19-сонли БҲМС "Инвентаризацияни ташкил этиш ва ўтказиш" (АВ томонидан 12.08.2024 й. 3548-сон билан рўйхатга олинган иқтисодиёт ва молия вазирининг 14.06.2024 й. 141-сон буйруғи билан тасдиқланган)

Функция недоступна

Ўзбекистон Республикаси

Адлия вазирлигида

2024 йил 12 августда 3548-сон

билан рўйхатга олинган

Ўзбекистон Республикаси

иқтисодиёт ва молия вазирининг

2024 йил 14 июндаги

141-сон буйруғига

1-ИЛОВА

ЎЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИ

БУХГАЛТЕРИЯ ҲИСОБИНИНГ

МИЛЛИЙ СТАНДАРТИ

(19-СОНЛИ БҲМС)

ИНВЕНТАРИЗАЦИЯНИ ТАШКИЛ

ЭТИШ ВА ЎТКАЗИШ

1-БОБ. УМУМИЙ ҚОИДАЛАР

1. Мазкур Бухгалтерия ҳисобининг миллий стандарти (бундан буён матнда БҲМС деб юритилади) Ўзбекистон Республикасининг "Бухгалтерия ҳисоби тўғрисида"ги Қонунига мувофиқ ишлаб чиқилган ва Ўзбекистон Республикасида бухгалтерия ҳисобини норматив тартибга солиш элементи бўлиб ҳисобланади.

2. Мазкур БҲМС хўжалик юритувчи субъектлар ва асосий фаолияти бюджет маблағлари ҳисобидан молиялаштириладиган ташкилотларда (бундан буён матнда ташкилотлар деб юритилади) активлар ва мажбуриятларни инвентаризациядан ўтказиш ҳамда унинг натижаларини расмийлаштириш тартибини белгилайди.

3. Қуйидагилар инвентаризациянинг асосий мақсадлари ҳисобланади:

мол-мулкнинг ҳақиқатда мавжудлигини аниқлаш;

ҳақиқатда мавжуд мол-мулкни бухгалтерия ҳисоби маълумотлари билан солиштириш;

мажбуриятлар бухгалтерия ҳисобида тўғри акс эттирилганлигини текшириш.

4. Ташкилотнинг жойлашган жойидан қатъи назар барча активлари ва мажбуриятлари инвентаризация қилинади.

Ишлаб чиқариш захиралари ва ташкилотга қарашли бўлмаган, лекин бухгалтерия ҳисобида қайд этилган бошқа турдаги мол-мулклар (масъул сақлашда бўлган, ижарага олинган, қайта ишлаш учун олинган), шунингдек бирор-бир сабабга кўра ҳисобга олинмаган мол-мулк инвентаризация қилиниши керак.

Мол-мулкни инвентаризациядан ўтказиш унинг жойлашган жойи ва моддий жавобгар шахс бўйича ўтказилади.

5. Қуйидаги ҳолларда инвентаризациядан ўтказиш мажбурий ҳисобланади:

мол-мулк ижарага берилганда, сотиб олинганда, сотилганда, шунингдек қонунчилик ҳужжатларида назарда тутилган ҳолларда давлат корхонасини ўзгартиришда (давлат тасарруфидан чиқарилганда);

йиллик молиявий ҳисоботни тузиш олдидан, бундан ҳисобот йилининг 1 октябридан кейин инвентаризациядан ўтказилган мол-мулк мустасно.

Товар-моддий заҳиралар бир йилда камида бир марта инвентаризациядан ўтказилади.

Асосий воситалар икки йилда камида бир марта, кутубхона фондлари эса беш йилда бир марта инвентаризациядан ўтказилади.

Пул маблағлари, пул ҳужжатлари, қийматликлари ва қатъий ҳисобдаги бланклари ойда бир марта, ёнилғи-мойлаш материаллари ва озиқ-овқат маҳсулотлари ҳар чоракда, қимматбаҳо металлар қонунчилик ҳужжатларида белгиланган муддатларда инвентаризациядан ўтказилади.

Ишлаб чиқариш захиралари қуйидаги ҳолларда инвентаризациядан ўтказилади:

асосий воситалар ва товар-моддий захиралар қайта баҳоланганда;

моддий жавобгар шахслар алмашганда (ишларни қабул қилиш - топшириш кунида);

ўғирлик ёки суиистеъмол қилиш, шунингдек қийматликларни бузилиши фактлари аниқланганда;

табиий офатлар, ёнғинлар, фалокатлар ёки ғайритабиий шароитлар юзага келтирган бошқа фавқулодда вазиятлар юз берганда;

ташкилот тугатилганда (қайта ташкил этилганда) тугатиш (ажратиш) балансини тузиш олдидан ва қонунчилик ҳужжатларда назарда тутилган бошқа ҳолларда.

6. Умумий (жамоавий) моддий жавобгарлик шароитида жамоа раҳбари ўзгарганда, жамоадан унинг эллик фоиздан ортиқ аъзолари чиқиб кетганда, шунингдек жамоанинг битта ёки бир нечта аъзолари талаби билан инвентаризация ўтказилади.

2-БОБ. ИНВЕНТАРИЗАЦИЯНИ ЎТКАЗИШНИНГ

АСОСИЙ ҚОИДАЛАРИ

7. Ҳисобот йилидаги инвентаризациялар сони, уларни ўтказиш санаси, активлар ва мажбуриятлар рўйхати ташкилот раҳбари томонидан белгиланади, бундан мазкур БҲМСнинг 5 ва 6-бандларида назарда тутилган ҳоллар мустасно.

8. Инвентаризацияни ўтказиш учун ташкилотларда қуйидаги таркибда доимий ишлайдиган инвентаризация комиссиялари тузилади:

ташкилот раҳбари ёки унинг ўринбосари (комиссия раиси);

бухгалтерия ҳисоби хизмати раҳбарлари (бундан буён матнда бош бухгалтер деб юритилади).

Инвентаризация комиссияси таркибига ташкилотнинг ички аудит хизмати вакиллари киритилиши мумкин.

Ишлар ҳажми катта бўлганда, активлар ва мажбуриятларни бир вақтда инвентаризациядан ўтказиш учун қуйидаги таркибда ишчи инвентаризация комиссиялари тузилади:

инвентаризацияни тайинлаган ташкилот раҳбарининг вакили (комиссия раиси);

мутахассислар (товаршунос, муҳандис, технолог, механик, иш юритувчи, иқтисодчи ва бошқалар);

бухгалтерия ҳисоби хизмати (бундан буён матнда бухгалтерия хизмати деб юритилади) ходими.

Комиссия таркибига инвентаризация қилинаётган қийматликлар, нархлар ва бошланғич ҳисобни яхши биладиган тажрибали ходимлар киритилиши керак.

Айни бир ходимни айни бир шахслар моддий жавобгар бўлган активларни инвентаризациядан ўтказиш бўйича кетма-кет икки марта ишчи инвентаризация комиссиясининг раиси қилиб тайинлаш тақиқланади.

Ташкилот раҳбари доимий ишлайдиган ва ишчи инвентаризация комиссияларининг шахсий таркибини мазкур БҲМСнинг 1-иловасига мувофиқ шаклда тасдиқлайди.

Инвентаризацияни ўтказишда инвентаризация комиссиясининг аъзоси (аъзолари) иштирок этмаса, мазкур ҳолат инвентаризация натижаларини ҳақиқий эмас деб топиш учун асос бўлиб хизмат қилади.

9. Доимий ишлайдиган инвентаризация комиссиялари:

қийматликлар сақланишини таъминлашга доир профилактика ишларини ўтказади, зарурат бўлганда ўз мажлисларида қийматликларнинг сақланиши масалалари бўйича цех, бўлим, шуъбалар раҳбарларининг маълумотларини тинглайди;

инвентаризация ўтказилишини ташкил этади ва ишчи инвентаризация комиссиялари аъзоларига кўрсатмалар беришни амалга оширади;

инвентаризация тўғри ўтказилганлиги бўйича назорат тариқасида текширувларни амалга оширади, шунингдек инвентаризациялар орасидаги даврда сақлаш ва қайта ишлаш жойларидаги товар-моддий захираларни танлаб инвентаризациядан ўтказади;

инвентаризация натижалари тўғрилигини, базалар, омборлар, омборхоналар, цехлар, қурилиш участкалари ва бошқа сақлаш жойларидаги қийматликларни қайта таснифлаш бўйича ўзаро ҳисобга олиш таклифлари асосли эканлигини текширади;

зарур ҳолларда (инвентаризация ўтказиш қоидалари жиддий бузилганлиги аниқланган ва бошқа ҳолларда) ташкилот раҳбарининг топшириғига биноан такрорий ялпи инвентаризацияларни ўтказади;

қийматликлар камомади ёки уларни бузилишига, шунингдек бошқа бузилишларга йўл қўйган шахслардан олинган тушунтиришларни кўриб чиқади ва аниқланган камомадлар ҳамда қийматликларни бузилишидан кўрилган йўқолишларни тартибга солиш бўйича таклиф берадилар.

