Ўзбекистон Республикаси Давлат хавфсизлик хизмати "Темурбеклар мактаби" ва "Ёш чегарачилар" ҳарбий-академик лицейларига ўқишга кираётган фуқаролар ҳамда таҳсил олаётган ўқувчиларни тиббий кўрикдан ўтказиш тартиби тўғрисидаги Низом (АВ томонидан 01.07.2024 й. 3524-сон билан рўйхатга олинган Давлат хавфсизлик хизмати раисининг 20.06.2024 й. 12-сон, Соғлиқни сақлаш вазирлигининг 19.06.2024 й. 7-сон қарори билан тасдиқланган)

Функция недоступна

Ўзбекистон Республикаси

Адлия вазирлигида

2024 йил 1 июлда 3524-сон

билан рўйхатга олинган

Ўзбекистон Республикаси

Давлат хавфсизлик

хизмати раисининг

2024 йил 20 июндаги12-сон

ва соғлиқни сақлаш вазирининг

2024 йил 19 июндаги

7-сон қарорига

ИЛОВА

Ўзбекистон Республикаси

Давлат хавфсизлик хизмати "Темурбеклар мактаби"

ва "Ёш чегарачилар" ҳарбий-академик лицейларига

ўқишга кираётган фуқаролар ҳамда таҳсил олаётган

ўқувчиларни тиббий кўрикдан ўтказиш

тартиби тўғрисидаги

НИЗОМ

Мазкур Низом Ўзбекистон Республикаси Давлат хавфсизлик хизмати "Темурбеклар мактаби" ва "Ёш чегарачилар" ҳарбий-академик лицейларига (бундан буён матнда лицейлар деб юритилади) ўқишга кираётган фуқаролар (бундан буён матнда номзодлар деб юритилади) ва таҳсил олаётган ўқувчиларни (бундан буён матнда ўқувчилар деб юритилади) тиббий кўрикдан ўтказиш тартибини белгилайди.

1-БОБ. УМУМИЙ ҚОИДАЛАР

1. Тиббий кўрикдан ўтказиш номзод ва ўқувчиларнинг соғлиғининг ҳолатига кўра лицейга ўқишга кириш ёки таҳсил олишга яроқлилигини аниқлаш мақсадида амалга оширилади.

2. Тиббий кўрикдан ўтказиш:

номзодларнинг тиббий кўриги - Қорақалпоғистон Республикаси, вилоят (шаҳар) соғлиқни сақлаш бошқармаси бошлиғи билан келишилган ҳолда, Ўзбекистон Республикаси Давлат хавфсизлик хизмати (бундан буён матнда ДХХ деб юритилади) бошқармаси (органи) раҳбари томонидан тасдиқланган ҳарбий-тиббий комиссия (бундан буён матнда ҲТК деб юритилади);

ўқувчиларнинг тиббий кўриги - ДХХ тасарруфидаги ҲТК томонидан амалга оширилади.

3. Номзод ва ўқувчиларни тиббий кўрикдан ўтказувчи ҲТК таркибига Қорақалпоғистон Республикаси, Тошкент шаҳар ва вилоятлар ўсмирлар ва чақирилувчи ёшларга тиббий ёрдам кўрсатиш муассасалари (бўлимлари) шифокор-мутахассислари (жарроҳ, терапевт, дерматовенеролог, стоматолог, офтальмолог, оториноларинголог, психиатр ва невропатолог) жалб қилинади.

Ўқувчиларни тиббий кўрикдан ўтказувчи ҲТК таркибини шакллантиришда Тошкент шаҳар соғлиқни сақлаш бош бошқармаси ва Сурхондарё вилояти соғлиқни сақлаш бошқармасидан тегишли бош мутахассислар жалб этилиши мумкин.

ДХХ бошқармаси (органи) масъул ходимлари ҲТК раиси ва котиби ҳисобланади.

2-БОБ. ҲТКНИНГ АСОСИЙ ВАЗИФАЛАРИ

4. ҲТКнинг асосий вазифалари қуйидагилардан иборат:

номзодлар ва ўқувчиларни тиббий кўрикдан ўтказиш;

руҳий-асаб, тери-таносил касалликлари ва наркологик диспансерлари, фтизиатрия ва пульмонология (силга қарши диспансерлар) ҳамда ОИТСга қарши кураш марказлари, шунингдек Санитария-эпидемиологик осойишталик ва жамоат саломатлиги қўмитасининг ҳудудий бошқармаларида ҳисобда туриши ёки турмаслиги тўғрисида олинган маълумотномаларнинг мавжудлигини текшириш;

номзодлар ва ўқувчиларни қўшимча текширув ва даволашга йўналтириш, қўшимча текширув ва даволашдан сўнг уларнинг ҲТКга келишларини назоратга олиш;

соғлиғининг ҳолатига кўра номзодларни лицейларга ўқишга киришга, ўқувчиларни лицейларда ўқишга яроқлилиги ёки яроқсизлиги тўғрисида хулосалар қабул қилиш;

тиббий ва эксперт ҳужжатларни сифатли расмийлаштириш;

номзодлар ва ўқувчиларни тиббий кўрикдан ўтказиш натижалари бўйича ҳисобот тайёрлаш ва ушбу ҳисоботни ДХХ марказий ҳарбий-тиббий комиссиясига (бундан буён матнда МҲТК деб юритилади) тақдим этиш.

6. ҲТКга услубий ҳамда амалий ёрдам кўрсатиш Ўзбекистон Республикаси Соғлиқни сақлаш вазирлигининг Ўсмирлар ва чақирилувчи ёшларга тиббий ёрдамни ташкил этиш маркази ҳузуридаги республика муқобил тиббий комиссияси (бундан буён матнда РМТК деб юритилади) ва МҲТКга юкланади.

3-БОБ. ТИББИЙ КЎРИКДАН ЎТКАЗИШНИ

ТАШКИЛ ЭТИШ ВА АМАЛГА ОШИРИШ

7. Номзод ва ўқувчиларни тиббий кўрикдан ўтказишда мазкур Низомнинг 1-иловасида келтирилган мажбурий диагностик текширувлар рўйхатига мувофиқ таҳлилий (лаборатория) ва тиббий ускуналар ёрдамида ўтказиладиган текширувлар, зарурат туғилганда эса тиббий кўрсатмаларга кўра бошқа тиббий текширувлар ДХХ тасарруфидаги ҳарбий-тиббий муассасаларда бепул амалга оширилади.

Мазкур мажбурий диагностик текширувларни ДХХ тасарруфидаги ҳарбий-тиббий муассасаларда амалга оширишнинг иложи бўлмаган ҳолларда, ушбу текширувлар ҲТК раиси томонидан берилган йўлланмага асосан давлат соғлиқни сақлаш тизимидаги даволаш-профилактика муассасаларида амалга оширилади.

8. Тиббий кўрикдан ўтаётган номзодлар ёки ўқувчилар томонидан уларнинг соғлиғи тўғрисидаги маълумотлар акс эттирилган, шунингдек диспансер кузатувига оид турли тиббий ҳужжатларнинг тақдим этилиши уларни тиббий кўрикдан ўтказилишидан озод этмайди.

9. Тиббий кўрикдан ўтказиш вақтида ҲТК томонидан номзод ва ўқувчиларнинг яроқлилик даражасини аниқлаш мақсадида мазкур Низомнинг 2-иловасида келтирилган тиббий кўрикдан ўтказиш бўйича кўрсатмалар, мазкур Низомнинг 3-иловасида келтирилган касалликлар, жисмоний нуқсонлар жадвали ва айрим моддаларга бериладиган шарҳлар (бундан буён матнда касалликлар жадвали деб юритилади), мазкур Низомнинг 4-иловасида келтирилган номзод ва ўқувчилар соғлиғи ва жисмоний ривожланишининг ҳолатига нисбатан қўйиладиган қўшимча талаблар рўйхати ҳамда мазкур Низомнинг 5-иловасида келтирилган бўй ва тана вазни нисбатидан (меъёрда ва озиқланиш бузилишида) фойдаланган ҳолда ёзма хулоса қабул қилинади.

10. Сиртдан тиббий кўрикдан ўтказиш тақиқланади.

11. ҲТК хулосалари маслаҳатлашилган ҳолда, ҲТК аъзоларининг кўпчилик овози билан қабул қилинади.

Номзод ёки ўқувчини тиббий кўрикдан ўтказиш жараёнида аниқланган касалликлар, жароҳатлар ва жисмоний нуқсонлар натижасидаги аъзолар фаолиятининг бузилиши даражасини аниқлаш учун тор доирадаги шифокор-мутахассислар кўригидан ўтказишга зарурат туғилганда, улар ҲТК томонидан РМТКга юборилади.

12. ҲТК томонидан чиқарилган хулоса, агар хулосада бошқа муддат белгиланган бўлмаса, тиббий кўрикдан ўтказиш санасидан бошлаб олти ой мобайнида ҳақиқий ҳисобланади.

13. Номзод ёки ўқувчининг ўзи ёхуд унинг қонуний вакили ҲТК томонидан чиқарилган хулосадан норози бўлган ҳолларда МҲТКга ёхуд белгиланган тартибда судга шикоят қилишлари мумкин.

Бунда, ҲТК томонидан берилган хулосаларни МҲТК қайта кўриб чиқади.

4-БОБ. НОМЗОДЛАРНИ ТИББИЙ КЎРИКДАН ЎТКАЗИШ

14. Номзодларни тиббий кўрикдан ўтказиш ДХХ тасарруфидаги ҳарбий-тиббий муассасаларда қуйидаги босқич ва муддатларда амалга оширилади:

дастлабки - жорий йилнинг ноябрь ойида;

якуний - кейинги йилнинг май ойида.

15. Номзодларни тиббий кўрикка йўллашда ДХХ органи ва бўлинмаси шахсий таркиб Билан ишлаш ходимлари томонидан ҲТКга қуйидагилар тақдим этилади:

а) руҳий-асаб, тери-таносил касалликлари ва наркологик диспансерлари, фтизиатрия ва пульмонология (силга қарши диспансерлар) ҳамда ОИТСга қарши кураш марказлари, шунингдек Санитария-эпидемиологик осойишталик ва жамоат саломатлиги қўмитасининг ҳудудий бошқармаларидан, номзоднинг ушбу муассасаларда ҳисобда туриш ёки турмаслиги тўғрисида маълумотномалар;

б) даволаш-профилактика муассасаларидан - амбулатор беморнинг тиббий карталари ва уларга илова қилинган варақларни (025-1у-шакли), касаллик тарихидан кўчирмалар, диспансер ва шифокор кузатуви ҳақидаги маълумотлар, шифокорларнинг хулосалари, номзоднинг охирги профилактик эмлашлар ҳақидаги варақасидан кўчирма (профилактик эмлашлар режасига асосан), шунингдек қон гуруҳи ва резус мансублиги (фактори) ҳақидаги маълумотлари ҳамда номзодларнинг соғлиғини тавсифловчи бошқа тиббий ҳужжатлар;

в) номзод таҳсил олган умумий ўрта таълим ташкилот синф раҳбари томонидан бериладиган тавсифнома;

г) номзоднинг фамилияси, исми, отасининг исми, туғилган йили ва ойи, тиббий кўрикдан ўтказиш мақсади кўрсатилган, мазкур Низомнинг 6-иловасида келтирилган тиббий кўрикдан ўтказиш учун йўлланма.

16. Номзодларни тиббий кўрикдан ўтказишдан олдин давлат соғлиқни сақлаш тизими тасарруфидаги даволаш-профилактика муассасалари томонидан уларда оғиз бўшлиғи санацияси амалга оширилади.

17. Бўйи 165 сантиметрдан паст бўлган номзод тиббий кўрикка қўйилмайди.

Тиббий кўрикдан ўтказиш учун тақдим этилган йўлланмада номзоднинг бўйи кўрсатилиб, ҲТК раиси имзоси ҳамда муҳри билан тасдиқланган ҳолда, тиббий кўрикка йўллаган ДХХ органи ва бўлинмаси шахсий таркиб билан ишлаш ходимларига қайтарилади.

Номзодлар сони тиббий кўрикдан ўтказиш жараёнида бир иш куни мобайнида 50 нафардан ошмаслиги лозим.

Номзодлар ҲТК шифокор-мутахассислари томонидан мазкур Низомнинг 2-иловасида келтирилган тиббий кўрикдан ўтказиш бўйича кўрсатмаларга мувофиқ тиббий текширувлардан ўтказилади.

Тиббий текширув натижалари мазкур Низомнинг 7-иловасида келтирилган Ўзбекистон Республикаси Давлат хавфсизлик хизмати "Темурбеклар мактаби" ва "Ёш чегарачилар" ҳарбий-академик лицейига ўқишга кираётган номзодларни тиббий кўрикдан ўтказиш варақасига киритилади.

18. Номзоднинг яроқлилик тоифасини аниқлашда шифокор-мутахассислар бир тўхтамга кела олмаган ҳолларда, амбулатор ёки стационар равишда тиббий текширув ўтказиш учун ҲТК раиси томонидан берилган йўлланмага асосан давлат соғлиқни сақлаш тизимидаги даволаш-профилактика муассасасига юборилади.

Йўлланмада дастлабки ташхис ва тиббий текширувда айнан нимага аниқлик киритилиши лозимлиги кўрсатилади.

Давлат соғлиқни сақлаш тизимидаги даволаш-профилактика муассасасида ўтказилган текширув натижалари мазкур Низомнинг 8-иловасида келтирилган соғлик ҳолатини текшириш далолатномасига киритилади.

Далолатнома даволаш-профилактика муассасаси бош шифокори ва тиббий текширув ўтказган шифокор-мутахассис томонидан имзоланади ҳамда унга даволаш-профилактика муассасининг гербли муҳри қўйилади.

ҲТК тақдим қилинган тиббий текширув натижаларини кўриб чиқади, номзоднинг соғлиги, жисмоний ривожланиш ҳолати ва бошқа барча маълумотларни инобатга олган ҳолда унинг ўқишга киришга яроқлилик масаласини ҳал қилади.

19. Номзодларни тиббий кўрикдан ўтказиш натижаларига кўра ҲТК томонидан қуйидаги хулосалардан бири қабул қилинади:

номзод "Темурбеклар мактаби" ёки "Ёш чегарачилар" ҳарбий-академик лицейига ўқишга киришга яроқли;

номзод "Темурбеклар мактаби" ёки "Ёш чегарачилар" ҳарбий-академик лицейига ўқишга киришга яроқсиз.

20. ДХХ бўлинма ёки органлари номзодларнинг йиғмажилдлари ва тиббий текширувдан ўтказишга оид барча ҳужжатларини лицейга юборади.

5-БОБ. ЎҚУВЧИЛАРНИ ТИББИЙ КЎРИКДАН ЎТКАЗИШ

21. Ўқувчилар тиббий кўрикдан ўтказилиши учун лицей директори томонидан мазкур Низомнинг 6-иловасида келтирилган тиббий кўрикдан ўтказиш учун йўлланмага мувофиқ ҲТКга юборилади.

22. Тиббий кўрикдан ўтказишга йўлланаётган ўқувчининг қуйидаги ҳужжатлари ҲТКга тақдим этилади:

йўлланма;

тиббий тавсифнома;

амбулатор беморнинг тиббий варақаси (картаси).

23. Ўқувчи қуйидаги ҳолатларда тиббий кўрикдан ўтказилади:

ўқиш мобайнида олинган ёки ўқишга кириш вақтида аниқланмаган, лицейда ўқишга монелик қиладиган касаллик ёки шикастланиш (жароҳат) ёки унинг асоратлари аниқланганда;

икки ой ва ундан ортиқ муддатда саломатлигига кўра ўқиш жараёнида қатнашмаган ҳолларда.

24. ҲТК ўқувчини тиббий кўрикдан ўтказишда унинг барча тиббиётга оид ҳужжатларини ўрганиб чиқади ва ўқувчини лицейда таҳсил олишга яроқли ёки яроқсизлиги тўғрисида хулоса қабул қилади.

ҲТК ташхисга аниқлик киритиш мақсадида ўқувчиларни қўшимча тиббий текширувлардан ўтиши учун давлат соғлиқни сақлаш тизимидаги ҳудудий даволаш-профилактика муассасаларига юбориши мумкин. Бунда, ушбу муассасалар томонидан ўтказилган қўшимча тиббий текширувлар натижалари мазкур Низомнинг 8-иловасида келтирилган соғлиқ ҳолатини текшириш далолатномасида кўрсатилади.

25. Тиббий кўрик якунига кўра ҲТК қуйидаги хулосалардан бирини қабул қилади:

ўқувчи "Темурбеклар мактаби" ёки "Ёш чегарачилар" ҳарбий-академик лицейида таҳсил олишга яроқли;

ўқувчи "Темурбеклар мактаби" ёки "Ёш чегарачилар" ҳарбий-академик лицейида таҳсил олишга вақтинча яроқсиз, кейинги тиббий кўрикдан ўтказиш шарти билан стационар (амбулатор) равишда даволанишга муҳтож;

ўқувчи "Темурбеклар мактаби" ёки "Ёш чегарачилар" ҳарбий-академик лицейида таҳсил олишга яроқсиз.

26. ҲТК томонидан ўқувчининг таҳсил олишга вақтинча яроқсизлиги тўғрисида хулоса чиқарилганда, ўқувчи лицейнинг тиббиёт пунктида амбулатор равишда ёки давлат соғлиқни сақлаш тизимидаги даволаш-профилактика муассасасида даволанади.

Ўқувчининг стационар ёки амбулатор равишда даволаниш муддати тугаганидан сўнг уни вақтинча таҳсил олишга яроқсиз деб топган ҲТКда такрорий тиббий кўрикдан ўтказилади.

27. Касалликлар жадвалига мувофиқ ўқувчининг таҳсил олишига тўсқинлик қиладиган касалликлар ёки шикастланиш (жароҳат) оқибатлари мавжуд бўлганда текширув натижалари ҲТК томонидан мазкур Низомнинг 9-иловасида келтирилган Ўзбекистон Республикаси Давлат хавфсизлик хизмати "Темурбеклар мактаби" ва "Ёш чегарачилар" ҳарбий-академик лицейи ўқувчиларини тиббий кўрикдан ўтказиш варақасига киритилади, шунингдек мазкур Низомнинг 10-иловасида келтирилган касаллик тўғрисидаги гувоҳнома тўрт нусхада расмийлаштирилади ва МҲТК га тасдиқлаш учун юборилади.

МҲТК томонидан тасдиқланган касаллик тўғрисидаги гувоҳноманинг уч нусхаси уни тузган ҲТКга қайтарилади (биринчи нусхаси лицей учун, иккинчи нусхаси ўқувчига бериш учун, учинчи нусхаси ҲТК учун) ва тўртинчи нусхаси МҲТКда қолади.

28. ҲТК томонидан такрорий тиббий кўрикдан ўтказилаётган ўқувчи касалликлар жадвалига мувофиқ лицейда таҳсил олишга яроқли деб топилса, текширув натижалари мазкур Низомнинг 9-иловасида келтирилган Ўзбекистон Республикаси Давлат хавфсизлик хизмати "Темурбеклар мактаби" ва "Ёш чегарачилар" ҳарбий-академик лицейи ўқувчиларини тиббий кўрикдан ўтказиш варақасига киритилади, шунингдек унга мазкур Низомнинг 11-иловасида келтирилган маълумотнома расмийлаштирилади. Маълумотнома МҲТК томонидан тасдиқлангандан кейин лицейнинг юридик манзилига юборилади.

29. Ўқувчиларни соғлиғининг ҳолати ёки бошқа сабабларга кўра ҲТК томонидан тиббий кўрикдан ўтказишнинг имкони бўлмаса, тиббий кўрикдан ўтказиш МҲТК раиси томонидан белгиланади.

6-БОБ. ТИББИЙ КЎРИКДАН ЎТКАЗИШ

ҲУЖЖАТЛАРИНИ РАСМИЙЛАШТИРИШ

30. Тиббий кўрикдан ўтаётган номзод ва ўқувчилар тўғрисидаги маълумотлар, уларнинг саломатлик ҳолати, ҲТК ҳамда РМТКнинг хулосалари қуйидаги тиббий ҳужжатларда қайд этилади:

а) номзодларга:

мазкур Низомнинг 7-иловасида келтирилган Ўзбекистон Республикаси Давлат хавфсизлик хизмати "Темурбеклар мактаби" ва "Ёш чегарачилар" ҳарбий-академик лицейига ўқишга кираётган номзодларни тиббий кўрикдан ўтказиш варақасида;

мазкур Низомнинг 8-иловасида келтирилган соғлиқ ҳолатини текшириш далолатномасида, амбулатор беморнинг тиббий картаси ва унга илова қилинадиган варақада (025-1у-шакли);

мазкур Низомнинг 11-иловасида келтирилган маълумотномада;

мазкур Низомнинг 12-иловасида келтирилган ҳарбий-тиббий комиссиянинг йиғилишлар баённомалари китобида;

б) ўқувчиларга:

мазкур Низомнинг 8-иловасида келтирилган соғлиқ ҳолатини текшириш далолатномасида, амбулатор беморнинг тиббий картаси ва унга илова қилинадиган варақада (025-1у-шакли);

мазкур Низомнинг 9-иловасида келтирилган Ўзбекистон Республикаси Давлат хавфсизлик хизмати "Темурбеклар мактаби" ва "Ёш чегарачилар" ҳарбий-академик лицейи ўқувчиларини тиббий кўрикдан ўтказиш варақасида;

мазкур Низомнинг 10-иловасида келтирилган касаллик тўғрисидаги гувоҳномада;

мазкур Низомнинг 11-иловасида келтирилган маълумотномада;

мазкур Низомнинг 12-иловасида келтирилган ҳарбий-тиббий комиссиянинг йиғилишлар баённомалари китобида.

31. Мазкур Низомнинг 12-иловасида келтирилган ҳарбий-тиббий комиссиянинг йиғилишлар баённомалари китоби ҲТКларнинг котиблари томонидан тиббий кўрикдан ўтаётган барча номзодлар ва ўқувчилар учун юритилади.

Йиғилиш баённомалари китобида йиғилиш ўтказилган санада ҲТК йиғилишининг баённомаси ҲТК раиси, йиғилишда қатнашган ҲТК аъзолари (камида икки нафар) ва ҲТК котиби томонидан имзоланади.

ҲТК ва РМТК хулосалари номзод ва ўқувчиларга тиббий кўрик якунланган вақтда тиббий кўрикдан ўтказиш варақасида имзо қўйдириб етказилади.

32. Мазкур Низомнинг 12-иловасида келтирилган ҳарбий-тиббий комиссиянинг йиғилишлар баённомалари китобида тиббий кўрикдан ўтаётган номзодлар ва ўқувчиларнинг туғилганлиги тўғрисидаги гувоҳномаси (биометрик паспорти, идентификация ID-картаси) маълумотлари, шикоятлари, касалликнинг анамнези, объектив текширув натижалари, тўлиқ ҳолда ташхиси ҳамда ҲТК ва РМТК хулосаси қайд этилади.

Ушбу китобнинг "Шикоятлар ва касаллик анамнези" устунида касаллик тарихининг тартиб рақами ва стационар шароитда даволанишда бўлган даври кўрсатилади.

33. ҲТК шифокор-мутахассислари кўриги натижалари ва хулосалари амбулатор беморнинг тиббий варақасига, мазкур Низомнинг 7-иловасида келтирилган Ўзбекистон Республикаси Давлат хавфсизлик хизмати "Темурбеклар мактаби" ва "Ёш чегарачилар" ҳарбий-академик лицейига ўқишга кираётган номзодларни тиббий кўрикдан ўтказиш варақасига ёзиб қўйилади ва шифокор-мутахассисларнинг шахсий муҳри билан тасдиқланади. Сўнг ҲТК раиси ва котиби томонидан имзоланиб, ҲТК муҳри билан тасдиқланади. Зарурат туғилганда мазкур Низомнинг 11-иловасида келтирилган маълумотнома расмийлаштирилади.

34. ҲТК томонидан номзодларни лицейга ўқишга киришга, ўқувчиларни таҳсил олишга яроқли деб топилган тақдирда, мазкур Низомнинг 12-иловасида келтирилган ҳарбий-тиббий комиссиянинг йиғилиш баённомалари китобига объектив маълумотларни қайд этмаган ҳолда "соғлом" деб ёзилади.

Номзодларни ўқишга киришга, ўқувчиларни таҳсил олишга яроқлилигини чекламайдиган баъзи касалликлар ёки жисмоний нуқсонлар аниқланса, мазкур Низомнинг 12-иловасида келтирилган ҳарбий-тиббий комиссиянинг йиғилиш баённомалари китобида уларга қисқача таъриф бериш ва ташхисни кўрсатишга рухсат этилади.

