Меҳнатда майиб бўлган ёки касб касаллигига чалинган шахсларнинг касбий меҳнат лаёқати йўқотилиши даражасини аниқлаш тартиби тўғрисида Низом (ЎзР ВМ 01.07.2011 й. 195-сон қарорига 2-илова)

Функция недоступна

Вазирлар Маҳкамасининг

2011 йил 1 июлдаги

195-сон қарорига

2-ИЛОВА

Меҳнатда майиб бўлган ёки касб касаллигига чалинган

шахсларнинг касбий меҳнат лаёқати йўқотилиши

даражасини аниқлаш тартиби тўғрисида

НИЗОМ

I. УМУМИЙ ҚОИДАЛАР

1. Ушбу Низом Тиббий-меҳнат эксперт комиссиялари (кейинги ўринларда ТМЭК деб аталади) томонидан меҳнатда майиб бўлган ёки касб касаллигига чалинган шахсларнинг касбий меҳнат лаёқати йўқотилиши градусини аниқлаш тартибини белгилайди.

2. Касбий меҳнат лаёқати йўқотилиши даражаси касб фаолиятини амалга ошириш лаёқати йўқотилишини баҳолашдан келиб чиқиб, меҳнатда майиб бўлган ёки касб касаллигига чалинган шахсларни кўрикдан ўтказиш санасида фоизларда белгиланади.

3. Жабрланганда касбий меҳнат лаёқати йўқотилиши даражаси ТМЭК томонидан:

меҳнатда майиб бўлганда - Ногиронликнинг сабаблари рўйхати асосида белгиланади, бунда ногиронлик ушбу Низомга 1-иловага мувофиқ меҳнатда майиб бўлганлик оқибатида юзага келган деб ҳисобланади;

касб касаллигида - ушбу Низомга 2-иловага мувофиқ Касб касалликлари рўйхати асосида белгиланади. Бунда қонун ҳужжатларига мувофиқ махсус ваколатли соғлиқни сақлаш муассасасининг хулосасидан кўчирма ҳам тақдим этилади.

Касбий меҳнат лаёқати йўқотилиши даражаси мазкур Низомнинг 3-иловасига мувофиқ Касбий меҳнат лаёқати йўқотилиши даражасини аниқлашнинг клиник-функционал мезонларига асосланган ҳолда аниқланади.

II. КАСБИЙ МЕҲНАТ ЛАЁҚАТИ ЙЎҚОТИЛИШИ

ДАРАЖАСИНИ АНИҚЛАШНИНГ УМУМИЙ

ҚОИДАЛАРИ

4. Касбий меҳнат лаёқати йўқотилиши даражаси жабрланганга меҳнатда майиб бўлганда ва/ёки касб касаллигига чалингандан олдинги касбий фаолиятни бажаришни давом эттириш имконини берадиган лаёқатлар, психофизиологик имкониятлар ва сифатлар, айни ўша мазмунда ва ўша ҳажмда ҳисобга олинган ҳолда, ёхуд малака пасайганлиги, бажариладиган иш ҳажми ва одатдаги, махсус ташкил этилган ишлаб чиқариш шароитларида ва бошқа шароитларда меҳнат оғирлиги камайиши ҳисобга олинган ҳолда меҳнатда майиб бўлганлик ёки касб касаллигига дучор бўлганлик оқибатида соғлиққа шикастнинг оқибатларидан келиб чиқиб аниқланади ва 5 фоиздан 100 фоизгача даражада белгиланади.