10. Ишчи инвентаризация комиссиялари:

сақлаш ва ишлаб чиқариш жойларида қийматликлар ва пул маблағларини инвентаризациядан ўтказади;

ташкилотнинг бухгалтерия хизмати билан биргаликда инвентаризация натижаларини аниқлашда иштирок этади ва камомадлар ҳамда қайта навларга ажратишдаги ортиқча чиқишларни бир бирини қоплашга олиб бориш, шунингдек табиий йўқолиш меъёрлари доирасида камомадларни ҳисобдан ўчириш бўйича таклифлар ишлаб чиқади;

товар-моддий захираларни қабул қилиш, сақлаш ва беришни тартибга солиш, ҳисобга олиш ва улар сақланишини назорат қилишни яхшилаш, шунингдек меъёрдан ортиқча ва ишлатилмайдиган моддий қийматликларни сотиш масалалари бўйича таклифлар киритади;

қуйидаги ҳолатлар учун жавобгар бўлади:

а) ташкилот раҳбарининг буйруғига мувофиқ инвентаризацияни ўз вақтида ўтказиш ва уни ўтказиш тартибига риоя қилиш;

б) текширилаётган асосий воситалар, товар-моддий захиралар, пул маблағлари ва тўлов воситаларининг ҳақиқатдаги қолдиқлари тўғрисидаги маълумотларни рўйхатга тўлиқ ва аниқ қайд этиш;

в) товар-моддий захираларнинг улар нархи белгиланадиган фарқловчи белгиларини (тури, нави, русуми, ҳажми, прейскурант бўйича тартиб рақами, артикули ва бошқалар) рўйхатда тўғри кўрсатиш;

г) белгиланган тартибга мувофиқ инвентаризация материалларини тўғри ва ўз вақтида расмийлаштириш.

Мол-мулкнинг ҳақиқатдаги мавжудлигини текширишни бошлашдан олдин инвентаризация комиссияси инвентаризация пайтидаги энг сўнгги кирим-чиқим ҳужжатларини ёки моддий воситалар ва пул маблағлари ҳаракати тўғрисидаги ҳисоботларни олиши керак.

Инвентаризация комиссиясининг раиси ҳисоботларга илова қилинган барча кирим-чиқим ҳужжатларига "инвентаризациягача ...да (сана)" деб кўрсатган ҳолда виза қўяди, бу эса бухгалтерия хизматига ҳисоб маълумотлари бўйича инвентаризацияни бошлаш пайтида мол-мулк қолдиқларини аниқлаш учун асос бўлиб хизмат қилиши керак.

Моддий жавобгар шахслар инвентаризация бошланишига қадар мол-мулкка доир барча кирим-чиқим ҳужжатлари бухгалтерия хизмати ёки комиссияга топширилганлиги ва улар жавобгарлигига келиб тушган барча қийматликлар кирим қилинганлиги, чиқиб кетганлари эса ҳисобдан ўчирилганлиги тўғрисида тилхат берадилар. Мол-мулкни харид қилиш учун пул маблағлари берилган ёки уларни олиш учун ишончномалари бўлган шахслар ҳам шундай мазмунда тилхат берадилар.

11. Инвентаризацияни ўтказиш олдидан ишчи инвентаризация комиссиялари аъзоларига инвентаризацияни ўтказиш бўйича буйруқ, комиссия раисларига эса пломбир топширилади (инвентаризация комиссиясининг барча иш даври давомида пломбир комиссия раисида сақланади). Буйруқда инвентаризацияни ўтказиш бўйича ишни бошлаш ва тугатиш муддатлари белгиланади.

Агар мол-мулкни инвентаризация қилиш бир неча кун мобайнида ўтказилса, моддий қийматликлар сақланаётган хона инвентаризация комиссияси кетаётганида муҳрланиши керак. Инвентаризация комиссиялари ишида танаффус бўлганда (тушлик вақти, тунда, бошқа сабабларга кўра), рўйхатлар инвентаризация ўтказилаётган ёпиқ хонадаги яшикда (жавон, сейфда) сақланиши шарт.

Буйруқлар бухгалтерия хизмати томонидан мазкур БҲМСнинг 2-иловасидаги шаклга мувофиқ юритиладиган Инвентаризацияни ўтказиш тўғрисидаги буйруқлар бажарилишини назорат қилиш китобида рўйхатга олинади.

12. Товар-моддий захираларнинг ҳақиқатда мавжудлигини текширишга киришишдан олдин ишчи инвентаризация комиссияси қуйидагиларни амалга оширади:

ёрдамчи бинолар, ертўлалар ва қийматликлар сақланадиган, алоҳида кириш-чиқиш эшиклари бўлган бошқа жойларни пломбалаш;

оғирликни ўлчайдиган барча асбоблар созланганини текшириш ва уларни тамғалашнинг белгиланган муддатларига риоя қилиш.

13. Кутилмаганда ўтказиладиган инвентаризацияларда барча товар-моддий захиралар инвентаризация комиссияси иштирокида тайёрланади, қолган ҳолларда эса олдиндан тайёрлаб қўйилади. Қийматликлар гуруҳларга бўлиниши, навларга ажратилиши ва уларнинг сонини санаш учун қулай бўлган маълум тартибда номлари, навлари, ҳажмлари бўйича жойлаштирилиши керак.

14. Асосий воситалар, хом ашё, материаллар, тайёр маҳсулот, товарлар, пул маблағлари ва бошқа қийматликларни инвентаризациядан ўтказиш уларнинг ҳар бир жойлашган жойи ва ана шу қийматликларни сақлаётган жавобгар шахс бўйича амалга оширилади.

Ҳақиқатдаги қолдиқларни текшириш моддий жавобгар шахсларнинг (кассирлар, хўжалик, савдо ташкилоти, омборхона, тайёрлов пункти мудирлари ва бошқа моддий жавобгар шахслар) мажбурий иштирок этиши билан амалга оширилади.

Инвентаризация пайтида қийматликларнинг мавжудлиги мажбурий санаш, тарозида тортиш, ўлчаш йўли билан аниқланади.

Мол етказиб берувчининг очилмаган ўрамида сақланаётган материаллар ва товарлар бўйича ушбу қийматликлар миқдори истисно тариқасида ҳужжатлар асосида ушбу қийматликлар бир қисмини натурада (танлаб олиб) мажбурий текшириш билан аниқланиши мумкин. Идишсиз уюлган маҳсулотлар оғирлигини (ёки ҳажмини) ўлчаш ва техник ҳисоб-китоблар асосида аниқлашга йўл қўйилади, шунингдек ўлчаш далолатномалари ва ҳисоб-китоблар рўйхатга илова қилинади. Тарозида тортиладиган кўп миқдордаги товарлар инвентаризация қилинганда, тарозида тортиш қайдномаларини ишчи инвентаризация комиссиясининг аъзоларидан бири ва моддий жавобгар шахс юритади. Иш куни охирида (ёки тарозида тортиш тугагач) ана шу қайдномалар маълумотлари солиштирилади ва чиқарилган якун инвентаризация рўйхатига қайд этилади. Тарозида тортиш қайдномалари рўйхатга илова қилинади.

15. Инвентаризация қилинадиган қийматликлар ва объектларнинг номлари ва уларнинг миқдори рўйхатларда номенклатура бўйича ва ҳисобда қабул қилинган ўлчов бирликларида кўрсатилади.

16. Рўйхатлар ишчи инвентаризация комиссиясининг барча аъзолари ва моддий жавобгар шахслар томонидан имзоланади. Рўйхат охирида моддий жавобгар шахслар комиссия қийматликларни уларнинг иштирокида текширганини, комиссия аъзоларига нисбатан ҳеч қандай даъволар йўқлиги ва рўйхатда келтирилган қийматликлар масъул сақлашга қабул қилинганини тасдиқлайдиган тилхат беради.

Қийматликларнинг ҳақиқатда мавжудлигини текширишда моддий жавобгар шахслар ўзгарган ҳолда инвентаризация рўйхатларини қийматликларни қабул қилган шахс уларни олганлиги, топширган шахслар эса уларни топширганлиги хусусида имзолайдилар.

Ташкилотга тегишли бўлмаган, бироқ унда сақланаётган қийматликларга алоҳида рўйхатлар тузилади.

17. Инвентаризацияда мазкур БҲМСнинг 3 - 16-иловаларидаги бошланғич ҳисоб ҳужжатларининг намунавий шакллари қўлланилади. Инвентаризацияда инвентаризация бўйича бошланғич ҳисоб ҳужжатларига активлар ва мажбуриятлар хусусиятларидан келиб чиқиб аниқланадиган қўшимча реквизитлар киритилиши мумкин.

Ишчи ва маҳсулдор ҳайвонлар, парранда ва асалари оилалари, кўп йиллик ўсимликлар, кўчатзорлар инвентаризация қилинганда, қишлоқ хўжалиги корхоналари томонидан тасдиқланган рўйхат шакллари қўлланилади.

18. Инвентаризация рўйхатлари техника воситалари, ахборот тизими ва ахборот технологияларидан фойдаланган ҳолда ёки қоғозда шаклда тўлдирилиши мумкин.

Қоғоз шаклда тузиладиган инвентаризация рўйхатлари аниқ ва тушунарли қилиб тўлдирилади. Ҳеч қандай бўяш ва ўчиришларга йўл қўйилмайди.

Инвентаризация рўйхатининг ҳар бир саҳифасида сўз билан товар-моддий захиралар тартиб рақамлари сони ва ушбу қийматликлар қандай ўлчов бирликларида кўрсатилганидан қатъи назар мазкур саҳифада ёзилган барча қийматликлар миқдорининг умумий якуни кўрсатилади.

Рўйхатларнинг барча нусхаларида хатоларни тузатиш нотўғри ёзувлар устига чизиш ва чизилганлари устига тўғри ёзувларни қўйиш йўли билан амалга оширилиши керак. Тузатишлар изоҳ берилган ва инвентаризация комиссиясининг барча аъзолари ва моддий жавобгар шахслар томонидан имзоланган бўлиши керак.