35. ҲТКлар номзодларни лицейга ўқишга киришга яроқсиз деб топганда, мазкур Низомнинг 12-иловасида келтирилган ҳарбий-тиббий комиссиянинг йиғилиш баённомалари китобига қисқа ёзувлар (номзодларнинг туғилганлик тўғрисидаги гувоҳномаси (биометрик паспорти, идентификация ID-картаси) маълумотлари, ташхис, ҲТК хулосаси) киритилади.

36. ҲТК томонидан ўқувчига мазкур Низомнинг 10-иловасида келтирилган касаллик тўғрисидаги гувоҳнома расмийлаштирилганда, мазкур Низомнинг 12-иловасида келтирилган ҳарбий-тиббий комиссиянинг йиғилишлар баённомалари китобида қисқа ёзувларни (ўқувчининг туғилганлик тўғрисидаги гувоҳнома (биометрик паспорт, ID-картаси) маълумотлари, ташхис, ҲТК хулосаси) киритилади.

Бунда, мазкур Низомнинг 10-иловасида келтирилган касаллик тўғрисидаги гувоҳноманинг бир нусхасини мазкур Низомнинг 12-иловасида келтирилган ҳарбий-тиббий комиссиянинг йиғилиш баённомалари китобида илова сифатида сақланиши лозим.

37. Номзодлар ёки ўқувчилар такрорий тиббий кўрикдан ўтказилганда, мазкур Низомнинг 12-иловасида келтирилган ҳарбий-тиббий комиссиянинг йиғилишлар баённомалари китобида МҲТК томонидан чиқарилган хулоса, унинг баённомаси рақами ва санаси ёзиб қўйилади.

38. Номзодлар ва ўқувчиларга расмийлаштирилган, мазкур Низомнинг 11-иловасида келтирилган маълумотнома хамда ўқувчиларга расмийлаштирилган мазкур Низомнинг 10-иловасида келтирилган касаллик тўғрисидаги гувоҳнома тасдиқлаш учун МҲТКга тақдим қилинади.

Мазкур маълумотнома ва касаллик тўғрисидаги гувоҳнома МҲТК томонидан тасдиқлангандан сўнг юридик кучга эга бўлади.

39. ҲТКда юритиладиган ҳарбий-тиббий комиссиянинг йиғилиш баённомалари китоби уч йил, ҲТКнинг ҳужжатлари беш йил давомида сақланади.

Сақлаш муддати тугагандан сўнг юқорида келтирилган ҳужжатлар белгиланган тартибда йўқ қилинади.

7-БОБ. ЯКУНИЙ ҚОИДА

40. Мазкур Низом талабларини бузилишида айбдор бўлган шахслар қонунчилик ҳужжатларига мувофиқ жавоб беради.

       

          

Низомга

1-ИЛОВА

Мажбурий диагностик текширувлар

РЎЙХАТИ

1. Умумий қон таҳлили - кенгайтирилган.

2. Умумий пешоб таҳлили.

3. Гижжа тухумлари ва содда организмларни аниқловчи нажас таҳлили

4. "В" ва "С" гепатитларнинг (НВsAg, НCV) маркерларини аниқловчи қон таҳлили.

5. Қоннинг RW (Вассерман реакцияси) таҳлили.

6. Қоннинг ОИВ билан зарарланиши тўғрисида таҳлили (ОИТСга қарши кураш марказларидан).

7. Қоннинг АЛТ, АСТ, умумий оқсил ва билирубин (фракциялари билан) таҳлили.

8. Электрокардиография (кардиолог ёки шифокор-функционал текширувлар ўтказадиган мутахассиснинг ёзув хулосаси билан).

9. Фиброэзофагогастродуоденоскопия.

10. Ички аъзолар ультратовуш текшируви.

11. Кўкрак қафаси аъзоларининг флюорографияси (текширилувчининг фамилияси, исми, отасининг исми ҳамда текширувнинг тартиб рақами ва ўтказилган сана кўрсатилади).

12. Руҳий-асаб, силга қарши, тери-таносил касалликлари ва наркологик диспансерлар, шунингдек ОИТСга қарши кураш марказларидан маълумотномалар.

Изоҳ. Таҳлилий текширувлар, кўкрак қафаси аъзоларининг флюорографияси, фиброэзофагогастродуоденоскопия ва ички аъзолар ультратовуш текшируви муддати уч ойдан ошмаслиги лозим.

        

          

Низомга

2-ИЛОВА

Тиббий кўрикдан ўтказиш бўйича

КЎРСАТМАЛАР

1-БОБ. УМУМИЙ ҚОИДАЛАР

1. Лицейга ўқишга кираётган номзодларнинг яроқлилик тоифасини белгилашда касаллик ёки жисмоний нуқсонларнинг хусусияти, уларнинг жисмоний ривожланиш даражаси, организмнинг меҳнатга лаёқати ва функционал мослашув савияси, таълим жараёнининг ўзига хос шарт-шароитлари ва келгуси хизмат истиқболини инобатга олиш лозим.

2. Мутахассис шифокорлар томонидан ўтказиладиган тиббий текширувлар махсус ажратилган ёруғ, иссиқ ва кенг хоналарда кундузги ёруғликда амалга оширилади. Кундузги ёруғликдан фойдаланишнинг имкони бўлмаса, хона мутахассис шифокорлар иши учун етарли даражада сунъий равишда ёритилиши лозим. Ҳар бир шифокорга алоҳида хона ажратилади.

3. Тиббий текширув номзод ва ўқувчининг тиббиётга оид ва бошқа ҳужжатлари ўрганиб чиқилгандан сўнг ўтказилади.

Тиббий текширувдан ўтаётган номзод ва ўқувчилар саломатлигининг ҳолати, улар ўз саломатликлари ҳолатига шикоят қилиш-қилмасликларидан қатъий назар савол-жавоб ўтказиш, анамнез йиғиш ва ҳар томонлама объектив текширув йўли билан аниқланади.

4. Тиббий текширув оммавий тарзда ўтказилганда шифокорлар ҳарбий-тиббий экспертиза услубидан фойдаланади. Ушбу услубият тиббий текширувдан ўтказилаётган номзод ва ўқувчи саломатлиги ҳақида маълумот олишга кам вақт сарфлашга имкон беради, аммо номзод ва ўқувчининг соғлиғи ҳолати бўйича барча маълумотни йиғишга монелик қилмайди.

5. Тиббий текширув жараёнида нафақат жисмоний нуқсонни аниқлаш ва касаллик хусусиятини белгилаш, балки хасталанган аъзо ва тизим фаолиятининг бузилиши ва унинг компенсацияланиш даражаси ҳамда организмнинг умумий функционал мослашувини белгилаш муҳим аҳамият касб этади. Бу эса тегишли эксперт хулосасини қабул қилишга асос бўлади.

6. Касаллик ёки жисмоний нуқсон гумон қилинаётган барча ҳолларда номзоднинг (ўқувчининг) соғлиғи ҳолатига оид ўзгаришларни аниқлаш мақсадида тегишли шифокорлар томонидан текширилиши, шунингдек тиббий ускуналар ёрдамида тадқиқотлардан ўтказилиши шарт.

2-БОБ. АНТРОПОМЕТРИК ТЕКШИРУВ

7. Ҳарбий-тиббий экспертиза мақсадида қуйидаги асосий антропометрик кўрсаткичлар баҳоланади: тананинг бўйи ва вазни, кўкрак қафасининг айланаси, ўпкаларнинг ҳаётий сиғими, қўл панжасининг кучи ва тананинг кўтариш кучлари ҳисобланади.

Антропометрик текширувлар ўрта тиббиёт ходимлари томонидан, техник соз ва метрология текширувидан ўтказилган ўлчов ускуналари ёрдамида амалга оширилади. Текширувдан ўтаётган номзод ва ўқувчилар ечинган бўлиб, фақат пастки ички кийимда бўлишлари лозим. Ҳарбий-тиббий экспертиза манфаатларида баҳоланадиган асосий антропометрик кўрсаткичлар: инсон бўйи ва вазни, кўкрак қафаси айланаси, ўпкаларнинг ҳаётий ҳажми, қўл панжалари кучи ва тик туриш ҳаракатининг кучи ҳисобланади.

8. Номзод ва ўқувчи бўйи тик ҳолатда ўлчанади. Бўйни тик ҳолатда ўлчаш учун текширувдан ўтаётган номзод ва ўқувчи бўй ўлчагичнинг таглиги устига бошнинг энса соҳаси, кураклар оралиғи, думбаси, болдири (оёқлари текис тургани тиззаси букилмаганлигидан далолат беради) ва товони билан вертикал устунга теккан ҳолда туради. Бўйи ўлчанганида, номзод қаддини ростлаши учун озгина қорнига босилади ёки чуқур нафас олиши сўралади. Қулоқнинг юқори қирраси ва кўз оралиғининг ташқи бурчаги битта горизонтал чизиқда турилган тарзда бош тўғри тутилади. Бўй ўлчагичнинг ҳаракат тахтачаси бошнинг тепа суягига зич тегиб туриши лозим.

9. Тана вазни тиббий тарозида ўлчанади. Текширувдан ўтказилаётган номзод ва ўқувчи тарози майдонининг ўртасида туради. Кўрсаткичлар 0,1 кг аниқликкача ёзилади.

10. Кўкрак қафаси айланаси резиналанмаган ўлчов тасмаси ёрдамида, орқа томонда кураклар бурчаги ости, олд томонда - кўкрак учи доираларининг остки қирраси бўйича ўлчанади. Текширув пайтида номзод ва ўқувчи қўлларини тушириб туради. Бунда, қуйидаги учта кўрсаткич: нафас олиш орасидаги танаффус ҳолати; максимал нафас олиш ҳолати; максимал нафас чиқариш ҳолатида қайд этилади.

11. Ўпкаларнинг ҳаётий ҳажми спирометр ёрдамида аниқланади. Текширувдан ўтаётган номзод ва ўқувчи максимал олган нафасини спирометр найига тўлиқ чиқаради.

12. Қўл панжалари кучи дастакли пружинали динамометр воситаси билан ўлчанади. Текширувдан ўтаётган номзод ва ўқувчи горизонтал узатилган дастлаб ўнг, сўнг чап қўлининг панжаси билан динамометрни максимал зўр бериб сиқади.

Тик туриш ҳаракатининг кучи динамометр воситаси ёрдамида ўлчанади. Текширувдан ўтаётган номзод ва ўқувчи оёқларини букмаган ҳолда тизза бўғинлари сатҳида турган динамометр дастасини иккала қўли билан максимал куч билан тортади.

3-БОБ. РУҲИЙ ҲОЛАТ ТЕКШИРУВИ

13. Текширувдан ўтаётган номзод ва ўқувчининг руҳий ҳолати, уни тавсифловчи ҳужжатларни (умумий ўрта таълим ташкилоти томонидан расмийлаштирилган тавсифномани, ота-онасидан, даволаш-профилактик муассасаларидан олинган маълумотларни) ўрганиб чиқиш асосида ва шифокорнинг текширувдан ўтаётган номзод ва ўқувчи билан мулоқот орқали тадқиқ қилинади.

Текширувдан ўтаётган номзод ва ўқувчи билан ўтказилаётган суҳбат ва уни кўздан кечириб чиқиш мобайнида юзида акс этаётган қиёфаси, юз мушакларининг маъноли ҳаракатлари, имо-ишоралари, қадам ташлаши, гавдани тутиб туриш ҳолати ва хатти-ҳаракатларининг ўзига хос хусусиятларига, реакцияларининг адекватлиги ва шифокор билан ўтаётган суҳбатга билдираётган муносабатига эътибор қаратилади.

14. Текширувдан ўтаётган номзод ва ўқувчининг руҳий ҳолатига баҳо бериш мобайнида тадқиқотнинг клиник услуби етакчи услуб деб ҳисобланади. Ушбу услубни тадқиқотнинг анъанавий параклиник услублари билан уйғунлаштириб бориш зарур. Текширувдан ўтаётган номзод ва ўқувчининг руҳий ҳолати қуйидаги изчилликда тадқиқ қилинади: онг, диққат-эътибор, хотира, тафаккур, идрок, ҳис-ҳаяжон ва шижоат ҳолатига баҳо берилади; психопатологик аломатлари бор-йўқлиги аниқланади.

Номзод ва ўқувчининг диққат-эътиборини тадқиқ этиш мобайнида диққат-эътиборнинг турғунлиги (толиқиш, чалғиш, узоқ тутилиб қолиш) ва жамланиш қобилияти қайд этилади.

Номзод ва ўқувчи хотирасини тадқиқ этишда тез ва аниқ ёдлаб олиш, ўтган ва жорий ҳодисаларни хотирада тиклаш қобилияти, хотираси панд бериш ҳолатларининг мавжудлиги, амнезия тури (ретроград ёки антиретроград тури) ва шу кабилар аниқланади.

Номзод ва ўқувчи тафаккурига баҳо беришда мулоҳаза ва хулоса чиқариш қобилиятининг мантиқийлиги, изчиллиги, муфассаллиги, тутилиб қолиши, сафсатабозлиги, бежамдорлиги, мавҳум тафаккурнинг муайян тафаккурдан устун келиши ва аксинча ҳолатига эътибор қаратилади. Фикр юритиш суръати (жадал, одатдагидай, суст) ва унинг йўналиши (муаммолар, манфаатлар) аниқланади.

Ҳис-ҳаяжон ҳолатини аниқлашда номзод ва ўқувчининг кайфияти (кўтаринки, бир маромли, тушкун, беқарор), кайфиятнинг патологик ўзгариб бориши, бундай ўзгаришларнинг давомийлиги ва қандай тусда кечиши баҳоланади. Ҳис-ҳаяжоннинг ташқи кўриниши бўйича муайян ҳолатга мос келиш-келмаслиги, номзод ва ўқувчининг ўз туйғуларини билдирмаслик ёки тия олиш қобилияти баҳоланади. Текширувдан ўтаётган номзод ва ўқувчининг шижоати, қизиқиш ва хатти-ҳаракатларининг ўзига хос хусусиятларига кўра баҳоланади.

Номзод ва ўқувчи таъсирчанлигида оғишлар бор-йўқлиги, хусусан: борлиқни, воқеликни нотўғри идрок қилишдан ҳосил бўлган сохта тушунча, тасаввур ҳамда йўқ нарсаларнинг кўриниши, эшитилиши, сезилиши ва буларнинг мазмуни, бундай ҳолатларга нисбатан (танқидий, асабий, бефарқ) муносабати; макон, вақт, ўзликни идрок қилиш сифатининг ўзгариши ва шу кабилар аниқланади. Бундай оғишлар, шунингдек мияга ўрнашиб қолган ғоя ва васваса мавжудлигини аниқлаш учун текширувдан ўтаётган номзод ва ўқувчи билан муайян мақсадга қаратилган савол-жавоб ўтказиш талаб қилинади.

4-БОБ. АСАБ ТИЗИМИ ТЕКШИРУВИ

15. Тиббий текширувдан ўтаётган номзод ва ўқувчининг асаб тизимини тадқиқ қилиш амаллари унинг тиббий ҳужжатларини ўрганиб чиқиш, у билан савол-жавоб ўтказиш ва клиник-неврологик кўрик ўтказишдан иборат. Савол-жавоб давомида текширувдан ўтаётган номзод ва ўқувчининг шикояти, ҳаёт анамнези аниқланади, ушбу анамнезда ҳушдан кетиш ва томир тортишиш хуружлари, нутқ, эшитиш ва кўриш қобилиятида ўзгаришлар, марказий ва периферик асаб тизимида жароҳатлар мавжудлигига ҳамда руҳий касаллик ва неврологик муассасаларда даволанганлигига эътибор қаратилади, тунги сийдик тута олмаслиги тугаган вақти аниқланади.

Номзод ва ўқувчининг ирсияти ўрганилади, хусусан: қариндош-уруғлар орасида тутқаноқ хуружлари, ҳушдан кетиш ҳолатлари, мушаклар нимжонлиги, руҳий касалликка чалинганлар, спиртли ичимликларни суиистеъмол қилувчилар, гиёҳванд моддаларни истеъмол қилганлар бор-йўқлиги ёки бўлган-бўлмаганлиги аниқланади.

Ташқи кўрикдан ўтказиш давомида гавда бичимига, тери, шиллиқ парда ва мушак тизимининг ҳолати, қадам босишига баҳо берилади. Тиббий текширувдан ўтаётган номзод ва ўқувчи бош мия соҳаси жароҳатланганлигини рад этишига қарамай унинг бош суягида жароҳатлар йўқлигига ишонч ҳосил қилиш зарур.

16. Неврологик кўрик бош мия нервлари фаолиятини текширишдан бошланади. Кўзни ҳаракатлантирувчи нерв фаолияти ва кўзларнинг симпатик иннервацияси тадқиқ қилинади. Кўз олмасининг ҳолати, юқори, паст, ичкари ва ташқари томонларга ҳаракати текширилади. Кўз қорачиқларининг шакли ва катталиги, бир текис ривожланганлиги, конвергенция (иккала кўз ўқ чизиғининг бир нуқтада учрашуви) ва аккомодация (кўз мослашуви) мобайнида ёруғликка (тўғридан-тўғри ва ҳамжиҳат) таъсирчанлиги аниқланади.

Уч шохли нерви фаолияти (бош суяги нервларининг бешинчи жуфти) текширувдан ўтаётганида юз сезувчанлиги ва чайнаш мушакларининг ҳолати, ияк ҳаракатларининг ҳажми, корнеал ва конъюнктивал рефлекслар тадқиқ қилинади.

Шундан сўнг бош миянинг қолган нервлари фаолияти текширилади. Пешона тери қопламасининг иккала томондаги ажинлар бир хилда ифодаланиши, кўз оралиқларининг кенглиги, кўз қисиш, қошларни чимириш имкони борлиги, тишлар кўрсатилаётганида бурун ва лаб буришиқларининг симметриклиги текширилади. Вестибуляр аппаратнинг (ички қулоқда жойлашган, бош ва гавда мувозанатини идора қиладиган орган) ҳаракатга келтирувчи (нистагм, мувозанатни сақлаш, янглиш) иши аниқланади.

Асосий таъм, яъни ширин, нордон ва аччиқни тўғри билиш қобилияти тадқиқ қилинади. Бунинг учун шакар ва ош тузи эритмалари, лимон кислотаси қўлланилади. Юмшоқ танглайнинг фонация мобайнидаги ҳаракатчанлиги, овознинг жарангдорлиги, ютиниш қобилияти, бошни буриш ва елкаларни кўтариш имкони борлиги, чиқарилган тил ҳаракатининг ҳажми, тилнинг фибрилляр тортилишлари, мушакларининг атрофияси (қуриганлиги) тадқиқ қилинади.

17. Ҳаракатлантирувчи соҳани текшириш мобайнида қўл ва оёқларнинг фаол ва суст ҳаракатлари ҳажми, ҳаракатга солувчи актлар мувофиқлиги (статик ва динамик атаксия), мушаклар кучи, фаоллиги, трофикаси текширилади.

Шундан сўнг пай, периостал, тери ва шиллиқ пардалар рефлекслари текширилади. Ҳар бир рефлекс ўнг ва чап томонлардан текширилади, уларнинг илдамлиги ва мароми таққосланади. Патологик рефлекслар бор-йўқлиги аниқланади. Вегетатив асаб тизими (асаб тизимининг ички аъзолар фаолиятини идора қилувчи қисми) тадқиқ қилинаётган фурсатда тери қопламасининг туси, трофик касалликлар мавжудлигига эътибор қаратилади, намлиги ва ҳарорати қўл теккизиб текширилади. Терининг вегетатив рефлекслари текширилади.

Асаб тизимини объектив тадқиқ этишнинг зикр этилган минимуми амбулатор шароитларда мажбурий саналади.

5-БОБ. ИЧКИ АЪЗОЛАР ТЕКШИРУВИ

18. Ички аъзолар текшируви ўз ичига шикоят ва анамнезни ўрганиб чиқиш ҳамда умумий кўздан кечириб чиқиш билан бошланадиган тадқиқот амалларини мужассам этади. Гавда тузилиши, тери қопламасининг ташқи кўриниши, туси, эластиклиги ва намлиги, сўнгра пайпаслаб кўриш усули билан тери ости ёғ тўқималари, лимфатик тугунлар, мушаклар ҳолатига эътибор қаратилади.

19. Нафас олиш аъзолари. Шикоятларга баҳо бериш фурсатида ҳансираш хусусияти, йўталнинг ўзига хос хусусиятлари, кўкрак соҳасидаги оғриқлар кенг тус олганлиги, жадаллиги, оғриқнинг хасталанган аъзодан бошқа ерларга тарқалгандек туюлишига ва ушбу оғриқларнинг нафас олиш ва йўталиш ҳаракатлари билан боғлиқлигига эътибор қаратилади.

Кўздан кечириш давомида тери ва кўринувчи шиллиқ пардаларнинг туси, кўкрак қафасининг шакли, ўмров суяги, ўмров усти ва ости чуқурчалари ҳамда куракларнинг жойлашган жойи, кўкрак қафасининг иккала ярми симметриклиги, нафас олиш тури, нафас олиш ҳаракатларининг тезлиги, мароми ва чуқурлиги, нафас олиш ҳаракатларида кўмакчи мушаклар иштирокига баҳо берилади.

Пайпаслаш мобайнида кўкрак қафасидаги оғриқнинг кенг тус олганлиги ва унинг резистентлиги (эластиклиги), овоз титраши ифодаланганлиги, ўпка пардаси ишқаланиш товуши ва плевра бўшлиғидаги суюқликнинг шовуллаши аниқланади.

Таққослаш перкуссия (баданга бармоқ билан уриб кўриб эшитиш, аниқлаш) пайтида ўпка чегаралари, қуйи ўпка қирраларининг ҳаракатчанлиги, ўпканинг тепа қисми қаерда жойлашганлиги ва унинг кенглиги аниқланади, шунингдек патологик (қисқарган, заифлашган) ҳолатда ўпканинг перкутор товуши ўзгариши аниқланади.

Эшитиб кўриш (аскультация) мобайнида нафас олиш ҳаракатларининг турли даврларида нафас товушларининг хусусияти, кучи ва давомийлиги аниқланади. Асосий ва иккинчи даражали нафас товушларига баҳо берилади.

Ўпка касалликларига гумон қилинадиган аломатлар аниқланганда рентгенологик, махсус диагностик ускуналар ёрдамида ва таҳлилий (лаборатория) текширув услубларидан қўлланилади.

Нафас (ўпка) етишмовчилиги даражалари кўрсаткичлари

       

         

20. Қон айланиш тизими аъзолари. Қон томирларни тадқиқ қилиш амаллари артерия ва веналарни кўздан кечириб чиқиш ва пайпаслаш, йирик қон томирларини эшитиб кўриш ва томирлар тизимини текширув ускуналари ёрдамида ўрганиб чиқиш йўли билан ўткизилади.

Томир уришининг мароми, тезлиги, кучи ва тўлиқлиги текширилади, артерия ва веналарнинг турли соҳаларда юрак ёки йирик қон томирларнинг касалланганлигидан далолат берувчи аломатлар аниқланади. Текширувдан ўтаётган номзод ва ўқувчининг тинч (ўтирган) ҳолатидаги қон (артериал) босими ўлчанади. Қон босимини бир маротаба ўлчаш давомида унинг тасодифий ошган ҳолати қайд этилишига йўл қўймаслик мақсадида қон босимини бир неча бор ўлчаш ва сўнгги энг кичик кўрсаткични (рақамни) ҳисобга олиш зарур.

Пайпаслаб кўриш ва перкуссия орқали юрак чегаралари, унинг тепа қисмида уриши мавжудлиги, ушбу уришнинг кенглиги, кучи ва резистентлиги, кўкрак қафасининг қалтираши, юрак соҳаси ва унга чегарадош жойларда мавжуд бошқа уришлар аниқланади.

Тиббий текширувдан ўтказилаётган номзод ва ўқувчи юрагига, унинг турли ҳолатлари (ётган, тик турган ва ҳ.к.) ва жисмоний зўриқишдан сўнгги ҳолатида қулоқ тутиб кўриш давомида юрак уриш товушларининг жарангдорлиги (кучайгани, заифлашгани, акценти) ва хусусиятларига, жумладан юракнинг ноаниқ уришлари мавжудлигига баҳо берилади.

Юракнинг ноаниқ уришига қулоқ тутилаётганида, ушбу ноаниқ уриш юрак фаолиятининг даврига нисбатан қандай кечиши, хусусияти, кучи, давомийлиги, кенг тус олаётганлиги ва бошқа жойга тарқалгандек туюлиши (иррадиацияси) устуворлигини аниқлаш зарур.

