Ўзбекистон Республикаси Олий хўжалик суди Пленумининг 20.06.2014 й. 261-сон "Иқтисодий судлар томонидан экспертизага оид қонун ҳужжатларини қўллашнинг айрим масалалари тўғрисида"ги қарори

Функция недоступна

ЎЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИ

ОЛИЙ ХЎЖАЛИК СУДИ ПЛЕНУМИНИНГ

ҚАРОРИ

20.06.2014 й.

N 261

ИҚТИСОДИЙ СУДЛАР ТОМОНИДАН ЭКСПЕРТИЗАГА

ОИД ҚОНУН ҲУЖЖАТЛАРИНИ ҚЎЛЛАШНИНГ

АЙРИМ МАСАЛАЛАРИ ТЎҒРИСИДА

Иқтисодий судларда ишларни кўришда экспертизани тайинлаш билан боғлиқ масалаларни тартибга солувчи қонун ҳужжатларининг тўғри ва бир хилда қўлланилишини таъминлаш мақсадида "Судлар тўғрисида"ги Ўзбекистон Республикаси Қонунининг 47-моддасига мувофиқ, Ўзбекистон Республикаси Олий хўжалик суди Пленуми ҚАРОР ҚИЛАДИ:

1. Иқтисодий судлар суд экспертизаси (бундан буён матнда экспертиза деб юритилади) тайинлаш масаласини ҳал этиш, суд эксперти хулосасини текшириш ва унга баҳо беришда Ўзбекистон Республикаси Иқтисодий процессуал кодекси (бундан буён матнда ИПК деб юритилади), "Суд экспертизаси тўғрисида"ги Ўзбекистон Республикаси Қонуни (бундан буён матнда Қонун деб юритилади), Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 2023 йил 21 февралдаги 73-сон қарори билан тасдиқланган "Суд экспертизаси тадқиқотларини ўтказиш тартиби тўғрисида"ги намунавий низом (бундан буён матнда Намунавий низом деб юритилади), шунингдек, бошқа норматив-ҳуқуқий ҳужжатлари талабларига қатъий амал қилишлари лозим.

2. Қонуннинг 3-моддасига кўра, экспертиза деганда суд ишларини юритишда иш ҳолатларини аниқлашга қаратилган ҳамда суд эксперти томонидан фан, техника, санъат ёки ҳунар соҳасидаги махсус билимлар асосида суд-эксперт текширишларини ўтказиш ва хулоса беришдан иборат бўлган процессуал ҳаракат тушунилади.

Суд экспертининг хулосаси деганда суд эксперти ёки суд экспертлари комиссияси томонидан тузиладиган ва суд-эксперт текширишларининг олиб борилишини ва натижаларини акс эттирадиган ёзма ҳужжат тушунилади.

3. Судларга тушунтирилсинки, экспертиза иш ҳолатларини атрофлича ва ҳар томонлама, объектив ўрганиш ҳамда фан, техника, санъат ёки ҳунар соҳасида махсус билимларни талаб қиладиган саволларга тушунтириш бериш мақсадида тайинланади.

Экспертиза ишда иштирок этувчи шахснинг ёзма ёки оғзаки илтимосига кўра ёки розилиги билан тайинланиши мумкин. Агар экспертиза тайинлаш қонунда белгилаб қўйилган ёки шартномада назарда тутилган бўлса ёхуд тақдим этилган далилнинг қалбакилаштирилганлиги тўғрисидаги аризани текшириш ёхуд қўшимча экспертиза тайинлаш зарур бўлса, суд экспертизани ўз ташаббуси билан тайинлаши мумкин.

4. Экспертиза муассасасида экспертизанинг қуйидаги турлари ўтказилади:

- суд-экологик экспертизаси, суд-автотехника экспертизаси, транспорт воситаларини ва уларнинг қисмларини баҳолаш экспертизаси, ёнғин-техникавий экспертиза, суд-иқтисодий экспертиза, суд-товаршунослик экспертизаси, суд қурилиш-техникавий экспертизаси, озиқ-овқат маҳсулотларининг экспертизаси ва Йўриқномада кўрсатилган бошқа турдаги экспертизалар - Ўзбекистон Республикаси Адлия вазирлиги ҳузуридаги Х. Сулаймонова номидаги Республика суд экспертизаси маркази ва унинг ҳудудий бўлимларида;

- шаҳарсозлик ҳужжатлари экспертизаси - Ўзбекистон Республикаси Давлат архитектура ва қурилиш қўмитасининг Шаҳарсозлик ҳужжатларини экспертизадан ўтказиш бошқармаси ва унинг ҳудудий бўлинмаларида;

- суд хатшунослик экспертизаси - Ўзбекистон Республикаси Ички ишлар вазирлиги ва унинг ҳудудий бошқармаларида ҳамда Ўзбекистон Республикаси Адлия вазирлиги ҳузуридаги Х. Сулаймонова номидаги Республика суд экспертизаси маркази ва унинг ҳудудий бўлимларида;

Бошқа экспертиза муассасаларида уларнинг ихтисослигидан келиб чиқиб бошқа турдаги экспертизалар ҳам ўтказилиши мумкин.