5. Такроран меҳнатда майиб бўлишда ёки янгидан пайдо бўлган касб касалликларида касбий меҳнат лаёқати йўқотилиши даражаси умуман олганда 100 фоиздан ортиқ бўлиши мумкин эмас ва:

кўрикдан ўтказиш пайтида касалликларнинг ҳар бири бўйича алоҳида, касалликлар бир ходимнинг ёки турли ходимларнинг иши даврида бўлганлиги ёки бўлмаганлигидан қатъи назар белгиланади;

касалликлар оқибатлари жабрланганнинг касбий билимлари ва уқувлари ҳисобга олинган ҳолда унинг такроран меҳнатда майиб бўлишдан олдинги касб фаолиятини бажариш лаёқати таъсирига қараб белгиланади;

олдинги меҳнатда майиб бўлганликдан олдинги касбда касбий меҳнат лаёқатини тиклаш бўйича жабрланганни реабилитация қилишнинг якка тартибдаги дастурини амалга ошириш натижалари ҳисобга олинган ҳолда белгиланади.

Меҳнатда майиб бўлиш ёки касб касаллигига боғлиқ бўлмаган ҳолда янги аниқланган касаллик оқибатида ногиронлик гуруҳи оғирлаштирилганда ногиронлик сабаби "умумий касаллик" деб белгиланади, олдин аниқланган касбий меҳнат лаёқатининг йўқотилиш даражаси эса беморнинг кўрикдан ўтиш кунидаги ҳолатига асосан қайта кўриб чиқилади.

Агар реабилитация чора-тадбирлари натижасига кўра ногиронлик гуруҳи енгиллашганда (қисман реабилитация), ногиронлик сабаби ўзгартирилмайди ва "меҳнатда майиб бўлиш" ёки "касб касаллиги" деб кўрсатилади, агар олдин ҳам ногиронлик ушбу сабаб билан белгиланган бўлса.

6. Қуйидагиларнинг жами таҳлили:

клиник-функционал мезонлар;

касб фаолиятининг хусусияти (малакаси, иш сифати ва ҳажми, уни бажариш лаёқати);

тоифалар ва ҳаёт фаолияти чекланиши даражаси жабрланганнинг касбий меҳнат лаёқати йўқотилиши даражасини экспертизадан ўтказишнинг асосий методологик принципи ҳисобланади.

7. Клиник-функционал мезонлар қуйидагиларни ўз ичига олади:

меҳнатда майиб бўлганлик ва касб касаллигининг хусусияти ва оғирлиги;

меҳнатда майиб бўлганлик ёки касб касаллиги туфайли келиб чиққан патологик жараён кечиши хусусиятлари;

организм функциялари бузилишларининг хусусияти (тури) ва даражаси (аниқ намоён бўлган, намоён бўлган, мўътадил, унча кучли бўлмаган);

клиник, реабилитация ва клиник-меҳнат прогнози, шунингдек психофизиологик имкониятлар.

8. Касбий меҳнат лаёқати йўқотилиши даражасини аниқлашда меҳнат фаолиятига бўлган лаёқат чекланишига ва ҳаёт фаолияти чекланишининг бошқа тоифаларига олиб келадиган жабрланганнинг организми функциялари бузилишининг намоён бўлиши ҳисобга олинади.

9. Касбий меҳнат лаёқати йўқотилиши даражасини аниқлашда меҳнатда майиб бўлганлик ёки касб касаллигидан кейин жабрланганнинг одатдаги ёки махсус ташкил этилган ишлаб чиқариш шароитларида ёки бошқа меҳнат шароитларида ўзининг олдинги касби бўйича ишни тўлиқ ҳажмда бажариш лаёқати ҳисобга олинади.

10. Малака пасайишининг кўп карралиги ушбу касб фаолияти учун белгиланган тариф-малака разрядлари, даражалар, тоифалар ҳисобга олинган ҳолда белгиланади.

11. Касбий меҳнат лаёқати йўқотилиши даражаси ишларнинг мураккаблиги коэффициенти камайиши ҳисобга олинган ҳолда малака пасайиши градусига қараб белгиланади.

12. Касбий меҳнат лаёқати йўқотилиши даражасини аниқлашда ишлаб чиқариш муҳити омилларининг зарарлилиги ва хавфлилиги, меҳнат жараёнининг оғирлиги ва тиғизлиги кўрсаткичлари бўйича меҳнат шароитлари даражалари ҳисобга олинади.

