Уруғлик чигит тайёрловчи корхоналарда уруғлик пахтани қайта ишлашда ускуналарни белгиланган меъёрлар асосида созлаш тартиби тўғрисидаги Низом (АВ томонидан 19.06.2024 й. 3519-сон билан рўйхатга олинган қишлоқ хўжалиги вазирининг 29.05.2024 й. 13-сон буйруғи билан тасдиқланган)

Функция недоступна

Ўзбекистон Республикаси

Адлия вазирлигида

2024 йил 19 июнда 3519-сон

билан рўйхатга олинган

Ўзбекистон Республикаси

қишлоқ хўжалиги вазирининг

2024 йил 29 майдаги

13-сон буйруғига

ИЛОВА

Уруғлик чигит тайёрловчи корхоналарда уруғлик

пахтани қайта ишлашда ускуналарни белгиланган

меъёрлар асосида созлаш тартиби тўғрисидаги

НИЗОМ

Мазкур Низом уруғлик чигит тайёрловчи корхоналарда (бундан буён матнда уруғлик тайёрлаш корхоналари деб юритилади) уруғлик пахта ва чигитни қайта ишлашда (пахтани узатиш, қуритиш, ифлос аралашмалардан тозалаш, чигитдан толани ажратиш, чигитдан момиқни ажратиш, уруғлик чигитни тозалаш, саралаш, дорилаш, қадоқлаш, сақлаш ва ташишда) ускуналарни белгиланган меъёрлар асосида созлаш тартибини белгилайди.

1-БОБ. УМУМИЙ ҚОИДАЛАР

1. Ушбу Низомда қуйидаги асосий тушунчалар қўлланилади:

уруғлик пахта ғарами (бундан буён матнда ғарам деб юритилади) - селекция нави, авлоди ва саноат нави, типи, синфи бир хил бўлган уруғлик пахтани махсус сақлаш майдончаларида жамғариш;

уруғлик пахта - уруғлик чигит олиш учун мўлжалланиб, экилган майдонлардан терилган пахта;

уруғлик чигит - уруғлик пахтани қайта ишлаш натижасида олинган, экиш учун мўлжалланган чигит;

уруғлик чигитни дорилаш - уруғлик чигит тайёрлаш цехларида, уруғлик чигитни ўсимликларни турли қишлоқ хўжалиги касаллик ва зараркунандалардан ҳимоя қилиш мақсадида кимёвий препаратлар (суспензия) билан ишлов бериш;

уруғлик чигит тайёрлаш (қайта ишлаш) цехи (бундан буён матнда цех деб юритилади) - уруғлик чигитни тайёрлаш (тозалаш, саралаш, дорилаш, қадоқлаш) учун технологик асбоб-ускуналар ўрнатилган ихтисослаштирилган корхона;

пахта момиғи (бундан буён матнда момиқ деб юритилади) - пахтадан тола ажратилгандан кейин чигитда қолган калта тола;

чигитнинг механик шикастланиши - уруғлик пахтани терганда, ташиганда ва қайта ишлаш жараёнида уруғлик чигитининг шикастланиши (чигит қобиғидаги синиқ, дарзлар, тешиклар, чигит қобиғи бир қисмининг йўқлиги).

2. Уруғлик тайёрлаш корхоналарида уруғлик пахтани қайта ишлашдан олдин технологик асбоб-ускуналар уруғлик чигит олишга мослаштирилади.

2-БОБ. УРУҒЛИК ПАХТАНИ ҚАЙТА ИШЛАШДА

УСКУНАЛАРНИ БЕЛГИЛАНГАН МЕЪЁРЛАР

АСОСИДА СОЗЛАШ

3. Уруғлик тайёрлаш корхоналари томонидан уруғлик пахта ғарамда бир ярим - икки ой давомида сақланади ва ғарамда чигитлар тўлиқ физиологик етилгандан сўнг, қайта ишланади.

4. Уруғлик пахтани қайта ишлашдан олдин селекция навларнинг механик аралашувини олдини олиш мақсадида технологик асбоб-ускуналар қолдиқ пахта ва чигитдан тозаланади.

5. Уруғлик пахтани қайта ишлашдан олдин уруғлик тайёрлаш корхонанинг моддий жавобгар шахслари томонидан технологик асбоб-ускуналарнинг созлиги ҳақида далолатнома расмийлаштирилади.

6. Уруғлик пахтани дастлабки қайта ишлаш жараёнида ғарамдаги пахта узатув қувурига қўл кучи ёки махсус техникалар орқали берилади.

7. Уруғлик пахтани қайта ишлашда дастлаб ушбу пахтанинг техник 1-нави ва 1-синфи, шундан сўнг Р-3, Р-2, Р-1 ва элита авлодлари ишланади.