Инвентаризация рўйхатларида тўлдирилмаган сатрларни қолдиришга йўл қўйилмайди. Рўйхатларнинг охирги варақларида тўлдирилмаган сатрлар устига чизиб қўйилади.

19. Моддий жавобгар шахслар инвентаризациядан кейин инвентаризация рўйхатларида хатоларни аниқлаган ҳолларда, улар тезда (омбор, омборхона, шуъба ва бошқалар очилгунига қадар) буни ишчи инвентаризация комиссиясига маълум қилишлари керак. Моддий жавобгар шахсларнинг қийматликларнинг камомади ёки ортиқча чиқиши товар-моддий захиралар номидаги хато, ўтказиб юбориш, янглишиш ва бошқалар туфайли юз берганлиги ҳақидаги тушунтиришлари омбор, омборхона, шуъба очилгунига қадар қабул қилинади. Ишчи инвентаризация комиссияси кўрсатилган фактларни текширишни амалга оширади ва улар тасдиқланган ҳолда аниқланган хатоларни белгиланган тартибда тузатади.

20. Ташкилотлар раҳбарлари товар-моддий захиралар ва пул маблағлари тўғри ҳамда ўз вақтида инвентаризациядан ўтказилиши ва уларнинг кутилмаганда инвентаризациядан ўтказилишини таъминлаш учун жавобгардир. Ташкилотлар раҳбарлари ишчи инвентаризация комиссиясига қийматликларнинг ҳақиқатда мавжудлигини қисқа муддатларда тўлиқ ва аниқ текширишни таъминлайдиган шароитларни яратиб беришлари шарт.

Бош бухгалтер тегишли бўлинмалар ва хизматлар раҳбарлари билан биргаликда инвентаризация ўтказишнинг белгиланган қоидаларига риоя этилишини синчиклаб назорат қилишга мажбур.

21. Товар-моддий захираларни инвентаризациядан ўтказиш билан бир вақтда ташкилотнинг бухгалтерия хизмати барча тегишли ҳисобварақлар бўйича ёзувларни корреспонденцияланувчи ҳисобварақлар билан қиёслаган ҳолда текшириши керак. Масалан, асосий воситалар бўйича (капитал қўйилмаларнинг тегишли ҳисобварақлари билан қиёслаган ҳолда) фойдаланишга қабул қилинган барча объектлар ҳисобга олинганлиги, товар-моддий захиралар бўйича барча келиб тушган қийматликлар кирим қилинганлиги ва ҳисобда акс эттирилганлиги, чиқиб кетганлари эса ҳисобдан чиқарилганлиги, тугалланмаган ишлаб чиқариш бўйича барча харажатлар ишлаб чиқарилган маҳсулотга ҳисобдан чиқарилганлиги ва бошқалар аниқланиши зарур.

22. Инвентаризация тугаганидан кейин инвентаризация тўғри ўтказилганини назорат тариқасида текшириш ўтказилиши мумкин. Уларни инвентаризация комиссиялари аъзолари ва моддий жавобгар шахслар иштирокида албатта инвентаризация ўтказилган омбор, омборхона, шуъба ва бошқалар очилишига қадар ўтказиш керак. Инвентаризациялар тўғри ўтказилганлигини назорат тариқасида текшириш натижалари мазкур БҲМСнинг 17-иловасида келтирилган шаклдаги далолатнома билан расмийлаштирилади ва мазкур БҲМСнинг 18-иловасида келтирилган шаклдаги инвентаризация тўғри ўтказилганлигини назорат тариқасида текширишларни ҳисобга олиш китобида рўйхатга олинади.

3-БОБ. АЛОҲИДА ТУРЛАРДАГИ

АКТИВЛАР ВА МАЖБУРИЯТЛАРНИ

ИНВЕНТАРИЗАЦИЯДАН ЎТКАЗИШ

1-§. Асосий воситаларни инвентаризациядан ўтказиш

23. Инвентаризацияни бошлашга қадар қуйидагиларни текшириш зарур:

инвентарь карточкалари, инвентарь китоблари ёки рўйхатларининг мавжудлиги ва ҳолати;

техник паспортлар ёки бошқа техник ҳужжатларнинг мавжудлиги ва ҳолати;

ташкилот томонидан ижарага, сақлашга ва вақтинча фойдаланишга топширилган ёки қабул қилинган асосий воситалар ҳужжатларининг мавжудлиги. Мазкур ҳужжатлар мавжуд бўлмаса, уларнинг олиниши ёки расмийлаштирилишини таъминлаш зарур.

Бухгалтерия ҳисоби регистрлари ёки техник ҳужжатларда тафовутлар ёхуд ноаниқликлар топилган тақдирда, уларга тегишли тузатишлар ва аниқликлар киритилиши керак.

24. Асосий воситалар инвентаризациядан ўтказилаётганда, инвентаризация комиссияси мажбурий тартибда объектларни натурада кўздан кечиради ва инвентаризация рўйхатларига уларнинг тўлиқ номи, вазифаси, инвентарь рақамлари ва асосий техник ёки фойдаланиш кўрсаткичларини қайд этади.

Ҳисобга қабул қилинмаган объектлар, шунингдек ҳисоб регистрларида уларни тавсифлайдиган маълумотлар бўлмаган ёки нотўғри маълумотлар кўрсатилган объектлар аниқланганда, инвентаризация комиссияси инвентаризация рўйхатига ана шу объектлар бўйича етишмайдиган ёки тўғри маълумотларни ва техник кўрсаткичларни киритиши керак. Масалан:

бинолар бўйича уларнинг вазифаси, улар қурилган асосий материаллар, ҳажми (ташқи ёки ички томондан ўлчаб), майдони (умумий фойдали майдони), қаватлар сони (ертўла, ярим ертўла ва бошқаларсиз), қурилган йили ва бошқалар;

каналлар бўйича узунлиги, чуқурлиги ва эни (туби ва юзаси бўйича), сунъий иншоотлар, туби ва ёнларини маҳкамлаш материаллари;

кўприклар бўйича жойлашган ери, материаллар тури ва асосий ўлчамлари, йўллар бўйича йўл тури (тош йўл, профилли йўл), узунлиги, қоплаш материаллари ҳамда машина қатнайдиган эни ва бошқалар кўрсатилиши керак.

Инвентаризация натижасида аниқланган ҳисобга олинмаган объектларни баҳолаш жорий қиймат бўйича амалга оширилиши, эскириш эса объектларнинг ҳақиқий техник ҳолати бўйича белгиланиши, бунда баҳолаш ва эскириш тўғрисидаги маълумотлар тегишли далолатномалар билан расмийлаштирилиши керак.

Инвентаризация комиссияси инвентаризация вақтида аниқланган ҳисобга олинмаган объектлар қачон ва кимнинг фармойиши билан барпо этилганини, уларни барпо этиш харажатлари қаерга ҳисобдан чиқарилганини аниқлаши ва буни баённомада акс эттириши керак.

Асосий воситалар рўйхатга объектнинг асосий вазифасига мувофиқ номлари бўйича қайд этилади. Агар объект қайта тикланган, реконструкция қилинган, кенгайтирилган ёки қайта жиҳозланган ва бунинг натижасида унинг асосий вазифаси ўзгарган бўлса, у рўйхатга янги вазифасига мувофиқ келадиган ном билан киритилади.

Агар инвентаризация комиссияси капитал тусда қилинган ишлар (қават қуриш, янги хоналар қуриш ва бошқалар) ёки иморат ва иншоотларни қисман тугатиш (айрим конструктив элементларни бузиш) бухгалтерия ҳисобида акс эттирилмаган деб топса, у тегишли ҳужжатлар бўйича объект бошланғич қийматининг кўпайиш ёки камайиш суммасини аниқлаши ва рўйхатда қилинган ўзгаришлар тўғрисидаги маълумотларни келтириши керак.

Инвентаризация комиссияси тегишли объектларни конструктив ўзгартириш ҳисоб регистрларида акс эттирилмаганлигининг сабабларини аниқлаши шарт.

25. Машиналар ва ускуналар инвентаризация рўйхатларига якка тартибда, инвентарь рақами, тайёрлаган заводи, чиқарилган йили, вазифаси, қувватлари ва бошқалар кўрсатилган ҳолда киритилади.

Бир вақтда бир цех ёки бўлимга келиб тушган ва гуруҳ ҳисобининг намунавий инвентарь карточкасида қайд этиладиган бир хил қийматдаги хўжалик инвентарлари, асбоблар, дастгоҳлар ва бошқа бир турдаги буюмлар инвентаризация рўйхатларида мазкур буюмлар миқдори кўрсатилиб номлари бўйича келтирилади.

Асосий воситаларнинг инвентарь объектларига берилган рақамлар, қоида тариқасида, ўзгармаслиги керак. Объектлар ўзларининг техник-ишлаб чиқариш вазифасига кўра киритилиши керак бўлган асосий воситалар гуруҳидан бошқа гуруҳга хато равишда киритилган ҳолларда, шунингдек нотўғри рақам қўйилганлиги аниқланган ҳолларда рақамлар ўзгартирилиши мумкин.

