(IFRIC) 2 "Кооператив ташкилотларда иштирокчиларнинг улушлари ва шу каби инструментлар" Молиявий ҳисоботнинг халқаро стандартларини шарҳлаш қўмитаси шарҳи (АВ томонидан 09.12.2022 й. 3400-сон билан рўйхатга олинган молия вазирининг 10.11.2022 й. 61-сон буйруғига 49-илова)

Функция недоступна

Ўзбекистон Республикаси

Адлия вазирлигида

2022 йил 9 декабрда 3400-сон

билан рўйхатга олинган

Ўзбекистон Республикаси

молия вазирининг

2022 йил 10 ноябрдаги

61-сон буйруғига

49-ИЛОВА

(IFRIC) 2-СОН МҲХСШҚ ШАРҲИ

"Кооператив ташкилотларда иштирокчиларнинг

улушлари ва шу каби инструментлар"

Ҳаволалар

9-сон МҲХС "Молиявий инструментлар".

13-сон МҲХС "Ҳаққоний қийматни баҳолаш".

32-сон БҲХС "Молиявий инструментлар: маълумотларни ёритиб бериш ва тақдим этиш (2003 йил таҳрири)*.

Дастлабки маълумотлар

1. Кооперативлар ва бошқа шунга ўхшаш ташкилотлар умумий иқтисодий ёки ижтимоий эҳтиёжларни қондириш мақсадида шахслар гуруҳлари томонидан ташкил этилади. Миллий қонунчиликда одатда кооператив биргаликдаги бизнес фаолияти орқали ўз иштирокчиларининг иқтисодий ривожланишига кўмаклашишга интиладиган жамият сифатида таърифланади (ўзаро ёрдам тамойили). Кооперативдаги иштирокчиларнинг улушлари кўп ҳолларда иштирокчилар улушлари, пайлар ёки шу кабилар билан тавсифланади ва мазкур шарҳ мақсадларида "иштирокчиларнинг улушлари" деб юритилади.

2. 32-сон БҲХС молиявий инструментларни молиявий мажбуриятлар ёки хусусий капитал сифатида таснифлаш тамойилларини белгилайди. Хусусан, ушбу тамойиллар ўз эгасига мазкур инструментларни пул маблағлари ёки бошқа молиявий инструмент эвазига эмитентга қайтариб сотиш ҳуқуқини берадиган инструментларнинг таснифланишига нисбатан қўлланади. Мазкур тамойилларнинг кооператив ташкилотлардаги иштирокчиларнинг улушларига ва ўхшаш инструментларга нисбатан қўлланиши мураккаб ҳисобланади. Айрим манфаатдор томонлар Бухгалтерия ҳисобининг халқаро стандартлари кенгаши 32-сон БҲХСдаги тамойиллар маълум жиҳатларга эга ташкилотлардаги иштирокчилар улушлари ва ўхшаш инструментларга нисбатан қандай қўлланишини ва мазкур жиҳатлар мажбурият ёки хусусий капитал сифатида таснифланишга таъсир этадиган ҳолатларни тушунтириб бериши бўйича мурожаат қилган.

Қўллаш доираси

3. Мазкур шарҳ 32-сон БҲХСнинг қўллаш доирасидаги молиявий инструментларга, жумладан, иштирокчиларнинг ташкилотдаги эгалик улушини тасдиқлаган ҳолда, кооператив ташкилотлар иштирокчилари учун чиқарилган молиявий инструментларга нисбатан қўлланади. Мазкур шарҳ ташкилотнинг улушли инструментлари билан ҳисоб-китоб қилинадиган ёки ҳисоб-китоб қилиниши мумкин бўлган молиявий инструментларга нисбатан қўлланмайди.

Масала

4. Кўп молиявий инструментлар, жумладан, иштирокчилар улушлари, хусусий капиталнинг ўзига хос хусусиятларига эга, овоз бериш ҳуқуқлари ва дивиденд тақсимлашда иштирок этиш ҳуқуқлари шулар жумласидан. Айрим молиявий инструментлар ўз эгаларига пул маблағлари ёки бошқа молиявий актив эвазига қайта сотиб олишни талаб этиш ҳуқуқини беради, аммо улар қайта сотиб олиш бўйича чекловларни ўз ичига олиши ёки чекловларга боғлиқ бўлиши мумкин. Мазкур қайта сотиб олиш шартлари молиявий инструментларни мажбурият ёки хусусий капитал сифатида таснифланиши лозимлигини аниқлашда қандай баҳоланиши лозим?