5. ИПКнинг 55-моддаси ва Қонуннинг 10 ва 11-моддалари мазмунига кўра, эксперт сифатида давлат суд-экспертиза муассасаси эксперти, бошқа корхона, муассаса, ташкилот ходими ёки бошқа жисмоний шахс иштирок этиши мумкин.

Суд эксперти сифатида олий маълумотга, алоҳида ҳолларда эса ўрта-махсус, касб-ҳунар маълумотига эга бўлган, экспертизанинг тегишли соҳаси бўйича махсус тайёргарликдан ўтган ва суд эксперти малакасига эга бўлган давлат суд-экспертиза муассасасининг ходими (давлат суд-эксперти), суд томонидан жалб этилган бошқа корхона, муассаса, ташкилот ходими (суд-экспертлик ихтисосига эга бўлмаган) ёки бошқа жисмоний шахс иштирок этиши мумкин.

Белгиланган тартибда муомалага лаёқатсиз ёки муомала лаёқати чекланган деб топилган шахслар, шунингдек қасддан содир этган жиноятлари учун судланганлик ҳолати тугалланмаган ёки судланганлиги олиб ташланмаган шахслар суд эксперти сифатида жалб этилиши мумкин эмас.

Судлар назарда тутишлари керакки, қонун ҳужжатларида экспертиза муассасасининг ихтисослиги ёки экспертизанинг туридан келиб чиқиб, суд экспертининг номзодига нисбатан бошқа талаблар ва чекловлар ҳам белгиланган.

6. ИПК 163-моддаси биринчи қисмининг 6-бандига кўра, биринчи инстанция суди нафақат иқтисодий ишни кўришда, балки ишни судда кўришга тайёрлаш пайтида ҳам ишда иштирок этувчи шахснинг илтимоси бўлган тақдирда, экспертиза тайинлаш масаласини кўриб чиқишга ҳақлидир. Бундай ҳолда экспертиза тайинлаш масаласи даъво аризаси (ариза) судга келиб тушган кундан бошлаб беш кундан кечиктирмай ҳал этилиши лозим.

7. Судларга тушунтирилсинки, апелляция инстанцияси суди ишни мавжуд ва қўшимча тақдим этилган далиллар бўйича қайта кўриши сабабли, ушбу суд инстанцияси ҳам мазкур қарор 3-бандининг иккинчи хатбошисида назарда тутилган ҳолларда экспертиза тайинлашга ҳақли.

8. Суднинг экспертиза тайинлаш ҳақидаги ажрими асослантирилган ҳамда ИПКнинг 80, 82 ва 85-моддалари талабларига мувофиқ бўлиши лозим. Ажримда экспертиза тайинлаш учун асос бўлган ҳолатлар, тарафнинг айнан қайси важи ёки ишнинг айнан қайси ҳолати текширилиши кераклиги ва ушбу ҳолатни текшириш учун қайси соҳадаги мутахассис фикри зарурлиги кўрсатилиши лозим.

8.1. Суднинг экспертиза тайинлаш ҳақидаги ажримида қуйидагилар кўрсатилиши керак:

1) экспертиза тайинлаган иқтисодий суднинг номи, ишнинг тартиб рақами, ажрим чиқарилган сана ва жой, суд таркиби, суд мажлиси котиби, ишда иштирок этувчи шахсларнинг номи;

2) низо предмети;

3) иш ҳолатлари;

4) экспертиза тайинлаш асослари;

5) экспертиза ўтказиш юклатилган муассасанинг номи;

6) суд эксперти ёки суд экспертлари комиссияси олдига қўйилган саволлар;

7) экспертиза ўтказиш учун тақдим этилган текшириш объектлари, шу жумладан ашёвий далиллар, текшириш учун намуналар, ҳужжатлар, иш материаллари ва ҳоказолар;

8) экспертизани ҳар томонлама ва тўлиқ ўтказиш учун зарур бўлган бошқа маълумотлар.