26. Инвентаризация пайтида ташкилотдан ташқарида бўлган асосий воситалар объектлари (узоқ рейсларда бўлган денгиз ва дарё кемалари, темир йўл ҳаракатдаги таркиби, автомашиналар, капитал таъмирлашга юборилган машина ва ускуналар ва бошқа) доимий ишлайдиган ёки ишчи комиссия томонидан улар хўжаликдан вақтинча чиқиб кетиши пайтига қадар инвентаризация қилиниши керак.

27. Фойдаланишга яроқсиз ва қайта тиклаб бўлмайдиган асосий воситалар инвентаризация рўйхатига киритилмайди. Бундай объектларга инвентаризация комиссияси алоҳида рўйхат тузиб, уларни фойдаланишга топшириш вақти ва ушбу объектларни яроқсиз ҳолга келтирган сабаблар (бузулиши, тўлиқ эскириш ва бошқалар) кўрсатилади. Бундай объектларни ҳисобдан чиқариш умумий белгиланган тартибда амалга оширилади.

28. Ташкилотга тегишли асосий воситаларни инвентаризация қилиш билан бир вақтда ижарага олинган ва масъул сақлашда бўлган асосий воситалар ҳам текширилади.

Кўрсатилган объектлар бўйича алоҳида рўйхат тузилади, унда мазкур объектлар масъул сақлаш ёки ижарага қабул қилинганлигини тасдиқлайдиган ҳужжатларга ҳавола берилади.

2-§. Номоддий активларни инвентаризациядан ўтказиш

29. Номоддий активлар инвентаризациядан ўтказилганда, қуйидагилар текширилиши зарур:

ташкилотнинг улардан фойдаланишга доир ҳуқуқларини тасдиқлайдиган ҳужжатларнинг мавжудлиги;

номоддий активлар балансда тўғри ва ўз вақтида акс эттирилганлиги.

3-§. Молиявий инвестицияларни инвентаризациядан ўтказиш

30. Молиявий инвестициялар инвентаризациядан ўтказилганда, қимматли қоғозлар ва бошқа ташкилотларнинг устав капиталлари, шунингдек бошқа ташкилотларга берилган қарзларга қилинган ҳақиқатдаги харажатлар текширилади.

31. Қимматли қоғозларнинг ҳақиқатда мавжудлиги текширилганда қуйидагилар аниқланади:

қимматли қоғозлар тўғри расмийлаштирилганлиги;

қимматли қоғозлар сақланиши (ҳақиқатда мавжудлигини бухгалтерия ҳисоби маълумотлари билан таққослаш орқали);

қимматли қоғозлар бўйича олинган даромадларнинг бухгалтерия ҳисобида ўз вақтида ва тўлиқ акс эттирилиши.

32. Қимматли қоғозлар ташкилотда сақланганда, уларни инвентаризациядан ўтказиш кассадаги пул маблағларини инвентаризациядан ўтказиш билан бир вақтда амалга оширилади.

33. Қимматли қоғозлар алоҳида эмитентлар бўйича инвентаризациядан ўтказилиб, инвентаризация далолатномасида қимматли қоғозларнинг номи, серияси, рақами, номинал ва ҳақиқий қиймати, узиш муддатлари ва умумий суммаси кўрсатилади.

Ҳар бир қимматли қоғозларнинг реквизитлари ташкилот рўйхатлари (реестрлари, китоблари) маълумотлари билан таққосланади.

34. Махсус ташкилотларга (қимматли қоғозларни сақлайдиган депозитарий, инвестиция воситачиси ва бошқалар) сақлаш учун топширилган қимматли қоғозларни инвентаризациядан ўтказиш ташкилот бухгалтерия ҳисобининг тегишли ҳисобварақларида қайд этилган суммалар қолдиқларини ушбу махсус ташкилотлар кўчирмалари маълумотлари билан солиштиришдан иборат бўлади.

35. Бошқа ташкилотларнинг устав капиталларига молиявий инвестициялар, шунингдек бошқа ташкилотларга берилган қарзлар инвентаризацияда ҳужжатлар билан тасдиқланиши керак.

4-§. Товар-моддий захираларни инвентаризациядан ўтказиш

36. Товар-моддий захиралар, қоидага тариқасида, объектнинг ҳар бир хонасидаги қийматликларнинг жойлашиш тартиби бўйича инвентаризациядан ўтказилиши керак. Инвентаризация вақтида бир турдаги товар-моддий захиралардан бошқасига тартибсиз ўтишга йўл қўйиб бўлмайди.

Товар-моддий захиралар турли алоҳида хоналарда битта моддий жавобгар шахсда сақланганда, инвентаризация сақлаш жойлари бўйича кетма-кетликда ўтказилади. Қийматликлар текширилганидан кейин хона эшиги пломбаланади ва комиссия ишлаш учун кейинги хонага ўтади.

37. Товар-моддий захиралар инвентаризация рўйхатига номенклатура рақами, тури, гуруҳи, артикули, нави ва миқдори кўрсатилган ҳолда ҳар бир ном бўйича киритилади.

38. Ишчи инвентаризация комиссияси раиси ёки унинг топшириғига кўра комиссия аъзолари омбор (омборхона) мудири ва бошқа моддий жавобгар шахслар иштирокида товар-моддий захираларнинг ҳақиқатда мавжудлигини уларни мажбурий санаш, тарозида тортиш ёки қайта ўлчаш йўли билан текширадилар. Рўйхатларга қийматликлар қолдиғи ҳақидаги маълумотларни моддий жавобгар шахслар томонидан берилган ёки ҳақиқатда мавжудлигини текширмасдан туриб ҳисоб маълумотлари бўйича қайд этиш қатъиян тақиқланади.

39. Инвентаризация вақтида келиб тушадиган товар-моддий захиралар моддий жавобгар шахслар томонидан инвентаризация комиссияси аъзолари иштирокида қабул қилинади ва инвентаризациядан сўнг реестр ёки товар ҳисоботи бўйича кирим қилинади. Ушбу товар-моддий захиралар "Инвентаризация вақтида келиб тушган товар-моддий захиралар" номи билан алоҳида рўйхатга киритилади. Рўйхатда улар қачон, кимдан келиб тушганлиги, кирим ҳужжатининг санаси ва рақами, номи, миқдори, нархи ва суммаси кўрсатилади. Кирим ҳужжатида инвентаризация комиссияси раисининг имзоси билан ана шу қийматликлар қайд этилган рўйхат санасига ҳавола қилган ҳолда "инвентаризациядан кейин" белгиси қўйилади.

40. Инвентаризация узоқ вақт ўтказилганда ва фақат ташкилот раҳбари ва бош бухгалтерининг ёзма рухсати билан инвентаризация жараёнида товар-моддий захиралар моддий жавобгар шахслар томонидан инвентаризация комиссияси аъзолари иштирокида берилиши мумкин.

Ушбу қийматликлар "Инвентаризация вақтида берилган товар-моддий захиралар" деб номланган алоҳида инвентарь рўйхатига киритилади. Мазкур рўйхат инвентаризация вақтида келиб тушган товар-моддий захираларга оид ҳужжатларга ўхшаш шаклда расмийлаштирилиши керак. Чиқим ҳужжатларида инвентаризация комиссияси раисининг имзоси билан белги қўйилади.

41. Бошқа ташкилотларга тегишли бўлган ва масъул сақлашда бўлган товар-моддий захиралар ўзининг товар-моддий захиралари билан бир вақтда инвентаризация қилинади. Ушбу қийматликларга алоҳида инвентаризация рўйхати тузилади ва унда ушбу қийматликларни масъул сақлашга қабул қилинганлиги тасдиқланадиган тегишли ҳужжатларга ҳавола берилади.

42. Йўлда бўлган, юклаб жўнатилган, харидорлар томонидан ҳақи муддатида тўланмаган, бошқа ташкилотлар омборларида бўлган товар-моддий захираларни инвентаризациядан ўтказиш тегишли ҳисобварақларда кўрсатилган суммаларнинг асослилигини синчиклаб текширишни ўз ичига олади.

Ушбу товар-моддий захираларни (йўлдаги, юклаб жўнатилган ва бошқа товарлар) ҳисобга олувчи ҳисобварақларда тегишлича расмийлаштирилган қуйидаги ҳужжатлар билан тасдиқланган суммалар қолиши мумкин:

йўлда бўлган товар-моддий захиралар бўйича - мол етказиб берувчиларнинг ҳисобварағи (тўлов талабномалари) ёки уларнинг ўрнини босадиган ҳужжатлар;

юклаб жўнатилган товар-моддий захиралар бўйича - харидорларга тақдим этилган ҳисобварақ-фактуралар нусхалари ва тўлов талабномалари нусхалари;

тўлаш муддати ўтган товар-моддий захиралар бўйича - банкнинг картотекаларидаги тўлов талабномалари;

бошқа ташкилотларнинг омборларида жойлашган товар-моддий захиралар бўйича - инвентаризация санасига яқин бўлган санага қайта расмийлаштирилган сақланган тилхатлар;

битта шаҳардаги мол етказиб берувчиларнинг омборларидаги товар-моддий захиралар бўйича - инвентаризацияни ўтказиш санасида қайта расмийлаштирилган сақланган тилхатлар.

Ушбу ҳисобварақлар бошқа корреспонденцияланувчи ҳисобварақлар билан олдиндан солиштирилиши керак.

Харидорлар ёки буюртмачиларга реализация қилинган товарлар ва маҳсулотлар (иш, хизмат) учун ҳақ тўлашда узоқ вақт кечикиш юз берганда, ушбу кечикишнинг сабаблари аниқланади ва инвентаризация комиссиясининг баённомасида қайд этилади.