Консенсус

5. Молиявий инструмент (жумладан, кооператив ташкилотлардаги иштирокчиларнинг улушлари) эгасининг қайта сотиб олишини талаб этиш бўйича шартномавий ҳуқуқининг ўзи молиявий инструментни молиявий мажбурият сифатида таснифланишини талаб этмайди. Лекин ташкилот молиявий мажбурият ёки хусусий капитал сифатида таснифланишини аниқлашда молиявий инструментнинг барча шартлари ва ҳолатларини кўриб чиқиши шарт. Бу шартлар ва ҳолатлар таснифлаш санасида кучга эга ўринли бўлган маҳаллий қонунчиликни, меъёрий ҳужжатларни ва ташкилотнинг уставини ўз ичига олади, аммо, мазкур қонунчиликка, меъёрий ҳужжатларга ёки уставга кутилаётган келгуси ўзгартиришларни ўз ичига олмайди.

6. Агар иштирокчилар қайта сотиб олишни талаб қилиш ҳуқуқига эга бўлмаса, хусусий капитал сифатида таснифланиши мумкин бўлган иштирокчилар улушлари, агар 7 ва 8-бандларда ифодаланган ҳолатларнинг бири мавжуд бўлса ёки иштирокчилар улушлари 32-сон БҲХС нинг 16А ва 16Б бандлардаги ёки 16В ва 16Г бандлардаги барча жиҳатларга эга бўлса ва шартларни қаноатлантирса, хусусий капитал ҳисобланади. Талаб қилиб олингунча депозитлар, жумладан, жорий ҳисобварақлар, депозит ҳисобварақлари ва иштирокчилар мижозлар сифатида намоён бўлишидан юзага келадиган ўхшаш шартномалар ташкилотнинг молиявий мажбуриятлари ҳисобланади.

7. Агар ташкилот иштирокчилар улушларини қайта сотиб олишни рад этиш бўйича шартсиз ҳуқуққа эга бўлса, иштирокчилар улушлари хусусий капитал ҳисобланади.

8. Маҳаллий қонунчилик, меъёрий ҳужжатлар ёки ташкилотнинг устави иштирокчилар улушларини қайта сотиб олишга нисбатан турли хил тақиқларни, масалан, шартсиз тақиқлар ёки ликвидлилик мезонларига асосланган тақиқларни ўрнатиши мумкин. Агар қайта сотиб олиш маҳаллий қонунчилик, меъёрий ҳужжатлар ёки ташкилотнинг устави билан шартсиз тақиқланган бўлса, иштирокчилар улушлари хусусий капитал ҳисобланади. Лекин маҳаллий қонунчилик, меъёрий ҳужжатлар ёки ташкилотнинг уставидаги қайта сотиб олишни фақат ликвидлилик чекловлари каби муайян шартларни қаноатлантирганда (ёки қаноатлантирилмаганда) тақиқлайдиган шартлар иштирокчилар улушларини хусусий капитал тарзида таснифланишига олиб келмайди.

9. Шартсиз тақиқ мутлақ бўлиши мумкин, бунда барча қайта сотиб олишлар тақиқланади. Шартсиз тақиқ қисман бўлиши мумкин, бунда агар қайта сотиб олиш иштирокчилар улушларининг миқдори ёки иштирокчилар улушлари бўйича тўланган капитал суммаси белгиланган даражадан паст бўлишига сабаб бўлса, иштирокчилар улушларининг қайта сотиб олиниши тақиқланади. Қайта сотиб олиш бўйича тақиқ даражасидан ортиқча қисмидаги иштирокчилар улушлари мажбуриятлар ҳисобланади, бундан ташкилот 7-бандда тавсифланганидек, қайта сотиб олишни рад этиш бўйича шартсиз ҳуқуққа эга бўлиши ёки иштирокчилар улушлари 32-сон БҲХСнинг 16А ва 16Б бандларидаги ёки 16В ва 16Г бандларидаги барча жиҳатларга эга бўлиши шартларини қаноатлантирадиган ҳолатлар мустасно. Баъзи ҳолатларда, қайта сотиб олишни тақиқлаш шартли бўлган улушлар миқдори ёки тўланган капитал суммаси вақт ўтиши билан ўзгариши мумкин. Қайта сотиб олишни тақиқлашдаги бундай ўзгариш молиявий мажбуриятлар ва хусусий капитал ўртасидаги таснифнинг ўзгаришига олиб келади.