8. Уруғлик тайёрлаш корхонасининг масъул мутахассислари томонидан ғарамларни қайта ишлаш тугаллангандан сўнг, технологик асбоб-ускуналарни тозалаш ишлари ўтказилади.

Бунда, уруғлик тайёрлаш корхонасининг масъул мутахассислари ушбу тозалаш ишлари якуни бўйича далолатнома расмийлаштиради.

3-БОБ. ҚАЙТА ИШЛАШГА БЕРИЛГАН

УРУҒЛИК ПАХТАНИ ҚУРИТИШ

9. Қайта ишлашга берилган уруғлик пахтани қуритиш учун уруғлик тайёрлаш корхонаси иссиқлик етказиб бериш ва пахта билан таъминлаш тизимларига эга бўлиши ҳамда пахта қуритгичлари билан жиҳозланган бўлиши керак.

10. Уруғлик пахтани қуритиш ускунасининг айланиш тезлиги 8-10 айлана/дақиқа бўлиши керак.

11. Уруғлик пахтага иссиқлик етказиб бериш тизими иссиқлик ишлаб чиқаргични ва тутун сўргични ўз ичига олади.

12. Осон тозаланадиган селекция навли уруғлик пахтадан ажратиладиган уруғлик чигит сифатини сақлаш ва унинг механик шикастланишини камайтириш мақсадида намлиги 8,0 фоизгача бўлган пахта қуритиш ускунасидан совуқ ҳаво ҳайдалади.

13. Қийин тозаланадиган селекция навли уруғлик пахта намлиги 8,0 фоиз ва ундан кўп бўлганда қуритиш ускуналарида иссиқ ҳаво бериш йўли билан қуритилади.

Бунда, иссиқ ёки совуқ қуритишнинг ҳаво сарфи 18-20 минг куб.м/соатни ташкил қилади.

14. Уруғлик пахтани тозалашдан олдин осон тозаланадиган селекция навли уруғлик пахтанинг намлиги 7,0-8,0 фоиз, қийин тозаланадиган селекция навли уруғлик пахта эса 6,5-7,0 фоиз бўлиши керак.

15. Иссиқлик ишлаб чиқаргични тайёрлаш ва ишга туширишда мутахассислар томонидан қуйидагилар бажарилиши талаб этилади:

иссиқлик ишлаб чиқаргичнинг умумий ҳолати кўриб чиқиш ва созловчи мосламалар (қопқоқлар, кранлар), ижрочи механизмларнинг (қопқоқ харакатлантиргичлари, ёнилғи оқимини беркитиш автоматининг) ҳаракатланишини, маҳкамлаш болт уламаларининг ишончлилигини таъминлаш;

ёнилғи узатгичлар бутлигини, уларда талаб этилган босим борлигини, ёнилғи оқиб кетмаслигини таъминлаш;

вентилятор, тутун сўргич ва иссиқ ҳаво ўтказгичларини ишга туширишга тайёрлигини таъминлаш;

назорат-ўлчов асбоблари борлиги, бутунлиги ва яроқлигини текшириш;

йўналтирувчи аппарат оҳиста ҳаво босими 70 мм сув устуни кўрсатгунча очилиши, вентилятор юргизилиши ва аста-секин аввалига иккиламчи (пастки) ҳаво канал қопқоғи 2-3 бўлимга ва кейин бирламчи канал қопқоғи 1-бўлимга очилиши;

ҳаво ўтказиш қувури ва аралаштириш камераси қопқоқлари ёрдамида ёниш жараёни ва қуритиш кўрсаткичлари (сарфи, ҳарорати) мувофиқлаштирилиши.

4-БОБ. УРУҒЛИК ПАХТАНИ ТОЗАЛАШ

16. Уруғлик пахтани ифлос аралашмалардан тозалашдапахта тозалаш агрегати (бундан буён матнда агрегат деб юритилади) қўлланилади.

17. Уруғлик пахтани тозалаш жараёнида уруғлик чигитнинг механик шикастланишининг олдини олиш мақсадида агрегатдаги қозиқли барабанлар ва турли юза оралиқ масофалари 14-16 мм, аррачали барабан ва ажратувчи чўтка 0-2 мм ва юза оралиқ тирқиши аррачали барабан ва колосникли панжара оралиқ тирқишлари 18-20 мм бўлиши керак.

18. Ифлослиги 3,0 фоизгача бўлган, осон тозаланадиган селекция навли уруғлик пахтани тозалаш жараёнида аррали секциялар ишлатилмасдан, агрегатда фақат 8 та қозиқли барабанлар блокини ишлатиш талаб этилади.

19. Ифлослиги 3,0-8,0 фоизгача бўлган, осон тозаланадиган селекция навли уруғлик пахтани агрегатда 2 та аррали секция ва 8 та қозиқли барабанлар блогини ишлатиш ва уларга туташган бир ёки иккита қозиқли пахта тозалагичларнинг ишлатилиши талаб этилади.