III. КАСБИЙ МЕҲНАТ ЛАЁҚАТИ ЙЎҚОТИЛИШИ

ДАРАЖАСИНИ АНИҚЛАШ

13. Агар жабрланувчида меҳнатда майиб бўлиш ёки касб касаллигига чалиниш натижасида организм функциялари аниқ намоён бўлган бузилишларда касб фаолиятига, шу жумладан, махсус ташкил этилган ишлаб чиқариш шароитларида ёки бошқа меҳнат шароитларида касб фаолиятига лаёқат тўлиқ йўқотилганда касбий меҳнат лаёқати йўқотилишининг 100 фоизи белгиланади.

14. Қуйидаги организм функцияларининг аниқ намоён бўлган бузилишлари касбий меҳнат лаёқати 100 фоиз йўқотилишини белгилашнинг клиник-функционал мезонлари ҳисобланади:

а) қуйи параплегия; анча аниқ намоён бўлган тетрапарез, трипарез, спастик тип ёки гипотония бўйича мушак тонуси ошган ҳолда парапарез, мустақил ҳаракатланиш мумкин бўлмаган, мускул кучи яққол пасайиши намоён бўлган (1 баллгача) оёқларнинг барча бўғимларида фаол ҳаракатлар минимал ҳажми билан (5,0 - 6,0 градус) гипотония, электромиография (кейинги ўринларда ЭМГ деб аталади)нинг III типи - потенциалнинг тез-тез тебраниши, электромиограмманинг "тез-тез юз берадиган осцилляцияли бараварига отилган" нормал тузилишининг бузилиши (аниқ намоён бўлган парез (ним фалаж); ЭМГнинг IV типи - функционал юкламалар ҳолатида тўлиқ биоэлектрик сукут (қўл-оёқ фалажи);

б) барча бўғимларда фаол ҳаракатларнинг энг кам ҳажми билан ҳар икки қўлнинг анча аниқ намоён бўлган ним фалажи (елка ним фалажи - 5,5 - 10 градус, тирсак ним фалажи - 4,3 - 7,7 градус, билак-кафт ним фалажи - 5,5 - 8,5 градус); бош бармоқни зид қўйишнинг яққол намоён бўлган чекланиши (бош бармоқнинг дистал фаланги иккинчи бармоқ ўзагига етади), бармоқларни мушт қилиб букиш (бармоқларнинг дистал фаланглари 5 - 8 см масофада кафтга етмайди); қўлларнинг мушак кучи пасайиши (1 баллгача); қўллар асосий функцияларининг бузилиши: йирик ва майда буюмларни тутиб олиш ва ушлаб олиш мумкин эмаслиги, фақат ёрдамчи функция сақланган - буюмларни ушлаб туриш ва қисиш;

в) вестибуляр-мияча бузилишлари: яққол намоён бўлган турғун, динамик атаксия; III градус айланишдан кейинги нистагма 120 секунддан ортиқ давом этадиган вестибуляр қўзғалувчанлик гиперрефлексияси, 130 секунддан ортиқ давом этадиган III градус калорик нистагма;

г) қўл панжасида барча бармоқлар бўлмаслигидан бошлаб қўл чўлтоқлиги билан биргаликда ҳар икки оёқнинг ампутацион чўлтоқлиги (протезланмаган);

д) III даража нафас етишмаслиги, III даража қон айланиши бузилиши (тинч ҳолатда нафас қисиши, 1 минутда нафас олиш тезлиги 30 ва ундан ортиқ, дастлабки даража тикланмаган ҳолда унча кўп бўлмаган жисмоний зўриқишдан кейин нафас олиш 1 минутда 10 - 15 марта кучайиши, анча аниқ намоён бўлган цианоз, тинч ҳолатда ёрдамчи нафас олиш мускуллари қатнашиши, аниқ намоён бўлган тахикардия - минутига 130 марта ва ундан ортиқ уриш, эпигастрал пульсация, жигарнинг катталашиши, периферик шиш, ўпка ҳаётий сиғимининг зарур эканлигидан 50 фоизгача пасайиши, ўпканинг максимал вентиляцияси - 50 фоизгача, нафас олишнинг 1 минутдаги ҳажми 180 фоизгача кўпайиши, Тиффно индексининг 40 фоиздан камга пасайиши ва кислороддан фойдаланиш коэффициенти 20 фоизгача камайиши, ўпка гемодинамикаси бузилган ҳолда ўнг қоринчалар миокардининг қисқартириш лаёқати пасайиши);