10. Дастлабки тан олишда, ташкилот ўзининг қайта сотиб олиш бўйича молиявий мажбуриятини ҳаққоний қийматда баҳолаши лозим. Қайта сотиб олиш жиҳатига эга бўлган иштирокчилар улушлари ҳолатида, ташкилот қайта сотиб олиш бўйича тегишли молиявий мажбуриятнинг ҳаққоний қийматини унинг ташкилот уставининг ёки қўлланадиган қонунчиликнинг қайта сотиб олиш шартларига асосан, максимум тўланадиган сумманинг мазкур сумма тўланиши талаб этилиши мумкин бўлган биринчи кундан бошлаб дисконтланганидан кам бўлмаган суммада баҳолайди (3-мисолга қаранг).

11. 32-сон БҲХС нинг 35-банди талабларига мувофиқ, улушли инструментлар эгаларига тақсимлаш бевосита хусусий капиталда тан олинади. Молиявий мажбуриятлар сифатида таснифланган молиявий инструментларга тегишли фоиз, дивидендлар ва бошқа даромадлар, ушбу тўланган суммалар юридик нуқтаи назардан дивидендлар, фоиз ёки бошқалар сифатида тавсифланишидан қатъи назар, харажатлар ҳисобланади.

12. Мазкур консенсуснинг ажралмас қисми бўлган иловада мазкур консенсусни қўллашга доир мисоллар келтирилган.

Маълумотларни ёритиб бериш

13. Қайта сотиб олишни тақиқлашдаги ўзгариш молиявий мажбуриятлар ва хусусий капитал ўртасидаги таснифнинг ўзгаришига олиб келса, ташкилот мазкур тасниф ўзгариши суммасини, муддатини ва сабабини алоҳида тарзда ёритиб бериши лозим.

Кучга кириш санаси

14. Мазкур шарҳнинг кучга кириш санаси ва ўтиш қоидалари 32-сон БҲХС (2003 йилдаги таҳрир)да белгиланган кучга кириш санаси ва ўтиш қоидалари билан бир хилдир. Мазкур шарҳ ташкилотлар томонидан 2005 йил 1 январдан ёки ундан кейин бошланадиган йиллик даврлар учун қўлланиши лозим. Агар ташкилот мазкур шарҳни 2005 йил 1 январдан олдинги давр учун қўлласа, у ушбу фактни ёритиб бериши лозим. Мазкур шарҳ ретроспектив тарзда қўлланиши лозим.

14A. Ташкилот 6, 9, А1 ва А12 бандларидаги ўзгартиришларни 2009 йил 1 январдан ёки ундан кейин бошланадиган йиллик даврлар учун қўллаши лозим. Агар ташкилот 2008 йилнинг феврал ойида эълон қилинган "Қайтариб сотиш ҳуқуқини берадиган молиявий инструментлар ва тугатиш натижасида юзага келадиган мажбуриятлар" (32-сон БҲХС ва 1-сон БҲХСга ўзгартиришлар)ни олдинги давр учун қўлласа, 6, 9, А1 ва А12 бандларидаги ўзгартиришлар мазкур олдинги давр учун қўлланиши лозим.

15. [Чиқариб ташланган]

16. 2011 йилнинг май ойида эълон қилинган 13-сон МҲХС бўйича А8 бандга ўзгартириш киритилган. Ташкилот ушбу ўзгартиришларни 13-сон МҲХС билан биргаликда қўллаши лозим.

17. 2012 йил май ойида эълон қилинган "2009-2011 йилларда МҲХСларни такомиллаштиришлар" бўйича 11 бандга ўзгартириш киритилган. Ташкилот ушбу ўзгартиришни ретроспектив тарзда 8-сон БҲХС "Ҳисоб сиёсати, ҳисоб баҳоларидаги ўзгаришлар ва хатолар"га мувофиқ 2013 йилнинг 1 январидан ёки ундан кейин бошланадиган йиллик даврлар учун қўллаши лозим. Агар ташкилот мазкур ўзгартиришни 32-сон БҲХСга нисбатан "2009-2011 йилларда МҲХСларни такомиллаштиришлар" (2012 йил май ойида эълон қилинган) нинг бир қисми сифатида одинги давр учун қўлласа, 11 банддаги ўзгартириш мазкур олдинги давр учун қўлланиши лозим.

18. [Чиқариб ташланган]

19. 2014 йил июль ойида эълон қилинган 9-сон МҲХС бўйича A8 ва A10-бандларга ўзгартириш киритилган ва 15 ҳамда 18-бандлар чиқариб ташланган. Ташкилот ушбу ўзгартиришларни 9-сон МҲХС билан биргаликда қўллаши лозим.