8.2. Экспертиза суд экспертлари комиссияси томонидан ўтказилиши лозим деб топилганда, ажримда текширув қайси ихтисосдаги экспертлар томонидан ўтказилиши кераклиги, экспертлар комиссияси фаолиятини ташкил қилиш қайси эксперт муассасасига юклатилганлиги, текширилиши лозим бўлган объектлар ва бошқа материаллар қайси экспертиза муассасасига юборилаётганлиги ҳам кўрсатилиши лозим.

Бундай ажрим нусхалари комиссияда вакили эксперт сифатида иштирок этаётган ҳар бир экспертиза муассасасига юборилади.

8.3. ИПК 80-моддаси иккинчи ва учинчи қисмларига кўра ишда иштирок этувчи шахслар судга эксперт томонидан тушунтириш берилиши лозим бўлган саволларни тақдим этишга ва ўзлари кўрсатган шахсларни эксперт сифатида жалб этиш ёки экспертизани муайян экспертиза муассасасида ўтказиш ҳақида илтимоснома билан мурожаат қилишга ҳақли. Экспертиза ўтказилиши зарур бўлган масалалар доираси ва мазмуни суд томонидан белгиланади. Ишда иштирок этувчи шахслар томонидан тақдим этилган саволлар рад этилган тақдирда, суд рад этиш сабабларини ажримда асослантириб бериши шарт.

Судлар инобатга олишлари лозимки, тушунтириш бериш учун суд эксперти олдига низони тўғри ҳал қилишга қаратилган, экспертнинг ваколат доирасига кирадиган ҳамда фан, техника, санъат ёки ҳунар соҳасида махсус билимларни талаб қиладиган саволлар қўйилиши керак.

Экспертизани такроран ўтказмаслик мақсадида суд эксперти ёки суд экспертлари комиссияси олдига қўйилаётган саволлар экспертизани тўлиқ ўтказиш учун етарли даражада бўлиши лозим.

Ҳал қилиниши суднинг ваколатига кирадиган ҳуқуқ тўғрисидаги саволлар эксперт олдига қўйилиши мумкин эмас.

8.4. Экспертиза тайинлаш тўғрисидаги ажримнинг факсимил ва ёруғ сезгир қоғозга кўчирилган нусхасини юборишга йўл қўйилмайди.

9. ИПК 102-моддасининг 1-бандига мувофиқ экспертиза тайинланган ҳолларда иқтисодий суд иш юритишни тўхтатиб туришга ҳақли. Бу ҳақда алоҳида чиқарилган ажримда ёки экспертиза тайинлаш ҳақидаги ажримда кўрсатилиши мумкин.

ИПКда экспертиза тайинлаш тўғрисидаги ажрим устидан шикоят берилиши (протест келтирилиши) назарда тутилмаганлиги муносабати билан судлар шуни инобатга олиши лозимки, экспертиза тайинлаш тўғрисидаги ажримда иш юритишни тўхтатиб туриш ҳам кўрсатилган бўлиб, ушбу ажрим устидан шикоят берилган (протест келтирилган) бўлса, шикоят (протест)нинг фақат иш юритишни тўхтатиб туришга оид қисми кўриб чиқилади. Агар шикоят (протест) суд ажримининг экспертизани тайинлашга оид қисми устидан берилган бўлса, уни қабул қилиш ИПК 268-моддаси биринчи қисмининг 2-банди ёки 291-моддаси биринчи қисмининг 2-бандига асосан рад этилади. Агар ариза (протест) иш юритишга қабул қилинган бўлса, у бўйича иш юритиш ИПК 273-моддаси биринчи қисмининг 1-банди ёки 296-моддаси биринчи қисмининг 1-бандига асосан, шикоят (протест) кўриб чиқилаётган суд инстанциясида тугатилади.

Агар экспертизанинг ўтказилиши ИПКда ишни кўриш учун белгиланган процессуал муддатнинг бузилишига олиб келмаса, суд иш юритишни тўхтатмасдан экспертиза тайинлаш ҳақида ажрим чиқаришга ҳақли.

10. Суд эксперти ёки суд экспертлари комиссиясига экспертиза тайинлаш ҳақидаги суднинг ажрими ҳамда текшириш объекти, экспертизани ўтказиш учун зарур бўлган маълумотлар акс этган бошқа ҳужжатлар (суд мажлиси баённомаси, шартномалар, юкхатлар, счёт-фактуралар, бухгалтерия ҳужжатлари, маълумотномалар, кўчирмалар, фотосуратлар ва ҳ.к.лар) юборилади.

