Ногиронлиги бўлган шахсларнинг фаолият юритиши учун иш ўринлари ва касбларни мослаштириш бўйича тавсиялар (ЎзР ВМ 31.08.2022 й. 486-сон қарорига 2-илова)

Функция недоступна

Вазирлар Маҳкамасининг

2022 йил 31 августдаги

486-сон қарорига

2-ИЛОВА

Ногиронлиги бўлган шахсларнинг фаолият

юритиши учун иш ўринлари ва касбларни

мослаштириш бўйича

ТАВСИЯЛАР

1-БОБ. УМУМИЙ ҚОИДАЛАР

1. Ушбу Тавсиялар барча ташкилотларда фаолият юритувчи ногиронлиги бўлган шахсларнинг меҳнат муносабатларига нисбатан татбиқ этилади.

2. Мазкур Тавсиялар бино ва иншоотларни лойиҳалаштириш, қуриш ва таъмирлашда, технологик жараёнларда, шунингдек, ускуналарнинг эксплуатациясида инобатга олинади.

3. Ушбу тавсияларда қуйидаги асосий тушунчалар қўлланилади:

иш ўрни - меҳнат фаолияти жараёнида ишловчиларнинг доимий ёки вақтинча бўлиш жойи;

ишлаб чиқариш омиллари - микроиқлим параметрлари, ишлаб чиқариш жараёни омиллари ва шовқин учун белгиланган оптимал меъёрлар;

меҳнатнинг оптимал омили - аҳоли учун хавфсиз меҳнат шароитларида шартли равишда деб қабул қилинган меъёрлардан юқори бўлмаган ножўя омиллар;

меҳнат шароити - меҳнат жараёнидаги ижтимоий ва ишлаб чиқариш омиллари йиғиндиси;

ногиронлиги бўлган шахс - ижтимоий ёрдам ва ҳимояга, жамият ва давлатнинг сиёсий, иқтисодий, ижтимоий ҳаётида бошқалар билан бирга тенг ҳамда тўлиқ ва самарали иштирок этиш учун шарт-шароитлар яратилишига муҳтож барқарор жисмоний, ақлий, сенсор (сезги) ёки руҳий нуқсонлари бўлган шахс;

ногиронлиги бўлган шахслар меҳнати учун мослаштирилган цех, участка - ногиронлиги бўлган шахслар ҳаракатланиши ва ишлаши учун жиҳозлар билан таъминланган, меҳнат фаолиятининг доимий (сменалар билан) ёки даврий (иш куни давомида) амалга оширилишига мўлжалланган жой;

Ногиронлиги бўлган шахсни реабилитация қилишнинг якка тартибдаги дастури (кейинги ўринларда - РЯТД) - ногиронлиги бўлган шахсни реабилитация қилишнинг якка тартибдаги дастури тиббий-ижтимоий экспертиза асосида ишлаб чиқилган, ногиронлиги бўлган шахс учун мақбул реабилитация чоралари мажмуи бўлиб, ушбу чоралар организмнинг бузилган ёки йўқолган функцияларини, шунингдек, ногиронлиги бўлган шахс меҳнат фаолиятининг айрим турларини бажариш қобилиятини тиклашга, компенсация қилишга қаратилган тиббий, ижтимоий, касбий ва жисмоний реабилитация чораларини амалга оширишнинг айрим турлари, шакллари, ҳажмлари, муддатлари ҳамда тартибини ўз ичига олади;

ногиронлиги бўлган шахслар учун махсус иш жойи - ногиронлиги бўлган шахсларнинг имкониятларидан келиб чиққан ҳолда ишлаб чиқариш жараёнини хавфсиз олиб бориш учун анжомлар билан жиҳозланган, махсус ускуналар ва асбоб-ускуналар билан таъминланган меҳнат фаолияти жараёнида ногиронлиги бўлган шахсларнинг доимий ёки вақтинча бўлиш жойи;

ногиронлиги бўлган шахслар учун меҳнат шароити - меҳнат жараёнида ногиронлиги бўлган шахслар саломатлигига ва меҳнат лаёқатига таъсир қиладиган ишлаб чиқариш муҳити ва меҳнат жараёни омиллари мажмуаси;

ногиронлиги бўлган шахслар учун махсус ташкил этилган меҳнат шароитлари - ногиронлиги бўлган шахснинг иш жойида чекланишни ҳис қилмаслиги ва самарали меҳнат қилишига имконият берувчи шароит;

хавфли ишлаб чиқариш омили - таъсири ҳодимнинг шикастланишига олиб келиши мумкин бўлган ишлаб чиқариш омили;

зарарли ишлаб чиқариш омили - таъсири ходимнинг касб касаллигига чалинишига олиб келиши мумкин бўлган ишлаб чиқариш омили.