ИЛОВА

Консенсусни қўллашга доир мисоллар

Мазкур илова шарҳнинг ажралмас қисми ҳисобланади.

A1. Мазкур иловада МҲХСШҚ шарҳининг консенсус қисмини қўллашга доир еттита мисол келтирилган. Мисоллар тўлиқ қамровли рўйхатни ташкил этмайди; бошқа ҳолатлар ҳам бўлиши мумкин. Ҳар бир мисол ундаги далилларда келтирилган шартлардан бошқа ҳеч қандай шартлар, яъни молиявий инструментни молиявий мажбурият сифатида таснифланишини талаб этиши мумкин бўлган шартлар мавжуд эмас ва молиявий инструмент 32-сон БҲХС нинг 16А ва 16Б бандлардаги ёки 16В ва 16Г бандлардаги барча жиҳатларга эга эмас ва бундай шартларни қаноатлантирмайди деган фараз асосида келтирилган.

Қайта сотиб олишни рад этиш бўйича шартсиз ҳуқуқ (7- банд)

1-мисол

Ҳолат

A2. Ташкилотнинг устави улушни қайта сотиб олиш фақат ташкилотнинг ихтиёрига кўра, амалга оширилишини белгилайди. Устав ташкилотнинг бундай ихтиёрий ҳаракати бўйича бошқа тафсилот ёки чекловни назарда тутмайди. Ўзининг ўтган фаолиятида ташкилотнинг бошқарув кенгаши иштирокчилар улушларини қайта сотиб олишни рад этиш бўйича ҳуқуққа эга бўлсада, буни ҳеч қачон рад этмаган.

Таснифлаш

A3. Ташкилот қайта сотиб олишни рад этиш бўйича шартсиз ҳуқуққа эга ва иштирокчилар улушлари хусусий капитал ҳисобланади. 32-сон БҲХС молиявий инструментнинг шартларига асосланган таснифлаш бўйича тамойилларни белгилайди ва ташкилот ихтиёри билан амалга ошириладиган тўловлар, бундай тўловларни амалга ошириш тарихи ёки уларни амалга оширишни назарда тутилиши молиявий инструментни мажбурият сифатида таснифланишига олиб келмаслигини таъкидлайди. 32-сон БҲХС нинг ҚК26-бандида қуйидагилар таъкидланади:

Имтиёзли акциялар сўндирилмайдиган бўлса, тегишли таснифлаш уларга бириктирилган бошқа ҳуқуқлар орқали аниқланади. Таснифлаш шартномавий келишувнинг моҳиятини баҳолашга ва молиявий мажбурият ва улушли инструмент таърифларига асосланади. Имтиёзли акциялар эгаларига тақсимлаш, улар жамғариладиган ёки жамғарилмайдиган бўлишига қарамасдан, эмитентнинг ихтиёрида бўлганда, акциялар улушли инструментлар ҳисобланади. Имтиёзли акцияни улушли инструмент ёки молиявий мажбурият сифатида таснифлашга, масалан, қуйидагилар таъсир кўрсатмайди:

(a) тақсимлашни амалга ошириш тарихи;

(б) келгусида тақсимлашни амалга оширишни назарда тутиш;

(в) тақсимлаш амалга оширилмаганда оддий акциялар нархига эҳтимолий салбий таъсир (агар дивидендлар имтиёзли акциялар бўйича тўланмаганда, оддий акциялар бўйича дивидендларни тўлашга чекловлар сабабли);

(г) эмитент резервларининг суммаси;

(д) давр учун эмитент томонидан фойда ёки зарар кутилиши; ёки

(е) эмитентнинг давр учун ўз фойда ёки зарари суммасига таъсир кўрсатиш лаёқати ёки лаёқатсизлиги.

2-мисол

Ҳолат

A4. Ташкилотнинг устави улушни қайта сотиб олиш фақат ташкилотнинг ихтиёрига кўра, амалга оширилишини белгилайди. Лекин шу билан бирга, устав қайта сотиб олиш талабининг маъқулланишини автоматик тарзда бўлишини белгилайди, бундан ташкилот ликвидлилик ёки резервларга нисбатан маҳаллий меъёрий ҳужжатларни бузмаган ҳолда тўловларни амалга ошира олмаслиги мустасно.