11. Текшириш объектлари, агар уларнинг ўлчамлари ва хоссалари имкон берса, ўралган ва муҳрланган ҳолда экспертизага тақдим этилиши керак, текшириш объектлари экспертизани тайинлаган суднинг ваколатли ходими томонидан шахсан топширилган ҳоллар бундан мустасно.

12. Агар экспертга ҳужжатнинг ксеронусхаси юборилаётган бўлса, унга ҳужжатнинг аслига мослиги ҳақида судья томонидан белги қўйилади,  нусхаси судья томонидан имзоланади ва суднинг муҳри билан тасдиқланади.

Текшириш объектини суд эксперти ёки суд экспертлари комиссияси ихтиёрига юбориш мумкин бўлмаган ҳолларда (бино, иншоот, катта ҳажмдаги предметлар ва бошқалар) уни кўздан кечириш ва текшириш объект жойлашган жойда амалга оширилади.

13. Судлар текшириш объектларини расмийлаштириш ва суд эксперти ёки суд экспертлари комиссиясига тақдим этишнинг қонун ҳужжатларида белгиланган тартибига риоя этишлари лозим.

Агар ушбу тартибга риоя этмаслик экспертиза ўтказилишига тўсқинлик қилса, экспертиза муассасаси раҳбари экспертизани тайинлаган судга ёзма шаклда хабар беришга ва камчиликларни бартараф этиш бўйича зарур бўлган чораларни кўришни талаб қилишга ҳақли.

Кўрсатилган камчиликлар ўттиз кун ичида ёки экспертиза муассасаси раҳбарининг хатида кўрсатилган бошқа муддат ичида бартараф қилинмаса, экспертиза муассасаси раҳбари текшириш объектлари ва бошқа материалларни судга ижросиз қайтариши мумкин. Шу боис бундай талаб билдирилган тақдирда, судлар мурожаатда кўрсатилган камчиликларни дарҳол бартараф этиш чораларини кўришлари зарур.

14. Тадқиқот ўтказиш учун тақдим этилган материаллар тўлиқ бўлмаган тақдирда, суд эксперти ёки суд экспертлари комиссияси экспертиза муассасаси раҳбари орқали экспертизани тайинлаган судга қўшимча материалларни тақдим этиш зарурлиги тўғрисида ёзма равишда маълум қилиши мумкин.

Қўшимча материаллар мурожаатда кўрсатилган муддатда, муддат кўрсатилмаган тақдирда - дарҳол тақдим қилиниши шарт. Агар мурожаатда сўралаётган қўшимча материаллар бошқа шахсларда сақланаётган бўлса, суд уларни ИПКнинг 69-моддасига мувофиқ талаб қилиб олиш ва экспертиза муассасасига юбориш чораларини кўради.

15. Судларга тушунтирилсинки, экспертиза муассасаси томонидан экспертизани ўтказиш унинг ваколатига кирмаслиги, муассасада тегишли мутахассис мавжуд эмаслиги ёки бошқа сабабларга кўра экспертизани ўтказиш имконияти йўқлиги важ қилиниб, текшириш объекти ва бошқа материаллар хулоса берилмасдан судга қайтарилган ҳолларда, экспертиза ўтказишни бошқа экспертиза муассасасига юклаш масаласи ишда иштирок этувчи шахслар хабардор қилинган ҳолда суд мажлисида кўриб чиқилиши лозим.

16. ИПК ва Қонунга мувофиқ қўшимча, қайта, комиссиявий ёки комплекс экспертиза ҳам тайинланиши мумкин.

Қўшимча экспертизани ўтказиш дастлабки экспертизани ўтказган суд эксперти (суд экспертлари комиссияси) ёки бошқа суд эксперти (суд экспертлари комиссияси) томонидан, қайта экспертизани ўтказиш эса, ҳар қандай ҳолда бошқа суд эксперт (ёки суд экспертлари комиссияси) томонидан амалга оширилади.

ИПК 82-моддасининг биринчи қисмига кўра қўшимча экспертиза эксперт (экспертлар комиссияси) хулосасидаги турли бўшлиқларнинг ўрнини тўлдириш учун тайинланади. Бу ерда бўшлиқлар деганда, эксперт (экспертлар комиссияси) хулосасининг тўлиқ ва аниқ эмаслиги, хулосадаги камчиликларни эксперт (экспертлар комиссияси аъзолари)ни сўроқ қилиш йўли билан ҳам бартараф этиш имкони мавжуд бўлмаганлиги ва шу каби ҳолатлар тушунилиши керак.