4. Меҳнат шароитлари қуйидаги тўртта синфга бўлинади:

I синф - меҳнатнинг оптимал шароитлари ишловчилар саломатлигини сақлаш ҳамда меҳнат лаёқатини юқори даражада қўллаб-қувватлашга қаратилган меҳнат шароитлари;

II синф - рухсат этилган меҳнат шароитлари иш жойларида белгиланган гигиеник меъёрлардан юқори бўлмаган муҳит ва иш жараёни омиллари даражаси билан тавсифланган бўлиб, ишловчилар саломатлигига яқин ва узоқ даврларда салбий таъсир этмайдиган, ходимларнинг дам олиш вақтида ёки келгуси сменанинг бошланишига қадар тикланадиган меҳнат шароитлари;

III синф - меҳнатнинг зарарли шароитлари ишловчи ва унинг авлоди организмларига ножўя таъсир қиладиган ва гигиеник меъёрлардан юқори бўлган зарарли ишлаб чиқариш омиллари мавжудлиги.

Бунда гигиеник меъёрлардан юқори бўлиш даражаси ва ишловчининг организмидаги ўзгаришларнинг ифодаланиши бўйича меҳнатнинг зарарли шароитлари қуйидаги 4 та даражага бўлинади:

1-даража (3.1) - гигиеник меъёрлардан оғадиган, шунингдек, орқага қайтадиган функционал бузилишлар пайдо бўлишига сабаб бўладиган, шартли равишда умумсоматик касалликлар ривожланиши хавфини келтириб чиқарадиган меҳнат шароитлари;

2-даража (3.2) - турғун функционал бузилишлар пайдо бўлишига, вақтинча меҳнатга лаёқатсизлик билан умумий касалланишнинг ўсишига, сонининг кўпайишига, касбий патология бошланғич белгиларининг пайдо бўлишига сабаб бўладиган ишлаб чиқариш омиллари даражасидаги меҳнат шароитлари;

3-даража (3.3) - меҳнат фаолияти даврида енгил даражада касбий патологиянинг ривожланишига, сурункали умумсоматик патологиянинг ўсишига, вақтинча меҳнатга лаёқатсизлик билан касалланишнинг кўпайишига сабаб бўладиган ишлаб чиқариш омиллари билан тавсифланадиган меҳнат шароитлари;

4-даража (3.4) - касб касалликларининг ифодаланган шакллари пайдо бўлишига сабаб бўладиган, сурункали умумсоматик патологиянинг ўсиши ҳамда вақтинча меҳнатга лаёқатсизлик билан касалланишнинг юқори даражасидаги меҳнат шароитлари;

IV синф - иш сменаси (ёки унинг қисми) давомида ҳаёт учун ҳавф туғдирадиган, ўткир касбий шикастланишнинг оғир шакллари ривожланишига юқори хавф пайдо бўлишига сабаб бўладиган ишлаб чиқариш омиллари билан тавсифланадиган хавфли (экстремал) меҳнат шароитлари.

Биринчи навбатда ногиронлиги бўлган шахслар учун мумкин бўлмаган ва мумкин бўлган иш фаолияти (касблар) белгиланган зарарли ва хавфли даражаси бўйича ёки бошқа синфлар асосида қўлланилиши тавсия этилади, ногиронлиги бўлган шахсларнинг меҳнат қилиш имконияти кўпроқ оптимал ва мумкин бўлган синфлар (1-2) билан чекланади. Айрим ҳолларда ногиронлиги бўлган шахс томонидан бажариладиган ишга қараб тиббий монеликлар бўлмаганда 3-синф 1.2 (3.1, 3.2) даражасидаги ишлаб чиқариш омиллари билан иш жойига рухсат берилади.

5. Ногиронлиги бўлган шахслар учун махсус ташкил этилган меҳнат шароитлари қуйидагиларни ўз ичига олади:

иш графигининг якка тартибда ўзгариши;

иш ҳажмининг камайиши ва/ёки ишлаб чиқариш корхонасининг якка тартибда белгиланиши;

аниқ бир шахсга мўлжалланган ҳолда меҳнат хусусиятининг ўзгариши (лавозим йўриқномасининг ўзгариши);

махсус санитария-гигиена шароитларни яратиш;

корхонада махсус иш жойини техник жиҳатдан жиҳозлаш;

корхонада тиббий ёрдам кўрсатиш имкониятининг мавжудлиги;

ишчини иш жойига етказишни ташкил этиш;

уй шароитида иш жойини ташкил этиш;

бошқа шахсларга доимий ёки вақти-вақти билан ёрдам кўрсатиш имкониятининг мавжудлиги;

иш жойида асбоб-ускуналарни бошқариш ва хизмат кўрсатиш учун махсус мосламалардан фойдаланиш;

махсус ишлаб чиқилган қўл ускуналарини қўллаш;

бошқарув органларининг асбоб-ускуна, технологик ёки ташкилий жиҳозларга эга бўлиши;

имконият етарли бўлган масофадаги иш жойида деталларни қайта ишлаш;

иш жойида (кўрув, эшитув, тактил) кириш ва ортга бурилиш имконини таъминлайдиган қўшимча майдонлар ажратиш.