Таснифлаш

A5. Ташкилот қайта сотиб олишни рад этиш бўйича шартсиз ҳуқуққа эга эмас ва иштирокчилар улушлари молиявий мажбурият ҳисобланади. Юқорида ифодаланган чекловлар ташкилотнинг ўз мажбуриятини ҳисоб-китоб қилиш қобилиятига асосланади. Улар фақат ликвидлилик ёки резерв талаблари қаноатлантирилмаганда ва улар қаноатлантирилгунга қадар бўлган даврда қайта сотиб олишни чеклайди. Шунга кўра, 32-сон БҲХСда белгиланган тамойиллар асосида, улар молиявий инструментни хусусий капитал сифатида таснифланишига олиб келмайди. 32-сон БҲХСнинг ҚК25-бандида қуйидагилар таъкидланади:

Имтиёзли акциялар турли ҳуқуқлар билан чиқарилиши мумкин. Имтиёзли акция молиявий мажбурият ёки улушли инструмент бўлишини аниқлашда, эмитент улушга бириктирилган муайян ҳуқуқларни акция молиявий мажбуриятнинг фундаментал хусусиятини акс эттиришини аниқлаш учун баҳолайди. Масалан, муайян санада ёки эгаси ихтиёрига кўра, қайта сотиб олишни таъминлайдиган имтиёзли акциялар молиявий мажбуриятни қамраб олади, чунки эмитентда улуш эгасига молиявий активларни ўтказиш жавобгарлиги мавжуд. Имтиёзли акцияни қайта сотиб олиш мажбуриятини бажариш бўйича эмитентнинг потенциал лаёқатсизлиги шартномавий тарзда талаб этилганда, маблағ етишмаслиги, қонуний чеклов ёки фойданинг ёки резервларнинг етишмаслиги сабаб бўлишига қарамасдан, жавобгарликни инкор этмайди. [Курсив қўшилган].

Қайта сотиб олишга тақиқлар (8 ва 9-бандлар)

3-мисол

Ҳолат

A6. Кооператив ташкилот ўтган даврда ўзининг иштирокчилари учун турли саналарда ва турли суммаларда улушларни қуйидагича чиқарган:

(a) 20X1 йил 1 январда ҳар бири 10 п.б.даги 100 000 улуш (1 000 000 п.б.);

(б) 20X2 йил 1 январда ҳар бири 20 п.б.даги 100 000 улуш (қўшимча тарзда 2 000 000 п.б, шундай қилиб умумий чиқарилган улушлар жами 3 000 000 п.б.ни ташкил қилди).

Улушлар талаб этилганда улар чиқарилган суммада сўндирилади.

A7. Ташкилотнинг уставида қайта сотиб олишнинг жамғарилган суммаси иштирокчиларнинг ҳар доим энг кўп амалда бўлган улушларининг 20 фоизидан ошмаслиги белгиланган. 20X2 йил 31 декабрда ташкилот ҳар доим амалда бўлган иштирокчилар улушларининг энг кўп миқдоридаги ва ҳеч қандай улушлар олдин сўндирилмаган 200 000 амалдаги улушларга эга. 20X3 йил 1 январда ташкилот ўзининг уставини ўзгартиради ва жамғарилган қайта сотиб олишларнинг рухсат этилган даражасини иштирокчиларнинг ҳар доим энг кўп амалда бўлган улушлари суммасини 25 фоизигача оширади.

Таснифлаш

Ташкилот устави ўзгартирилишидан аввал

A8. Иштирокчилар улушларининг қайта сотиб олиш миқдорига қўйилган чекловдан ортиқ қисми молиявий мажбуриятлар ҳисобланади. Кооператив ташкилот мазкур молиявий мажбуриятни дастлабки тан олишда ҳаққоний қийматда баҳолайди. Мазкур улушлар талаб қилинганда сўндириладиган бўлганлиги сабабли, кооператив ташкилот бундай молиявий мажбуриятларнинг ҳаққоний қийматини 13-сон МҲХСнинг 47-бандида таъкидланган қуйидаги асосга мувофиқ баҳолайди: "Талаб қилиш жиҳатига эга молиявий мажбуриятнинг (масалан талаб қилингунча депозитнинг) ҳаққоний қиймати талаб қилинганда тўланадиган суммадан камроқ бўлмайди". Шунга мувофиқ, кооператив ташкилот қайта сотиб олиш шартлари асосида талаб қилинганда тўланадиган максимал суммани молиявий мажбуриятлар сифатида таснифлайди.