ИПК 82-моддасининг иккинчи қисмида эксперт (экспертлар комиссияси) хулосаси асослантирилмаганда ёки унинг тўғрилигига шубҳа туғилганда ёхуд унга асос қилиб олинган далиллар ишончли эмас деб топилганда ёки экспертизани ўтказишнинг процессуал қоидалари жиддий бузилганда қайта экспертиза тайинланиши белгиланган.

Комиссиявий экспертиза бир хил ихтисосликдаги, комплекс экспертиза эса - турли ихтисосликдаги икки ёки ундан ортиқ суд экспертлари томонидан ўтказилади.

Судларга тушунтирилсинки, қўшимча, қайта, комиссиявий ёки комплекс экспертизалар фақат ИПК ва Қонунда назарда тутилган асослар мавжуд бўлган тақдирда тайинланади ва бошқа асослар бўйича бундай экспертизаларни тайинлашга йўл қўйилмайди.

17. Эксперт хулосаси судга ёзма шаклда тақдим этилади ва у иш ҳужжатларига қўшиб қўйилади.

Суд эксперти хулосасининг мазмуни ва шакли бўйича қўйиладиган талаблар ИПКнинг 86-моддаси ва Қонуннинг 23-моддасида кўрсатилган. Агар суд экспертининг хулосаси ушбу талабларга риоя қилинмаган ҳолда тузилган бўлса, суд ушбу хулосани ишнинг ҳолатларини тасдиқлайдиган ҳужжат сифатида қабул қилмайди. Шу билан бирга суд эксперт (суд экспертлари комиссияси)дан хулосани қонун талабларига мос ҳолда расмийлаштиришни талаб қилишга ҳақли.

18. Агар эксперт хулосасини баҳолашда шахсларнинг хатти-ҳаракатларида жиноят аломатлари (имзо ёки ҳужжатларнинг қалбакилаштирилиши ва ҳ.к.) мавжудлиги аниқланса, суд ИПК 200-моддасининг бешинчи қисмига мувофиқ жиноят ишини қўзғатиш тўғрисидаги масалани ҳал қилиш учун тегишли материалларни илова қилган ҳолда прокурорга хусусий ажрим юбориши керак. Хусусий ажримга экспертиза хулосасининг асл нусхаси илова қилинади, хулосанинг кўчирма нусхаси эса иқтисодий иш ҳужжатларига қўшиб қўйилади.

19. ИПК 56-моддасининг учинчи қисмига кўра, суд эксперти (суд экспертлари комиссияси вакиллари) била туриб нотўғри хулоса берганлиги учун жиноий жавобгар бўлади. Шу муносабат билан суд эксперти (суд экспертлари комиссияси вакиллари) жиноий жавобгарлик тўғрисида огоҳлантирилади ва бу ҳақда суднинг экспертиза тайинлаш тўғрисидаги ажримида кўрсатилади.

Ушбу модда тўртинчи қисмининг мазмунига кўра, эксперт хулосаси тушунарли бўлмаган тақдирда, ўзи ўтказган экспертиза хусусида кўрсатувлар бериши, ўзи берган хулосани тушунтириши, қўшимча саволларга жавоб бериши учун суд экспертни суд мажлисига чақиришга ҳақли.

20. ИПК 74-моддасининг тўртинчи қисмига мувофиқ ҳеч қандай далил суд учун олдиндан белгилаб қўйилган кучга эга эмас. Суд эксперти хулосаси суд томонидан бошқа далиллар билан бир қаторда, ҳар томонлама, тўлиқ ва холис текширишга асосланган ўз ички ишончи бўйича баҳоланади.

Эксперт хулосасини баҳолашда суд эксперти (суд экспертлари комиссияси вакиллари)нинг малакаси, тарафларнинг манфаатларига риоя қилинганлиги, тадқиқотда қўлланилган усулларнинг ишончлилиги,  суд томонидан қўйилган саволларга берилган жавобларнинг асослантирилганлиги ҳисобга олиниши лозим.

Экспертнинг хулосаси ноаниқ бўлган, шунингдек у тахминларга асосланган тақдирда, хулоса суд томонидан далил сифатида баҳоланиши мумкин эмас. Бундай ҳолда суд ҳал қилув қарори (қарор, ажрим)да хулосани далил сифатида қабул қилмаганлиги сабабларини асослаб бериши шарт.