21. Қорин бўшлиғи аъзолари. Шикоят ва анамнезга алоҳида эътибор қаратилади. Текширув ўтказиш давомида оғиз бўшлиғининг ҳолатига (тиш, милк, тил, шиллиқ пардалар) баҳо берилади. Қорин бўшлиғи аъзоларини кўздан кечириш ва пайпаслаб кўриш амаллари номзод ва ўқувчининг тик турган ва ётган ҳолатида бажарилади. Юзаки, сўнгра чуқурроқ сирғанма пайпаслаш усули орқали қорин пардасининг оғриқлилиги ва безовта қилиши, қорин чизиғида чурра мавжудлиги, қорин деворларининг зўриққанлиги, шунингдек қорин бўшлиғидаги айрим аъзолар ва пайдо бўлган шишларнинг шакллари, зичлиги, кенглиги аниқланади. Қорин бўшлиғи аъзоларининг касалланганлигидан далолат берувчи аломатлар аниқланганида қўшимча (лаборатория, рентгенологик, махсус ускуналар ёрдамида ўтказиладиган) тадқиқотлар амалга оширилади.

22. Сийдик ажратиш тизими аъзолари. Буйраклар хасталанганида беморлар аҳволи узоқ вақт қониқарли бўлади. Буйраклар хасталанганлигининг тез-тез учраб турадиган аломатлари - иккала қўлда ўлчаш керак бўлган артериал босим ҳисобланади.

Текширувдан ўтаётган номзод ва ўқувчи қорнини кўздан кечириш ва пайпаслаб кўриш амаллари унинг турли ҳолатларида (тик турган, белига ётган, ёнбошлаган) бажарилади. Гипертония касаллиги (артерияда қон босимининг ошиб кетиши) билан хасталанган беморнинг қорнини эшитиб кўриш мажбурий ҳисобланади. Қўл-оёқлардаги артериал босим асимметрияси билан уйғунлашган эпигастрал соҳа ва киндик атрофидаги систологик товуш - буйрак артерияси стенозининг энг муҳим аломатидир. Сийдик ажратиш тизими аъзоларининг касалликларини истисно қилиш учун тадқиқотнинг таҳлилий (лаборатория) ва махсус ускуналар ёрдамида ўтказиладиган усуллари қўлланилади.

6-БОБ. ЖАРРОҲЛИК ТЕКШИРУВЛАРИ

23. Тиббий текширувдан ўтаётган номзод ва ўқувчи яланғоч ҳолатда кўздан кечириб чиқилади. Гавданинг саггитал ва фронтал юзалари ўрганиб чиқилади. Гавданинг тўғри тузилиши бошнинг тўғри ҳолати ва бўйин-елка чизиқларининг симметрик кўриниши, қилтиқли ўсиқлар чизиғининг ўрталикдаги вазияти, курак бурчакларининг бир хил даражаси ва симметрик жойлашуви, бел учбурчакларининг бир хил қиёфаси, кўкрак қафаси шаклларининг бироз олдинга чиқиб туриши, оёқларнинг тўғри шаклга эга бўлиши билан кузатиладиган хусусиятларга эга.

Тери қопламалари ҳолати ўрганилади. Чандиқлар мавжуд бўлса, уларнинг хусусиятлари ва келиб чиқишига баҳо берилади.

Кўкрак қафаси кўздан кечирилаётганда умуртқа суягининг қийшайиши билан боғлиқ ёки табиий шакл бузилишлари (деформация) мавжудлигига эътибор қаратилади. Ўмровларнинг ҳолати аниқланади.

Қорин кўздан кечирилади. Жинсий аъзолар кўздан кечирилаётганда жинсий аъзо, сийдик йўли ва мояклар ривожланишининг меъёрдан четга чиққанлигига эътибор берилади.

Кураклар асимметрияси кузатилганида, ушбу асимметриянинг умуртқа поғонаси шакл бузилиши (деформацияси) ёки куракнинг туғма кўтарилганлиги, яъни Шпренгель касаллиги билан боғлиқ бўлиши мумкин эканлигига эътибор қаратиш лозим.

Умуртқа поғонаси шакли бузилиши (деформацияси) кузатилса, кўкрак бўлимида аксарият ҳолларда кифоз, кам ҳолларда - лордоз, бел соҳасида эса кўпроқ лордознинг, камдан-кам ҳолларда - кифознинг кучайиб кетганлиги аниқланади. Сколиоз мавжудлиги ва яққол ифодаланиб туришига эътибор қаратилади.

24. Тиббий текширувдан ўтаётган номзод ва ўқувчи гавдасининг вазиятига баҳо берилади. Гавданинг тўғри ҳолатга мажбурий келтирилишида оғриқни ҳис қилиш, анатомик ўзгаришлар ёки компенсация натижасида унинг патологик жиҳатдан ўрнашиб қолганлиги билан боғлиқ бўлиши мумкин.

Қўл (оёқ) ички ёки ташқи ротация ҳолатида яқин келган ёки узоқлашган, букилган ёки ростланган ҳолатда бўлиши мумкин.

Суяк ва бўғимларнинг эски синган, чиққан ва бошқа кўринишда жароҳатланган жойларини аниқлаш учун суяк синганлиги билинадиган жойлар, суяк бўртиб чиққан жойлар ва табиий суяк бўртмаларининг жойлашишига эътибор қаратилади. Тирсак бўғими меъёрий бўлса, билак ростланганда елка суягининг табиий суяк бўртмалари билан билак бутоғининг тепа қисми бир чизиқда жойлашади. Билак бўғими букилганида суяк синганлиги билинадиган ушбу жойлар билак бутоғининг тепа қисми билан биргаликда тенг ёнли учбурчак ҳосил қилади.

25. Тос (думғаза) суягининг шакли ва ҳолати ўрганиб чиқилади. Шуни ёдда тутиш зарурки, аксарият одамларнинг бир оёғи иккинчисига нисбатан қисқа бўлади. Бир оёқ 2 см ва бундан ортиқ қисқа бўлса, тос суягининг қийшиқлиги кузатилади. Умуртқа поғонасининг бундай ҳолатда компенсаторли қийшайишини, унинг шакл бузилиши (деформацияси) сифатида қабул қилинмайди. Оёқлар узунлиги бир хил бўлиб, тос суягининг шакл бузилиши (деформацияси) кузатилса, умуртқа поғонасининг шакл бузилиши (деформацияси) истисно қилинади.

Думба бурмаларининг симметриклиги ва сон суяклари устидаги йирик кўст бўртиқлари қайд этилади.

Думғаза-дум суяги ва орқа тешик (анус) соҳаси унда эпителиал дум йўллари ва уларнинг асорати, сурункали парапроктит намоён бўлиши, орқа тешикнинг ланг очилиб қолиши мумкинлигини текшириш учун қараб чиқилади.

Тўғри ичак ва жинсий тизим безларини бармоқ билан текшириш амаллари тиббий кўрсатмага кўра бажарилади.

26. Оёқларни кўздан кечириш давомида, улар ўқларининг ҳолати аниқланади. Инсон оёқлари: тўғри оёқларга; агар тиззалар икки ёнга очилган бўлса - "О"-симон оёқларга; агар тиззалар бир-бирига яқин жойлашган бўлиб, сон ўқлари билан тиззалар ташқарига очилган бурчак ҳосил қилган бўлса - "Х"-симон оёқларга фарқ қилади. Оёқлар тери қопламаси ранги, уларнинг шишганлиги, трофик касалликлар мавжудлиги, тери ости веналарининг варикоз кенгайишига эътибор қаратилади. Оёқ кафтлари кўздан кечириб чиқилади.

27. Бош суягини пайпаслаб кўриш давомида гумбаз суякларининг нуқсонлари ёки жарроҳлик амалиёти қилинган жойлар ўрни, юмшоқ тўқима ва суякларда шиш мавжудлигини аниқлаш мумкин.

28. Периферик лимфатик тугунлар ва қалқонсимон без ҳолати, тери таранглиги ва ҳарорати, мушакларнинг ривожланганлиги аниқланади.

29. Қорин соҳасини пайпаслаш йўли билан қорин тинч қўйилган ва зўриқиш пайтида унинг олдинги деворлари ҳолати, ички аъзолар ва ташқи чов ҳалқаларининг ҳолати текширилади. Чурра дўппайиб чиққан бўлса, унинг катталиги, нимадан иборат эканлиги ва ўрнига тушиши баҳоланади.

30. Таянч-ҳаракат аппарати ва умуртқа суягига баҳо бериш мобайнида нафақат анатомик ўзгарганлиги, балки функционал имкониятларини ҳам аниқлаш мумкин.

Бўғимларда ҳаракатлар ҳажмини

баҳолаш жадвали (градусларда)

       

        

31. Қўл-оёқлар бўғинлари бажарадиган ҳаракатлар ҳажмини ўрганиш амаллари барча текисликларда амалга ошириладиган фаол ва суст ҳаракатлар, шунингдек супинацион ва пронацион ҳаракатлар бажариш билан бошланади. Мушаклар кучи панжа ва умуртқага оид динамометрия ўлчовлари билан аниқланади.

32. Қўл-оёқлар айланасини ўлчаш амаллари, уларнинг симметрик соҳаларида сантиметрли ўлчов тасмаси ёрдамида бажарилади. Сонда - юқори, ўрта ва қуйи қисмлари, елка ва болдирда - бўртма жойлари ўлчанади.

33. Буғимларнинг ҳаракат ҳажмини ўлчаш мобайнида хатоликларга йўл қўймаслик учун қуйидаги услубиятга амал қилинади:

елка буғими: букиш - тиббий текширувдан ўтаётган номзод ва ўқувчи шифокорга ён томони билан туради. Бурчак ўлчагичнинг қўзғалмас қисми елка суягининг катта дўнглигини унинг ташқи томондаги табиий суяк бўртмаси билан боғлаб турувчи чизиқ марказига параллел ўрнатилади. Текширувдан ўтаётган номзод ва ўқувчи елка суягини ишга солмаган ва танасини оғдирмаган тарзда қўлини олдинга максимал кўтаради. Ростлаш - худди шу шарт билан қўл максимал орқага тортилади. Ёнга чиқариш - текширувдан ўтаётган номзод ва ўқувчи шифокорга орқа томони билан туради. Кураклар бурчаклари бир савияда тутиб турилади. Бурчак ўлчагичнинг қўзғалмас қисми гавданинг вертикал ўқига параллел, ҳаракатчан қисми эса - акрамионни тирсак суягининг тирсак ўсиғи билан боғлаб турувчи чизиққа параллел ўрнатилади. Қўллар охиригача икки ёнга чиқарилади;

тирсак буғими: букиш ва ростлаш - текширувдан ўтаётган номзод ва ўқувчи шифокорга ён томони билан туради, қўллар пастга кафтларни олдинга қаратиб туширилади. Бурчак ўлчагичнинг қўзғалмас қисми елка суягининг ташқи томондаги табиий суяк бўртмаси билан билак суягининг бигизсимон ўсиғини боғлаб турувчи чизиққа параллел ўрнатилади. Билак аста секинлик билан охиригача букилади. Бурчак ўлчагичнинг ўқи тирсак буғимининг кўндаланг ўқига мос келиши лозим;

билак буғими: ортга тортиш ва кафтни букиш - билак горизонтал текисликка кўтарилган бўлиб, қўл панжаси унинг давоми саналади. Биринчи бармоқ букилган. Бурчак ўлчагичнинг қўзғалмас қисми билак суягининг бигизсимон ўсиғини икки бошли мушак пайининг ташқи чети билан боғлаб турувчи чизиққа параллел, ҳаракатчан қисми эса - иккинчи панжа суяги узунлиги бўйича ўрнатилади;

чаноқ-сон буғими: букиш ва ростлаш - текширувдан ўтаётган номзод ва ўқувчи орқасига ётади, ўрганилаётган оёқ узатилган, иккинчиси эса букилган ва шу томондаги қўл билан тутиб олинган. Бурчак ўлчагичнинг қўзғалмас қисми ён бош суяги қанот ости чуқурчасини йирик кўст билан туташтирувчи чизиққа параллел, ҳаракатчан қисми эса - йирик кўстни сон суягининг табиий бўртиб чиққан ташқи ўсиғи билан туташтирувчи чизиққа параллел ўрнатилади. Ўлчаш амаллари вақтида текширувдан ўтаётган номзод ва ўқувчи оёқ тос суяги билан сон суягини туташтирган бўғинда букилади. Оёқни ён томонга чиқариш - текширувдан ўтаётган номзод ва ўқувчи орқасига ётиб оёқларини узатади, товонларини жуфтлайди, қўлларини гавда бўйлаб узатади. Бурчак ўлчагичнинг қўзғалмас қисми қиличсимон ўсиқ - қов бўғини - сон суягининг табиий бўртиб чиққан ички ўсиғи чизиғига ўрнатилади. Тадқиқ қилинаётган оёқ ён томонга максимал чиқарилади;

тизза бўғини: букиш ва ростлаш - текширувдан ўтаётган номзод ва ўқувчи орқасига ётади. Бурчак ўлчагичнинг қўзғалмас қисми йирик кўстни сон суягининг табиий бўртиб чиққан ташқи ўсиғи билан туташтирувчи чизиққа параллел, ҳаракатчан қисми эса - кичик болдир суягининг каллагини ташқи тўпиқ суяги билан туташтириб турган чизиққа параллел ўрнатилади. Болдирни дастлаб букиш, сўнгра тўлиқ ростлаш амаллари бажарилади;

болдир суяги билан товон суягини бириктирувчи бўғин: оёқ кафтини букиш ва ортга тортиш - текширувдан ўтаётган номзод ва ўқувчи орқасига ётади, оёғининг кафтини 90 градус бурчак ҳосил қилиб тутади. Бурчак ўлчагичнинг қўзғалмас қисми кичик болдир суягини табиий бўртиб чиққан ташқи ўсиқ билан туташтириб турувчи чизиққа параллел, ҳаракатчан қисми эса - оёқ кафтининг ташқи қирраси бўйлаб ўрнатилади. Болдир суяги билан товон суягини бириктирувчи бўғин дастлаб ортга тортилади, сўнгра оёқ кафти томон букилади.

34. Қўл ва оёқлар узунлиги сантиметрли ўлчов тасмаси билан ўлчанади. Қўлнинг бундай ўқи елка суяги каллаги ва елканинг бошли супаси маркази, билак суяги ва тирсак суяклари орқали ўтади. Оёқнинг бундай ўқи қовурға билан қорин орасидаги суякнинг олдинги юқори ўқи, тақимнинг (тизза остининг) ички қирраси ва биринчи бармоқ орқали ўтиб, ушбу нуқталарни туташтириб турувчи тўғри чизиқ бўйича ўлчанади. Анкилозлар, бўғинлар контрактуралари, тос суяги билан сон суягини туташтирган бўғинининг патологик ҳолати кузатилганида касал ва соғлом қўлларнинг (оёқларнинг) анатомик узунлиги бир хил бўлиши, касал қўлнинг (оёқнинг) нисбий узунлиги эса қисқа бўлиши мумкин. Анатомик узунлик бўғинлар бўйлаб, нисбий узунлик эса - қўл ёки оёқнинг бошидан охиригача тўғри чизиқ бўйлаб ўлчанади.

Елканинг анатомик узунлиги елка суягининг йирик дўнглигидан тирсак ўсиғига қадар, билак узунлиги - тирсак ўсиғидан билак суягининг бигизсимон ўсиғига қадар ўлчанади. Соннинг анатомик узунлиги йирик кўстдан тизза бўғинининг бўғин оралиғига қадар, болдир узунлиги - тизза бўғинининг бўғин оралиғидан ташқи тўпиқнинг қуйи учига қадар ўлчанади. Ҳар бир бўғин узунликларининг йиғиндиси - қўл ёки оёқнинг анатомик узунлигини ҳосил қилади.

Қўлнинг нисбий узунлиги куракнинг акромиал ўсиғидан учинчи бармоқ учига қадар тортилган, оёқнинг нисбий узунлиги эса - қовурға билан қорин орасидаги суякнинг олдинги юқори ўқидан оёқ кафтининг товон қиррасига қадар тортилган тўғри чизиқни ўлчаш билан аниқланади.

35. Умуртқа поғонасини тадқиқ қилиш амаллари унга ўқли юклама бериш ва оғриқ сезиш нуқталарини аниқлашдан бошланади. Бундай нуқталарга қилтиқли ўсиқлар учи соҳасига уриб кўриш ва паравертебал нуқталарни пайпаслаш билан аниқлик киритилади.

Меъёрий ҳолатда бош олдинга 40 градусгача эгилиши мумкин бўлиб, ияк кўкрак суягига қадар етади; орқага тортилганда - гардан горизонтал ҳолатни эгаллайди; ёнга ташланганда - елканинг тепа қисмига тегади. Бош икки томонга 85 градусга қадар бурилиши мумкин. Умуртқа кўкрак ва бел соҳалари билан 25-30 градусгача бурилиши мумкин.

Умуртқа поғонасининг шакл бузилишини (деформациясини) объектив қайд этиш мақсадида ўтказилган тадқиқотларни тананинг вертикал ва горизонтал ҳолатидаги рентгенографияси билан тасдиқланиши лозим.

36. Ясси оёқлик даражаси рентгенологик усули асосида аниқланади. Товонлар номзод ва ўқувчи юклама билан пойафзалсиз тик турган ҳолатда узунасига суратга олинади. Бунда, гумбаз баландлиги, яъни товон суягининг паст-баланд юзасини биринчи оёқ кафти суяги каллагининг кафт юзаси билан туташтирувчи чизиқ ҳосил қилган учбурчак асосига бўйлама гумбаз бурчагининг чўққисидан туширилган перпендикуляр чизиқ узунлиги аниқланади. Меъёрий ҳолатда аниқланадиган бурчак 125-130 градусга, гумбаз баландлиги 39-36 мм га тенг.

Ясси оёқликнинг I (биринчи) даражаси: ички бўйлама кафт гумбазининг бурчаги 131-140 градус, гумбаз баландлиги - 35-25 мм. Ясси оёқликнинг II (иккинчи) даражаси: ички бўйлама кафт гумбазининг бурчаги 141-155 градус, гумбаз баландлиги - 24-17 мм. Ясси оёқликнинг III (учинчи) даражаси: ички бўйлама кафт гумбазининг бурчаги 155 градусдан кўпроқ, гумбаз баландлиги-17 мм дан кам бўлган ҳолатларда ҳисобланади. Текширув пайтида оёқ кафти кўндаланг гумбазининг яссиланиш даражаси, биринчи бармоқнинг четга чиқиб қолган контрактураси ҳам қайд этилади. Кафт ротациялашган ва ташқарига оғиб чиққанлиги кузатилади.

Номзод ва ўқувчи ётган ҳолатида унинг магистрал қон томирларининг уриши пальпатор ва аскультатив йўл билан текширилади. Зарурат туғилганида осциллография ва нитроглицерин билан ўтказиладиган синов амаллари, ангиография, флебография, реовазография, допплерография каби қон айланиш тизими ҳолатининг объектив кўрсаткичларини намоён қилувчи тадқиқотлар ўтказилади.

7-БОБ. ЛОР АЪЗОЛАРНИНГ ТЕКШИРУВИ

37. Қулоқ, бурун ва томоқни тадқиқ қилиш амаллари узунлиги 6 м келадиган, турли шовқинлардан холис хонада ўтказилади. Анамнез маълумотлари йиғилаётганида қулоқ, бурун ва томоқ соҳасида ўтган касалликлар аниқланиб, бир вақтнинг ўзида нутқдаги нуқсонлар фош этилади.

Объектив тадқиқотлар ён томонда сунъий ёруғлик манбаси ўрнатилган қоронғилаштирилган хонада ўтказилади. Хонада тиббий текширувдан ўтаётган 2 нафар номзод ва ўқувчидан ортиқ одам бўлмаслиги лозим. Тадқиқот ташқи кўрикдан бошланиб, сўнгра ҳид билиш, бурундан нафас олиш ва эшитиш қобилиятлари текширилади.

38. Қулоқ тадқиқ қилинаётганида қулоқ супраси ва ғуддасимон ўсиқлар кўздан кечирилиб, уларнинг сезгирлиги аниқланади. Қулоқ пардаси ўзгарганлиги кузатилса, пневматик воронка воситасида тадқиқ ўтказилади.

39. Юқори нафас олиш йўллари нафас олиш ва овоз ҳосил қилиш нуқтаи назаридан текширилади. Бурун, ҳалқум, димоғ ва бўғизнинг ташқи томонлари ва ички бўшлиқлари кўздан кечириб чиқилади. Айни вақтда текширувдан ўтаётган номзод ва ўқувчи чиқараётган нафас ҳидига эътибор қаратилади.

40. Бурун бўшлиғи кўздан кечирилаётганида бурун текшириш кўзгусидан фойдаланилади. Шиллиқ парда ҳолати текширилади, йиринг ёки ўсимта бор-йўқлигига ишонч ҳосил қилинади. Бурун пардеворининг ҳолати баҳоланиб, унда бурун йўлларини торайтириб қўядиган ўркач ва тишлар мавжудлиги текширилади. Бурун орқали нафас олиш кескин бузилганлиги, бурундан бадбўй ҳид чиқаётганлиги, овознинг бўғиқлиги, товушнинг манқалиги, бодомсимон безлар ўзгарганлиги, ҳалқумда шишлар ёки шиллиқ пардада ярали жароҳатлар мавжудлиги кузатилса, батафсил тиббий кўрик ўтказилади.

Текширувдан ўтаётган номзод ва ўқувчи дудуқланаётган бўлса, невропатолог, зарурат туғилганида - психиатр ва логопед маслаҳатлари ўтказилади.

41. Ҳид билиш қобилияти қуйидаги 4 та стандарт ҳид қўлланилиб тадқиқ қилинади: 0,5 фоизли сирка кислотаси (кучсиз ҳид); тоза вино спирти (ўртача ҳид); оддий валериана дамламаси (ўткир ҳид); нашатир спирти (ўта ўткир ҳид). Санаб ўтилган суюқликлар шакли ва рангига кўра бир хил бўлиб, рақамланган шишаларда сақланади. Тиббий текширувдан ўтаётган номзод ва ўқувчининг ҳид билиш қобилияти яққол сустлашиб кетган ҳолларда неврологик текширувдан ўтказилиши зарур.

42. ЛОР аъзолар кўрикдан ўтказилганидан сўнг пичирлаб талаффуз этилаётган нутқни эшитиш қобилиятининг кучлилиги аниқланади. Тадқиқот ўтказиш учун 21 дан 99 гача сонлар талаффуз этилиши мумкин. Айни вақтда текширувдан ўтаётган номзод ва ўқувчи шифокор лабларининг ҳаракатларини кўрмаслиги шарт.

Пичирлаб талаффуз этилаётган нутқ баландлиги имкон қадар бир хил чиқиши учун шифокор ўз сўзларини ўпкасидаги ҳавони чиқариб юборганидан сўнг талаффуз этади. Тадқиқот 6 метрли масофадан бошланади. Текширувдан ўтаётган номзод ва ўқувчи шифокор пичирлаб айтган сўзларнинг ҳаммасини ёки аксариятини такрорлаган масофа - эшитиш қобилияти кучининг якуний чегараси саналади.

43. Зарурият туғилганида аудиометрия ўтказилади, қулоқ текшириш манометри ёрдамида ёки барокамерада қулоқнинг барофаолияти текширилади ҳамда Барани курсиси ёки Хилов арғимчоғи қўлланилиб қулоқнинг вестибуляр иши тадқиқ қилинади.

8-БОБ. ОҒИЗ БЎШЛИҒИ ВА ЖАҒЛАРНИНГ ТЕКШИРУВИ

44. Оғиз бўшлиғи ва жағларнинг текшируви тиббий текширувдан ўтаётган номзод ва ўқувчи шикоятларини эшитиш, уларга баҳо бериш, анамнез маълумотларини йиғиш, клиник ва фаолиятга оид тадқиқотлар ташкил этади. У бошдан кечирган касалликлар аниқланади.

45. Объектив тадқиқотлар номзод ва ўқувчи қоматига, танаси, боши ва оёқларининг вертикал текисликка нисбатан ҳолатига баҳо беришдан бошланади. Шундан сўнг эҳтимолий нуқсонлар, шакл бузилишлар (деформациялар), чандиқлар ва асимметрия мавжудлигини аниқлаш учун номзод ва ўқувчи юзи кўрикдан ўтказилади. Бўйин лимфатик тугунларининг тадқиқоти номзод ва ўқувчи бошини бир оз туширган ҳолатда пальпатор усул билан, шунингдек шифокорнинг ушбу тугунларни номзод ва ўқувчи орқасига ўтиб пайпаслаши билан ўтказилади. Чакка-қуйи жағ бўғинининг ҳаракати ва ҳолати пайпаслаш билан, зарур ҳолатларда эса - рентгенологик ва функционал усуллар қўлланилиб тадқиқ қилинади.