6. Ногиронлиги бўлган шахсларнинг функциялар бузилиши хусусияти бўйича таснифи қуйидагилардан иборат:

кресло-аравада ҳаракатланувчи ногиронлиги бўлган шахслар;

эшитиш лаёқати бузилган ногиронлиги бўлган шахслар;

кўриш лаёқати бузилган ногиронлиги бўлган шахслар;

таянч-ҳаракат функцияси бузилиши билан ногиронлиги бўлган шахслар;

ногиронлиги бўлган шахсларнинг бошқа гуруҳлари.

2-БОБ. НОГИРОНЛИГИ БЎЛГАН ШАХСЛАРНИНГ

ИШ ЖОЙЛАРИНИ АТТЕСТАЦИЯДАН

ЎТКАЗИШ БЎЙИЧА ТАВСИЯЛАР

7. Ногиронлиги бўлган шахсларни ишга жойлаштириш учун мўлжаллаган иш жойлари қонунчиликда белгиланган тартибда аттестациядан ўтказилади.

Ногиронлиги бўлган шахсларнинг меҳнатидан фойдаланувчи ташкилот ўтказилган аттестация натижалари бўйича Ўзбекистон Республикаси Бандлик ва меҳнат муносабатлари вазирлиги томонидан белгиланган тартибда санитария-техник ҳолатни паспортлаштиради.

8. Маҳаллий ижро ҳокимияти органлари томонидан минимал сонда белгиланган иш жойлари ҳисобига ишга жойлашиш учун юборилган ногиронлиги бўлган шахслар иш берувчи томонидан ишга қабул қилинади.

9. Тиббий-ижтимоий эксперт комиссияси томонидан тўлиқсиз иш вақти, юкланишнинг (зўриқишнинг) пасайиши ва меҳнатнинг бошқа шароитлари бўйича берилган тавсиялар иш берувчи томонидан бажарилади.

3-БОБ. ИШ ЖОЙЛАРИДА НОГИРОНЛИГИ

БЎЛГАН ШАХСЛАР УЧУН МЕҲНАТ ШАРОИТЛАРИ

ТАЪМИНЛАНИШИНИНГ АСОСИЙ БОСҚИЧЛАРИ

10. Ногиронлиги бўлган шахсларнинг самарали меҳнат қилиши учун махсус шароитлар таъминланиши ушбу ногиронлиги бўлган шахслар мазкур махсус шароитларга муҳтож бўлганда амалга оширилади.

11. Ногиронлиги бўлган шахслар меҳнати махсус яратилган шароитларга муҳтож бўлмаса, иш жойларидаги мавжуд бўлган меҳнат шароитлари тиббий-ижтимоий эксперт комиссияси тавсияларига кўра мослаштирилади.

12. Тавсиялар ногиронлиги бўлган шахсларнинг махсус яратилган иш жойлари жиҳозланишига нисбатан белгиланади. Ногиронлиги бўлган шахсларнинг меҳнат хусусиятлари ёки организм функцияларининг ва ҳаёт фаолиятининг бузилиши махсус жиҳозланган иш жойларини талаб этмаган ҳоллар бундан мустасно.

13. Ногиронлиги бўлган шахслар томонидан меҳнат қилиш учун шароитларни яратишга қаратилган асосий технологик жиҳоз, асбоб-ускуналар, ёрдамчи жиҳозлар танлови, монтажи ва эксплуатацияси ногиронлиги бўлган шахслар учун махсус яратилган жойларнинг жиҳозланишини таъминлайди.

14. Иш берувчига қуйидагиларни ташкил этиш тавсия этилади:

ногиронлиги бўлган ҳар бир шахсга ёки бир хилдаги организм функцияларининг бузилиши ва ҳаёт фаолиятининг чекланиши билан ногиронлиги бўлган шахсларга ишлаш учун зарур бўлган меҳнат шароитларини яратиш;

ногиронлиги бўлган шахсларнинг реабилитация қилишнинг якка тартибдаги дастурига биноан ногиронлиги бўлган шахсга меҳнат шароитларини ва иш тартибини таъминлаш;

ногиронлиги бўлган шахсларнинг касбий малакасини ва саломатлигининг аҳволини инобатга олиб, ногиронлиги бўлган шахслар меҳнатини тадбиқ этиш мақсадида махсус ишлаб чиқариш жараёнларини ва маҳсулотни танлаш;

индивидуал тартибда ногиронлиги бўлган шахслар меҳнатини енгиллаштириш мақсадида кичик механизация воситаларининг турларини ишлаб чиқиш ва тадбиқ этиш;

зарурият туғилганда индивидуал тартибда ногиронлиги бўлган шахсларнинг иш жойини жиҳозлаш;

Тиббий-ижтимоий эксперт комиссияси хулосасига асосан ногиронлиги бўлган шахсларни ишга жойлаштириш;