21. Судларга тушунтирилсинки, илгари кўрилган бошқа иш бўйича берилган экспертиза хулосаси кўриб чиқилаётган иш бўйича экспертиза хулосаси сифатида тан олинмайди. Лекин экспертиза хулосаси кўрилаётган ишга бевосита алоқадор бўлса, у бошқа далиллар билан бир қаторда далил сифатида баҳоланиши мумкин.

22. Экспертиза қонун ҳужжатларида белгиланган муддатларда ўтказилиши лозим.

Йўриқноманинг 12-бандига мувофиқ, экспертизани ўтказиш Ўзбекистон Республикаси Адлия вазирлиги ҳузуридаги Х. Сулаймонова номидаги Республика суд экспертизаси маркази ва унинг ҳудудий бўлимларига юкланган тақдирда экспертизани ўтказиш муддатлари унинг мураккаблиги ва хусусиятларини ҳисобга олган ҳолда ўттиз кун ичида белгиланади.

Экспертизанинг ҳажми ва мураккаблиги, шунингдек суд экспертининг иш ҳажмидан келиб чиқиб экспертиза ўтказишнинг қуйидаги муддатлари белгиланиши мумкин:

кам объектли ва мураккаб бўлмаган текширув ўтказишга доир материаллар бўйича - ўн кунгача;

кўп объектли ёки мураккаб текширувлар ўтказишга доир материаллар бўйича - йигирма кунгача;

кўп объектли ва мураккаб текширувлар ўтказишга доир материаллар бўйича - ўттиз кунгача бўлган муддат белгиланиши мумкин.

Экспертизани ўтказишни ўттиз кун мобайнида бажариш мумкин бўлмаган тақдирда экспертиза муассасаси раҳбари муддат ўтишидан уч кун олдин асосланган хулоса тузади ва бу тўғрида экспертизани тайинлаган органга (шахсга) ёзма равишда хабар қилади ҳамда улар билан келишган ҳолда қўшимча муддатни белгилайди.

Судлар инобатга олишлари лозимки, Намунавий низомнинг 7-бандига кўра экспертизани ўтказиш муддатлари материаллар экспертиза муассасасига тушган кундан кейинги кундан бошлаб ҳисобланади ва улар экспертиза муассасаси раҳбари томонидан экспертизани тайинлаган орган (шахс)га юборилган кунда тугайди.

23. Судларга тушунтирилсинки, ИПКнинг 117-моддаси мазмунига кўра экспертиза ўтказиш учун тўланиши лозим бўлган сумма экспертиза тайинлаш тўғрисидаги илтимоснома билан судга мурожаат қилган ишда иштирок этувчи шахс томонидан, агар иккала томон бундай илтимоснома билан мурожаат қилган бўлса, ушбу сумма уларнинг ҳар иккаласи томонидан суднинг депозит ҳисобварағига олдиндан тенг миқдорда ўтказилиши керак.

Депозит ҳисобварағига олдиндан ўтказиладиган сумманинг тахминий миқдори суд томонидан аниқланади, қонун ҳужжатларида белгиланган бошқа ҳоллар бундан мустасно. Тўланадиган узил-кесил сумма хулоса судга тақдим этилгандан сўнг аниқланади.

Мазкур Пленум қарори 3-бандининг иккинчи хатбошисида назарда тутилган ҳолларда суднинг ташаббуси билан экспертиза тайинланган тақдирда, уни ўтказиш учун тўланадиган сумма суднинг депозит ҳисобварағидан ўтказилиб, у ишни кўриш натижалари бўйича тарафлар ўртасида ИПКнинг 118-моддасига мувофиқ тақсимланади ва ундирилади.

24. Судларга тушунтирилсинки, Намунавий низом 8-бандининг учинчи хатбошисига кўра экспертизани ўтказиш бўйича харажатлар тўланмаганлиги материалларни экспертиза ўтказмасдан қайтариш учун асос бўлади. Шу боис экспертизани ўтказиш бўйича харажатлар тўланмаганлиги сабабли тегишли материаллар экспертиза ўтказилмасдан судга қайтарилган тақдирда, суд экспертиза ўтказиш бўйича харажатларнинг тўланганлик ёки тўланмаганлик ҳолатини текшириши лозим. Бундай харажатлар тўланмаган ва ишда иштирок этувчи шахсларнинг уларни тўлашга имкони бўлмаган тақдирда, низо ишдаги мавжуд далиллар асосида кўриб чиқилади.