46. Тиббий текширув давомида тиш-жағ тизимининг асосий функциялари, хусусан: нафас олиш, нутқ, ютиниш, чайнаш ҳам текширилади. Чайнаш фаолиятининг бузилиши чайнаш жараёни даврларининг ўзгариши, тишлар босими бир маромда бўлмаслиги, чайнаш ҳаракатлари сонининг ортишида ва овқатни чайнаш вақти ортиб кетишида ифодаланади. Зарурий ҳолатларда Н. И. Агаповнинг шартли коэффициентлари ёрдамида чайнаш унумдорлигидаги йўқотишлар даражаси аниқланади. Бунда, жамики тишларнинг чайнаш қуввати 100% деб қабул қилиниб, ҳар бир тишнинг қуввати қуйидаги рақамли қийматлар билан ифодаланади: ён томондаги кесувчи (курак) тиш - 1%, марказий кесувчи (курак) тиш - 2%, қозиқ тиш - 3%, кичик жағ (озиқ) тиши - 4%, биринчи катта жағ (озиқ) тиши - 6%, иккинчи катта жағ (озиқ) тиши - 5%. Тишлар сонида йўқотишлар бўлса, чайнаш самарадорлиги сақланган даражаси йўқ тишлар ва уларга қарама-қарши тишларни 100%ли коэффициентлар суммасидан айириш йўли билан аниқланади.

47. Оғиз бўшлиғи ва тишларнинг объектив тадқиқоти кўздан кечириш, пайпаслаб кўриш ва уриб кўришдан ташкил топади. Зарурат туғилганида электроодонтодиагностика, тишларнинг ёруғлик ёрдамида тадқиқоти ва пародонт текшируви, Писарев-Шиллернинг аппликацион синовлари қўлланилади. Тишлар тишлами, яъни тиш қаторларининг марказий окклюзияда туташиши (юқориги ва пастки тишларнинг бир-бирига қандай тегиб туриши) учта ўзаро перпендикуляр (сагиттал, вертикал ва горизонтал) текисликларда аниқланади. Тишлам аномалияси кузатилганда, ушбу аномалиянинг тури ва даражаси тиш қаторлари силжишини чизиқли ўлчовлар ёрдамида ўлчаш билан аниқланади. Тишлам аномалиясинин I (биринчи) даражасида - тиш қаторларининг 5 мм га қадар, II (иккинчи) даражасида - 5 мм дан 10 мм га қадар ва III (учинчи) даражасида - 10 мм дан ортиқ силжиган ҳолатлар кузатилади. Миллиметрларда ўлчанган ушбу катталик аномалия даражасидан сўнг қавс ичига олиниб кўрсатилади.

9-БОБ. КЎРИШ АЪЗОСИНИНГ ТЕКШИРУВИ

48. Кўриш аъзосининг тадқиқотлари 5 метрли масофадан кўришнинг ўткирлигини аниқлаш имконини берувчи яхши ёритилган хонада ўтказилади. Офтальмоскопия, скиаскопия усулларини қўллаш учун қоронғилаштирилган қўшни хона бўлиши лозим.

49. Анамнез маълумотлари йиғилаётганида кўриш қобилиятининг ўзига хос хусусиятлари аниқланади, хусусан: ўтказган касалликлар ва жароҳатлар, оилада кўриш аъзосининг ирсий касалликлари бўлганлигига эътибор қаратилади.

50. Рангни фарқлаш даражаси кундузги ёруғлик ёки люминесценцияли сунъий ёруғлик билан ёритилган хонада тадқиқ қилинади. Ёруғлик манбаси тиббий текширувдан ўтаётган номзод ва ўқувчининг кўриш майдонидан ташқарисида жойлашган бўлиб, жадвалларни яхши ёритиб туриши лозим. Рангни фарқлаш даражасини тадқиқ қилиш учун Рабкиннинг тўққизинчи ёки ундан ҳам кейин нашр этилган рангли жадваллари қўлланилади.

51. Кўришнинг ўткирлиги Головин-Сивцев жадваллари ёрдамида аниқланади. Текширувдан ўтаётган номзод ва ўқувчи кўришининг ўткирлиги жадвалдаги у тўғри ўқий олган энг кичик белгилар қатори бўйича ҳисобга олинади. Кўриш ўткирлигининг 0,7 дан 1,0 га қадар даражаларига мос келувчи белгилар қаторидаги битта белгидан ортиқ бўлмаган белги хато ўқилганида - кўзнинг ўткирлиги тўлиқ саналади. Мазкур ўткирликлар коррекциясиз ўнг ва чап кўз учун алоҳида ёзилади.

52. Рефракция аномалиясининг даражаси ва хусусияти скиаскопия орқали аниқланади. Рефракциянинг аномалияга яқин ва мунозарали ҳолати кузатилганида авторефрактометрия ўтказилиши зарур. Скиаскопия ўтказилиб олинган маълумотлар субъектив усул билан текширилади. Скиаскопия билан субъектив тадқиқот маълумотларида 1,0 Д дан ортиқ ихтилоф юзага келса, энг яқин аниқ кўриш нуқтасининг ҳолати белгиланади.

Шундан сўнг: кўз чаноғи, кўз косаси, кўз оралиғи-кўз ёриғи, қовоқлар жилди-қовоқлар конъюнктиваси, кўз ёши нуқталарининг ҳолати текширувдан ўтказилади; кўз ёши қопчиғининг ҳолати уни босиб кўриш билан текширилади; кўз олмаларининг катталиги ва кўз чаноғида жойлашган ҳолатига, қовоқлар жилдига (шиллиқ пардасига) эътибор қаратилади. Номзод ва ўқувчининг ён томонини ёритган ҳолда лупа орқали кўзнинг оқ пардаси, мугуз парда (кўзнинг энг устки тиниқ пардаси), олдинги камера, кўзнинг рангдор пардаси (кўз рангини белгиловчи парда); кўз қорачиғи ва кўз гавҳари кўрикдан ўтказилади. Кўз гавҳари ва шишасимон модданинг ҳолати ўтувчи ёруғликда текширилади.

53. Рефракциянинг аниқланиши рефрактометрия усули билан ўтказилаётган ёки кўз қорачиғининг торлиги туфайли скиаскопия ўтказилиши мураккаб кечаётган ҳолларда тадқиқот ўтказиш тартибини ўзгартириш даркор. Дастлаб шишалар ёрдамида рефракциянинг субъектив ўлчови ўтказилиб, энг яқин аниқ кўриш нуқтаси аниқланади ва шундан сўнг кўз жилди бўшлиғига атропиннинг 0,1%ли эритмаси юборилади.

54. Мунозарали ҳолларда скиаскопия циклоплегия, яъни иккала кўз жилди бўшлиғига гомотропиннинг 1 фоизли эритмаси томизилиб эришиладиган кўз мослашуви тўла заифлаштирилган шароитларида ўтказилади. Текширувдан ўтаётган номзод ва ўқувчининг кўз аккомодацияси қисилиб қолгани аниқланганида ёки субъектив кўрсаткичлар тўғри эканлигига шубҳа туғилганида кўз рефракцияси ва ўткирлигига якуний аниқлик киритиш учун аметропия тузатишлар таъсирида ўзгараётганида атропиннинг 1 фоизли эритмасини қўллаш зарур.

55. Мидриатикалар билан кенгайтирилган кўз қорачиқларига эга кўзнинг ўткирлиги, қоида тариқасида, диафрагмалар қўлланилмай тадқиқ қилинади. Бунда, диафрагма тақалган пайтида кўриш ўткирлигининг ошиб кетиши - коррекция қилинмайдиган аметропия борлигидан далолат беришини назарда тутмоқ лозим. Бундай ҳолларда коррекция қилувчи шишаларни танлаш йўли билан кўришнинг ўткирлигини диафрагма ёрдамида эришилган ўткирлигидан паст бўлмаган даражада яхшилаш имкони бор.

56. Кўз мослашувининг фалажлиги ва мидриазга барҳам бериш учун иккала кўзга бир маротаба 1:20000 ли армин эритмаси, 1 фоизли атропин эритмасининг таъсирини йўқотиш учун эса - худди шундай армин эритмасини 3 маротаба ҳар 30 дақиқада томизилади.

10-БОБ. ТЕРИ-ТАНОСИЛ ТЕКШИРУВИ

57. Тери касаллиги билан хасталанган беморни кундузги ёруғлик билан ёритилган хонада кўрикдан ўтказиш лозим бўлиб, оғиз бўшлиғи шиллиқ пардасини кўздан кечириш учун йўналтириладиган ёруғ электр чироғини қўллаш ҳамда оғиз бўшлиғи шиллиқ пардасининг кўздан кечирилаётган жойларидаги сўлакни яхши қуритиш имконини берувчи ёғоч шпателдан фойдаланиш тавсия этилади.

Текширувдан ўтказилаётган номзод ва ўқувчини кўрикдан ўтказиш мобайнида танасидаги тошмаларнинг хусусияти, таркибий элементлари, қай даражада тус олиб кетганлиги, элементларининг ранги, жойлашган жойи, теридаги ўсимталар ва шу кабиларга эътибор қаратиш даркор.

58. Тошманинг морфологик элементларига янада объектив баҳо бериш учун тадқиқотнинг махсус усуллари қўлланилади, жумладан:

ранги гиперемия билан ниқобланиши мумкин бўлган тошма элементларининг ҳақиқий тусини аниқлаш учун - диаскопия ёки витропрессия қўлланилади. Бу мақсадда шиша таёқча ёки буюм шишаси (микроскопда қўлланиладиган шиша) тадқиқ қилинаётган элемент устига босилади ва унинг ҳақиқий ранги аниқланади. Мазкур усул томирли элементларни пигмент ва геморрагик элементлардан фарқ қилиб олиш имконини беради, шунингдек диаскопия қилинганида қўнғир-сариқ тус оладиган тери сили бўртмачаси диагностикасида муайян аҳамият касб этади (олма дирилдоғи ҳодисаси).

Қиртишлаш усули - шўралаш хусусиятига, хусусан: псориаз, парапсориаз, қизил тери сили кабиларни аниқлаш учун қўлланилади.

Ёруғлик нурини тутиш усули - тошмадаги морфологик элементларнинг равшан ифодаланмаган хусусиятлари яхшироқ намоён бўлиши учун қўлланилади. Элемент юзасига вазелин мойи суртиш ёки сув билан намлаш мумкин. Мазкур усул қўлланилганида мисол учун, Уикхем тўри - папул қизил ясси темиратки учун патогномик аломат аниқ намоён бўлади.

Никольский феномени - пуфак шаклланиши акантолизм билан кечадиган ҳақиқий пуфак тошмалар ва бошқа дерматозлар диагностикасида қўлланилади.

Кебнер феномени - доимий терининг яллиғланган (тимдаланган, ультрабинафша нурлар билан нурланган) жойида 7-14 кундан сўнг псориазга хос тўкилма пайдо бўлади.

Ташхис учун қўшимча маълумотларни дермографизм ва мушак-соч рефлекси хоссаларини ўрганиш орқали олинади.

5% йод (Бальцер) синамаси - патологик доғлар ва улар атрофидаги соғлом терига йод суртилади. Бунда патологик доғлар юзасидаги тангачалар йодни кўпроқ сингдиради, шунинг учун унинг ранги соғлом жойга қараганда тўқроқ бўлиб қолади. Бу ранг-баранг темиратки касаллигига хосдир.

         

         

Низомга

3-ИЛОВА

Касалликлар, жисмоний нуқсонлар жадвали

ва айрим моддаларга бериладиган шарҳлар

Касалликлар жадвалининг бир йўллантирувчи чизма эканлигини, унинг касаллик ҳолатларининг барча шакл ва турларини назарда тута олмаслиги ҳамда уларнинг кечиш жараёнини ҳисобга ола олмаслигини эътиборга олиш керак. Касалликларнинг барча эҳтимолий шаклларини тўлиқ рўйхатини тузиш нафақат имконсиз, балки мақсадга ҳам мувофиқ эмасдир. Шунинг учун касалликлар жадвалида патологик ўзгаришларнинг ифодаланганлик даражаси, фаолиятнинг бузилиши, қайталанишлар сони ва даволашнинг самарадорлигига эътибор қаратилган ҳолда умумлаштирилган кўринишда касалликларни асосий шакллари санаб ўтилган. Бундай тизим шифокорни ўтказилган тиббий текширувлар натижаларига жиддий ёндашиш барча ҳолатларни ҳисобга олган ҳолда уларни чуқур таҳлил қилиш, ҳар бир ҳолатда тиббий кўрикдан ўтаётган номзод ва ўқувчининг лицейга ўқишга киришга ва таҳсил олишга яроқлилик тоифасини якка тартибда холисона баҳолашга мажбур қилади.

Касалликлар жадвалига номзод ва ўқувчининг лицейга ўқишга киришга ва таҳсил олишга яроқлилик даражасини аниқлашда бошланғич кўрсатмалар берувчи, шунингдек комиссия ва шифокор хулосаларини тўғри расмийлаштириш учун имконият яратадиган бир ҳужжат сифатида қараш лозим.

Касалликлар жадвалида ва унинг шарҳларида қўлланиладиган шартли қисқартмалар:

Д - диоптрий

КТ - компьютер томографияси;

ЛОР - ларинго-ото-ринологик;

МРТ - магнит-резонансли томография;

ОИВ - одам иммунитет танқислиги вируси;

ОПЎБ - оёқ панжасининг ўрта бўлими;

ТВИ - тана вазни индекси;

УТТ - ультратовуш текшируви;

ЭКГ - электрокардиография;

ЭхоКГ - эхокардиография;

ЭЭГ - электроэнцефалография.

Тиббий кўрикдан ўтаётган шахсларнинг яроқлилик тоифалари ушбу Касалликлар жадвалининг қуйидаги иккита устунлари бўйича аниқланади:

I-устун: лицейга ўқишга кираётган номзодлар;

II-устун: лицейда таҳсил олаётган ўқувчилар.

1-БОБ. ЮҚУМЛИ ВА ПАРАЗИТАР КАСАЛЛИКЛАР

Модданинг "а" бандига тааллуқли:

бруцеллёзнинг сурункали, қайталанувчи шакллари;

трихоцефалёз, амебиаз ва безгакнинг яққол клиник аломатлар билан кечаётган сурункали шакллари;

қорин тифи, паратифлар ва салмонеллёзларнинг қайталанувчи, асоратли шакллари;

сурункали дизентерия;

ички аъзоларнинг зарарланиши ҳамда марказий асаб тизимидаги ўчоқли ўзгаришлар билан кечаётган цитомегаловирус, оддий герпес вируси ва токсоплазмоз касалликлари;

эхинококкоз.

Мазкур бандга даволаб бўлмайдиган, бир неча маротаба таҳлилий (лаборатория) текширув усуллари билан тасдиқланган юқумли касалликлар қўзғатувчиларининг турғун ташувчилари ҳам киради.

Модданинг "а" банди стационар шароитда даволангандан сўнг беморда умумий астенизация, ҳолсизлик ва озиқланишдаги бузилишлар сақланган, фаолиятига оид бузилишлар мавжуд бўлган ўткир юқумли, паразитар касаллик ва интоксикациялардан кейинги ҳолатларни назарда тутади.

Қорин тифи, паратифлар билан аввал хасталанган номзодларда меъда-ичак йўлларининг фаолияти бузилмаган бўлса улар стационар шароитдаги даволаниш тугагандан сўнг, камида 12 ой ўтгач лицейга ўқишга киришга яроқли деб топилиши мумкин.

Агар вирусли гепатит маркерлари аниқланса номзод лицейга ўқишга киришга яроқсиз деб топилади. Ўқувчиларда клиник кўринишлар ва таҳлилий (лаборатория) текширувларидаги ўзгаришлар (ферментларнинг ошиб кетиши, бошқа биокимёвий таҳлил кўрсаткичлар) аниқланган ҳолда улар касалликлар жадвалининг 55-моддасига мувофиқ тиббий кўрикдан ўтказилади

       

         

Мазкур моддага ўпка ҳамда бошқа аъзо ва тизимлар сил касаллиги киради. Сил касаллигидан тузалгандан кейин уч йил мобайнида фаоллик белгилари бўлмаганда номзодлар лицейга ўқишга киришга яроқли деб топиладилар.

        

         

Мохов ташхиси қўйилганда, таҳсил олишга яроқсиз деб топилади ва давлат соғлиқни сақлаш тизими тасарруфидаги махсус даволаш-профилактика муассасасига ўтказилади.

         

      

       

       

      

       

Моддага актиномикоз, ички аъзолар кандидози, кокцидоидоз, гистоплазмоз, бластомикоз, споротрихоз, хромомикоз, феомикотик абсцесс, мицетома, дерматофития ва бошқа замбуруғ касалликлари киради.

Замбуруғ касалликларига чалинган номзодлар, даволангандан сўнг 12 ой муддатга лицейга ўқишга киришга яроқсиз деб топиладилар. Кўрсатилган муддатдан сўнг, зарарланган аъзолар ва тизимларда ўзгаришлар топилмаса, номзодлар лицейга ўқишга киришга яроқли деб топиладилар.

Мазкур моддада кўрсатилган терининг замбуруғли касалликлари билан такроран стационарда даволаниш самара бермаган номзод ва ўқувчилар касалликлар жадвалининг 58-моддасига мувофиқ тиббий кўрикдан ўтказиладилар.

Дерматофитияга чалинган ўқувчилар даволанишлари лозим. Даволангандан сўнг улар таҳсил олишга яроқли деб топиладилар.

Микоз ташхиси таҳлилий (лаборатория) текширувлар билан тасдиқланиши лозим.

II. 2-БОБ. ЎСМАЛАР

         

       

     

         

Модданинг "б" бандига аъзолар ва тизимлар фаолиятининг бузилишисиз кечадиган, ҳарбий либос, пойафзал ёки бошқа ҳарбий анжомларни кийишни қийинлаштирмайдиган хавфсиз ўсмалар ёки уларнинг радикал даволанишдан кейинги ҳолатлари киради.

Ҳарбий либос, пойафзал ва ҳарбий анжомларни кийишга монелик қилмайдиган гемангиома, невус, остеома, хондромалар, ички аъзолар фаолиятининг бузилишисиз кечадиган овқат ҳазм қилиш йўлларининг якка полиплари, сийдик қопининг хавфсиз папилломалари ҳамда бошқа хавфсиз ўсмалар ўқувчиларнинг яроқлилик даражасини чекламайди.

3-БОБ. ҚОН, ҚОН ЯРАТУВЧИ АЪЗОЛАРНИНГ

КАСАЛЛИКЛАРИ ВА ИММУНИТЕТ МЕХАНИЗМИНИ

ЖАЛБ ҚИЛУВЧИ АЛОҲИДА БУЗИЛИШЛАР

           

           

Мазкур модда қуйидагиларни кўзда тутади:

орттирилган ва ирсий камқонликнинг барча турлари;

эритроцитлар ёки гемоглобин тузилишининг компенсацияланган орттирилган ва ирсий бузилишлари;

тромбоцитлар, лейкоцитлар фаолиятининг орттирилган ва ирсий бузилишлари; цитопеник синдромлар (шу жумладан лейкопения, идиопатик тромбоцитопеник қирмизи ва бошқа тромбоцитопениялар, трансфузиядан кейинги аутоиммунли асоратлар);

кўп қон кетиши билан кечадиган, гемостаз тизимининг бузилишлари (шу жумладан гемофилия, бошқа коагулопатиялар ва тромбоцитопатиялар);

тромб пайдо бўлиш хавфининг кучайиши билан кечадиган тромбофилиялар ва бошқа гемостаз тизимидаги бузилишлар;

капиллярларнинг ирсий мўртлиги, томир псевдогемофилияси;

туғма ва орттирилган турғун иммунитет танқислиги ҳолатлари (ОИВ қўзғатган касалликлар бундан мустасно).

Тизимли бўлмаган қон касалликларидан келиб чиққан мўътадил ифодаланган камқонлик, лейкопения, турли этиологияли тромбоцитопения ҳамда ҳужайра ва гуморал иммунитетнинг кам ифодаланган бузилишлари билан кечадиган иммунитет танқислигига чалинган, вазн пасайиши кузатилмаган, меҳнат қобилияти сақланган номзодларга лицейга ўқишга киришга яроқсизлик тўғрисида хулоса чиқарилади.

Бошқа аъзолар ва тизимларнинг касалликларида (ўзга сурункали, аутоиммун, ўсма, юқумли касалликлар, саркоидоз ва бошқа гранулематоз, жароҳат ёки уларнинг даволашдаги асоратлари), талоқ олиб ташлангандан кейин ва бошқа ташхис ёки даволаш учун ўтказилган жарроҳлик амалиётларидан кейин кузатилган иккиламчи иммунитет танқислиги, қон таркиби, унинг ивишида ўзгаришлар бўлганда таҳсил олишга яроқлилик даражаси зарарланган аъзо ёки аъзолар тизими фаолиятининг бузилиш даражасига кўра ушбу Касалликлар жадвалининг тегишли моддалари бўйича аниқланади.

4-БОБ. ЭНДОКРИН ТИЗИМИНИНГ

КАСАЛЛИКЛАРИ, ОЗИҚЛАНИШ ВА МОДДАЛАР

АЛМАШИНУВИНИНГ БУЗИЛИШЛАРИ

       

       

Мазкур модда эндокрин бузилишлар бўлмаган, диффузли, тугунли ёки кистали бўқоқ мавжудлигида, шунингдек жарроҳлик йўли билан даволанишдан сўнги ҳолатларда қўлланилади.

Эндокрин бузилишлар бўлмаган қалқонсимон безнинг 0 ва I даражали диффуз катталашиши ушбу моддани қўллаш учун асос бўлмайди, лицейга ўқишга киришга ва таҳсил олишга тўсқинлик қилмайди.

Эндокрин бузилишлар мавжуд бўлганда ушбу Касалликлар жадвалининг 11-моддаси қўлланилади.

         

         

Ўқувчиларни тиббий кўрикдан ўтказиш фақат стационар текширув ва даволанишдан сўнг амалга оширилади.

Модданинг "а" бандига гипофиз, буйрак усти, қалқонсимон ошқозон ости ва жинсий безлар касалликлари, касаллик туфайли ўтказилган жарроҳлик амалиётидан кейин қалқонсимон безнинг (бошқа эндокрин аъзонинг) йўқлиги, заҳарловчи бўқоқнинг касаллиги ва гипотиреоз, қандли диабет, алиментар семизликнинг I даражасидан юқори семизлик даражалари ҳамда бошқа эндокрин касалликлари киради.

Ўткир ва ўткир ости тиреоидит туфайли даволанган номзодлар лицейга ўқишга киришга яроқсиз деб топиладилар.

Ўқувчида тиббий текширув натижасида вазннинг пасайишига сабаб бўладиган касалликлар аниқланмаса, улар модданинг "б" банди бўйича тиббий кўрикдан ўтказиладилар.

Келиб чиқиш сабаби бошқа бўлган семизликда номзодларни лицейга ўқишга киришга яроқлилик асосий касалликнинг оғирлиги ва кечиши бўйича ушбу Касалликлар жадвалининг тегишли моддалари бўйича аниқланади.

Озиқланиш ҳолати номзодни ва ўқувчиларни тиббий кўрикдан ўтказиш тартиби тўғрисидаги низомга 5-иловага мувофиқ аниқланади.

18 ёшга тўлган ўқувчиларнинг антропометрик кўрсаткичлари қонунчилик ҳужжатларига мувофиқ аниқланади.

5-БОБ. РУҲИЙ ВА ХУЛҚ-АТВОРНИНГ БУЗИЛИШЛАРИ

       

      

Модда бош миянинг шикастланиши ва фаолиятининг бузилишидан (жароҳатлар, бош мия ўсмалари, энцефалит, менингит, асаб тизимининг захми ҳамда сенил ва пресенил психозлар, қон томир, дегенератив ва бош миянинг бошқа органик касалликлари ва жароҳатлари) келиб чиққан психозлар, бошқа руҳий бузилишлар, шахс ва хулқ-атвор ўзгаришларини назарда тутади.

Бош миянинг органик касалликлари, жароҳатланиши, асаб тизимининг яллиғланиши ва зарарланиши туфайли даволаниш (мурожаат) тиббий ҳужжатлар билан тасдиқланади.

      

          

Шизофрения ташхисини қўйишга эҳтиёткорлик билан ёндашиш лозим. Шизофрения касаллигига гумон бўлган ҳар бир ҳолатда юқори малакали мутахассисларни жалб қилиб, албатта, стационар шароитда текшириш лозим, чунки тажрибадан маълумки, кўпинча шахснинг якка тартибдаги хусусиятларига хос бўлган феъл ва хулқ-атворнинг бирон-бир касаллик жараёнига алоқаси бўлмаган баъзи белгилари шизофрения белгилари деб қайд қилинади.

Шизофрения аломатларига, баъзан юқумли касалликлар ва интоксикациялар туфайли келиб чиқадиган руҳий фаолиятнинг ўткинчи бузилишлари нотўғри киритилади, аслида, бу ҳолатлар юқумли касаллик ва интоксикация генезли психозларга тааллуқли ва касалликлар жадвалининг 14-моддаси бўйича кўрилади. Шунинг учун ташхис қўйишда хатоликларга йўл қўймаслик мақсадида, беморларнинг соматик ҳолатига ва таҳлил текширувлар хулосасига катта эътибор бериш лозим. Агар шизофрения билан бошқа кўринишдаги руҳий бузилишларни (параноид ҳолатларни, шахснинг паранойял ривожланишини ва бошқалар) дифференциал ташхислаш қийин бўлса тиббий кўрикдан ўтказишда ушбу Касалликлар жадвалининг тегишли моддаларини қўллаш лозим.