Келиб тушган товар-моддий захиралар кирим қилинмаганлиги фактлари аниқланганда, уларни олган шахсларнинг тушунтиришлари талаб қилиниши керак.

43. Йўлда бўлган, юклаб жўнатилган, харидорлар томонидан муддатида тўланмаган ва бошқа ташкилотларнинг омборларида бўлган товар-моддий захираларга алоҳида инвентаризация рўйхатлари (далолатномалари) тузилади.

Йўлда бўлган товар-моддий захираларга доир рўйхатларда ҳар бир жўнатма бўйича қуйидаги маълумотлар келтирилади:

номи (ҳужжатга мувофиқ);

миқдори ва қиймати (ҳисоб маълумотларига биноан);

юклаб жўнатиш санаси, шунингдек ушбу қийматликлар тегишли ҳисобварақларда ҳисобга олинишига асос бўлган ҳужжатларнинг рўйхати ва рақамлари. Бунда белгиланган муддатда келиб тушмаган ҳамда ҳисобда йўлдаги материаллар ва товарлар сифатида қайд этилган юклар бўйича уларни қидириб топиш учун қандай чоралар кўрилганлигини текшириш зарур.

44. Юклаб жўнатилган ва харидорлар ҳақини муддатида тўламаган товар-моддий захираларга доир рўйхатларда ҳар бир алоҳида жўнатма бўйича харидорнинг номи, товар-моддий захираларнинг номи, юклаб жўнатиш санаси, ҳисобварақ-фактура расмийлаштирилган сана, ҳисобварақ-фактуранинг рақами ва ҳисобварақ-фактурага доир сумма келтирилади.

45. Бошқа ташкилотларнинг омборларида сақланаётган товар-моддий захиралар рўйхатларга ушбу қийматликларни масъул сақлашга топширилганлигини тасдиқлайдиган ҳужжатлар асосида киритилади. Ушбу қийматликларга доир рўйхатларда уларнинг номи, миқдори, нави, ҳақиқатдаги қиймати (ҳисоб ҳужжатлари бўйича), юкни сақлашга қабул қилиш санаси, сақлаш жойи, ҳужжатларнинг рақамлари ва санаси кўрсатилади.

Ушбу қийматликлар масъул сақлашида бўлган ташкилотлардан инвентаризация рўйхатларининг нусхалари олинганда, комиссия қийматликларнинг ҳақиқатдаги мавжудлигини инвентаризация рўйхатлари нусхаларининг маълумотлар билан ташкилотнинг ўзидаги ҳужжатларда кўрсатилган маълумотларни таққослаш орқали аниқлайди.

46. Бошқа ташкилотларда қайта ишлашда бўлган товар-моддий захираларга доир рўйхатларда қайта ишловчи ташкилотнинг номи, қийматликлар номи, миқдори, ҳисоб маълумотлари бўйича ҳақиқатдаги қиймати, қийматликларни қайта ишлашга бериш санаси, ҳужжатларнинг рақамлари ва санаси кўрсатилади.

47. Фойдаланишда бўлган инвентарь ва хўжалик жиҳозлари улар жойлашган жойи ва масъул сақлашда бўлган шахслар бўйича инвентаризация қилинади.

Инвентаризация ҳар бир буюмни кўздан кечириш йўли билан ўтказилади. Инвентаризация рўйхатларига инвентарь ва хўжалик жиҳозлари бухгалтерия ҳисобида қабул қилинган номенклатурага мувофиқ номлари бўйича киритилади.

Ходимларга якка тартибда фойдаланиш учун берилган инвентарь ва хўжалик жиҳозлари инвентаризация қилинганда, гуруҳ бўйича инвентаризация рўйхатларини тузишга йўл қўйилади. Инвентаризация рўйхатларида ана шу жиҳозлар учун масъул бўлган ва шахсий карточкалар очилган шахслар кўрсатилиб, улар инвентаризация рўйхатларидаги тилхатни имзолайди.

Рўйхатларда инвентарь ва хўжалик жиҳозларининг бошланғич қиймати кўрсатилади.

Ювиш ва тузатишга юборилган махсус кийим (коржома) ва сочиқ-дастурхонлар инвентаризация рўйхатига маиший хизмат кўрсатиш корхоналарининг қайднома-юкхатлари ёки квитанциялари асосида ёзилиши керак.

Яроқсиз ҳолга келган ва ҳисобдан чиқарилмаган инвентарь ва хўжалик жиҳозларга ишчи инвентаризация комиссияси томонидан фойдаланиш вақти, яроқсиз бўлиш сабаблари, ушбу буюмлардан хўжалик мақсадларида фойдаланиш имкониятлари кўрсатилиб далолатномалар тузилади.

48. Идиш рўйхатларга турлари, мақсадли вазифаси ва сифат ҳолатига (янги, ишлатилган, тузатишни тақозо этадиган ва бошқа) биноан киритилади.

Текшириш олдидан бўш идиш (тара) турлари бўйича танланиши керак, яъни:

ёғоч идишлар (яшиклар, бочкалар);

картон идишлар;

металл идишлар (флягалар, барабанлар);

тўқимачилик идишлари (қоплари).

Яроқсиз ҳолга келган идишларга ишчи инвентаризация комиссияси томонидан сабаблари ва идиш учун масъул шахслар кўрсатилиб далолатнома тузилади.

5-§. Тугалланмаган ишлаб чиқариш ва келгуси даврлар

харажатларини инвентаризациядан ўтказиш

49. Тугалланмаган ишлаб чиқаришни инвентаризациядан ўтказиш унинг ҳажмлари ва ҳақиқий таннархини Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси томонидан 1999 йил 5 февралда 54-сон қарори билан тасдиқланган Маҳсулот (ишлар, хизматлар)ни ишлаб чиқариш ва сотиш харажатларининг таркиби ҳамда молиявий натижаларни шакллантириш тартиби тўғрисидаги низом ва унинг асосида ишлаб чиқилган қонунчилик ҳужжатларига (тармоқ йўриқномалари) мувофиқ белгилаш мақсадида амалга оширилади.

Саноат корхоналарини инвентаризациядан ўтказиш қуйидаги мақсадларда амалга оширилади:

ишлаб чиқаришда бўлган буюмларга доир захиралар (деталлар, узеллар, агрегатлар) ва тайёрланиши ҳамда йиғилиши тугалланмаган буюмларнинг ҳақиқатда мавжудлигини аниқлаш;

ҳисобга олинмаган яроқсиз махсулотни аниқлаш;

тугалланмаган ишлаб чиқаришнинг (захиралар) ҳақиқатда тўлиқлиги ва йиғишнинг қисмлар билан таъминланганини аниқлаш;

бекор қилинган буюртмалар, шунингдек бажарилиши тўхтатиб қўйилган буюртмалар бўйича тугалланмаган ишлаб чиқариш қолдиғини аниқлаш;

ишлаб чиқаришда бўлган захиралар (деталлар, узеллар, агрегатлар) ва тайёрланиши ҳамда йиғилиши тугалланмаган буюмларнинг ишлаб чиқариш таннархини аниқлаш.

50. Инвентаризация бошланишидан олдин омборларга цехлар учун зарур бўлмаган барча метериаллар, харид қилинган деталлар ва ярим тайёр махсулотлар, шунингдек ишлов берилиши мазкур босқичда тугалланган барча деталлар, узеллар ва агрегатлар топширилиши лозим.

Цехларда бўлган тугалланмаган ишлаб чиқариш захиралари ва ярим тайёр маҳсулотлар уларнинг миқдорини тўғри ва қулай усулда санашни таъминлайдиган тартибга келтирилиши керак.

51. Тугалланмаган ишлаб чиқариш захиралари (деталлар, узеллар, агрегатлар) қолдиғини текшириш ҳақиқатда санаш, тарозида тортиш, ўлчаш йўли билан амалга оширилади.

Рўйхатлар ҳар бир цех (участка, бўлим) бўйича захиралар номи, уларнинг тайёрлик босқичи ёки даражаси, миқдори ёхуд ҳажми кўрсатилган ҳолда тўлдирилади. Қурилиш-монтаж ишлари бўйича инвентаризация рўйхатлари эса иш ҳажми бўйича тузилади.

Иш жойларида бўлган, ишлов берилмаган хом ашё, материаллар ва харид қилинадиган ярим тайёр маҳсулотлар тугалланмаган ишлаб чиқариш рўйхатига киритилмайди, балки алоҳида инвентаризация қилинади ва алоҳида рўйхатларда қайд этилади.

Яроқсизга чиқарилган деталлар тугалланмаган ишлаб чиқариш таркибига киритилмайди.

52. Бир хилдаги масса бўлмаган ёки аралашма бўлган (тегишли саноат тармоқларида) тугалланмаган ишлаб чиқариш бўйича инвентаризация рўйхатларида, шунингдек солиштириш қайдномаларида иккита миқдорий кўрсаткич келтирилади (масалан, ушбу масса ёки аралашма миқдори ва унинг таркибига кирадиган хом ашё ёхуд материаллар (алоҳида номлар бўйича) миқдори). Хом ашё ёки материаллар миқдори қонунчилик ҳужжатларида (тармоқ йўриқномаларида) белгиланган тартибда техник ҳисоб-китоблар билан аниқланади.