A9. 20X1 йил 1 январда қайта сотиб олиш шартлари асосида тўланадиган максимал сумма ҳар бири 10 п.б.даги 20 000 улуш бўлади ва ўз навбатида, ташкилот 200 000 п.б.ни молиявий мажбурият сифатида ва 800 000 п.б.ни хусусий капитал сифатида таснифлайди. Лекин, 20X2 йил 1 январда 20 п.б.даги улушларнинг янги эмиссияси сабабли, қайта сотиб олиш шартлари асосида тўланадиган максимал сумма ҳар бири 20 п.б даги 40 000 улушга ошади. 20 п.б.даги қўшимча улушлар эмиссияси дастлабки тан олишда ҳаққоний қийматда баҳоланадиган янги мажбуриятни юзага келтиради. Мазкур улушлар чиқарилгандан сўнг мажбурият, 20 п.б.да баҳоланган жами улушларнинг (200 000) 20 фоизи ёки 800 000 п.б. ҳисобланади. Бу эса 600,000 п.б. суммасида қўшимча мажбуриятни тан олишни талаб этади. Мазкур мисолда ҳеч қандай фойда ёки зарар тан олинмайди. Ўз навбатида, ташкилот энди 800 000 п.б. ни молиявий мажбуриятлар ва 2 200 000 п.б. ни хусусий капитал сифатида таснифлайди. Мазкур мисолда ушбу миқдорлар 20X1 йил 1 январь ва 20X2 йил 31 декабрь оралиғида ўзгармаган, деб фараз қилинади.

Ташкилот устави ўзгартирилгандан сўнг

A10. Ташкилот уставига ўзгартириш киритилганидан сўнг кооператив ташкилотдан энди ўзининг амалдаги улушларининг максимал 25 фоизини ёки ҳар бири 20 п.б. бўлган максимал 50 000 улушларни қайта сотиб олиши талаб этилиши мумкин. Ўз навбатида, 20X3 йил 1 январда кооператив ташкилот 13-сон МҲХС нинг 47-бандига мувофиқ аниқланган қайта сотиб олиш шартлари асосида тўланадиган максимал сумма бўлган 1 000 000 п.б. суммани молиявий мажбуриятлар сифатида таснифлайди. Шу ўринда, ташкилот 20X3 йил 1 январда 200 000 п.б. суммани хусусий капиталдан молиявий мажбуриятларга ўтказиб, хусусий капитал сифатида таснифланган 2 000 000 п.б. суммани қолдиради. Мазкур мисолда ташкилот ўтказмани амалга оширишда фойда ёки зарарни тан олмайди.

4-мисол

Ҳолат

A11. Кооперативлар фаолиятини тартибга соладиган маҳаллий қонун ёки ташкилотнинг уставига мувофиқ, агар уларни сўндириш орқали, иштирокчилар улушлари бўйича тўланган капитал иштирокчилар улушлари бўйича тўланган капиталнинг энг юқори суммасининг 75 фоизидан паст даражада камайса, ташкилот иштирокчилар улушларини сўндириши тақиқланади. Муайян кооператив учун бундай сумманинг энг юқори кўрсаткичи 1,000,000 п.б. ҳисобланади. Ҳисобот даври охирига тўланган капитал қолдиғи 900,000 п.б.ни ташкил қилади.

Таснифлаш

A12. Ушбу ҳолатда, 750,000 п.б. хусусий капитал сифатида ва 150,000 п.б. молиявий мажбуриятлар сифатида таснифланади. Юқорида келтирилган бандларга қўшимча тарзда, 32-сон БҲХСнинг 18(б) бандида, хусусан, қуйидагилар таъкидланади:

…эгаси учун молиявий инструментни эмитентга пул маблағлари ёки бошқа молиявий актив эвазига қайтариш ҳуқуқини берадиган молиявий инструмент (қайтариб сотиш хуқуқини берадиган инструмент) молиявий мажбурият ҳисобланади, бундан 16А ва 16Б бандларга ёки 16В ва 16Г бандларга мувофиқ улушли инструмент сифатида таснифланган инструментлар мустасно. Пул маблағлари ёки бошқа молиявий активлар суммаси индекс ёки бошқа кўтарилиши ёки пасайиши мумкин бўлган ўзгарувчан асосда аниқланганда ҳам бундай молиявий инструмент молиявий мажбурият ҳисобланади. Эгасида инструментни пул маблағлари ёки бошқа молиявий актив эвазига қайтариш ҳуқуқи мавжудлиги қайтариб сотиш ҳуқуқини берадиган бу инструмент молиявий мажбурият таърифини қаноатлантиради, 16А ва 16Б бандларга ёки 16В ва 16Г бандларга мувофиқ улушли инструмент сифатида таснифланган инструментлар бундан мустасно.