        

        

Модда интоксикацион (руҳиятга фаол таъсир этувчи моддаларни истеъмол қилишдан кейинги ҳолатлар бундан мустасно) ва юқумли касалликлар ҳамда соматоген психозларни назарда тутади.

Текширув ва тиббий кўрикдан ўтказиш натижалари тўғрисидаги ҳужжатларда руҳий бузилишнинг ривожланишига олиб келган касаллик кўрсатилади.

Мазкур моддага руҳий-асаб тизими ва ички аъзолар томонидан патологик ўзгаришлар бўлмаган, анамнезида ушбу моддада қайд этилган руҳий бузилишлар мавжуд бўлганлар киради. Бу руҳий бузилишларнинг асоратсиз якуни тиббий муассасада текширилиш билан тасдиқланиши лозим.

          

       

Модда, реактив психозларни, невротик, диссоциатив ва соматик шаклдаги бузилишларни, психоген депрессив ҳолатлар ва реакцияларни, шахснинг невротик ривожланишини, сурункали реакциядан кейинги шахс ўзгаришларини ҳамда жароҳатдан кейинги стресс бузилишларини назарда тутади.

       

      

Модда шахс бузилишлари, психопатиялар, шахснинг патологик ривожланиши, руҳий инфантилизмнинг (ҳамма шаклларини, касалликлар жадвалининг 74-моддада қайд этилгани бундан мустасно) назарда тутади.

Шахс ўзгаришларини ташхислаш учун, синчковлик билан ва объектив йиғилган анамнез зарур ҳамда руҳий касалликларни стационар шароитда ўтказиладиган ҳар томонлама текширув лозим. Ўқувчиларни мазкур модда бўйича тиббий кўрикдан ўтказиш шахсий йиғма жилди, хизмат ва тиббий тавсифномалари ўрганилганидан сўнг амалга оширилади.

Муайян бўлган ташқи зарарлар (инфекция, интоксикация, жароҳатлар ва бошқалар) билан сабабий боғлиқ бўлган психопатияга ўхшаш ҳолатлар ҳамда майлнинг бузилишлари бўлган шахслар ушбу Касалликлар жадвалида кўзда тутилган асаб-руҳий патологиясига тегишли нозологик шаклларга биноан тиббий кўрикдан ўтказилади.

Шахснинг бутун патологик тузилишидан келиб чиқмаган, мақсад қўйилган хулқ-атвор хатти-ҳаракатлари, интизомсизлик кўринишларини касалликнинг бузилиш аломатлари деб баҳолаб бўлмайди.

         

        

Модда бир ёки бир нечта руҳиятга фаол таъсир этувчи моддаларни истеъмол қилиш натижасида келиб чиққан руҳий бузилишларни назарда тутади.

Ўқувчиларга стационарда сурункали алкоголизм (босқичидан қатъий назар) ёки гиёҳвандлик ташхиси қўйилганда яроқсиз деб топиладилар.

         

     

Моддага даражасидан қатъий назар ақлий қолоқликнинг ҳамма шакллари киради. Интеллектнинг яққол ва аниқ нуқсонлари мавжудлигида ўқувчиларнинг яроқсизлик масаласи стационар шароитда текширувларсиз ҳал қилиниши лозим.

Ташхис қўйишда, тафаккур ва интеллектнинг клиник ташхис мезонлари экспериментал-психологик тадқиқот натижалари биргаликда етакчи аҳамиятга эга. Агар, ташхис қўйишда шифокор текширувининг натижалари тавсифловчи маълумотларга мос келмаса, стационарда текширувдан ўтиш мажбурийдир. Ақлий ривожланишнинг психометрик коэффициентининг текшируви Д. Векслер усули ва Равен жадвали бўйича ўтказилади.

     

6-БОБ. АСАБ ТИЗИМИНИНГ КАСАЛЛИКЛАРИ

         

          

Эпилепсия - бу аниқ қўзғатувчисиз, қайталанувчи (2 ва ундан кўп) эпилептик хуружлар билан кечувчи ҳолат. Эпилептик тутқаноқ - бош мия нейронларидан аномал ёки ортиқча чақнаш туфайли пайдо бўлган клиник кўринишни ифодалайди. Клиник манзара тўсатдан пайдо бўладиган ва транзитор патологик феноменлар (бемор ёки уни кузатувчиси томонидан қайд этилган онг, ҳаракат, сезувчанлик, вегетатив ўзгаришлар, руҳий аломатлар) билан намоён бўлади.

Мазкур моддага спиртли ичимликлар истеъмолини тўхтатиш оқибатида, бош мия жароҳатидан кейин ёки унинг эрта даврида (10 ҳафтагача) ривожланган, бош мия ўсмаларидан келиб чиқадиган, дори воситалари ёки бошқа кимёвий моддалар таъсирида, соматоген бўлган метаболик энцефалопатиялар, номувофиқ физик омиллар таъсиридан келиб чиққан энцефалопатиялар, фебрил талвасалар билан боғлиқ тутқаноқлар кирмайди.

Эпилепсиянинг клиник манзарасини таҳлил қилишда эпилептик тутқаноқларни дифференциал ташхислаш лозим бўлади. Тутқаноқ мавжудлиги шифокор кузатуви орқали тасдиқланиши лозим ҳамда эпилептик тутқаноқни тасдиқловчи бошқа тиббий ҳужжатлар ҳам эътиборга олиниши лозим. Агар тутқаноқнинг ифодаланиши уни эпилепсия деб ҳисоблаш учун асос бўлса, эпилепсия тутқаноғи мавжудлигини тасдиқлаш учун гувоҳларнинг ёзма маълумотлари ҳам эътиборга олиниши мумкин. Бундай ҳолатларда эпилептик тутқаноқ гувоҳларининг имзоси ҳақиқийлиги лицей директори томонидан тасдиқланиши лозим.

        

       

Модда марказий асаб тизимининг юқумли ва паразитар касалликларини, бош ва орқа миянинг умумий юқумли касалликларида, ўткир ва сурункали интоксикацияларда зарарланишини, марказий асаб тизимининг миелинсизланувчи касалликларини назарда тутади.

Мазкур моддада кўрсатилган бузилишлар мавжудлиги тиббий ҳужжатлар, ўқиш жойидан ушбу бузилишларнинг ўқиш жараёнига таъсири тўғрисидаги тавсифномалардан олинган маълумотлар билан тасдиқланиши лозим, ташхис эса клиник ва махсус текширувларнинг натижалари асосида тасдиқланиши лозим. Мазкур ҳолатларда хулоса стационар шароитда текширувдан сўнг чиқарилади.

Калла суяги ички босими даражасини баҳолашда касалликнинг клиник кўринишлари (бош оғриши, қусиш, кўз ҳаракатидаги, когнитив, юриш ҳаракати, чаноқ аъзолари фаолиятининг бузилиши), люмбал пункция орқали аниқланган орқа мия ликворининг босими, кўз тубида димланиш аломатлари, кўрув нерви дискининг иккиламчи атрофияси, КТ (МРТ) маълумотлари асосида гидроцефалия мавжудлиги ҳисобга олинади.

Бош миянинг органик зарарланиши, юқумли касаллик ёки интоксикациядан сўнг юзага келган ҳиссий-иродавий ёки интеллект-хотира бузилишлари мавжудлигида тиббий кўрикдан ўтказиш ушбу Касалликлар жадвалининг 12-моддасига мувофиқ амалга оширилади.

Бош мия қоринчалари тизимининг кенгайиши КТ (МРТ) маълумотларига кўра баҳоланади. Олдинги шохлар максимал кенглигининг, пешона суяклари ички пластинкалараро масофасига нисбати шу сатҳда 0,5 см дан ортиқ бўлганда (0,4 дан кам - меъёрда, 0,4-0,5 - чегара кўрсаткичи, 0,5 дан ортиқ бўлса - гидроцефалия), Эванс индекси (олдинги шохлар кенглигининг, чакка суяклар ички деворлараро максимал масофасига нисбати) 26 дан ортиқ, III-қоринча индекси (20 ёшгача - 3,0 дан юқори) гидроцефалия аломатлари деб ҳисобланади. Перивентрикуляр шишнинг мавжудлиги КТ (перивентрикуляр оқ модда зичлигининг камайиши), МРТ (Т2-тасвирда юқори интенсивдаги сигнал) маълумотларига асосан баҳоланади.

Қуйидагилар калла суяги ички босими ошиши синдромининг кучли ифодаланган клиник кўриниш мезонлари ҳисобланади:

бош оғриғи, қусиш, кўз ҳаракатининг, когнитив, юриш ҳаракатининг, чаноқ аъзолари фаолиятининг бузилишлари, кўз нерв дискларининг димланиши ёки кўрув нервлари дискларининг иккиламчи атрофияси мавжудлиги, люмбал пункцияда ликвор босимининг 300 мм сув устунидан юқори бўлиши; паравентрикуляр шиш.

Қуйидагилар калла суяги ички босими ошиши синдромининг мўътадил ифодаланган клиник кўриниш мезонлари ҳисобланади:

бош оғриғи, кўз тубида димланишнинг бошланғич аломатлари, люмбал пункцияда ликвор босимининг 200 мм сув устунидан юқори бўлиши.

       

        

Модда церебрал дегенерация, Паркинсон касаллиги, экстрапирамидал тизимнинг (эссенциал титраш ҳам кирган ҳолда) бошқа касалликлари, тортилиш билан кечадиган касалликлар (де ла Туретта синдроми - тиббий кўрикдан ўтказиш шифокор-психиатрлар ҳамкорлигида амалга оширилади), орқа мия дегенерациялари, бош ва орқа мия ўсмалари, болаларнинг церебрал фалажи, туғма аномалиялар (ривожланиш нуқсонлари), асаб-мушак бирикмалари ва мушак касалликлари ҳамда марказий асаб тизимининг бошқа касалликларини (гидроцефалия, бош мия кисталари ва бошқалар) назарда тутади.

        

           

Модда субарахноидал, мия ичи ва калла суяги ичига қон қуйилишларини, мия инфарктини, мия қон айланишининг ўтиб кетувчи бузилишларини, дисциркулятор энцефалопатияларни (бош мия сурункали ишемияси), вегетатив-томир дистонияларини, шунингдек бош ва орқа мия томирлари зарарланишларини назарда тутади.

Ҳушдан кетишга мойил бўлган ўқувчилар чуқурлаштирилган тиббий текширувдан ўтиши ва даволаниши лозим. Вегетатив асаб тизимининг бузилишлари билан кечадиган бошқа касалликлар аниқланмаганда, вегетатив-томир дистонияси ташхиси қўйилади. Бошқа касалликлар ёки бузилишлар (юқумли касалликлар, жароҳатлар, интоксикациялар ва бошқалар) туфайли ҳушидан кетишлар мавжуд бўлганда тиббий кўрикдан ўтказиш ушбу Касалликлар жадвалининг тегишли моддалари бўйича амалга оширилади.

Бош мия қон томир етишмовчилиги ва дисциркулятор энцефалопатия ташхисини қўйишда қуйидаги мезонларни қўллаш лозим:

этиологик омиллардан бирининг мавжудлиги (артериал гипертензияси, қандли диабет, гиперхолестеринемия, гипергомоцистеинемия, юрак касалликлари (ревматик зарарланишлар, юрак ритмларининг бузилиши ва бошқалар), қон касалликлари, жароҳат, юқумли ва тизимли касалликлардан келиб чиққан бош мия қон томирларининг зарарланиши, қон томирлар ривожланиши аномалиялари, умуртқа поғонасининг бўйин бўлими патологияси, бош мия жароҳатлари ва бошқалар);

бош мия фаолияти бузилишини акс этувчи шикоятларнинг мавжудлиги;

бош мия органик зарарланишининг клиник аломатлари мавжудлиги;

цереброваскуляр ўзанининг зарарланиш аломатлари мавжудлиги;

МРТ ёки КТ маълумотларига асосан бош мия тузилмаларида (структурасида) ўзгариш аломатлари мавжудлиги.

Қўшимча текширувлар натижасида аниқланган ўзгаришлар ва учтадан кам бўлмаган клиник белгилар асосида ташхис қўйилади.

        

          

Модда бош ёки орқа мия жароҳати туфайли келиб чиққан марказий асаб тизимининг ўзгаришлари ва фаолиятининг бузилиши мавжудлиги, марказий асаб тизимининг ҳаво портлаш тўлқини ва бошқа ташқи омиллар таъсири туфайли келиб чиққан зарарланиш асоратларини назарда тутади.

Бош миянинг жароҳатидан келиб чиққан ҳиссий-иродавий ёки интеллект-хотира бузилишлари мавжуд бўлганда ушбу Касалликлар жадвалининг 12-моддасига мувофиқ тиббий кўрикдан ўтказилади.

Калла суягининг шикастланиши ва нуқсонлари мавжудлигида ушбу моддадан ташқари ушбу Касалликлар жадвалининг 68-моддаси қўлланилади.

Бош ёки орқа мия ўткир жароҳатини ўтказган номзод ва ўқувчиларни тиббий кўрикдан ўтказилиши ушбу Касалликлар жадвалининг 26-моддасига мувофиқ амалга оширилади.

     

       

Модда бош мия нервлари (II ва VIII жуфтликлари бундан мустасно), орқа мия нервлари, илдизча ва ганглияларнинг бирламчи ва иккиламчи зарарланиши оқибатида келиб чиққан касалликларини назарда тутади.

         

       

Моддага нервларнинг шикастланишдан кейинги оқибатлари киради, қўл ёки оёқ фаолиятини чекламайдиган шикастланган нерв таъминлайдиган мушаклардаги кучнинг кам даражада заифлашиши ёки рефлектор ва (ёки) сезувчанлик бузилишлари аломатлари киради.

       

           

Моддада асаб тизимининг ўткир юқумли, паразитар ва бошқа касалликлар, интоксикацияли зарарланиши ва жароҳатланиши, шунингдек бош ёки орқа миянинг ўткир томир касалликлардан кейинги ҳолатлари назарда тутилади.

Номзодлар ўткир менингит ёхуд менингоэнцефалит ўтказган, даволанишни тамомлаганига 12 ойдан кам муддат бўлганда лицейга ўқишга киришга яроқсиз деб топиладилар.

Номзодларда резидуал аломатлар мавжуд бўлмаганда ушбу Касалликлар жадвалининг 20-моддасига мувофиқ тиббий кўрикдан ўтказиладилар.

Номзодлар ўткир калла-мия ёки умуртқа-орқа мия жароҳатидан кейинги ҳолатда жароҳат оғирлиги даражаси ва фаолиятининг бузилиши ифодаланганлигидан қатъий назар, 12 ойдан кам бўлмаган муддатда лицейга ўқишга киришга яроқсиз деб топиладилар.

Номзодлар, периферик нервларнинг касалликлари ёки жароҳатларидан кейин касаллик ёки жароҳатнинг оғирлик даражаси, жароҳатланган нерв таъминлайдиган қўл-оёқ (аъзолар) фаолиятининг бузилишидан қатъий назар, 12 ойдан кам бўлмаган муддатда лицейга ўқишга киришга яроқсиз деб топиладилар. Рефлектор ва (ёки) сезувчанлик бузилишлар ёки жароҳатланган нерв билан таъминлайдиган мушаклар заифлиги кузатилмаса, мазкур номзодлар ушбу Касалликлар жадвалининг 24, 25-моддалари асосида тиббий кўрикдан ўтказиладилар.

7-БОБ. КЎРИШ АЪЗОСИ ВА ЁРДАМЧИ

АЪЗОЛАРНИНГ КАСАЛЛИКЛАРИ

      

            

Қовоқлар жойлашувининг турли етишмовчиликларида (битиши, ичкарига қайрилиши, ташқарига қайрилиши, ҳақиқий птоз, лагофтальм) кўзнинг кўриш ва ҳаракат фаолиятининг бузилиш даражаси ҳам ҳисобга олинади. Жарроҳлик йўли билан даволашдан ижобий натижа кутилган ҳолатларда, эксперт хулосаси қабул қилинишига қадар жарроҳлик амалиёти ўтказилиши лозим.

Алоҳида тангачалар ва қовоқ четларини кам ифодаланган қизариши билан кечадиган оддий блефарит лицейга ўқишга киришга қарши кўрсатма бўла олмайди

         

       

Моддага сурункали конъюктивитлар, кўз ёши йўлларининг касалликлари, конъюнктиванинг трахоматоз зарарланиши киради.

Кўз фаолиятининг турғун бузилишлари бўлган трахоманинг турли асоратларида, мазкур бузилишларни назарда тутувчи моддаларга (ушбу Касалликлар жадвалининг 27-моддаси бўйича - қовоқлар фаолиятининг бузилишлари; мазкур модда бўйича - кўз ёш йўллари, 29-моддаси бўйича - мугуз парда фаолиятларининг бузилишлари, 34-моддаси бўйича - кўриш ўткирлигининг пасайиши) асосан хулоса қабул қилинади.

Номзод ва ўқувчиларга даволаниш тайинланади, яроқлилик тўғрисида хулоса фақат касалликни стационар шароитда даволаниш учун бир ойдан кам бўлмаган муддат талаб қилинган ҳолатларда қабул қилинади. Даволаш самара берганда ва хуруж давридан ташқари бўлган сурункали шакллардаги конъюнктива касалликлари мавжуд бўлганда номзодлар ўқишга киришга, ўқувчилар эса таҳсил олишга яроқли деб топиладилар.

Ягона фолликулалар мавжуд бўлган фолликуляр конъюнктивит, қовоқларнинг бурчаклари ва юқори қисми конъюнктивасининг бахмалга ўхшаш майинлиги, трахомадан келиб чиқмаган конъюнктиванинг алоҳида майда юзаки чандиқлари ҳамда трахомадан келиб чиққан конъюнктива ва шох пардадаги бошқа ўзгаришлар бўлмаган силлиқ чандиқлар, йил давомида трахоматоз жараённинг рецидивсиз кечиши лицейга ўқишга киришга қарши кўрсатма бўла олмайди.

Кўзнинг баҳорги катар касаллиги мавжуд бўлганда номзодлар яроқсиз деб топиладилар.

II-III даражали ҳақиқий қанотсимон парда (птеригиум) лицейга ўқишга киришга қарши кўрсатма бўлади. Самарали бўлмаган жарроҳлик амалиётидан сўнг, қанотсимон парданинг ўсиш рецидивларида хулоса мазкур модда асосида қабул қилинади.

Номзодларнинг кўз ёш аппарати ўзгаришсиз бўлиши лозим.

         

              

Модда сурункали, даволаниши мураккаб бўлган ёки даволанмайдиган касалликлар, жароҳат ва куйишларнинг оқибатларини назарда тутади.

Моддага сурункали увеит ва увеопатиялар, кератоглобус ва кератоконус, бир ёки иккала кўзда кератопротезлашдан сўнгги ҳолатлар, иккала кўздаги афакия ва артиафакия, кўзнинг дегенератив-дистрофик ўзгаришлари (тўр парданинг четлари дегенерацияси, кўп сонли хориоретинал ўчоқлар, ортки стафилома ва бошқалар) мавжудлиги, яллиғланиш ёки дистрофик ўзгаришлар чақирмайдиган кўз ичидаги ёт жисм, кўз фаолиятидан қатъий назар тапеторетинал абиотрофиялар киради.

Касалликлар жараёни тугалланган ёки кам хуружли (йилда 2 мартадан кам бўлган) жараённинг ривожланишисиз бўлган ҳолатларда, шунингдек тўқималар кўчириб ўтказилганда ўқувчиларнинг таҳсил олишга яроқлилиги кўзлар фаолиятининг бузилишларига кўра ушбу Касалликлар жадвалининг тегишли моддалари асосида аниқланади.

Кўз ва унинг қўшимча аппаратининг ўсмалари мавжуд бўлганда уларнинг тавсифи бўйича тиббий кўрикдан ўтказиш ушбу Касалликлар жадвалининг 7 ёки 8-моддалари бўйича амалга оширилади. Кўз фаолиятининг бузилишга олиб келмайдиган хавфсиз ўсмалар ўқишга киришга монелик қилмайди.

Периферик хориоретинал дистрофиялар, тўр парданинг тўсиқ лазерли коагуляция ўтказган парда кўчмасдан йиртилиши мавжуд бўлган, шунингдек интраокуляр коррекцияси билан номзодлар ўқишга киришга, ўқувчилар эса таҳсил олишга яроқсиз деб топиладилар.

Гавҳарнинг жойидан тўлиқ ёки қисман чиқиши афакия деб баҳоланади. Бир кўзда афакия бўлиб, иккинчи кўз гавҳарининг хиралашиши ҳисобига кўриш ўткирлиги 0,4 ва ундан паст бўлганда, бир кўздаги афакия икки томонлама деб баҳоланади.

Фақат зич ёруғлик берадиган чироқ ёрдамида ўтказилган текширувда гавҳарда аниқланадиган, кўриш ўткирлигини пасайтирмайдиган ранглар жилоси, камалак товланиши, тошчалар, доначалар ва пуфакчалар, шунингдек гавҳарнинг олдинги пардасида туғма пигмент йиғилганлиги, мазкур моддани қўллашга асос бўла олмайди, ҳамда ўқишга киришга ва таҳсил олишга монелик қила олмайди.

Бир ёки икки кўздаги мутлоқ марказий ва атрофдаги турғун скотомалар мавжуд бўлганда номзод ва ўқувчиларнинг яроқлилиги кўз фаолиятининг ҳолатига кўра ушбу Касалликлар жадвалининг тегишли моддалари асосида аниқланади.

Захм туфайли келиб чиққан паренхиматозли кератит билан хасталанган номзодларни тиббий кўрикдан ўтказиш ушбу Касалликлар жадвалининг 5-моддасига мувофиқ амалга оширилади.

         

       

Кўриш фаолияти яхши сақланиб қолган, жароҳатдан келиб чиқмаган тўр парданинг кўчиши мавжуд бўлган номзодлар ўқишга киришга, ўқувчилар эса таҳсил олишга яроқсиз деб топиладилар.

       

          

Глаукома мавжудлиги стационарда зўриқтирувчи синамалар ва компьютер периметрияси қўлланилиб тасдиқланиши лозим. Мазкур модда бўйича иккиламчи глаукомаси мавжуд номзод ва ўқувчилар ҳам тиббий кўрикдан ўтказиладилар.

         

        

Мазкур моддага диплопия бўлмаган ғилайликнинг барча турлари, нистагм ва кўзнинг бошқа ғайри ихтиёрий ҳаракатлари, кўзнинг мушаклари шикастланиши билан кўз косасининг жароҳатидан сўнгги турғун диплопия киради.

Агар нистагм асаб тизими ёки вестибуляр аппаратнинг зарарланиш белгиларидан бири бўлганда, хулоса асосий касаллик бўйича қабул қилинади. Кўришнинг яққол пасайишида хулоса ушбу Касалликлар жадвалининг 34-моддаси ёки мазкур моддага мувофиқ қабул қилинади. Кўз олмаларининг четга буришдаги кўзнинг нистагмсимон титраши ўқишга киришга тўсиқ бўла олмайди.

Ҳамкор ғилайликда ташхис бинокуляр кўришнинг текшируви (Фридманнинг рангли мосламаси ёки Кальф усулида зўраки ҳаракатни аниқлаш) билан тасдиқланиши лозим. Бинокуляр кўришнинг мавжудлиги, ҳамкор ғилайлик йўқлигини кўрсатади.

Диплопиясиз бўлган ҳамкор ғилайлик, паралитик ғилайликда ва бинокуляр кўришнинг бошқа бузилишларида яроқлилик тоифаси кўзнинг фаолиятига қараб ушбу Касалликлар жадвалининг тегишли моддалари асосида аниқланади.

              

           

Мазкур моддага қайси кўзлигидан қатъий назар меридианлардан бирида 3,0 Д дан 5,0 Д (кирган ҳолда) гача бўлган миопия ёки гиперметропия, шунингдек қайси кўзлигидан қатъий назар икки бош меридианлардаги рефракция фарқи 2,0 Д дан 3,0 Д гача (кирган ҳолда) бўлган астигматизмнинг ҳар қандай тури киради.

Рефракция аномалияларининг тури ва даражаси циклоплегия ҳолатида скиаскопия ёки рефрактометрия ёрдамида аниқланади.

Аккомодациянинг турғун спазмида, парези ёки фалажида тиббий текширув шифокор-терапевт, шифокор-невролог ва зарурат бўлганда бошқа шифокор-мутахассислар иштирокида амалга оширилади. Агар аккомодациянинг турғун спазми, парез ёки фалажи асаб тизими, ички аъзолар касалликлари туфайли бўлса тиббий кўрикдан ўтказиш асосий касаллик бўйича амалга оширилади. Аккомодациянинг спазми фаолиятга оид касаллик бўлиб ҳисобланади, бунда циклоплегияда аниқланган рефракция, циклоплегиягача бўлган мақбул салбий коррекцияловчи линзанинг кучидан заифроқдир.