53. Тугалланмаган капитал қурилишнинг мавжудлиги ва ҳажми инвентаризация пайтида унинг тўланган қисмини натурада текшириш йўли билан белгиланади. Инвентаризация далолатномаларида объект номи ва мазкур объект бўйича бажарилган ишлар ҳажми ҳар бир алоҳида иш тури, конструктив унсурлар, ускуналар ва бошқалар бўйича кўрсатилади.

Инвентаризация комиссияси қуйидагиларни текшириши керак:

тугалланмаган капитал қурилиш таркибида монтажга берилган, лекин ҳақиқатда монтажи бошланмаган ускуна йўқлигини;

консервацияланган ва вақтинча қурилиши тўхтатилган объектларнинг ҳолатини.

Мазкур объектлар бўйича уларни консервациялаш учун сабаблар ва асосни аниқлаш зарур.

54. Қабул қилиниши ва фойдаланишга топширилиши тегишли ҳужжатлар билан расмийлаштирилмаган, қурилиши тугалланган, ҳақиқатда тўлиқ ёки қисман фойдаланишга топширилган объектларга алоҳида далолатномалар тузилади. Тугалланган, лекин фойдаланишга топширилмаган объектларга ҳам алоҳида далолатномалар тузилади. Далолатномаларда кўрсатилган объектларни фойдаланишга топширишни расмийлаштиришнинг кечикиши сабабларини ҳам кўрсатиш лозим.

55. Қурилиши тугалланган объектларга, шунингдек амалга оширилмаган, балансдан ўчирилиши керак бўлган қурилиш бўйича лойиҳалаш-тадқиқот ишларига далолатномалар тузилади ва уларда қурилишни тўхтатиш сабаблари кўрсатилган ҳолда бажарилган ишлар характери ва уларнинг қиймати тўғрисида маълумотлар келтирилади.

Бунинг учун тегишли техник ҳужжатлар, ишлар, босқичларни топшириш далолатномалари, қурилиш объектларида бажарилган ишларни ҳисобга олиш журналлари ва бошқа ҳужжатлардан фойдаланилиши керак.

56. Бинолар, иншоотлар, машиналар, ускуналар, энергетик қурилмалар ва бошқа объектларнинг тугалланмаган капитал таъмирлашни инвентаризациядан ўтказиш натурада ишлар ҳолатини текшириш йўли билан амалга оширилади.

Тугалланмаган капитал таъмирланаётган объект номи, ишлар номи ва бажариш фоизи, бажарилган ишларнинг сметадаги ва ҳақиқий қийматлари кўрсатиладиган далолатнома тузилади.

57. Инвентаризация комиссияси ҳужжатлар бўйича келгуси давр харажатлари ҳисобварағида акс эттирилиши керак бўлган суммани аниқлайди ва рўйхатга киритади.

Келгуси давр харажатларини ҳисобга олиш Ўзбекистон Республикаси бухгалтерия ҳисобининг миллий стандарти (21-сонли БҲМС) "Хўжалик юритувчи субъектларнинг молия-хўжалик фаолияти бухгалтерия ҳисоби ҳисобварақлари режаси ва уни қўллаш бўйича йўриқнома"га (рўйхат рақами 1181, 2002 йил 23 октябрь) мувофиқ амалга оширилади.

6-§. Ҳайвонлар ва ёш ҳайвонларни инвентаризациядан ўтказиш

58. Катта ёшли маҳсулдор ва иш ҳайвонлари инвентаризация рўйхатларида қайд этилади ва уларда ҳайвоннинг рақами (бирка, тамғаси), ҳайвоннинг лақаби, туғилган йили, насли, семизлиги, ҳайвоннинг тирик вазни (оғирлиги) (вазни (оғирлиги) кўрсатилмайдиган отлар, туялар, хачирлар, буғулардан бундан мустасно) ҳамда бошланғич қиймати кўрсатилади.

Ҳайвоннинг насли унинг ветеринария паспорти маълумотлари асосида кўрсатилади.

Қорамоллар, иш ҳайвони, чўчқалар (урғочи ва эркак чўчқалар), қўй ва бошқа ҳайвонларнинг алоҳида қимматли нусхалари (наслдор ўзаги) рўйхатларга якка тартибда киритилади. Гуруҳ тартибида ҳисобга олинадиган асосий поданинг бошқа ҳайвонлари рўйхатларга ёш ва жинс гуруҳлари бўйича киритилиб, ҳар бир гуруҳ бўйича бошлар сони ва тирик вазни (оғирлиги) кўрсатилади.

59. Ёш қорамоллар, ёш наслдор отлар ва иш ҳайвонлари инвентаризация рўйхатларига якка тартибда инвентарь рақамлари, лақаблари, жинси, насли ва бошқалар кўрсатилган ҳолда киритилади.

Боқувдаги ҳайвонлар, ёш чўчқалар, қўй ва эчкилар, парранда ҳамда гуруҳ тартибида ҳисобга олинадиган бошқа тур ҳайвонлар рўйхатларга ҳисоб регистрларида қабул қилинган номенклатурага кўра ҳар бир гуруҳ бўйича бошлар сони ва тирик вазн (оғирлик) кўрсатилган ҳолда киритилади.

Рўйхатлар ҳайвон турлари бўйича цехлар, фермалар, бўлимлар, бригадалар бўйича, ҳисоб гуруҳлари ва моддий жавобгар шахслар кесимида тузилади.

7-§. Пул маблағлари, қийматликлар ва қатъий ҳисобдаги

бланкларни инвентаризациядан ўтказиш

60. Касса инвентаризация қилинганда, пул маблағлари ва кассада бўлган бошқа қийматликларнинг ҳақиқатда мавжудлиги текширилади. Қатъий ҳисобот бланклари ҳам текширувдан ўтказилади.

Кассада пул маблағларининг ҳақиқатда мавжудлиги ҳисоб-китоб қилинганда, пул белгилари, почта маркалари ва давлат божи маркалари ҳисобга олинади.

Ҳеч қандай ҳужжат ёки тилхатлар кассадаги нақд пул қолдиғига киритилмайди. Кассирнинг кассада мазкур ташкилотга тегишли бўлмаган пул маблағлари ва бошқа қийматликлар борлиги тўғрисидаги баёнотлари эътиборга олинмайди.

61. Нақд пул маблағлари инвентаризация далолатномасида қийматликлар қолдиғи инвентаризация кунида натурада ва ҳисоб маълумотлари бўйича кўрсатилади ва инвентаризация натижаси аниқланади.

Қатъий ҳисобдаги бланкларнинг ҳақиқатда мавжудлигини текшириш бланк турлари бўйича у ёки бу бланкларнинг бошланғич ва охирги рақамларини ҳисобга олган ҳолда амалга оширилади. Мазкур текшириш натижалари махсус рўйхат билан расмийлаштирилади.

62. Йўлдаги пул маблағларини инвентаризациядан ўтказиш бухгалтерия ҳисоби ҳисобварақларида қайд этилган суммаларни банк, почта бўлими ва бошқаларнинг квитанциялари маълумотлари билан солиштириш орқали амалга оширилади.

63. Банкда ҳисоб-китоб ва жорий ҳисобварақлар, аккредитивлар, махсус, алоҳида ва бошқа ҳисобварақлардаги пул маблағларини инвентаризациядан ўтказиш ташкилот бухгалтерия хизматининг маълумотлари бўйича тегишли ҳисобварақларда қайд этилган суммалар қолдиғини банк кўчирмасидаги маълумотлар билан солиштириш орқали амалга оширилади.

8-§. Ҳисоб-китобларни инвентаризациядан ўтказиш

64. Ссудалар бўйича банклар, бюджет, харидорлар, мол етказиб берувчилар, ҳисобдор шахслар, ишчи ва хизматчилар, депонентлар ҳамда бошқа дебитор ва кредиторлар билан ҳисоб-китобларни инвентаризациядан ўтказиш тегишли ҳужжатлар бўйича қолдиқларни аниқлаш ва бухгалтерия ҳисоби ҳисобварақларида қайд этилган суммаларнинг асослилигини синчиклаб текширишга асосланади. Комиссия ҳисобварақларда дебитор ва кредитор қарздорликларнинг пайдо бўлиш муддатлари, уларнинг ҳақиқийлиги ҳамда даъво этиш муддатларини ўтказиб юборишда айбдор шахсларни аниқлайди.

"Мол етказиб берувчилар ва пудратчиларга тўланадиган ҳисобварақлар" ҳисобварағининг йўлдаги товарлар ва фактура қилинмаган моллар бўйича мол етказиб берувчилар билан ҳисоб-китоблар суммаларига доир қисми алоҳида синчиклаб текширилиши керак. Мазкур маълумотлар ҳужжатлар ва корреспонденцияланувчи ҳисобварақлар билан қиёслаш орқали текширилади. Бунда, фактура қилинмаган етказиб беришлар таркибида мажбуриятларни ҳисобга олувчи ҳисобварақлар ёки олинадиган ҳисобварақлар акс эттирилган суммалар ёки ҳақиқатда тўланган ва олинган, лекин йўлда деб ҳисобланувчи материаллар ва товарлар суммалари акс эттирилмаганлиги аниқлаштирилади.

Мол етказиб берувчиларнинг ҳисобварақларида фактура қилинмаган моллар бўйича қолган суммаларга ушбу ҳисобварақ бухгалтерия хизмати томонидан текширилгач, мол етказиб берувчилардан ҳисобварақ-фактуралар талаб қилиниши керак. Мол етказиб берувчилар харидорларга ҳисобварақ-фактуралар тақдим этишлари ёки уларни тақдим этмаслик сабабларини маълум қилишлари керак. Агар мол етказиб берувчида қарз бўлмаса, у буни харидорга маълум қилиши керак.