е) анча аниқ намоён бўлган сенсор бузилишлар (ягона ёки яхши кўрадиган кўзнинг амалда ёки мутлақ кўрлиги: кўриш ўткирлиги коррекция билан - 0,03 - 0, кўриш майдони 0 - 10 даражага тенг (қайд этиш нуқтасидан меридиан бўйлаб периферик чегаралар ва/ёки марказий ёки парамарказий қуйиладиган скотома); кўриш лаёқати - анча аниқ намоён бўлган пасайиш ёки кўрмаслик, электрофизиологик текширишлар (кейинги ўринларда ЭФТ деб аталади) - Э-U нуқсонлари 300 мкА ёки аниқланмайди, ўзгарувчанлик 20 Гц дан кам ёки мавжуд эмас, милтиллаб кўриниш қўшилиб кетишининг хавфли тез-тез такрорланиши бир секундда 20 дан кам (меъёр 45 Гц дан юқори) ёки мавжуд эмас - ҳар қандай ишни бажаришга монелик бўлганда;

ж) тос органлари функцияларининг анча аниқ намоён бўлган бузилишлари (сийдик, нажас тутмаслик).

15. Агар жабрланувчи организм функцияларининг аниқ намоён бўлган бузилиши оқибатида касбий меҳнатни фақат махсус ташкил этилган ишлаб чиқариш шароитларида бажариши мумкин бўлса, унга касбий меҳнат лаёқатининг 70 фоиздан 90 фоизгача йўқотилиши белгиланади.

Бунда касбий меҳнат лаёқати йўқотилиши даражаси махсус ташкил этилган ишлаб чиқариш шароитларида ишларни бажаришда малака пасайиши даражасига қараб белгиланади. Қуйидаги ҳолларда:

а) илгари малакали ишни одатдаги ишлаб чиқариш шароитларида бажарган жабрланувчи меҳнатнинг фақат номалакали турларини махсус ташкил этилган ишлаб чиқариш шароитларида бажариши мумкин бўлса, касбий меҳнат лаёқати йўқотилишининг 90 фоизи белгиланади;

б) жабрланувчи касбий билим ва кўникмаларни ҳисобга олган ҳолда махсус ташкил этилган ишлаб чиқариш шароитларида пастроқ малакали ишни бажариши мумкин бўлса, касбий меҳнат лаёқати йўқотилишининг 80 фоизи белгиланади;

в) жабрланувчининг махсус ташкил этилган ишлаб чиқариш шароитларида меҳнатда майиб бўлиш ёки касб касаллигига чалинишдан олдинги касб бўйича ишни бажариши мумкин бўлса, касбий меҳнат лаёқати йўқотилишининг 70 фоизи белгиланади.

16. Организм функцияларининг қуйидаги аниқ намоён бўлган бузилишлари касбий меҳнат лаёқати йўқотилишининг 70 - 90 фоизи белгиланишининг клиник-функционал мезонлари ҳисобланади:

а) ҳар икки оёқнинг аниқ намоён бўлган ним фалажи, тетрапарез, трипарез, оёқнинг барча бўғимларида - тос-сон бўғимларида (20 градусгача), тизза бўғимларида (10 градусгача), болдир-оёқ панжаси бўғимларида (6-7 градусгача), фаол ҳаракатлар аниқ намоён бўлган амплитуда чекланиши билан спастик тип ёки мускул гипотонияси