Стационар шароитда даволаниш самарасиз бўлган бир ёки иккала кўзнинг аккомодация спазми ёки фалажида яроқлилик тоифаси ушбу Касалликлар жадвалининг мазкур ёки 34-моддалари бўйича аниқланади, бунда бир неча марта ўтказилган циклоплегиялардан кейин аввалги сатҳига қайтадиган коррекция қилинган кўриш ўткирлиги ва аметропия даражасига қараб аниқланади.

Бир кўзда аккомодациянинг турғун фалажида яроқлилик тоифаси кўзнинг фаолиятига кўра аниқланади. Аккомодациянинг спазм ёки фалажи ифодаланганлик даражасидан қатъий назар, ўқишга киришга қарши кўрсатма бўлади.

        

             

Ўқувчининг таҳсил олишга яроқлилик учун коррекция билан кўриш ўткирлиги бир кўзда 0,5 ва иккинчисида 0,1 дан кўп бўлиши лозим. Мунозарали ҳолатларда кўриш ўткирлиги назорат текширувлари ёрдамида аниқланади.

Номзод ва ўқувчиларнинг яроқлилик тоифасини аниқлашда ҳар бир кўз учун ҳар қандай линзалар билан коррекция қилинган кўриш ўткирлиги ҳисобга олинади, шу жумладан комбинацияланган ҳамда интраокуляр ёки контакт линзалар билан (линза таъсирини яхши ўтказган ҳолатда - суткада 20 соатдан кам бўлмаган, диплопия ва кўзнинг таъсирланиши йўқ, бинокуляр кўриш мавжуд бўлганда).

Кўришни оддий сферик шишалар билан коррекция қилишда ушбу Касалликлар жадвалининг иккала устунларида назарда тутилган номзод ва ўқувчилар учун амалда чидамли бинокуляр коррекция билан кўриш ўткирлиги ҳисобга олинади, яъни яхши ва ёмон кўрадиган кўзлар учун шишалар кучи фарқи ёки цилиндрли ёки комбинацияланган шишалар билан ёмон кўрадиган кўзда асосий икки меридианларда линза нур синдириш кучининг фарқи 2,0 Д дан ортиқ бўлмаслиги лозим.

Номзодларда коррекцияланган кўриш ўткирлиги фақат миопия ёки миопиялик астигматизм (оддий ёки мураккаб) мавжуд бўлганда, шу жумладан қайд этилган рефракция чегарасининг сатҳдан ошмаган контактли линзалар бўлганда, кўриш ўткирлиги пасайишининг бошқа сабабларида эса (жумладан гиперметропияда, гиперметропик ва аралаш астигматизмда) - узоқни кўриш учун коррекция қилинмасдан аниқланади.

Номзодларда ҳар бир кўзда коррекциясиз кўриш ўткирлиги узоқни кўриш учун 0,8 дан кам бўлмаслиги ва яқин учун 1,0 бўлиши лозим, ёмон кўрадиган кўздаги миопия ёки энг кўп аметропия бўлган меридианида гиперметропия 1,0 Д дан кўп бўлмаслиги, ҳар қандай турдаги астигматизмда икки асосий меридианларда рефракциянинг фарқи 0,5 Д дан ошмаслиги лозим.

Ҳар қандай этиологиядан келиб чиққан кўз гавҳари хиралашганда, улар нафақат тирқишли лампа ёрдамида, балки кенгайтирилган қорачиқда ўтаётган нур ёрдамида ва ёнбош ёритиш билан ҳам аниқланиши лозим. Текширув вақтида фақат тирқишли лампа ёрдамида аниқланадиган, гавҳардаги рангли товланиш, камалак жилоси, тошчалар, доначалар ва вакуолалар деб аталмиш ўзгаришлар мавжуд бўлганда номзодлар ўқишга киришга ва ўқувчилар таҳсил олишга яроқсиз деб топилишга асос бўлади.

Биомикроскопия ёрдамида гавҳарнинг орқа қобиғи остида хиралашишлар аниқланганда номзодлар ўқишга киришга ва ўқувчилар таҳсил олишга яроқсиз деб хулоса чиқарилади.

Кўриш ўткирлигининг пасайишига олиб келмайдиган гавҳарнинг олдинги қобиғида туғма пигмент мавжудлиги ўқишга киришга қарши кўрсатма бўлмайди.

Ранг ажрата олишнинг пасайиш даражалари ва турларини ташхис қўйишда 9-чи ва ундан кейинги нашрлардаги Рабкиннинг полихроматик жадвалларига илова қилинган услубий кўрсатмаларни қўллаш лозим.

"С" турдаги аномал трихромазия деган ҳолатлар бу - тиббий кўрикдан ўтаётган номзодлар 9-чи ва ундан кейинги нашрдаги Рабкиннинг жадвалларида XVIII-сонли жадвални аниқлаши муқаррар бўлган ҳолда 12 дан ортиқ жадвалларни тўғри аниқлашлари лозим.

"С" турдаги аномал трихромазия ўқишга киришга қарши кўрсатма бўлмайди.

           

              

Модда шох пардани, рангдор пардани ва кўзнинг бошқа қаватларининг ўтказган ўткир касалликлари ҳамда жароҳат ва жарроҳлик амалиётидан кейинги кўришнинг вақтинча бузилишини назарда тутади.

Номзодлар шох, оқсил пардаларда оптик қайта тиклаш жарроҳлик амалиётидан ўтган бўлиб, агар жарроҳлик йўли билан даволашдан кейин 12 ой муддат ўтмаган бўлса, номзодлар ўқишга киришга яроқсиз деб топиладилар.

Ўтказилган жарроҳлик амалиётидан кейин ўқувчиларнинг яроқлилик тоифаси ушбу Касалликлар жадвалининг тегишли моддалари, кўз олмаларининг ультратовуш биометрияси натижаларини ҳисобга олган ҳолда кўз фаолиятларининг ҳолати ва жарроҳлик амалиётигача бўлган ҳужжатлар билан расман тасдиқланган аметропия даражасига кўра аниқланади.

Номзодлар шох пардада ўтказилган лазер коррекцияси жарроҳлик амалиётидан кейин 1 йилдан кам бўлмаган муддат ўтган бўлса, ҳамда шох парда ва кўз тубида жарроҳлик амалиётидан кейинги асоратлар ва дегенератив ўзгаришлар кузатилмаса, ўқишга киришга яроқли деб топиладилар. Бир йил давомида яроқлилик тоифаси жарроҳлик амалиётигача қандай бўлса шундай сақланади.

Шунингдек, мазкур моддага бир ёки иккала кўзлардаги кўз ёши йўлларининг даволанадиган касалликлари киради. Номзодларга даволаниш тайинланади, мазкур модда бўйича ўқишга киришга яроқсизлик тўғрисида хулоса тикланувчи даволанишга бир ойдан кам бўлмаган муддат зарур бўлганда чиқарилади.

Ўқувчилар, стационарда узоқ муддат даволаниши лозим бўлмаган ва кўз фаолиятларининг бузилишига олиб келмайдиган касалликлари мавжуд бўлганда таҳсил олишга яроқли деб топиладилар.

8-БОБ. ҚУЛОҚ ВА СЎРҒИЧСИМОН

ЎСИҚНИНГ КАСАЛЛИКЛАРИ

        

           

Мазкур моддага икки ёки бир томонлама микротия, ташқи қулоқ эшитув йўли ва қулоқ супраси экземаси, сурункали диффуз ташқи отит, ташқи эшитув йўлининг туғма ва орттирилган торайишлари киради.

Номзод ва ўқувчилар - биринчи ва ундан юқори тоифали спортчилар (ҳужжат билан тасдиқланганлар) эшитиш фаолияти бузилмаган ҳолда қулоқ супрасининг кам ифодаланган шакл бузилиши мавжуд бўлганда, яъни соғлом тарафдаги қулоқ супралари нисбатдан ўлчамлари тенг, тоғай рельефи бузилмаган, терида қўпол чандиқли тортилишлари мавжуд бўлмаганда, яроқлилик тоифаси якка тартибда аниқланади.

Ташқи эшитув йўли, қулоқ супраси, қулоқ атрофи соҳасида сурункали қайталанувчи экзема мавжуд бўлган, ўқувчиларда стационар даволаниш самара бермаганда, ташқи эшитув каналининг орттирилган торайишида яроқсиз деб топиладилар.

Ташқи эшитув йўлининг замбуруғли зарарланиши мавжуд бўлган ўқувчилар даволаниши лозим, номзодлар эса ўқишга киришга яроқсиз деб топиладилар.

        

           

Мазкур модда ўрта қулоқ ва сўрғичсимон ўсиқнинг полиплари, ноғора бўшлиғи грануляциялари, икки ёки бир томонлама сурункали ўрта қулоқ отити, бир томонлама турғун қуруқ тешилиши, адгезивли ўрта отити, тимпаносклерозни назарда тутади.

Мазкур моддага 12 ой ва ундан ортиқ муддат олдин ўтказилган радикал жарроҳлик амалиётидан ёки битта қулоқда очиқ усул билан ўтказилган тимпанопластикадан кейинги даврда жарроҳлик амалиётидан қолган бўшлиқнинг тўлиқ эпидермизацияси кузатиладиган ҳолатлар ҳам киради.

Ўрта қулоқнинг сурункали йирингли яллиғланишлари отоскопия маълумотлари (ноғора пардасининг тешилиши, ноғора бўшлиғидан чиқадиган ажралмалар), ноғора бўшлиғи ажралмаларининг микрофлорасини аниқлаш учун экиш, чакка суягини Шюллер ва Майер усули билан рентгенография қилиш ёки шу суяклар КТ ўтказилиши йўли билан тасдиқланиши лозим.

Адгезив жараёнда ноғора бўшлиғида ёки ўрта қулоқнинг сурункали катарида отоскопияда бир қулоқнинг ноғора пардасида тешик ёки чандиқлар эшитиш ва барофункциянинг бузилиши билан бирга аниқланади. Қулоқ барофункциясининг бузилиши тиббий кўрикдан ўтаётган номзод ва ўқувчиларнинг шикоятлари, ЛОР-аъзоларининг кўриги, қулоқ манометрияси асосида аниқланади.

Ўтказилган перфорациядан кейин ҳосил бўлган ноғора пардадаги кичик чандиқ ва оҳакланиш (ягона петрификатлар), парданинг ҳаракатчанлиги, эшитиш ва қулоқ барофункцияси бузилмаган ҳолатларда мазкур моддани қўллашга асос бўлмайди. Қулоқ барофункциясининг турғун бузилиши қайта ўтказиладиган тадқиқотларнинг маълумотларига кўра аниқланади.

         

          

Вестибуляр бузилишларда текширув маълумотлари, шунингдек вестибулометрия натижалари шифокор-невропатолог билан ҳамкорликда баҳоланади. Вестибуляр бузилишларни вақтинча хусусиятга эгалиги кўрсатилганда, стационар шароитда ҳар томонлама текшириш ва даволаш лозим. Барча номзодларни тиббий кўрикдан ўтказишда вестибуляр аппаратни уч карралик отолит реакциясининг текшируви ёки Кориолис тезланишларнинг узлуксиз кумуляцияси синамаси билан текшириб кўриш шарт.

             

          

Икки қулоқдаги карлик ёки карсоқовлик даволаш-профилактика, илмий-тадқиқот муассасалари ёки карсоқовлар учун бўлган таълим муассасалари томонидан тасдиқланиши лозим. Карлик деб қулоқ супраси олдидаги бақиришни эшитмаслик ҳисобланади.

Эшитиш қобилиятининг пастлиги даражасини аниқлашда тадқиқотнинг махсус усулларини, шивирлаш ва суҳбатлашиш нутқи, камертонлар, бўсаға аудиометрияси, қулоқлар барофаолиятини мажбурий равишда аниқлаш билан бирга қўллаш лозим бўлади.

Яроқлилик тоифасини ўзгаришига олиб келувчи эшитишнинг пасайишида юқоридаги тадқиқотлар бир неча маротаба (текширув даврида йилда камида 3 марта) ўтказилиши лозим.

Бир ёки иккала қулоқдаги карликка гумон қилинганда, Говсеев, Ломбар, Штенгер, Хилов ва бошқа текширувлар ёки объектив аудиометрия усуллари (чақирилган эшитиш потенциалларини рўйхатга олиш, отоакустик эмиссиялар ва бошқалар) қўлланади. Шивирлаб гапиришни эшитишда қулоқлардаги фарқ 3 метрдан кўп бўлганда, Стенверс усули бўйича чакка суякларда рентгенография ёки чакка суякларда КТ текшируви ўтказилади.

        

          

Ўқувчиларнинг яроқлилик тоифаси тўғрисида хулоса ўтказилган касалликлар, жароҳатлар, жарроҳлик амалиётларидан кейин уларнинг умумий аҳволи яхшиланиши ва махсус даволаш тадбирлари тугагандан сўнг, аммо эшитиш, вестибуляр аппарат фаолиятининг тўлиқ тикланиши учун керак бўладиган 1 ой муддатдан кейин қабул қилинади.

Тимпанопластика жарроҳлик амалиётини ўтказган номзод ва ўқувчилар яроқсиз деб топиладилар.

9-БОБ. ҚОН АЙЛАНИШ ТИЗИМИНИНГ КАСАЛЛИКЛАРИ

          

         

Моддага юрак етишмовчилиги мавжудлигидан қатъий назар, ритм ва ўтказувчанлиги бузилишлари билан кечадиган юрак касалликлари (миокардитдан кейинги кардиосклероз, сурункали миокардит ва бошқалар), юракнинг туғма ва орттирилган нуқсонлари, шунингдек декстракардия, ички аъзоларнинг тўлиқ тескари жойлашуви киради. Касаллик аломатларининг таҳлили билан қўшилган ҳолда ЭхоКГ, суткалик ЭКГ Холтер мониторинг тести, велоэргометрия ёки тредмил-тест билан тасдиқланиши лозим.

I-даражали фаолиятга оид (вагусли) атриовентрикуляр қамали (жисмоний зўриқишида (юракнинг қисқаришлар сони ҳисобидан) ёки тананинг 1 кг оғирлигига нисбатидан 0,020 - 0,025 мг атропин сульфати қон томирига юборилганидан сўнг атриовентрикуляр ўтказувчанлиги меъёрлашиши), мазкур модданинг қўлланилиши учун асос бўлмайди, ўқишга киришига монелик қилмайди. Номзодларда гемодинамикаси бузилишисиз кечадиган юракнинг икки тавақали ва бошқа клапанларининг 5 мм гача бўлган бирламчи пролапси аниқланганида улар ўқишга киришга яроқсиз деб топиладилар.

          

         

Моддага йирик томирларнинг артериал ва артериовеноз аневризмалари, оёқ, қўл томирларининг облитерацияловчи тромбангиити, аортоартериити, веналарнинг тромбофлебити, флеботромбози, тромбоздан кейинги ҳолат, варикоз касаллиги, "филоёғи", ангиотрофоневрозлар, ёрғоқ веналарининг II-III-даражали варикоз кенгайиши, қон томирларининг шикастланишларидан кейинги ҳолатлар киради.

Вена етишмовчилиги белгиларисиз кечадиган алоҳида қисмлардаги цилиндр ёки эластик бўртма кўринишида оёқлар тери ости веналарининг кенгайиши, I-даражали варикоцеле мазкур моддани қўллашга асос бўлмайди ва ўқишга киришга тўсқинлик қилмайди.

Номзодларнинг ўқишга кириш ва ўқувчиларнинг таҳсил олишга яроқлилик тўғрисидаги хулоса объектив натижа берадиган текширув усуллари (нитроглицерин синамаси билан ўтказилган реовазография, ангио-, флебо-, лимфография ва бошқа усуллар) қўлланилиб тиббий текширув ўтказилганидан кейин чиқарилади.

        

        

Модданинг "а" бандига тез-тез хуружли, асоратланган (яллиғланиш, тромбоз), консерватив ва жарроҳлик йўли билан даволаниш ижобий самара бермаган, шунингдек геморроидал тугунларини ташқарига тушиши билан кечадиган бавосил киради.

Модданинг "б" бандига самарали даволанган, асоратлари мавжуд бўлмаган, кам хуружли ташқи геморрой киради.

Ягона, яллиғланиш белгилари бўлмаган, озгина катталашган геморрой тугунлари мавжуд бўлганда, шикоятлар бўлмаганда, анамнезда охирги уч йил давомида касалликнинг хуружлари тўғрисида маълумотлар қайд этилмаган ҳолатлар мазкур моддани қўллаш учун асос бўлмайди, ҳамда ўқишга киришга ва таҳсил олишга тўсқинлиқ қилмайди.

       

           

Нейроциркулятор астения бу - субъектив ва объектив-фаолияти ўзгаришсиз хилма-хил клиник кўриниши билан кечадиган юрак томирлар тизими фаолиятининг бузилишлари бўлиб, юрак-қон томир тизимида органик ўзгаришларсиз, кўпроқ томирлар тонуси ва қон-томир тизими бошқарувининг бузилиши билан кечаётган умумий невроздир.

Нейроциркулятор астениянинг гипотензив турини соғлом номзодларнинг физиологик гипотониясидан фарқ қилади, улар соғлигининг ҳолатига ҳеч қандай шикоят қилмайди, артериал босим кўрсаткичи 90/50-100/60 мм. симоб устунида иш қобилиятини сақлаб қолади. Бундай номзодлар ўқишга киришга яроқли деб топилади. Барча ҳолатларда бошқа аъзолар ва тизимларнинг касалликлари туфайли келиб чиққан симптоматик гипотонияни истисно қилиш лозим.

Номзодларда нейроциркулятор астения ташхиси невропатолог, окулист иштирокида, зарурат туғилганда бошқа мутахассисларни ҳам жалб этиб мажбурий равишда фаолиятга оид (жисмоний зўриқиш, гипервентиляция, ортостатик ва бошқалар) ва дори воситалари билан синамалар ўтказилгандан кейин қўйилиши лозим.

Нейроциркулятор астениянинг гипертензив тури ташхисини қўйишда қалқонсимон без ва буйрак фаолиятини текшириш лозим.

Моддага яққол ва мўътадил ифодаланган аломатлари билан кечаётган нейроциркулятор астениянинг ҳар қандай тури - (нейроциркулятор астениянинг гипотензив турида - артериал босим турғун ҳолатда 105-100/60-55 мм. симоб устуни; гипертензив турида - артериал босим турғун ҳолатда 140-150/90 мм симоб устуни гача), шу жумладан турғун ёки ўтиб кетувчи юракнинг ритми ва ўтказувчанлиги бузилишлари билан кечадиган ва меҳнат қобилиятини пасайтирмайдиган ҳолатлар киради.

Биринчи ва юқори разрядли спортчиларда (ҳужжатлар билан тасдиқланган) артериал босим ошгани ва юрак бўшлиқларининг ўлчамлари катталашганлиги аниқланганда, тиббий ускуналар ёрдамида ҳар томонлама текширилганларидан сўнг яроқлилик якка тартибда аниқланади.

Миокарднинг органик ўзгаришлари (яллиғланиш, дистрофик ва бошқалар) туфайли юракнинг ритми ва ўтказувчанлиги бузилишларида тиббий кўрикдан ўтказиш ушбу Касалликлар жадвалининг 41-моддасига мувофиқ амалга оширилади.

          

       

Номзодлар стационар шароитда даволанишдан сўнг норевматик бўлган миокардитларни ўтказганларида 12 ой муддатга яроқсиз деб топиладилар. Ушбу муддат тугаганидан сўнг, юқорида кўрсатилган номзодларда юракнинг зарарланиш аломатлари (ўчоқли миокардиосклероз, юрак ритми ва ўтказувчанлиги бузилишининг турли шакллари, клапан аппаратининг зарарланишлари ва бошқалар) бўлмаса ўқишга киришга яроқлилиги якка тартибда аниқланади.

Номзодлар асоратсиз ўтказилган жарроҳлик амалиётидан кейин (варикоцелэктомия, гидроцеле туфайли ўтказилган жарроҳлик амалиётлари ва бошқалар) даволаш муассасасидан чиққанларидан кейин ўқишга киришга тўрт ой муддатга яроқсиздирлар.

10-БОБ. НАФАС АЪЗОЛАРИНИНГ КАСАЛЛИКЛАРИ

       

           

Моддага йирингли (йирингсиз, полипозли) синуситлар, бурун орқали нафас олишни қийинлаштирувчи ва буруннинг ёндош бўшлиқлари барофункциясининг бузилишлари билан кечадиган бурун бўшлиғи ва бурун-ҳалқум касалликлари, сурункали тонзиллитнинг II-даражали токсик-аллергик шакли, сурункали атрофик, гипертрофик, гранулезли фарингит (назофарингит) киради.

Сурункали полипли гайморит мавжудлиги рентген текшируви ёрдамида тасдиқланиши лозим, алоҳида ҳолатларда эса, бурун ёндош бўшлиқлари КТ, сурункали йирингли (йирингсиз) синусит-риноскопик маълумотлар ёрдамида, буруннинг ёндош бўшлиқларининг икки кўринишда рентгенографияси, имкон даражасида бурун ёндош бўшлиғи КТ, юқори жағ синуситида - ташхис қўйиш мақсадида пункция қилинади. Бундан ташқари сурункали жараённинг мавжудлиги стационар шароитда ва олдинги 6 ойдан кам бўлмаган аввалги диспансер кузатув натижалари билан тасдиқланади.

Бурун тўсиғининг қийшайиши, нафас олиш эркин бўлган ҳолда юқори нафас йўллари шиллиқ қаватининг нотурғун субатрофик аломатлари, ташхис қўйиш мақсадида ўтказиладиган пункцияда йиринг ёки транссудат олинмаган ва юқори жағ бўшлиғи чиқиш йўлининг ўтказувчанлиги сақланган ҳолда юқори жағ бўшлиғи деворининг шиллиқ қавати қалинлашуви ҳамда юқори жағ бўшлиқларидаги ўтказилган жароҳат амалиётидан кейинги қолган аломатлар (оғиз даҳлизи ўтувчи бурмасининг чизиқли чандиғи, жарроҳлик амалиёти қилинган бўшлиқнинг бурун бўшлиғи билан туташуви ёки рентгенограммадаги "парда") мавжудлиги ўқишга киришга монелик қилмайди.

Юқори жағ бўшлиғида кисталари мавжудлиги, шу жумладан уларнинг барофункцияси бузилмаганда, номзодлар яроқсиз деб топилади.

Тиббий кўрикдан ўтаётган номзодларнинг шикоятлари, бурун бўшлиғи аҳволи, бурун ёндош бўшлиқларини синашгача ва синашдан сўнгги рентген текширувлари натижалари билан биргаликда барокамерада босим тушиб чиқишини кўтара олиши, бурун ёндош бўшлиқлари барофункциясининг турғун бузилиши аниқланади.

Икки томонлама бурун билан нафас олишнинг қийинлашуви билан кечадиган бурун тўсиғининг қийшайиши, икки томонлама юқори нафас йўлларининг дистрофик жараёни мавжудлиги ўқишга киришга қарши кўрсатма бўлади.

Бир томонлама бурун билан нафас олишнинг қийинлашуви билан кечадиган бурун тўсиғининг қийшайиши, бурундан эркин нафас олиш билан кечадиган юқори нафас йўллари шиллиқ қавати субатрофик аломатлари мавжудлиги мазкур моддани қўллашга асос бўлмайди, ҳамда ўқишга киришга монелик қилмайди.

Буруннинг нафас олиш фаолиятининг бузилишисиз ва кам ифодаланган бузилиши билан кечадиган поллинозлар ва аллергик ринитлар мавжудлиги мазкур моддани қўллашга асос бўлмайди.

Поллинозлар ва аллергик ринитлар билан хасталанган номзодларни текширувига шифокор-аллерголог мажбурий ҳолда жалб этилиши лозим.

II даражали токсик-аллергик шаклдаги сурункали тонзиллит тез-тез хуружлар, тонзиллоген интоксикация (субфебрилитет, тез чарчаш, сўлғинлик, ҳолсизлик) мавжудлиги, бодомсимон безлар атрофидаги тўқималарни, регионар лимфа тугунларини (паратонзилляр абсцесс, регионар лимфаденит) яллиғланиш жараёнига қўшилиши ва метатонзилляр асоратлар билан тавсифланади. Сурункали тонзиллитнинг фақат шу шакли ўқишга киришга монелик қилади. Сурункали тонзиллитнинг бошқа шакллари бўлган номзодлар ўқишга киришга яроқли деб топиладилар.

         

           

Модда нафас етишмовчилиги даражасидан қатъий назар, шунингдек товуш ҳосил бўлишнинг қийинлашуви билан кечадиган ҳиқилдоқ ёки трахеянинг бўйин қисми туғма ва орттирилган касалликлари ҳамда уларнинг шикастланиш оқибатларини назарда тутади.