65. Ишчи ва хизматчиларга қарзлар бўйича ўз вақтида талаб қилиб олинмаган, депонентлар ҳисобварағига ўтказилиши керак бўлган иш ҳақи суммалари, шунингдек ишчи ва хизматчиларга ортиқча тўловлар суммалари ва юзага келиш сабаблари аниқланиши керак.

66. Ҳисобдор шахсларга берилган суммалар инвентаризация қилинганда, мақсадли фойдаланилишини ҳисобга олган ҳолда ҳисобдор шахсларга берилган бўнаклар бўйича ҳисоботлар, шунингдек ҳар бир ҳисобдор шахс бўйича берилган бўнаклар суммалари, уларни бериш саналари ва мақсадли фойдаланилиши текширилади.

67. Ишчи инвентаризация комиссияси ҳужжатли текшириш йўли билан қуйидагиларни ҳам аниқлаши керак:

банклар ва ташкилот билан ҳисоб-китобларнинг мувофиқлиги;

баланс бўйича қайд этилган камомад ва ўғирликларга доир қарз суммалари тўғрилиги ва асослилиги ҳамда ана шу қарзни ундириш учун қабул қилинган чоралар;

баланс бўйича қайд этилган дебиторлик, кредиторлик ва депонентлик қарзлари суммаларининг тўғрилиги ва асосланганлиги, шунингдек дебиторлик қарзини мажбурий тартибда ундиришга даъволар тақдим этилганлиги;

муддати ўтган дебиторлик қарзи мавжудлиги сабаблари.

4-БОБ. ИНВЕНТАРИЗАЦИЯ БЎЙИЧА СОЛИШТИРИШ

ҚАЙДНОМАЛАРИНИ ТУЗИШ

68. Солиштириш қайдномалари инвентаризацияда ҳисоб маълумотларидан тафовутлар аниқланган қийматликлар бўйича тузилади.

Солиштириш қайдномаларида инвентаризация натижалари, яъни бухгалтерия ҳисоби маълумотлари бўйича кўрсаткичлар ва инвентаризация рўйхатлари (далолатномалари) маълумотлари ўртасидаги тафовутлар акс эттирилади.

Товар-моддий захираларнинг ортиқча ва камомад қиймати солиштириш қайдномаларида уларнинг бухгалтерия ҳисобидаги баҳосига мувофиқ келтирилади.

Инвентаризация натижаларини расмийлаштириш учун инвентаризация рўйхатлари (далолатномалари) ва солиштириш қайдномаларининг кўрсаткичлари бирлаштирилган ягона регистрлар қўлланилиши мумкин.

Ташкилотга тегишли бўлмаган, лекин бухгалтерия ҳисобида қайд этилган (масъул сақлашда бўлган, ижарага олинган, қайта ишлаш учун олинган) қийматликларга алоҳида солиштириш қайдномалари тузилади.

Солиштириш қайдномалари техника воситалари, ахборот тизими ва ахборот технологияларидан фойдаланган ҳолда ёки қоғоз шаклда тузилиши мумкин.

5-БОБ. ИНВЕНТАРИЗАЦИЯДАГИ ФАРҚЛАРНИ

ТАРТИБГА СОЛИШ ВА ИНВЕНТАРИЗАЦИЯ

НАТИЖАЛАРИНИ РАСМИЙЛАШТИРИШ

69. Инвентаризация ва бошқа текширишларда аниқланган ҳақиқатда мавжуд қийматликлар ва уларнинг бухгалтерия ҳисоби маълумотларидан фарқлари қуйидагича тартибга солинади:

ортиқча чиққан асосий воситалар, моддий қийматликлар, пул маблағлари ва бошқа мол-мулк кирим қилиниши ҳамда тегишлича ташкилотнинг молиявий натижаларига ёки бюджет ташкилотини молиялаштиришни (фондларни) кўпайтиришга қайд этилиши, кейинчалик ортиқча чиқиш сабаблари ва айбдор шахслар аниқланиши керак;

ўрнатилган меъёрлар доирасида қийматликларнинг йўқолиши ташкилотлар раҳбарларининг фармойишига кўра ишлаб чиқариш ва давр харажатларига ёки бюджет ташкилотларини молиялаштиришни (фондларни) камайтиришга ҳисобдан чиқарилади. Йўқолиш меъёрлари ҳақиқатда камомад аниқланган ҳоллардагина қўлланиши мумкин.

Бунда, ўрнатилган меъёрлар доирасида қийматликларнинг йўқолиши қайта навларга ажратишдаги ортиқчалар билан ҳисобга олгач белгиланишига эътибор берилади. Агар қайта навларга ажратиш бўйича ҳисобга олингандан кейин ҳам қийматликлар камомади мавжуд бўлса, табиий йўқолиш меъёрлари камомад аниқланган қийматликлар номи бўйичагина қўлланиши мумкин.

Қийматликларни йўқолиши бўйича тасдиқланган меъёрлар бўлмаган тақдирда, мазкур йўқолиш камомад сифатида қаралади.

Камомад ва бузилишларнинг аниқ айбдорлари аниқланмаган ҳолларда, қийматликларнинг йўқолиш меъёрларидан ортиқча камомади ва қийматликлар бузилишидан йўқолишлар Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси томонидан 1999 йил 5 февралда 54-сон қарори билан тасдиқланган Маҳсулот (ишлар, хизматлар)ни ишлаб чиқариш ва сотиш харажатларининг таркиби ҳамда молиявий натижаларни шакллантириш тартиби тўғрисидаги низомга мувофиқ ташкилотлар томонидан ишлаб чиқариш ва давр харажатларига ҳисобдан чиқарилиши ёки бюджет ташкилотида молиялаштиришни (фондларни) камайтиришга акс эттирилиши мумкин.

Бунда, қийматликларни йўқолиш меъёрларидан ортиқча камомадини ва қийматликларни бузилишидан йўқолишларни ҳисобдан чиқаришни расмийлаштириш учун тақдим этиладиган ҳужжатларда шундай камомад ва йўқолишларнинг олдини олиш бўйича қабул қилинган чоралар кўрсатилиши керак.

Қийматликлар бузилиши ҳолати тўғрисидаги хулосалар техник назорат бўлими ёки сифат бўйича тегишли инспекциялардан олиниши мумкин.

70. Инвентаризация натижалари инвентаризация тугаган ойдаги ҳисоб ва ҳисоботда, йиллик инвентаризация натижалари эса йиллик молиявий ҳисоботда акс эттирилиши керак.

71. Ҳисобот йилида ўтказилган инвентаризация натижалари маълумотлари мазкур БҲМСнинг 5-иловасида келтирилган инвентаризацияда аниқланган натижалар қайдномасида умумлаштирилади.

72. Инвентаризация вақтида аниқланган қийматликлар билан бухгалтерия ҳисоби маълумотлари ўртасидаги тафовутларни тартибга солиш тўғрисидаги таклифлар кўриб чиқиш учун ташкилот раҳбарига тақдим этилади.

         

          

(19-сонли БҲМС)га

1-ИЛОВА

______________________________________________________ бўйича

(ташкилотнинг номи)

20____ й. "_____" __________________________ даги

__________-сонли БУЙРУҚ

(қарор, фармойиш)

          

инвентаризация комиссияси (доимий ҳаракатдаги, ишчи) тайинланади:

           

         

         

         

         

         

        

          

             

          

         

           

        

         

(19-сонли БҲМС)га

2-ИЛОВА

______________________________________________________________________

                                                                                                                                                               (ташкилотнинг номи)

Инвентаризация ўтказиш ҳақидаги буйруқларнинг бажарилиши устидан назорат китоби

Бошланди 20____ й.______ __________________

Тугатилди 20____ й.______ __________________

         

          

(19-сонли БҲМС)га

3-ИЛОВА

Инвентаризацияда аниқланган натижалар

ҚАЙДНОМАСИ

         

    

       

         

       

(19-сонли БҲМС)га

4-ИЛОВА

____- сонли асосий воситаларни инвентаризациядан ўтказиш

РЎЙХАТИ

     

      

         

Т И Л Х А Т

        

Инвентаризацияни ўтказишни бошланишига асосий воситаларга тегишли бўлган барча чиқим ва кирим ҳужжатлари бухгалтерия хизматига топширилди ва менинг (бизнинг) жавобгарлигимга (жавобгарлигимизга) келиб тушган ҳамма асосий воситалар кирим қилинган, чиқиб кетганлари харажатга чиқим қилинган.

Асосий воситаларнинг сақланишига жавобгар шахс (шахслар):

        

       

ИНВ-1-сонли шаклнинг орқа томони

        

         

      

    

             

         

Ушбу инвентаризация рўйхатида ____ дан ____.гача рақамланган барча қимматликлар менинг (бизнинг) иштирокимда (иштирокимизда) комиссия томонидан ҳақиқатда текшириб чиқилди ва рўйхатга киритилди. Бу борада инвентаризация комиссиясига даъвоим (даъвоимиз) йўқ. Рўйхатда санаб ўтилган қимматликлар менинг (бизнинг) жавобгарлигимда (жавобгарлигимизда) сақланмоқда.