20. Ифлослиги 3,0 фоизгача бўлган, қийин тозаланадиган селекция навли уруғлик пахтани тозалаш жараёнида агрегатда битта аррали секция ва 8 та қозиқли барабанлар блокини ва уларга туташган бир ёки иккита қозиқли пахта тозалагичларнинг ишлатилиши талаб этилади.

21. Ифлослиги 3,0-8,0 фоизгача бўлган, қийин тозаланадиган селекция навли уруғлик пахтани тозалаш жараёнида агрегатда яна битта аррали секция қўшилиши керак. Бунда, агрегат жиҳозлари ҳар бирининг пахта бўйича ишлаб чиқариш иш унумдорлиги 4,5 т/соатдан (2 та агрегат учун 9 т/соатдан) юқори бўлмаслиги керак.

22. Уруғлик пахтани ажратувчи барабан ва аррачали барабан орасидаги оралиқ масофа 0 - 2 ммгача бўлиши керак.

23. Уруғлик чигит шикастланишининг олдини олиш мақсадида агрегатдаги колосниклар ва аррачали барабанлар орасидаги оралиқ масофа 14 ммдан кам ва 16 ммдан кўп бўлмаслиги керак.

24. Агрегатдаги колосниклар ва аррачали барабанлар орасидаги оралиқ масофалар кўз билан кўриб ёки органолептик усулда текширилади.

25. Агрегатдаги қозиқли барабанлар ва тўрли юзалар орасидаги тирқиш тозалагични биринчи йиғиш ёки капитал таъмирлаш пайтида ўрнатилади.

5-БОБ. УРУҒЛИК ЧИГИТДАН ТОЛАНИ АЖРАТИШ

26. Уруғлик чигитдан толани ажратишда аррали ва валикли толани ажратиш ускуналари қўлланилади. Уруғлик тайёрлаш корхоналарида чигитдан толани ажратиш жараёни ўрта толалини аррали ва узун толалини валикли чигитдан толани ажратиш ускуналарида амалга оширилади.

27. Ўрта толалини уруғлик пахтани қайта ишлашда чигитдан толани ажратиш ускуналарининг иш унумдорлиги ҳар бир аррага 7,0 кг тола/арра соатдан тўғри келиши керак.

Бунда, чигитдан толани арра билан ажратишда иш унумдорлиги битта аррага 7 кг/соат бўлиши керак.

28. Узун толали ғўза навларнинг уруғликлари валикли чигитдан толани ажратиш ускунаси умумий иш унумдорлиги биринчи саноат навли техник пахтани ишлашдаги иш унумдорлигидан 35 фоизга кам бўлиши керак.

29. Пахтанинг селекция навларига қараб чигитдан толани ажратиш ускунасидан кейинги чигитнинг туклилиги 12,0-13,5 фоиздан, чигит шикастланишининг кўпайиш даражаси 1,0 фоиздан ошмаслиги керак.

6-БОБ. УРУҒЛИК ЧИГИТДАН МОМИҚНИ АЖРАТИШ

30. Уруғлик чигитдан момиқни ажратиш технологик тизимидаги ускуналарнинг кетма-кетлиги, уларнинг сони ва пахтани дастлабки ишлашга мувофиқлаштирилган технологияси талабига мувофиқ жойлаштирилади.

31. Уруғлик чигитдан момиқни ажратишдан олдин ускунанинг барча ишчи қисмларини техник тавсифига мос равишда созланганлиги, ишчи қисмларнинг оралиқ масофалари техник талаб асосида ўрнатилганлигини кўздан кечириш, соз ҳолатга келтириш талаб этилади. Бунда, момиқни ажратиш ускуналарига ишчи ҳолатдаги арралар қўйилади (янги ёки янгидан тиш очилган арралар қўйиш тақиқланади).

32. Уруғлик чигитдан момиқни ажратишда пахтани қайта ишлаш технологик асбоб-ускуналарини ростлаш учун, дастлаб техник чигит қайта ишланади ва чигитнинг тукдорлиги ҳамда механик шикастланиши таҳлил қилинади.

33. Уруғлик чигитдан момиқни ажратишда техник назорати ва лаборатория ходимлари томонидан ҳар 2 соатда чигитдан намуна олиниб, таҳлил қилинади ва лаборатория журналига қайд этилади.

34. Чигит туксизлантириш цехларига юборилаётган уруғлик чигитларнинг механик шикастланганлик даражаси 4 % дан кўп бўлмаслиги ҳамда чигитдаги тола қолдиғи 0,8 % дан ошмаслиги керак.

7-БОБ. УРУҒЛИК ЧИГИТ ТАЙЁРЛАШ

35. Уруғлик чигит тайёрлаш ишлари технологик асбоб-ускуналар ўрнатилган цехларда амалга оширилади. Уруғлик чигит тукли ва туксизлантирилган ҳолда тайёрланади. Туксизлантириш техонлогияси ўз навбатида бир ёки икки босқичда амалга оширилади.