Товуш ҳосил бўлишнинг турғун қийинлашувини тасдиқлаш учун кўп маротаба (текширув мобайнида 3 мартадан кам бўлмаган) товушнинг жарангдорлигини текшириш лозим.

         

           

Моддага бронх-ўпка аппарати ва плевранинг сурункали касалликлари (шу жумладан сурункали бронхит, ўпкаларнинг сурункали обструктив касаллиги, бронхоэктатик касаллик), ўпкаларнинг йирингли касалликлари, нафас олиш аъзоларининг туғма аномалиялари, ўпканинг микози, саркоидоз, гистологик текширув натижалари билан тасдиқланган альвеоляр протеиноз, муковисцидоз, ўпканинг Лангерганс ҳужайрали гистиоцитози, ўпканинг лимфангиолейомиоматози, Гудпасчер синдроми, ўпканинг альвеолярли микролитиази, идиопатик фиброзловчи альвеолит ва бошқа идиопатик интерстициал зотилжамлар, ўпканинг эмфиземаси, ўпканинг поликистози, нафас олиш аъзоларининг жарроҳлик амалиётидан кейинги ҳолатлар киради.

        

        

Бронхиал астма ташхиси мажмуавий стационар текширувдан кейин қўйилиши лозим.

Касаллик анамнезини тасдиқловчи ҳужжатлар мавжуд бўлмаган турғун ремиссиясидаги бронхиал астма ташхисини аниқловчи тестлар сифатида фармакологик ва (ёки) жисмоний бронх қўзғатувчи тестлар ҳисобланади. Қўшимча мезон сифатида қонда умумий ва (ёки) специфик "Е" иммуноглобулинни аниқлаш текшируви бўлиши мумкин.

Бронхспастик синдромлар (обтурацион, эндокрин-гуморал, асаб тизимининг бузилишлари, заҳарланишлар ва бошқалардан келиб чиққан) бошқа касалликлар асорати бўлганда, асосий касалликниниг кечишига кўра ушбу Касалликлар жадвалининг тегишли моддалари бўйича яроқлилик тоифаси аниқланади.

Бошқа аллергик касалликларда зарарланган аъзо ёки тизим фаолиятининг ҳолатига кўра ушбу Касалликлар жадвалининг тегишли моддалари бўйича тиббий кўрикдан ўтказилади.

           

             

Асоратли зотилжамни (инфекцион-токсик шок, йиринглашлар, плевритлар, ателектазлар, кенг тарқалган плевра қатламланиши ва бошқалар) бошдан кечирган номзодлар даволаниш якунидан сўнг 12 ой муддатга яроқсиз деб топилади, мазкур муддатдан сўнг асоратлар сақланган ҳолларда ушбу Касалликлар жадвалининг тегишли моддаларига мувофиқ тиббий кўрикдан ўтказиладилар.

11-БОБ. ОВҚАТ ҲАЗМ ҚИЛИШ

АЪЗОЛАРИНИНГ КАСАЛЛИКЛАРИ

           

        

Модда битта жағда 4 ва ундан ортиқ тишларнинг йўқлиги ёки бир қаторда иккинчи кесувчи, курак ва биринчи кичик озиқ тишнинг кетма-кет йўқлиги, шунингдек кўп сонли асоратланган кариес мавжуд бўлганда қўлланади.

Жағларда периодонт яллиғланишнинг (перимплантит) клиник ва рентгенологик белгилари бўлмаган жағларнинг имплантацияси ва протезлаш имконияти мавжуд бўлган номзод ва ўқувчиларда тишларнинг умумий сони саналганда улар қўшиб ҳисобланади.

Тишларнинг умумий саноғида 18-, 28-, 38-, 48-чи тишлар ҳисобланмайди. Тиш илдизларини протезлаш имкони бўлмаса, улар йўқ тишлар деб ҳисобланади.

Кариесли, олиб ташланган ва пломба қўйилган тишларнинг умумий сони 9 дан кўп ва бунда 4 дан кам бўлмаган тишлар - пульпа ва периодонтнинг зарарланиши билан кечадиган сурункали яллиғланган, илдиз каналларига пломба қўйилган тишлар ҳам қўшиб ҳисобланганда номзод ва ўқувчилар яроқсиз деб топиладилар.

          

      

Модда тиббий кўрикдан ўтаётган номзодларда лаб ва танглайнинг туғма ёриқлари, пародонтит ёки парадонтознинг барча шакллари, стоматит, хейлит, гингивит, лейкоплакия ва бошқа преканцерозли касалликлари мавжудлигида қўлланилади.

Пародонтит ёки парадонтознинг мавжудлиги тиш-жағ тизимининг рентгенографиясига асосан тўлиқ текшируви ва бирга кечувчи касалликларнинг аниқланиши билан қайд этилади.

          

          

Моддага юз-жағ соҳасининг туғма ҳамда орттирилган нуқсон ва деформациялари шунингдек жағ, сўлак безлари, чакка-пастки жағ бўғимларининг сурункали касалликлари, чайнаш фаолиятининг бузилиши ёки чайнаш самарадорлиги 60 фоиздан кам бўлмаганлиги билан бирга кечадиган тиш қаторларининг 5 дан 10 мм гача (иккинчи даража) силжиган тишлаш аномалиялари киради.

Сўлак-тош касаллиги, юз-жағ соҳаларида туғма оқмалари ва кисталари, чакка-пастки жағ бўғимларининг артроз-артритлари мавжуд бўлган номзодлар яроқсиз деб топиладилар.

Номзодларда тиш қаторларининг 5 мм гача (биринчи даража) силжиши, чайнаш самарадорлиги Н.И.Агапов бўйича 60 фоиздан кўп бўлиши билан кечадиган тишлаш нуқсонлари, юқори лабнинг алоҳида, тўлиқ бўлмаган ёриқлари туфайли мажмуавий даволашдан кейин фаолиятнинг бузилиши кузатилмаса, улар ўқишга киришга яроқли деб топиладилар.

         

          

Моддага қизилўнгач, ичаклар, қорин пардасининг оқмалари, кизилўнгач, ичакларнинг стриктура ёки чандиқли торайишлари ёки асаб-мушак касалликлари, қорин пардасининг ёпишиб қолиши (ёпишиш жараёни лапаротомия ёки рентгенологик ёки эндоскопик текширувлар натижалари билан тасдиқланган бўлиши лозим), сурункали эзофагитлар, энтеритлар, колитлар, тўғри ичак қатламларининг тушиши, парапроктитлар, орқа чиқариш тешиги сфинктерининг етишмовчилиги, шунингдек қизилўнгач, ичаклар (ўн икки бармоқли ичакдан ташқари) ва қорин парданинг бошқа туғма ҳамда ортирилган касаллик ва аномалиялари киради.

           

        

Модданинг "а" бандига тана вазнининг етишмаслиги билан кечадиган сурункали гастродуоденитлар, меъда ва ўн икки бармоқли ичакнинг яра касаллиги, жигар циррози, сурункали гепатитлар, панкреатитлар, холециститлар, ўт пуфагининг холестерози, ўт қопи ва ўт чиқариш йўлларининг тош касаллиги, ўт ва меъда ости бези оқмалари, шунингдек фаолиятнинг бузилишлари билан кечадиган меъда, ўн икки бармоқли ичак, жигар, ўт қопи, ўт чиқариш йўллари ва меъда ости безининг бошқа орттирилган ҳамда туғма касаллик ва аномалиялари киради.

Яра касаллигининг ремиссия даври учун ишончли белги бўлиб, фиброгастроскопияда аниқланган ярадан кейинги чандиқ ва (ёки) сунъий гипотония шароитида ўтказилган дуоденографияда аниқланган қўпол чандиқли шакл бузилишининг мавжудлиги, меъда ярасида эса - фиброскопияда аниқланган ярадан кейинги чандиқнинг мавжудлиги ҳисобланади. Сурункали гепатит мавжудлиги стационар шароитда жигарнинг зарарланишини исботловчи таҳлилий (лаборатория) ва тиббий ускуналар ёрдамида ўтказиладиган текширувлар комплекси асосида тасдиқланиши лозим.

Модданинг "б" бандига озиқланиш бузилишисиз кечадиган ремиссия давридаги гастрит ва гастродуоденитлар, ўт чиқариш йўлларининг дискинезияси, ферментопатияли (хавфсиз) гипербилирубинемия киради. Мазкур модданинг "б" банди бўйича номзод ва ўқувчилар яроқлилик даражаси якка тартибда аниқланади.

          

         

Моддага ташқи, диафрагма (кардия билан меъда олди қисми кўкрак қафасида жойлашган, орттирилган диафрагманинг релаксацияси), вентрал чурралар киради.

Муваффақиятсиз даволаниш натижалари (касалликнинг қайталаниши) ёки даволанишдан бош тортилса, ҳамда уни ўтказиш учун қарши кўрсатмалар мавжудлиги модданинг қўлланилишига асос бўлади. Йирик бўлмаган (физиологик ҳалқа чегарасида) киндик чурраси, қорин парда олди липомаси ҳамда жисмоний зўриқиш ва кучаниш вақтида чурра чиқиши кузатилмайдиган чов ҳалқасининг кенгайиши мазкур моддани қўллаш учун асос бўлмайди ва ўқишга киришга тўсиқ бўла олмайди.

             

      

Ташқи чурралари мавжуд бўлган номзодлар 12 ойдан кам бўлмаган муддатга яроқсиз деб топиладилар. Номзодлар асоратсиз ўтказилган жарроҳлик амалиётидан кейин (аппендектомия, герниопластика, моякни пастга тушириш ва бошқалар) даволаш муассасасидан чиққанларидан кейин ўқишга киришга икки ой муддатга яроқсиздирлар.

12-БОБ. ТЕРИ ВА ТЕРИ ОСТИ

ҚАВАТИНИНГ КАСАЛЛИКЛАРИ

        

        

Моддага экзема, псориаз, лихенификация билан ифодаланган атопик дерматит, буллали дерматитлар, сурункали эшакеми, рецидивли Квинке шишлари, барча пиодермиялар, конглабатли ҳуснбузар, қизил бўричанинг тери шакли, фотодерматоз, қизил ясси темиратки, экссудатив эритема, сурункали кечадиган геморрагик васкулитнинг тери шакли, фолликулит, перифолликулит, чегараланган склеродермия, ксеродермия, ихтиоз, кератодермия, уяли алопеция, фолликулали кератоз, пес, Сеттон невуси - невус атрофлари витилигога хос бўлган шакли, терининг ирсий касалликлари ва нейродерматозлар - нейродермит, почесуха касаллиги киради.

Атопик дерматитнинг (нейродерматитнинг) тарқалган лихенификацияси деганда, юз, тирсак ва тизза ости чуқурчаларидаги терининг зарарланиши, ҳамда тери қопламасининг оммавий зарарланиш тушунилади. Анамнезида атопик дерматит (нейродермит) мавжуд бўлиб, охирги 5 йил мобайнида рецидив бўлмаганлиги тери-таносил диспансерлари томонидан тасдиқланиши ушбу моддани қўллашга асос бўлмайди. "Чегараланган склеродермия" сурункали ва тизимли касаллик бўлганлигини инобатга олган ҳолда, номзодлар ўқишга киришга яроқсиз деб топиладилар. Чекланган шаклида кечадиган ҳуснбузар мавжуд бўлган номзодларнинг яроқлилик тоифаси якка тартибда аниқланади.

           

        

         

13-БОБ. СУЯК-МУШАК ТИЗИМИ ВА БИРИКТИРУВЧИ

ТЎҚИМАЛАРНИНГ КАСАЛЛИКЛАРИ

          

           

Мазкур модда ревматоид артрити, серологик манфий бўлган спондилоартритлар (аникилозловчи спондилоартрит - Бехтерев касаллиги, реактив артритнинг сурункали кечиши, псориатик артропатия) бириктирувчи тўқиманинг диффуз касалликлари, тизимли васкулитлар (улкан ҳужайрали артериит, тугунли полиартериит, Кавасаки касаллиги, Вегенер гранулематози, микроскопик полиангиит, эозинофилли ангиит, криоглобулинли васкулит, геморрагик васкулитни висцерал шакли), сурункали подагрик артрит, пирофосфатли артропатия ва бошқаларни назарда тутади.

Аллергия, аутоиммун, модда алмашув бузилишлари ва бошқа сабаблардан келиб чиққан бўғимлар зарарланишини номзод ва ўқувчилар даволагандан кейин бўғимлар фаолиятининг бузилиш даражасига кўра баҳоланади, бошқа аъзо ва тизимларнинг қўшма зарарланишида ушбу Касалликлар жадвалининг асосий касалликка тегишли моддаси бўйича тиббий кўрикдан ўтказиладилар.

Ички аъзолар зарарланиши бўлмаган бириктирувчи тўқиманинг тизимли касалликларидаги бўғимлар зарарланишининг ўткир шаклидан номзодларга нисбатан яроқсизлик тўғрисида хулоса чиқарилади. Ўткир шаклидан сўнг 12 ой мобайнида, касалликнинг аломатлари бўлмаганда номзодлар ўқишга киришга яроқли деб топилади. Бўғимларнинг ўткир яллиғланиш касалликлари ёки геморрагик васкулитнинг тери ва тери-бўғим шаклидан кейин тиббий кўрикдан ўтказиш ушбу Касалликлар жадвалининг 73-моддасига мувофиқ амалга оширилади.

       

         

Суяк ва бўғимларнинг касалликларидан кейин ўқишга киришга яроқлилик тоифаси тўғрисида хулоса тиббий текширувдан ва зарурат бўлганида эса даволанишдан кейин чиқарилади. Бунда касалликнинг хуружларга, ривожланишга мойиллиги, даволанишнинг турғунлиги ҳисобга олиш керак бўлади.

Моддага бўғимнинг анкилози, сунъий бўғим, бўғимнинг барқарорсизлиги, артрозлар,бўғимнинг контрактураси, бўғим тоғайининг емирилиши, бўғимнинг асептик некрози, секвестрлар, остеомиелитлар, остеохондропатиялар, клиник текшируви ва нур ёрдамида ташхисланиш билан аниқланадиган бўғимнинг оддий чиқиши, шунингдек бўғим, тоғай ва пайларнинг бошқа орттирилган ва туғма касалликлари ва шикастланиш оқибатлари киради.

Бўғимлар фаолияти бузилишсиз кечадиган Осгуд-Шлаттер касаллиги мавжуд бўлган номзодлар ва ўқувчилар яроқсиз деб топиладилар.

         

       

Моддага умуртқанинг дегенератив-дистрофик ва яллиғланиш касалликлари, туғма ва орттирилган шакл бузилишлари (деформация), ривожланиш нуқсонлари киради.

Ушбу Касалликлар жадвалининг тегишли моддалари бўйича умуртқа фаолиятининг бузилишини баҳолаш вертеброген неврологик бузилишларининг ифодаланганлигига кўра ўтказилади.

Сколиоз даражаси рентгенолог томонидан рентгенограммаларда сколиоз бурчакларини ўлчаш орқали аниқланади: I даражаси - 1-10 градус, II даражаси - 11-25 градус, III даражаси - 26-50 градус, IV даражаси - 50 градусдан ортиқ (В.Д. Чаклин бўйича). S-симон сколиозда қийшайиш максимал ёй бўйича аниқланади. Сколиоз бурчакларининг ўлчови Фергюссон ёки Кобб усулида аниқланади.

Ёнбош проекцияли рентгенограммаларда бешинчи кўкрак поғонанинг юқори чеккаси ва ўн иккинчи поғонанинг пастки чеккасидан ўтказилган чизиқлараро кўкрак соҳасидаги кифозли шакли бузилишининг бурчаги ўлчанади. Меъёрда у 20-40 градусни ташкил қилади.

5 градусгача (қўшилган ҳолда) бўлган I-даражали сколиоз лицейга ўқишга киришга монелик қилмайди.

Умуртқа поғонасининг бир қисмидаги умуртқалараро остеохондроз билан номзодлар яроқсиз деб топиладилар.

Умуртқанинг патологик ўзгаришлари хусусияти кўп ўқли, зўриқишли, ва ҳаракатдаги фаолиятга оид рентгенологик, тиббий кўрсатмалар бўлганда эса, бошқа текширувлар (КТ, МРТ, радиоизотоп текшируви, денситометрия ва бошқалар) билан тасдиқланиши лозим.

Ташқи нафас олиш ва кўкрак қафаси аъзоларининг фаолияти бузилишисиз кечадиган кўкрак қафасининг деформацияси ("товуқсимон кўкрак", кильсимон, ҳунисимон деформациялар ва бошқалар) мавжуд бўлганда номзодларнинг яроқлилик тоифаси якка тартибда аниқлананади.

        

         

Моддага қўл панжаси, кафт бўғимлари ва бармоқларнинг турғун контрактураси, сохта бўғимлари, сурункали остеомиелитлари, уларнинг барча сатҳларда йўқлиги, бўғимларининг емирилиши, нуқсонлари ва артропластикадан кейинги ҳолатлари, панжа бўғимларининг эски чиқишлари, остеохондропатиялари, қўл панжаси бўғимлари ва бармоқларнинг тузилишга оид нуқсонлари ва шикастланишлар оқибатлари, шунингдек бошқа қўл панжаси, кафт бўғимлари ва бармоқларнинг орттирилган ва туғма нуқсонлари, ҳамда касалликлари киради.

Биринчи бармоқ учун - тирноқ фалангасининг етишмаслиги, бошқа бармоқлар учун эса - икки фаланганинг етишмаслиги қўл панжасида бармоқнинг йўқлиги деб ҳисобланади. Фаланганинг проксимал бошчаси сатҳидан йўқлиги унинг умуман йўқлиги деб ҳисобланади.

Бармоқ пайлари ёки нервларининг шикастланиши ва касалликлари оқибатида бармоқ ноқулай томонга тўлиқ тортишиб қолганда ёки ҳаракат тўлиқ чекланганда (турғун контрактура мавжудлигида) бармоқ йўқ деб ҳисобланади.

         

             

Модда оёқ панжасининг туғма ва орттирилган шакл бузилишларини ("от", товон, варусли, вальгусли маймоқлик ва бошқа туғма ёки орттирилган оёқ панжасининг шакл бузилишларини) назарда тутади. Мазкур моддага шунингдек панжа суякларининг экзостозлари, бўғимларнинг артрозлари, юришни ёки стандарт пойафзал кийишни қийинлаштирувчи шикастланиш оқибатлари ва касалликлари, оёқда бармоқларнинг етишмаслиги, уларнинг қотиб қолиши ёки ҳаракатсизлиги ҳам киради.

Номзодларнинг ўқишга киришга яроқлилигини баҳолашда оёқ панжаси гумбазининг баландроқлиги кўпинча меъёр даражаси деб ҳисобланишини назарда тутиш лозим. Баланд гумбазли ("ҳавол") оёқ панжаси деб, шундай шакл ўзгаришига айтиладики, бунда орқа бўлим супинация, олдинги бўлим пронация ва юқорига тортилган ҳолатда, шу билан бирга ички ва ташқи гумбаз баландлиги юқори даражада (яққол буралган оёқ панжаси деб аталувчи); оёқ панжасининг олдинги бўлими тўлиқ ёзилган, кенг ва бир оз тортилган, оёқ панжасининг ўрта суяклари бошчалари остида қадоқлар мавжуд бўлади.

Ясси оёқликни босқичлари бўйича юзага келадиган

органик ўзгаришларини клиник ва рентген

тасвирларига кўра баҳолаш

       

           

Оёқ панжаси гумбазининг баландлиги аниқланади, гумбаз энг баланд нуқтасидан пастки учбурчак - товон суягининг нотекис юзасини биринчи оёқ кафти суяги бошчасининг пастки кафт томони билан бирлаштирадиган чизиқ асосига туширилган перпендикулярнинг узунлиги аниқланади. Меъёрда бу бурчак 125-130 градусга тенг, оёқ панжаси гумбазининг баландлиги 39-36 мм.

Ясси оёқликнинг биринчи даражаси: ички кафт гумбазининг кўндаланг кесмаси бурчаги 131 - 140 градус, гумбазнинг баландлиги - 35-25 мм. Ясси оёқликнинг иккинчи даражаси: ички кафт гумбазининг кўндаланг кесмаси бурчаги 141 - 155 градус, гумбазнинг баландлиги - 24-17 мм. Понасимон суяк калталашган, бўйинчаси аниқ ифодаланмаган. Ясси оёқликнинг учинчи даражаси: ички кафт гумбазининг кўндаланг кесмаси бурчаги 155 градусдан ортиқ, гумбазнинг баландлиги - 17 мм дан кам. Шунингдек, оёқ панжаси кўндаланг гумбази яссилиги, бош бармоқнинг узоқлаштирувчи контрактураси кузатилади. Оёқ панжаси буралган ва ташқарига қайрилган. Ясси оёқликнинг даражасини аниқлашда асосий мезон бўлиб оёқ панжаси гумбазининг баландлиги ҳисобланади.

Оёқ панжалари шаклни ўзгартирувчи артрознинг I босқичи рентген тасвирлари бўғим четларидан 1 мм дан кўп чиқмайдиган суякли ўсиқлар ва бўғим ёриғини 50 фоизгача торайиши билан тавсифланади.

Артрознинг II босқичида бўғим ёриғи кенглиги - 50 фоиз ва ундан кўп торайган, бўғим четларидан 1 мм дан кўп чиқадиган суякли ўсиқлар шакл ўзгаришлари ва туташ суяклар бўғим охирларининг субхондрал остеосклерози билан кечади.

Оёқ панжалар артрози III босқичида бўғим ораси кенглиги деярли облитерацияланган, бўғим четларида оғир ифодаланган суякли ўсиқлар чуқур шакл ўзгаришлари ва туташ суяклар бўғим охирларининг субхондрал остеосклерози билан кечади.

Номзоднинг бир оёғида II даражали ясси оёқлик ва иккинчи оёғида эса I даражали ясси оёқлик мавжудлигида, эксперт хулосаси II-даражали ясси оёқлик бўйича қабул қилинади.

ОПЎБ бўғимларида I босқичли остеоартроз белгилари билан кечадиган I даражали, ҳамда остеоартроз белгилари мавжуд бўлмаган II даражали ясси оёқлик ушбу моддани қўллаш учун асос бўлмайди ва ўқишга киришга тўсқинлик қилмайди.

          

              

Модда туғма ёки орттирилган қўл-оёқ калталиги ва шакл бузилишлари, шу жумладан, суяклар сингандан кейинги бурчакли шакл бузилишларидан келиб чиққан ҳолатларни, ҳамда қўл ёки оёқнинг сатҳидан (соҳасидан) қатъий назар йўқлигини назарда тутади.

Оёқларнинг Х-симон қийшайишида болдирнинг ички тўпиқлараро масофаси 5 см гача, О-симон қийшайишида сон суяги ички ўсиқларининг оралиғидаги масофа 9 см гача, қўлнинг 2 см гача ёки оёқнинг 1 см гача калталиги, пастки поғона (болдир, оёқ панжаси) нинг 5 градусдан кам ротацияли шакл бузилиши бўлганда мазкур модда қўлланмайди ва номзодлар ўқишга киришга яроқли деб топилади.

Фаолияти сақланганлиги билан кечадиган қўлнинг кам бўлган бурчакли шакл бузилиши мавжуд бўлганда, номзодлар ўқишга киришга, ўқувчилар эса таҳсил олишга яроқсиз деб топиладилар

14-БОБ. СИЙДИК ЧИҚАРИШ ВА ЖИНСИЙ

АЪЗОЛАРНИНГ КАСАЛЛИКЛАРИ

          

          

Буйрак касалликлари билан хасталанган ўқувчилар стационар шароитида тиббий текширув ва даволанишдан сўнг тиббий кўрикдан ўтказилади.

"Сурункали пиелонефрит" ташхиси лейкоцитурия, бактерияурия мавжудлиги миқдорли усуллар билан аниқланадиган, уролог ва тери-таносил касалликлари шифокори иштирокида ҳамда мажбурий рентгенурологик текшируви асосида, сийдик чиқариш ва жинсий аъзоларининг яллиғланиш касалликларини истисно қилиш шарти билан қўйилади. Зарурат туғилган ҳолларда, буйракнинг УТТ ва радиоизотоп текширувлари ўтказилиши лозим.

Мазкур модда бўйича номзодларда буйракларнинг ўткир яллиғланишидан кейин турғун патологик сийдик синдроми мавжудлигида, шунингдек буйраклар фаолиятининг бузилиш даражаси, хусусияти, давомийлиги ва кечишидан қатъий назар ўқишга киришга ва таҳсил олишга яроқсиз деб топиладилар.

Сийдик тош касаллиги УТТ (акустик соя мавжуд бўлганда) ёки рентген текшируви билан тасдиқланган бўлиши лозим.