A13. Ушбу мисолда ифодаланган қайта сотиб олиш бўйича тақиқ 32-сон БҲХСнинг 19 ва ҚК25 бандларида ифодаланган чекловлардан фарқ қилади. Ушбу тақиқлар молиявий мажбуриятни сўндириш учун талаб этиладиган суммани тўлаш бўйича ташкилот тўловга қобилиятининг чекланиши ҳисобланади, яъни улар фақат муайян шартлар бажарилганда мажбурият сўндирилишига тўсқинлик қилади. Аксинча, ушбу мисол ташкилот иштирокчилари улушларини қайта сотиб олиш лаёқатидан қатъи назар, (масалан, унинг пул маблағлари, фойдаси ёки тақсимланадиган резервларини инобатга олган ҳолда), белгиланган суммадан ташқари сўндиришлар бўйича шартсиз тақиқни ифодалайди. Ўз моҳиятига кўра, қайта сотиб олишга тақиқ ташкилотни тўланган капиталнинг белгиланган суммасидан ортиғини қайта сотиб олиш учун ҳар қандай молиявий мажбуриятни қабул қилишини олдини олади. Шунинг учун, қайта сотиб олишга тақиқ қўйилган улушлар қисми молиявий мажбурият ҳисобланмайди. Ҳар бир иштирокчиларнинг улушлари алоҳида қайта сотиб олиниши мумкин бўлганда, жами чиқарилган улушлар миқдорининг бир қисмига нисбатан қайта сотиб олиш хуқуқи бўлмайди, бундан ташкилот тугатилиши мустасно.

5-мисол

Ҳолат

A14. Мазкур ҳолатнинг шартлари 4-мисолдаги каби бир хил. Шу билан бирга, ҳисобот даври охирида, маҳаллий юрисдикцияда белгиланган ликвидлилик талаблари ташкилотга, унинг пул маблағлари ва қисқа муддатли инвестицияларга эгалик қилиши белгиланган суммадан ортиқ бўлмагунга қадар, ҳар қандай иштирокчилар улушларини қайта сотиб олишига тўсқинлик қилади. Ҳисобот даври охирида ушбу ликвидлилик талаблари таъсири ташкилот иштирокчилар улушининг 50,000 п.б.дан ортиқ бўлган суммасини тўлай олмаслигини ангалатади.

Таснифлаш

A15. 4-мисолдагидек, ташкилот 750,000 п.б.ни хусусий капитал сифатида ва 150,000 п.б.ни молиявий мажбурият сифатида таснифлайди. Бунга сабаб шуки, мажбурият сифатида таснифланган сумма фақат ликвидлилик ёки бошқа талаблари қаноатлантирилмаганда ва кейин фақат улар қаноатлантирилгунга қадар бўлган даврда қайта сотиб олишни олдини оладиган шартли чекловларга эмас, балки ташкилотнинг қайта сотиб олишни рад этиш бўйича шартсиз ҳуқуқига асосланади. Мазкур ҳолатда 32-сон БҲХСнинг 19 ва ҚК25-бандларидаги шартлар қўлланади.

6-мисол

Ҳолат

A16. Ташкилотнинг устави иштирокчилар улушларини қайта сотиб олишга тақиқни назарда тутади, бундан бевосита олдинги уч йил мобайнидаги янги ёки жорий иштирокчиларга қўшимча улушлари чиқарилишидан келиб тушган пул маблағлари суммаси мустасно. Иштирокчилар улушларини чиқаришдан пул маблағларининг келиб тушуши иштирокчилар қайта сотиб олинишини талаб этган улушларни қайта сотиб олиш учун фойдаланилиши шарт. Бевосита олдинги уч йил мобайнида, иштирокчилар улушларини чиқаришдан пул маблағлари келиб тушиши 12,000 п.б. бўлган ва ҳеч қандай иштирокчилар улушлари қайта сотиб олинмаган.