36. Цехда технологик асбоб-ускуналарни созлаш ишлари бажарилгандан сўнг, селекция навларнинг механик аралашувини олдини олиш мақсадида технологик асбоб-ускуналар қолдиқ чигитдан тозаланади.

37. Уруғлик чигит тайёрлаш жараёнида тозалаш, саралаш амалга оширилгандан сўнг 1000 дона чигитнинг вазни камида 2 граммга ортиши лозим.

38. Уруғлик чигитни саралаш ускунасига икки қаватли тўрли юзалик элаклар ўрнатилиб, уруғлик тайёрлаш жараёнида элак тўрли юзасини тез-тез тозалаб туриш шарт. Элак тўрли юза тешикларининг ўлчамлари қуйидагича бўлиши лозим:

майда чигитли селекция навлар учун айлана шаклидаги устки элак тешиклари диаметри 7 мм бўлган кетма кетликда 2 та тўрли юза ўрнатилади ва пастки элакда ҳам кетма кетликда 2 та дастлаб, ўлчамлари 3,8 х 20 мм бўлган узунчоқ шаклдаги тешикли тўрли юзава айлана шаклидаги тешикли, диаметри 4,0 мм га тенг тўрли юза ўрнатилади;

йирик чигитли селекция навлар учун айлана шаклидаги устки элак тешиклари диаметри 7,5 мм бўлган кетма кетликда 2 та тўрли юза ўрнатилади ва пастки элакда ҳам кетма кетликда 2 та дастлаб, ўлчамлари 4 х 20 мм бўлган узунчоқ шаклдаги тешикли тўрли юзава айлана шаклидаги тешикли, диаметри 4,5 мм га тенг тўрли юза ўрнатилади;

39. Уруғлик чигитни механик шикастланиши ортиб кетмаслиги учун технологиядаги чигит туксизлантириш машиналарининг металл чўткали цилиндр билан тўрли юза орасидаги тирқиши ҳамда чигит шнеклари ва қўзғалмас тагликлар оралиқ масофаси 12-14 мм бўлиши керак.

40. Уруғлик чигитни дорилаш ускуналаричигит юзасига дорилаш учун тайёрланган суспензия бир текисда амалга ошириш учун пуркаш мосламаларидан фойдаланиш талаб этилади.

41. Цехнинг технологик асбоб-ускуналар меъёрда ишлаётганлиги иш унумдорлиги ва ишчи суспензия сарфи ҳар 2 соатда бириктирилган масъул ходимлар томонидан ўлчаниб турилади.

42. Уруғлик чигитларнинг дориланиш сифати тайёрланган эталон намуналарига мос келиши керак.

43. Уруғлик чигитни дорилаш жараёнида суспензия тўғри тайёрланиши ва дори кукунини сувга аралашиб эришни ва чўкинди ҳосил бўлмаслиги учун суспензияни доимий қориштириш механизмларини ишлатиш керак.

44. Тукли дориланаётган уруғлик чигитларнинг 1 тоннасига 25-30 литр суспензия, туксизлантирилиб дориланаётган уруғлик чигитнинг 1 тоннаси учун 15-20 литр суспензия сарфланади.

45. Дориланган чигитлар қоғоз қопларга массаси 30 кг дан оширмаган ҳолда қопланиши ва оғзи зич қилиб тикилиши керак.

46. Дориланиб қопланган уруғлик чигитлар ёпиқ (ҳарорати +5°С дан кам бўлмаган ҳолда) омборларда ёғоч тагликларга тахланган ҳолда, низомга иловада қайд этилган ҳолда сақланади.

47. Тайёрланган уруғлик чигит тўдалари орасидаги ҳамда хона деворлари орасидаги масофа 1 м дан кам бўлмаслиги шарт.

48. Уруғлик чигитни дорилаш жараёнида ишчилар махсус кийим-бош, респиратор, резина этик, қўлқоп билан таъминланган бўлиши керак.

49. Уруғлик чигит тайёрлаш мавсуми якунлангандан сўнг асосий ва ёрдамчи ускуналар чигит қолдиқларидан тозаланиб, таъмирлаш ишлари бажарилиши талаб этилади.

8-БОБ. ЯКУНИЙ ҚОИДА

50. Мазкур Низом талабларини бузилишида айбдор бўлган шахслар қонунчилик ҳужжатларига мувофиқ жавоб беради.

Низомга

ИЛОВА

Омборларда дориланиб қопланган уруғлик чигитлар

тахланган штабелларнинг метрдаги ўлчамлари

Қонун ҳужжатлари маълумотлари миллий базаси (www.lex.uz),

2024 йил 21 июнь