Мазкур моддага қайта тош ҳосил бўлмаган,фаолияти бузилишисиз кечадиган якка тошларни тиббий ускуна ёрдамида сийдик йўлларидан (жомчадан, сийдик чиқариш йўлидан, сийдик қопидан) олиб ташлаш ёки ўзлари чиқиб кетгандан кейинги ҳолатлардаги сийдик тош касаллиги ҳам киради.

           

               

Модда қорин бўшлиғи аъзолари ва қиндаги сийдик оқмалари, нефростома, эпицистостома, уретеростома, нефроптоз, буйракларнинг дистопияси, бир буйракнинг йўқлиги, буйракларнинг ягона солитар кисталари ёки поликистози, вазоренал артериал гипертензиялар билан кечадиган буйрак томирларининг аномалиялари, сийдик найи ва уретранинг стриктураси, буйракларнинг дисплазияси, уларнинг ва элементларининг иккиталиги, "тақасимон" буйрак, юқори сийдик йўллари ёки сийдик қопининг аномалияларини назарда тутади. Буйраклар сийдик ажратиш фаолиятининг бузилиши сийдик ва қоннинг таҳлилий (лаборатория) текширувлари, рентгенологик (экскретор урографияси, КТ, ангиография), УТТ ёки радиоизотоп усуллар (ренография, динамик нефросцинтиграфия, воситали ангиография) билан тасдиқланиши лозим.

Нефроптознинг босқичи рентгенолог томонидан текширилувчини вертикал ҳолатида бажарилган рентгенограммалар орқали аниқланади: I-босқич - буйрак пастки қутбининг меъёридан икки умуртқа пасайиши; II-босқич - уч умуртқа пасайиши; III-босқич - уч умуртқадан ортиқ пасайиши.

Юқори сийдик йўлларининг нотўлик бўлиниши мавжуд бўлганда буйракларнинг фаолиятга оид, шунингдек пешобда патологик ўзгаришлар қайд этилмаган ҳолатларда номзодларнинг ўқишга киришга монелик қилмайди.

         

         

Модда простата безининг хавфсиз гиперплазияси, яллиғланиш ва бошқа касалликлари, моякнинг сувли шиши, орхит, эпидидимит, олат четки танасининг ортиқлиги, фимоз, парафимоз, гипоспадия, шунингдек эркак жинсий аъзоларининг бошқа касалликларини назарда тутади.

Тож эгатидан дистал жойлашган гипоспадия (олат бошчаси шакли) моддани қўллаш учун асос бўлмайди, номзодларнинг ўқишга киришга тўсқинлик қилмайди.

Мазкур модда бир мояк йўқлиги ва моякларнинг гипоплазиясида ҳам қўлланади.

15-БОБ. ЖАРОҲАТЛАР, ЗАҲАРЛАНИШЛАР ВА БОШҚА

ТАШҚИ ОМИЛЛАР ТАЪСИРИ ОҚИБАТЛАРИ

         

          

Моддага калла суяги, юз-жағ соҳасининг орттирилган ҳамда туғма нуқсон ва шакл бузилишлари, чакка-пастки жағ бўғимларининг анкилозлари, пастки жағнинг сохта бўғимлари, юз-жағ соҳасининг контрактуралари киради.

Мазкур моддада қайд этилмаган кўз косаси суяк деворларининг шикастланиш оқибатлари мавжуд бўлган номзод ва ўқувчилар ушбу Касалликлар жадвалининг 28-моддасига мувофиқ тиббий кўрикдан ўтказиладилар.

Мазкур моддада қайд этилмаган юз-жағ соҳасидаги шикастланиш оқибатлари мавжуд бўлган номзод ва ўқувчилар ушбу Касалликлар жадвалининг 53-моддасига мувофиқ тиббий кўрикдан ўтказиладилар.

          

        

Модда фаолиятга оид бузилишлари билан кечадиган умуртқалар синишлари оқибатлари, спондило-ва корпородез жароҳат амалиётлари ўтказилган ҳолатлар, бўғимларнинг чиқиш ва чиқиш-синишлар оқибатлари, чаноқ суякларининг синиш оқибатлари, қўл ва оёқ найсимон ва бошқа суякларининг асоратланган синишлари оқибатлари, сохта бўғимлар, суяк синишларининг остеосинтезидан кейин олиб ташланмаган металл мосламаларни назарда тутади.

Чаноқ ҳалқасининг шакли бузилишсиз кечадиган алоҳида чаноқ суякларининг битган якка синишлари, шунингдек фаолиятга оид бузилишсиз бўлган бошқа суякларнинг битган якка синишлари моддани қўллаш учун асос бўлмайди ва ўқишга киришга тўсқинлик қилмайди.

       

         

Моддага кўкрак қафаси аъзолари касаллик ва жароҳатлари туфайли торакотомия амалиёти ўтказилган ҳолатлар, қон кетишини тўхтатиш, пневмоторакс ёки гемотораксни бартараф этиш, касаллик ва жароҳатдан келиб чиққан жарроҳлик амалиётларидан кейинги ҳолатлар, ичак, меъда, талоқ, жигар, буйраклар, чаноқ аъзолари ва қорин бўшлиғининг бошқа аъзоларида ўтказилган лапаротомия ва люмботомия жарроҳлик амалиётидан кейинги ҳолатлар киради.

Организмнинг аъзо ва тизимларидан жарроҳлик йўли билан ёт жисмларни олиб ташлангандан кейинги оқибатлари мавжуд бўлганда ушбу Касалликлар жадвалининг тегишли моддалари ҳам қўлланилади. Сийдик чиқаришга мойиллик қилмайдиган олат бошчасининг шикастланиш оқибатлари мавжудлиги ўқишга киришга монелик қилмайди.

        

         

Моддага теридаги келлоид, гипертрофик, атрофик ҳамда юзнинг бадбуришлигига олиб келадиган чандиқлар, бўғимларнинг ҳаракатларини чеклайдиган ёки ҳарбий либос, пойафзал ва ҳарбий анжомларни кийишга тўсқинлик қиладиган тери қопламининг куйишларидан кейинги ҳолатлар киради.

Мазкур моддага тананинг тери қопламларида расм, ёзув ва нақшлар (татуировка) мавжудлиги ҳам киради.

Жарроҳлик амалиёти самарасиз бўлган каузалгия аломатлари билан кечадиган чандиқлар мавжуд бўлганда ўқишга киришга ва таҳсил олишга яроқлилик тўғрисидаги хулоса ушбу Касалликлар жадвалининг 24-моддасига мувофиқ чиқарилади.

Кўзлар, қўл ёки оёқ панжаларининг шикастланиши билан кечадиган юзнинг куйиши ва совуқ уриши оқибатлари мавжуд бўлган номзод ва ўқувчилар ушбу Касалликлар жадвалининг тегишли моддалари бўйича тиббий кўрикдан ўтказиладилар.

Бўғимлардаги ҳаракатларни чекламайдиган, ҳарбий либос, пойафзал, ҳарбий анжомларни кийишга тўсқинлик қилмайдиган, узоқ юриш ва бошқа жисмоний зўриқишларда яраланмайдиган тери қопламаларидаги диаметри 3 см гача бўлган атрофик чандиқларга нисбатан ушбу модда қўлланилмайди.

        

          

Модда дори воситалари, ўта заҳарловчи ҳамда бошқа заҳарли моддаларнинг ўткир ва сурункали таъсирлари, шунингдек бошқа ташқи омиллар оқибатлари ва аллергик реакцияларни назарда тутади.

Ўқувчиларнинг таъминоти меъёрда белгиланган асосий овқат маҳсулотларига клиник манзараси ифодаланган овқатланиш аллергияси бўлганда (стационар шароитда тиббий текширувда тасдиқланган) уларнинг таҳсил олишга яроқлилиги якка тартибда аниқланади. Бошқа аллергик касалликларда (эшакем, поллиноз, аллергик ринитлар, дерматитлар ва бошқалар), зарарланган аъзо ёки тизимга кўра ушбу Касалликлар жадвалининг тегишли моддалари бўйича тиббий кўрикдан ўтказиладилар.

Ўткир заҳарланишлар, токсик-аллергик таъсирлар, ўткир аллергик касалликлардан кейин (анафилактик шок, қон зардоби касаллиги, Лайелл, Стивенс-Джонсон синдроми) ва бошқа ташқи омиллар (иссиқ уриши, совуқ қотиш, ҳаво, сувнинг ортиқча босими ва бошқалар) таъсир этганда номзод ва ўқувчиларнинг яроқлилик тоифаси стационар шароитда касалликнинг якуни, овқатдан заҳарланиш ва ташқи омиллар таъсирида зарарланган аъзо ва тизимлар фаолиятининг сақланганлигига кўра ушбу Касалликлар жадвалининг тегишли моддалари бўйича аниқланади.

         

          

Бўғимларнинг ўткир яллиғланиш касалликларини ўтказган номзодлар, даволаниш тугагандан кейин 12 ой муддатга ўқишга киришга яроқсиз деб топиладилар. Мазкур муддатдан сўнг бўғимларнинг яллиғланиш касалликларининг аломатлари бўлмаса, номзодларнинг яроқлилик тоифаси якка тартибда аниқланади.

Ўқувчилар бўғимларнинг ўткир яллиғланиш касалликлари туфайли стационар шароитда даволаш тугагандан сўнг, яллиғланишнинг клиник ва таҳлилий аломатлари мавжуд бўлганда (тинч ҳолат ва зўриқишларда бўғимларда оғриқ ҳислари бўлган ва уларнинг иш қобилиятлари чекланганида) уларга яроқсизлик тўғрисида хулоса чиқарилади.

Суяк ва бўғимларни жарроҳлик йўли билан даволаш, пайларнинг пластика ёки тендолизидан (қўл ва оёқ бармоқлари бундан мустасно) кейин, суякларнинг синишидан кейинги қотмаган суяк қадоқлари мавжуд бўлганда ҳаракатлар ҳажмининг вақтинча пасайиши кузатилганда ва иш қобилиятлари чекланганида ўқувчиларнинг таҳсил олишга яроқсизлиги тўғрисидаги хулоса чиқарилади.

Узун найсимон суяклар синиши оқибатларини даволашда қониқарсиз натижалар мавжуд бўлганда ўқувчиларга яроқсизлик тўғрисида хулоса ушбу Касалликлар жадвалининг 70-моддасига мувофиқ чиқарилади.

Қўл кафти, оёқ панжасининг кичик суяклари ҳамда болдир тўпиқларининг синишида ўқувчиларга нисбатан чиқариладиган яроқлилик тўғрисидаги хулоса якка тартибда чиқарилади.

Номзодларга умуртқаларнинг кўндаланг, қиррали ўсиқлари, узун найсимон суякнинг синиши туфайли ўрнатилган металл мосламалари (штифт, пластина, спица ва бошқалар) мавжуд бўлганда, уларни тиббий кўрикдан ўтказиш ушбу Касалликлар жадвалининг 70-моддасига мувофиқ амалга оширилади.

Стационар даволаш талаб қилмайдиган, ўқув дарсларида қатнашишга тўсқинлиқ қилмайдиган кичик суякларнинг асоратсиз ёпиқ синишлари туфайли ўтказилган жарроҳлик амалиётидан кейинги ҳолатларда ўқувчиларга таҳсил олишга яроқли деб хулоса қабул қилинади.

Жағ суяклари ва юзнинг юмшоқ тўқималарида жароҳатларнинг оқибатлари мавжуд бўлганда, синишларнинг секин битиши, қаттиқ чандиқларнинг мавжудлиги ёки жарроҳлик амалиётини, ортопедик даволашнинг мураккаб усулларини қўллашни талаб қиладиган ҳамда жароҳат остеомиелити билан кечадиган ҳолатларда ўқувчилар таҳсил олишга яроқсиз деб топилади.

Номзодлар ўткир ташқи таъсирлар ва заҳарланишлардан кейинги қолдиқ аломатлари мавжуд бўлганда, 12 ой муддатга ўқишга киришга яроқсиз деб топиладилар. Кейинчалик уларни ўқишга киришга яроқлилик тоифаси аъзо ва тизимлар фаолиятининг тикланганлик даражасига кўра ушбу Касалликлар жадвалининг 73-моддасига мувофиқ аниқланади.

Бир неча анатомик соҳаларнинг умумий майдони 20 фоиздан кўп бўлган, юзаки (II ва IIIа даражали) куйишларидан кейин мустақил эпителизация мавжуд бўлганда ва майдони 10 фоиздан кўп бўлган чуқур (IIIб ва IV даражали) куйишлар туфайли ўтказилган аутодермопластикадан кейинги ҳолатларда номзодлар ўқишга киришга яроқсизлиги тўғрисидаги хулоса чиқарилади.

        

           

Номзодларнинг жисмоний ривожланишини баҳолашда уларнинг ёшини ҳисобга олиш лозим, чунки организмнинг жадал ўсиш даврида тана вазни бўйдан орқада қолиши мумкин. Бўй ва вазн номутаносиблиги ўзича жисмоний ривожланиш етишмовчилигининг кўрсаткичи бўлиб ҳисобланмайди. Номзодларнинг жисмоний баркамоллиги тўғрисидаги хулоса, якка тартибда, унинг вазни, бўйи, мушаклар тизимининг ривожланганлик даражаси ва кўкрак қафаси айланасининг ўлчами мутаносиблигига кўра берилади. Мушаклар тизимининг ривожланганлигини баҳолашда, тери ости-ёғ қатламининг тўпланиш даражасини ҳамда кам ифодаланган мушаклари мавжуд бўлган бўйи баланд шахсларнинг суяк мушаклари хусусиятлари ҳам ҳисобга олинади.

Мушак тизими ривожланишининг заифлиги мушакларнинг бўшашганлиги, рельеф контурларининг йўқлиги ва мушак ҳажмининг етишмовчилиги, қорин деворининг осилиб тушиши, айниқса, унинг пастки қисми, кучанганда чов соҳасидаги қорин деворининг бўртиб чиқиши, ўмров суяклари ва курак қирраларининг дўппайиб чиқиши; куракнинг пастки бурчакларини кўкрак қафасидан айрилиб узоқлашиши (қанотсимон кураклар), мушаклар қисқаришида кўндаланг кесимини кам ифодаланган катталашиши билан тавсифланади.

Бўйи 165 см дан паст, вазни 55 кг дан кам бўлган номзодлар даволаш-соғломлаштириш тадбирларини ўтказиш, жисмоний ривожланганлиги ортда қолаётганлиги сабабларини аниқлаш учун ҳар томонлама чуқур тиббий текширувлардан ўтказиш (номзодни текширишда қўлланиладиган барча мажбурий таҳлилий ва тиббий воситалар ёрдамида текширишлар ўтказиш, ЭхоКГ, ЛОР касалликлар шифокори ва эндокринолог маслаҳатларини олиш) мақсадида соғлиги ҳолати бўйича ўқишга киришга яроқсиз деб топиладилар.

Жисмоний ривожланишнинг ортда қолаётганлик сабаблари аниқланганда, номзодларга ушбу Касалликлар жадвалининг тегишли моддаси қўлланилади. Инфантилизмдан (иккиламчи жинсий белгилар ривожланишининг етишмовчилигида) келиб чиққан жисмоний ривожланишнинг ифодаланган аломатлари мавжуд бўлганда номзодлар ушбу Касалликлар жадвалининг 11-моддасига мувофиқ тиббий кўрикдан ўтказиладилар.

Мазкур модда бўйича фикрлаш саёзлиги, ҳиссий-иродавий бузилишлари ва енгил қисқа муддатли астено-вегетатив қўзғалишлар билан намоён бўлган жисмоний ривожланишнинг етишмовчилиги ва руҳий инфантилизм мавжуд бўлган номзодлар тиббий кўрикдан ўтказиладилар. Руҳий инфантилизмнинг бошқа шаклларида ушбу Касалликлар жадвалининг 16-моддаси қўлланилади. Руҳий инфантилизмнинг намоён бўлишининг диагностик ва экспертлик баҳосини психиатр бериши лозим.

         

          

Тундаги сийдикни тута олмаслик билан хасталанган номзод ва ўқувчилар стационар шароитда текширувдан ўтиш ва даволаниш учун юбориладилар.

Тиббий текширув тўлиқ бўлиши лозим, шунингдек текшириш жараёнига уролог, невропатолог ва психиатрни жалб этган ҳолда амалга оширилиши лозим. Текширув жараёнида асосий эътибор скелетга (турк эгари, умуртқа поғонасининг бел қисми), ташқи жинсий аъзоларига (фимоз, оқмалар, сийдик чиқариш найининг нуқсонлари), сийдик чиқариш - жинсий тизимининг нуқсонларига қаратилади. Бундан ташқари, мажбурий ҳолда диурез (кундузги, тунги), сийдик копчасининг ҳажми ва унинг шакли (цистоскопия, хромоцистоскопия, цистография) текширилади. Агар тунги сийдикни тута олмаслик бирор бир руҳий ёки сийдик чиқариш - жинсий аъзолар тизимлари касалликларининг аломати бўлса, хулоса асосий касаллик бўйича қабул қилинади.

       

            

Дудуқлик мавжуд бўлганда, тиббий кўрикдан ўтаётган номзодлар чуқур тиббий текширувдан ўтказилади. Текширув пайтида ўқиш жойидан олинган ҳужжатларни батафсил ўрганиш асосида ўқишга киришга яроқлилик тўғрисидаги хулосаси чиқарилади, шунингдек невропатолог, психиатр ва отоларинголог (зарурат бўлса логопедни ҳам) ўзаро маслаҳатлашуви инобатга олинади.

Номзодлар дудуқланишнинг барча турлари мавжуд бўлганда ўқишга киришга яроқсиз деб топиладилар.

Моддага узоқ муддатли тизимли даволаниш самара бермайдиган табиати фаолиятига оид бўлган турғун афония ва турғун фаолиятининг бузилиши билан кечадиган сурункали ларингитлар ва овоз бойламларининг бошқа касалликлари ҳам киради.

         

          

Низомга

4-ИЛОВА

Номзод ва ўқувчилар соғлиғи ва жисмоний

ривожланишининг ҳолатига нисбатан

қўйиладиган қўшимча талаблар

РЎЙХАТИ

            

      

Изоҳ. Жадвалда "яроқсиз" деганда - Ўзбекистон Республикаси Давлат хавфсизлик хизмати "Темурбеклар мактаби" ва "Ёш чегарачилар" ҳарбий-академик лицейига ўқишга киришга ва унда таҳсил олишга яроқсиз деб тушинилади.

       

           

Низомга

5-ИЛОВА

       

Изоҳ. Номзоднинг бўй кўрсаткичи ушбу жадвалда кўрсатилгандан баланд бўлса, уни эндокринолог кўригидан сўнг ҲТК томонидан лицейга ўқишга киришга яроқлилик даражаси якка тартибда аниқланади.

         

           

Низомга

6-ИЛОВА

        

     

Тиббий кўрикдан ўтказиш учун

ЙЎЛЛАНМА

        

         

           

        

          

Низомга

7-ИЛОВА

       

       

Ўзбекистон Республикаси Давлат хавфсизлик хизмати

"Темурбеклар мактаби" ва "Ёш чегарачилар"

ҳарбий-академик лицейига ўқишга кираётган

номзодларни тиббий кўрикдан ўтказиш

ВАРАҚАСИ

          

Тиббий кўрик санаси: 20___ й. "___"_____________

         

           

          

           

           

          

4. Тиббий текширув натижалари:

       

        

5. Шифокорлар кўриги ва хулосалари:

         

        

         

       

       

       

7. Ҳарбий-тиббий комиссиянинг хулосаси:

         

20____йил "____"___________ __________________________ ҳузуридаги ҳарбий-тиббий

                                                                           (ДХХ муассасаси номланиши)

комиссияси томонидан тиббий кўрикдан ўтказилди.

         

ЎР ДХХ, ССВнинг 20__ йил "____" ________даги ___-сонли қароридаги

касалликлар жадвалининг I устуни _____ моддаси _____ банди асосида

Ўзбекистон Республикаси Давлат хавфсизлик хизмати

            

       

         

         

         

М.Ў.

         

         

       

       

Марказий ҳарбий-тиббий комиссия қарори:

      

        

Низомга

8-ИЛОВА

Соғлиқ ҳолатини текшириш

ДАЛОЛАТНОМАСИ

        

     

     

бошлиғи томонидан 20___ йил "____" _______________ даги _____-сонли йўлланма асосида стационар (амбулатор) равишда

            

     

20____ й. "____" _______________ дан 20___ й. "_____" _______________гача текширувида бўлган.

        

       

       

       

       

       

       

       

       

       

       

       

       

       

       

       

       

       

       

       

       

       

       

       

       

       

       

       

Даволаш-профилактика (ҳарбий-тиббий) муассасасининг бош шифокори (бошлиғи)

        

       

         

М.Ў.

          

Даволаш-профилактика (ҳарбий-тиббий) муассасасининг манзили:

           

       

       

       

       

      

Низомга

9-ИЛОВА

        

       

Ўзбекистон Республикаси Давлат хавфсизлик хизмати

"Темурбеклар мактаби" ва "Ёш чегарачилар"

ҳарбий-академик лицейи ўқувчиларини

тиббий кўрикдан ўтказиш

ВАРАҚАСИ

         

Тиббий кўрик санаси: 20___ й. "___"_____________

           

               

       

               

               

       

4. Тиббий текширув натижалари:

          

        

5. Шифокорлар кўриги ва хулосалари:

           

        

        

          

          

          

7. Ҳарбий-тиббий комиссиянинг хулосаси:

            

20_____ йил "____"____________ _______________________ ҳузуридаги ҳарбий-тиббий

                                                                               (ДХХ муассасаси номланиши)

          

комиссияси томонидан тиббий кўрикдан ўтказилди.

     

ЎР ДХХ, ССВнинг 20__ йил "____" ________даги ___-сонли қароридаги

касалликлар жадвалининг II устуни _____ моддаси _____ банди асосида

Ўзбекистон Республикаси Давлат хавфсизлик хизмати

        

             

          

         

         

М.Ў.

         

         

       

       

Марказий ҳарбий-тиббий комиссия қарори:

      

        

Низомга

10-ИЛОВА

____-СОНЛИ КАСАЛЛИК ТЎҒРИСИДАГИ

ГУВОҲНОМА

           

20___ йил "____" ________________________________________________________

                                                (йўлланма берган масъул шахс, ҳужжатнинг рақами ва санаси)

                

        

ҳарбий-тиббий комиссияси томонидан тиббий кўрикдан ўтказилди

         

        

           

         

         

4. Бўйи ____ см. Вазни___ кг. Кўкрак қафасининг айланаси (тинч ҳолатда) ____ см.

        

         

         

         

         

Касаллик қачон бошланган; қачон ва қайси ҳолатда жароҳат, шикастланиш олган;

       

         

жароҳат, шикастланиш олганлик ва қайси ҳолатда бўлганлиги тўғрисидаги ҳужжатлар мавжудлиги.

          

         

Таълим олишга касалликнинг таъсири, дастлабки тиббий кўрикдан ўтказилганлиги ва уларнинг натижалари;

         

         

Даволаш-профилактика муассасаларида даволаш чоралари ва уларнинг самарадорлиги ва бошқалар

           

         

         

         

         

         

         

         

         

         

         

         

9. Махсус текширувларнинг натижалари (рентгенологик, таҳлилий, ускунавий ва бошқалар)

         

         

         

         

         

         

         

         

         

         

         

         

         

         

         

11. Комиссиянинг таҳсил олишга яроқлилик тўғрисидаги хулосаси:

         

ДХХ, ССВнинг 20__ йил "____" ________даги ___-сонли қароридаги

касалликлар жадвалининг II устуни _____ моддаси _____ банди асосида

Ўзбекистон Республикаси Давлат хавфсизлик хизмати

        

             

лицейида таҳсил олишга яроқсиз.

          

        

         

        

         

         

М.Ў.

         

         

       

       

Марказий ҳарбий-тиббий комиссия қарори:

      

        

Низомга

11-ИЛОВА

ДХХ муассасасининг

бурчак штампи

МАЪЛУМОТНОМА

          

Ўзбекистон Республикаси Давлат хавфсизлик хизмати "Темурбеклар мактаби" ёки "Ёш чегарачилар" (керак бўлмагани ўчирилсин) ҳарбий-академик лицейига номзод ёки ўқувчиси (керак бўлмагани ўчирилсин)

          

     

20 ____й. "___"_________

          

     

ҳарбий-тиббий комиссияси томонидан тиббий кўрикдан ўтказилди

        

         

         

         

        

ЎР ДХХ, ССВ 20____ йил "_____" ___________ даги ____-сонли

қароридаги касалликлар жадвалининг ___ устуни

______ моддаси ____ _____ банди асосида

          

     

        

         

         

М.Ў.

         

         

       

       

Марказий ҳарбий-тиббий комиссия қарори:

      

        

Низомга

12-ИЛОВА

Ҳарбий-тиббий комиссиянинг

йиғилишлар баённомалари

КИТОБИ

          

           

         

         

Қонун ҳужжатлари маълумотлари миллий базаси (www.lex.uz),

2021 йил 1 июль