Таснифлаш

A17. Ташкилот иштирокчилар улушларининг 12,000 п.б.қисмини молиявий мажбуриятлар сифатида таснифлайди. 4-мисолда ифодаланган хулосаларга мувофиқ, қайта сотиб олиш бўйича шартсиз тақиққа эга иштирокчилар улушлари молиявий мажбуриятлар ҳисобланмайди. Бундай шартсиз тақиқ бевосита олдинги уч йилдан олдин чиқарилган улушлардан пул маблағлари келиб тушишига тенг суммага нисбатан қўлланади ва ўз навбатида, ушбу сумма хусусий капитал сифатида таснифланади. Лекин, қайта сотиб олиш бўйича шартсиз тақиқ бевосита олдинги уч йилда чиқарилган ҳар қандай улушлардан пул маблағлари келиб тушишига тенг суммага нисбатан татбиқ этилмайди. Ўз навбатида, бевосита олдинги уч йилдаги иштирокчилар улушларининг чиқарилишидан келиб тушиши пул маблағларини иштирокчилар улушларини қайта сотиб олиш учун ортиқ мавжуд бўлмагунча молиявий мажбуриятларни ҳосил қилади. Натижада, ташкилот бевосита олдинги уч йил мобайнида чиқарилган улушлардан пул маблағлари келиб тушишига тенг молиявий мажбуриятга эга бўлади, бунда мазкур мажбуриятдан мазкур давр мобайнидаги ҳар қандай улушларни қайта сотиб олиш суммаси чегирилади.

7-мисол

Ҳолат

A18. Ташкилот кооператив банк ҳисобланади. Кооператив банклар операцияларига оид маҳаллий қонунчиликда кооперативнинг барча сўндирилмаган мажбуриятларининг (мазкур атама иштирокчилар улушлари ҳисобини ўз ичига олган норматив хужжатда таърифланган) камида 50 фоизи иштирокчиларнинг тўланган капитали шаклида бўлиши белгиланган. Бундай норматив хужжатнинг таъсири шундаки, агар кооперативнинг барча сўндирилмаган мажбуриятлари иштирокчиларнинг улушлари шаклида бўлса, кооператив уларнинг барчасини қайта сотиб олиш имкониятига эга бўлади. 20Х1 йил 31 декабрь ҳолатига кўра, ташкилотнинг жами сўндирилмаган мажбуриятлари 200,000 п.б.ни ташкил қилади, шундан 125,000 п.б. иштирокчиларнинг улуш бўйича ҳисобварағига тегишли. Иштирокчиларнинг улуш бўйича ҳисобварағи бўйича шартларга кўра, улуш эгасига унинг талаби билан ўз улушини ташкилотга қайта сотишига рухсат этилади ва ташкилотнинг уставида қайта сотиб олиш бўйича чекловлар мавжуд эмас.

Таснифлаш

A19. Мазкур мисолда иштирокчилар улушлари молиявий мажбуриятлар сифатида таснифланади. Қайта сотиб олиш тақиқи 32-сон БҲХС нинг 19 ва ҚК25 бандларида ифодаланган чекловларга ўхшаш бўлади. Бу тақиқ молиявий мажбуриятга оид суммани тўлаш бўйича ташкилотнинг тўловга қобилиятига шартли чекловларни ўрнатади, яъни улар фақат маълум шартлар бажарилганда, мажбуриятларнинг тўланишига тўсқинлик қилади. Аниқроқ айтганда, ташкилот ўзининг барча бошқа мажбуриятларини (75,000 п.б.) сўндирганда, иштирокчилар жами улушларини (125,000 п.б.) қайта сотиб олиши мумкин бўларди. Ўз навбатида, қайта сотиб олиш бўйича тақиқ ташкилотни иштирокчилар улушларининг белгиланган миқдоридан ёки тўланган капитал суммасидан ортиғини қайта сотиб олиш учун молиявий мажбуриятни қабул қилишига тўсқинлик қилмайди. Бу тақиқ ташкилотга фақатгина маълум шартлар бажарилгунга, яъни бошқа мажбуриятларнинг сўндирилгунига қадар қайта сотиб олишни кечиктириш имконини беради. Мазкур мисолдаги иштирокчилар улушлари қайта сотиб олиш бўйича шартсиз тақиққа тўғри келмайди ва шу сабабли молиявий мажбуриятлар сифатида таснифланади.

-----------------------------------------------------------

*) 2005 йилнинг августида 32-сон БҲХСнинг номи "Молиявий инструментлар: тақдим этиш" га ўзгартирилган. 2008 йилнинг февралида БҲХСК томонидан молиявий инструментларни агар ушбу инструментлар 32-сон БҲХС нинг 16А ва 16Б-бандлардаги ёки 16В ва 16Г-бандлардаги барча жиҳатларга эга бўлса ва шартларни қаноатлантирса, хусусий капитал сифатида таснифланиши ҳақида 32-сон БҲХСга ўзгартириш киритилган.

          

           

Қонун ҳужжатлари маълумотлари миллий базаси (www.lex.uz),

2022 йил 13 декабрь