек, номинал ўртача геометрик частотадан қуйи ва юқори частоталар томонга икки баробар фарқ қиладиган частоталарда сўниш текширилади.


11. Ўтказиш полосасидаги қуйи ва юқори чегаравий частоталарида октавали ва учдан бир октавали филтрнинг АСНТ сўнишини текшириш учун виброметр ўлчаш воситасининг кириш жойига, частотаси текширилаётган филтр ўтказиш полосасининг f oʻvpch  ва foʻv ych қуйи ва юқори чегаравий частоталарига тенг бўлган ўлчаш генераторидан сигнал юборилади. Виброметр ўлчаш воситасининг кириш жойига бериладиган ўлчаш генераторининг чиқиш жойидаги Ug кучланиш амплитудасининг қиймати мазкур илованинг 5-банди бўйича текширишда аниқланган амплитуда қийматига тенг бўлиши керак.


12. Виброметр ўлчаш воситасида кучланиш бўйича чиқиш жойи мавжуд бўлганда, унга ўзгарувчан ток волтметри уланади ва Uoʻv чиқиш кучланиши аниқланади.

Виброметр ўлчаш воситасида кучланиш бўйича чиқиш жойи мавжуд бўлмаганда виброўзгартиргич ўзгариш коэффициенти ёрдамида Ug кучланишга мос бўлган эквивалент параметри (1.6) формула бўйича аниқланади:

          

(1.6)

        

13. Виброметр ўлчаш воситасининг чиқиш жойига (мавжуд бўлганда) уланган волтметр Уип кўрсатишлари ёки виброметр ўлчаш воситасининг Aip кўрсатишлари ўқиб олинади. Ўлчаш натижалари 1.2-жадвалнинг тегишли сатрига ёзилади.

Октавали ва учдан бир октавали филтрнинг қуйи ва юқори чегаравий частоталарида сигналнинг сўниши, дБ, виброметр ўлчаш воситасида кучланиш бўйича чиқиш жойи мавжуд бўлганда, (1.7) формула бўйича аниқланади:

      

(1.7)

       

бўлмаганда эса - (А.8) формула бўйича аниқланади:

      

(1.8)

     

Ҳисоб-китоб натижалари 1.2-жадвалнинг тегишли сатрига ёзилади.


14. Номинал ўртача геометрик частотадан қуйи ва юқори частоталар томонга икки баробар фарқ қиладиган частоталарда филтр АСНТ сўнишини текшириш учун виброметр ўлчаш воситасининг кириш жойига, частотаси номинал ўртача геометрик частотадан қуйи ва юқори частоталар томонга икки баробар фарқ қиладиган ўлчаш генераторидан сигнал юборилади. Виброметр ўлчаш воситасининг кириш жойига бериладиган ўлчаш генераторининг чиқиш жойидаги Ug кучланиш амплитудасининг қиймати 1.5 банди бўйича текширилганда аниқланган амплитуда қийматига тенг бўлиши керак. Номинал ўртача геометрик частотадан қуйи ва юқори частоталар томонга икки баробар фарқ қиладиган частоталарда АСНТ сўниши 1.12 ва 1.13 бандларда баён этилган услубиёт бўйича аниқланади.


15. Ўтказиш полосасининг қуйи ва юқори чегаравий частоталарида ва номинал ўртача геометрик частотадан қуйи ва юқори частоталар томонга икки баробар фарқ қиладиган частоталарда АСНТ сўниши виброметр ўлчаш воситасининг бутлигига кирадиган барча октавали ва учдан бир октавали филтрлар учун аниқланади.


16. Виброметр ўлчаш воситасининг бутлигига кирадиган октавали ва учдан бир октавали филтрларнинг ўтказиш полосасининг қуйи ва юқори чегаравий частоталарида ва номинал ўртача геометрик частотадан қуйи ва юқори частоталар томонга икки баробар фарқ қиладиган частоталарда АСНТ сўниш қиймати виброметр паспортида кўрсатилган қийматларга мос бўлиши керак.

       

         

Қонун ҳужжатлари маълумотлари миллий базаси (www.lex.uz).




















































































Время: 0.2193
по регистрации МЮ строгое соответствие
  • Все
  • действующие
  • утратившие силу
  • Русский
  • Ўзбекча
  • Оба языка
  • любая дата
  • точная дата
  • период
  • -

Свернуть поиск