        

           

Моддий жавобгар шахс (шахслар):

          

          

(19-сонли БҲМС)га

5-ИЛОВА

_______-сонли ИНВЕНТАРИЗАЦИЯ ЁРЛИҒИ

             

            

       

        

         

             

   

  

Моддий қийматликларнинг натура ҳолда қолдиғи аниқланган вақтдан уларнинг ҳаракати ва ____________ тартиб ёзувидан кейин чиқарилган қолдиқ таққосланган ва варақачадаги қолдиққа мос келади.

   

   

     

       

    

       

(19-сонли БҲМС)га

6-ИЛОВА

____- сонли Товар-моддий захираларни

инвентаризациядан ўтказиш

РЎЙХАТИ

       

      

       

Т И Л Х А Т

        

Инвентаризацияни ўтказишни бошланишига товар-моддий захираларга тегишли бўлган барча чиқим ва кирим ҳужжатлари бухгалтерия хизматига топширилди ва менинг (бизнинг) жавобгарлигимга (жавобгарлигимизга) келиб тушган ҳамма товар-моддий захиралар кирим қилинган, чиқиб кетганлари харажатга чиқим қилинган.

Моддий жавобгар шахс (шахслар):

         

       

         

        

            

ИНВ-3-сонли шаклнинг орқа томони

         

         

       

        

Ушбу инвентаризация рўйхатида ____ дан ____гача рақамланган барча қимматликлар менинг (бизнинг) иштирокимда (иштирокимизда) комиссия томонидан натура кўринишида текширилди ва рўйхатга туширилдўи, шу муносабат билан инвентаризация комиссиясига даъвоим (даъвоимиз) йўқ. Рўйхатда санаб ўтилган қимматликлар менинг (бизнинг) жавобгарлигимда (жавобгарлигимизда) сақланмоқда.

Моддий жавобгар шахс (шахслар):

      

     

(19-сонли БҲМС)га

7-ИЛОВА

____-сонли Юкланган товар-моддий захираларни

инвентаризациядан ўтказиш

РЎЙХАТИ

        

       

           

         

        

   

         

       

(19-сонли БҲМС)га

8-ИЛОВА

____- сонли Масъул сақлашга қабул қилинган

(топширилган) товар-моддий захираларни

инвентаризациядан ўтказиш

РЎЙХАТИ

         

     

      

Т И Л Х А Т

       

Инвентаризацияни ўтказишни бошланишига товар-моддий захираларга тегишли бўлган барча чиқим ва кирим ҳужжатлари бухгалтерия хизматига топширилди ва менинг (бизнинг) жавобгарлигимга (жавобгарлигимизга) келиб тушган ҳамма товар-моддий захиралар кирим қилинган, чиқиб кетганлари - чиқим қилинган.

Моддий жавобгар шахс (шахслар):

        

        

           

ИНВ-5-сонли шаклнинг орқа томони

      

       

        

   

         

       

Ушбу инвентаризация рўйхатида ____ дан ____гача рақамланган барча қимматликлар менинг (бизнинг) иштирокимда (иштирокимизда) комиссия томонидан натура кўринишида текширилди ва рўйхатга туширилди, шу муносабат билан инвентаризация комиссиясига даъвоим (даъвоимиз) йўқ. Рўйхатда санаб ўтилган қимматликлар менинг (бизнинг) жавобгарлигимда (жавобгарлигимизда) сақланмоқда.

Моддий жавобгар шахс (шахслар):

     

        

(19-сонли БҲМС)га

9-ИЛОВА

_______-сонли Йўлдаги товар-моддий захираларни

инвентаризациядан ўтказиш

РЎЙХАТИ

          

        

      

      

       

        

   

         

        

(19-сонли БҲМС)га

10-ИЛОВА

___- сонли Таъмирланиши тугалланмаган асосий

воситаларни инвентаризациядан ўтказиш

ДАЛОЛАТНОМАСИ

      

      

    

        

        

         

        

(19-сонли БҲМС)га

11-ИЛОВА

_______-сонли Келгуси давр харажатларини

инвентаризациядан ўтказиш

РЎЙХАТИ

        

     

         

Ўлчов бирлиги - сўм.

       

        

         

        

(19-сонли БҲМС)га

12-ИЛОВА

Нақд пул маблағларни инвентаризациядан

ўтказишнинг _____ сон

ДАЛОЛАТНОМАСИ

    

"____" ____________ 20__ йил

           

       

      

ТИЛХАТ

      

Инвентаризация бошланишига пул маблағларига оид барча чиқим ва кирим ҳужжатлари бухгалтерия хизматига топширилган ва менинг жавобгарлигимда келиб тушган барча пул маблағлари кирим қилинган, чиқиб кетганлари эса харажатга ҳисобдан чиқарилган.

          

        

"____" ____________ 20__ йилдаги ____ сон буйруққа (фармойишга) асосан "____" ____________ 20__ йилдаги ҳолат бўйича пул маблағларини инвентарцияси амалга оширилди.

       

Инвентарция жараёнида қуйидагилар аниқланди:

     

        

Жами ҳақиқатда мавжуд _______________________сўм           ______ тийин

   

     

Ҳисоб маълумотлари бўйича ____________________сум         ______ тийин

     

        

Инвентаризация натижалари:

    

касса ордерларининг охирги рақамлари:

кирим ордери N _______ чиқим ордери N _____________

Комиссия раиси:

      

Комиссия аъзолари:

        

      

         

Далолатномада саналган пул маблағлари менинг масъулиятли сақлашимда турганини тасдиқлайман.

    

      

Моддий жавобгар шахс (шахслар)

     

        

     

Ортиқчалик ёки камомад сабабларини тушунтириш

        

      

             

       

       

        

         

      

    

(19-сонли БҲМС)га

13-ИЛОВА

     

      

ТИЛХАТ

        

Инвентаризация ўтказиш бошланишига қатъий ҳисобот бланкларига тегишли ҳамма чиқим ва кирим ҳужжатлари бухгалтерия хизматига топширилди ва менинг (бизнинг) жавобгарлигимга (жавобгарлигимизга) келиб тушган қимматли қоғозлар ва қатъий ҳисобот бланклари кирим қилинган, чиқиб кетганлари чиқим қилинган.

       

Моддий жавобгар шахс (шахслар)

       

       

         

       

     

Жадвалнинг давоми

         

       

       

        

    

       

Ушбу инвентаризация рўйхатида ____ дан ____ гача рақамланган барча қимматли қоғозлар ва қатъий ҳисобот бланкалари менинг (бизнинг) иштирокимда (иштирокимизда) комиссия томонидан ҳақиқатда текшириб чиқилди ва рўйхатга киритилди. Бу борада инвентаризация комиссиясига даъвоим (даъвоимиз) йўқ. Рўйхатда санаб ўтилган қимматли қоғозлар ва қатъий ҳисобот бланкалари менинг (бизнинг) жавобгарлигимда (жавобгарлигимизда) сақланмоқда.

Моддий жавобгар шахс (шахслар)

           

     

       

Ушбу рўйхатда келтирилган маълумотлар ва ҳисоб-китобларни текширди:

         

     

            

   

       

Моддий жавобгар шахс (шахслар):

        

          

        

            

          

      

(19-сонли БҲМС)га

14-ИЛОВА

______ - сонли харидорлар, мол етказиб берувчилар

ва бошқа дебиторлар ва кредиторлар билан ҳисоб-

итобларни инвентаризациядан ўтказиш

ДАЛОЛАТНОМАСИ

     

       

         

1. Дебиторлик қарзи бўйича

Ўлчов бирлиги: сўм.

1. Кредиторлик қарзи бўйича

      

         

      

           

ИНВ-17 шаклга илова

______ - сонли харидорлар, мол етказиб берувчилар ва бошқа дебиторлар

ва кредиторлар билан ҳисоб-китобларни инвентаризациядан

ўтказиш далолатномасига _______ -сонли

МАЪЛУМОТНОМА

    

         

           

      

     

(19-сонли БҲМС)га

15-ИЛОВА

_____- сонли Асосий воситаларнинг инвентаризация

натижаларини солиштириш

ҚАЙДНОМАСИ

            

        

          

  

            

       

     

(19-сонли БҲМС)га

16-ИЛОВА

____- сонли Товар-моддий захираларнинг

инвентаризацияси натижаларини солиштириш

ҚАЙДНОМАСИ

           

          

             

        

            

Жадвалнинг давоми

          

            

      

            

Солиштириш натижалари билан таништирилди:

       

       

Моддий жавобгар шахс (шахслар):

        

       

          

(19-сонли БҲМС)га

17-ИЛОВА

                                                                                                                                                      3-сонли илова

         

              

                

        

          

________-сонли Товар-моддий захираларни тўғри

инвентаризациядан ўтказилганлигининг

назорат текшируви

ДАЛОЛАТНОМАСИ

         

Қуйидаги таркибдаги комиссия томонидан 20____й. "_____" _________ да товар-моддий захираларни инвентаризацияси ўтказилди:

       

           

        

          

           

         

        

II. Текшириш натижалари

          

        

Имзолар:

          

          

-----------------------------------

*) Савдо ва умумий овқатланиш ташкилотларида қимматликларни инвентарлашни назорат текширувидан ўтказилганда тўлдирилади.

      

        

(19-сонли БҲМС)га

18-ИЛОВА

        

            

         

         

       

Инвентаризацияни ўтказиш ҳақидаги буйруқларнинг бажарилиши устидан назорат китоби

Бошланди 20____ й.______ __________________

Тугатилди 20____ й.______ __________________

        

         

Қонун ҳужжатлари маълумотлари миллий базаси (www.lex.uz),

2024 йил 12 август